KY ENSTTLER

KURULUU
Neredeyse tm Anadolu'nun okulsuz ve retmensiz olduu
gerei gznne alnarak, dnemin babakan smet nn'nn
himayesinde, Mill Eitim Bakan Hasan li Ycel tarafndan
smail Hakk Tongu'un abalaryla kylerden ilkokul mezunu
zeki ocuklarn bu okullarda yetitirildikten sonra yeniden
kylere giderek retmen olarak almalar dncesiyle
kuruldular. Geleneksel retmen okullarnda yetimi
retmenler iin kylerde retmenlik yapmak, istenerek
yaplacak bir grevden ok zorunluluk olarak alglanyordu.
alkuu romanndaki karakter gibi gnll ve zverili
retmenlerin says azd. Oysa okuma yazma oran Cumhuriyet
ilk kurulduu yllarda%5 bile deildi. Bunun yannda
nfusun%80'lik blm kylerde yayordu. Ky Enstitleri'nin
kurulmas ve yaygnlamas konusunda pedagoji uzman Halil
Fikret Kanad'n nemli almalar vard. Kanad, zorunluluktan
deil zveriyle renci yetitirecek kye gre retmen fikrini
savunmutu.
 1940 ylndan balayarak, tarm ilerine elverili geni
arazisi bulunan kylerde veya onlarn hemen yaknlarnda
Ky Ensititleri ald. Trkiye'de seilen ehirlerden uzak
ancak tren yollarna yakn tarma elverili 21 blgede ky
ilkokullarna retmen yetitirmek zere almt.
retmenler kyllere hem rgn eitim verecek, okuma
yazma ve temel bilgileri kazandracak hem de modern ve
ilmi tarm tekniklerini retecekti. retmenler gittii
yrelerde bilinmeyen tarm trlerini de kyllere
retecekti. Kitaba deftere dayal retim yerine i iin, i
iinde eitim ilkesi tatbik ediliyordu. Her ky enstitsnn
kendisine ait tarlalar, balar, ar kovanlar, besi hayvanlar,
atlyeleri vard. Derslerin%50'lik blm temel rgn
eitim konularn ieriyordu. Geri kalan ise uygulamal
eitimdi.
 GENEL BLGLER
1940-1946 arasnda ky enstitlerinde 15.000 dnm tarla
tarma elverili hale getirilmi ve retim yaplmt. Ayn
dnemde 750.000 yeni fidan dikilmiti. Oluturulan balarn
miktar ise 1.200 dnmd. Ayrca 150 byk inaat, 60 ilik,
210 retmen evi, 20 uygulama okulu, 36 ambar ve depo, 48
ahr ve samanlk, 12 elektrik santral, 16 su deposu, 12 tarm
deposu, 3 balkhane, 100km. yol yaplmt. Sulama kanallar
oluturularak enstit rencilerinin uygulmal eitim grd
iftliklere sulama suyu renciler tarafndan getirilmiti.
Kapatld 1954 ylna kadar Ky enstitlerinde 1.308 kadn ve
15.943 erkek toplam 17.251 ky retmeni yetimiti. Fakir
Baykurt, mit Kaftancolu, Talip Apaydn, Mahmut Makal,
Mehmet Baaran, Pakize Trkolu, Hatun Birsen Baaran, Ali
Dndar, Mehmet Uslu ve Dursun Akam gibi nde gelen
yazarlar ve dnrler bu okullarda yetimilerdir.
RETMEN VE RENC
SAYISI
 DERSLER
Okullar tarma elverili arazisi olan kylerin yaknlarnda kuruldu.
Amalarndan biri de kyllerin alternatif tarm tekniklerini retmekti.
Arclk bilinmeyen kylerde arclk, baclk bilinmeyen kyde baclk
retiliyordu. Enstitye atanan retmen gittii kyde okul binasn
kyllerin yardmyla yapabilecek kadar inaat bilgisi de reniyordu. Ky
enstitsn bitiren bir retmen sadece bir ilkokul retmeni olmuyor ayn
zamanda ziraatilik, salklk, duvarclk, demircilik, terzilik, balklk,
arclk, baclk ve marangozluk konularn da uygulamal olarak
reniyordu. Enstitlerin hepsinin kendisine ait tarm arazileri, atelyeleri
vard. Bu sayede retmenler kendi okullarn gittii kyde kyllerin
ibirlii ile ina ediyor ve devletin okul yapmasna gerek kalmyordu.
Hasanolan Ky Enstits, dier ky enstitlerini kuran ky enstits
rencileri tarafndan ina edilmiti. Ky enstitlerinden mezun olan
retmenlere yetitirildikleri brana ve gnderilecekleri kye gre 150
paraya varan alet ve edevat veriliyordu. retmenler bu alet ve edevat ile
kyllerin de yardmyla ky okulunu ina ediyor ve kyllere hem modern
tarm tekniklerini hem de okuma yazmay ve hatta mzik aletleri almay
retiyordu.
 Hasan li Ycel Milli Eitim Bakanl dneminde dnya klasiklerini Trkeye
tercme ettirmiti. Ky enstitleri rencileri her sene 25 tane klasik roman
okumakla ykmlyd. Bu sayede zeki ky ocuklarndan engin entellektel
birikimleri olan aydnlar oluuyordu. Bu aydn ky retmenleri en az bir tane
mzik aletini almasn da reniyordu. Ak Veysel ky enstitlerinde mzik
derslerinde rencilere balama almasn gsteriyordu. Sabahn erken
saatlerinde uyanan renciler kzl ve erkekli zeybek ve halk oyunlar oynayarak
sabah sporlarn da yapm oluyorlard. Daha sonra kahvalt ardndan zorunlu
okuma saati vard. Kahvalty kendilerinden nce kalkp frnda ekmek piiren
renci arkadalar hazrlyordu.
Bu bakmlardan ky enstitleri yaparak renim konusunda dnyada benzeri
grlmemi bir rnek oluturmu ve birok akademik inceleme ve aratrmaya
rnek olmutur.
Aadaki izelgede Ky Enstitleri'nde uygulanan derslerin 5 yla dalm
grlmektedir.
 SANAT
Kylerde bym rencilere klasik mzik enstrmanlar
ve geleneksel sazlar almas retiliyordu. Ak Veysel,
enstitleri gezip rencilere saz almasn gsteriyordu.
Hasanolan Ky Enstits bu konuda en zengin enstrman
envanterine sahipti. Daha sonra alan Hasanolan Yksek
Ky Enstits'ndeki derslere Ankara Konservatuvar
retmenleri geliyordu. Ky kkenli rencilerden kurulu
orkestralar mzik eserlerini seslendiriyordu.
Mandolin, tanmas ve reniminin kolayl nedeniyle
yaygnlkla kullanlan enstrmanlardan biriydi. Mzik
gruplar, 17 Nisan enlikleri, snf geceleri veya okulu ziyaret
eden bir ynetici iin ksa hazrlk provalar yaptktan sonra
konserler vermekteydi.
 Hasanolan Ky Enstits'nde gerekletirilen bir bitirme treni
program, enstitlerde yaplan sanatsal faaliyetlerin kapsam
konusunda rnek olarak gsterilebilir. stiklal mar ile balayan
programda srasyla; konuma korosu (salk kolu mezunlar), mar ve
trkler (Akn Mar, Halay Ba Trks), oyunlar (Arpazl, Bio),
mandolin konseri (Arlar, Semada Yldzlar - retmen kolu mezunlar),
mar ve trkler (Vatan Mar, rdek isen Gle Gel Trks - yksek
ksm mezunlar), oyunlar (Bengi, Dal), keman konseri (Mozart'tan
rondolar; Allegro Vivo, Allegretto, Allegro A'la Turca - gzel sanatlar
kolu), koro (Asker Dn, Ky Okulu, ndim Dere Beklerim, oban -
gzel sanatlar kolu), temsil (Anton ehov'un Teklif adl oyunu),
konuma ve diploma treni, leri Mar (topluca), zeybek ve oyunlar
(darda topluca) yer almt. Programda ayrca iirler okunmu ve
mzik dersliinde piyano ve saz konserleri verilmitir. Sergilenmi
olan, ynetmenliini Cneyt Gker'in yapt oyunun yan sra
enstitde son bir yl iinde sergilenen dier tiyatro oyunlar Molire'in
Zoraki Tabip ve Kibarlk Budalas adl oyunlar, Sofokles'in Kral
Oedipus'u, Gogol'n Mfetti'i ve Shakespeare'in Bir Yaz Gecesi Ryas
adl oyunudur.[15]
Enstitlerde hazrlanan programlar, toplumun sanat ve kltr hayatna
katkda bulunulmas amacyla evre il ve kylere de gtrlerek
sergilenmitir.
 KY ENSTTLERNN
KAPATILMASI
2. Dnya Sava'nn sonlarna doru 1945 ylnda Sovyetler Birlii
lideri Stalin'in Trkiye'den Kars, Artvin ve Ardahan' ve Boazlarda
askeri s istemesi zerine, Milli ef de ABD'den askeri destek
istemiti.Bu destei vermeye hazr olduunu belirten ABD, Truman
Doktrini ile yardma balamt ama karlnda Trkiye'de serbest
seimlere dayanan demokrasi dzeninin yerletirilmesini ve Milli
eflik, "5 yllk kalknma planlar" ve "Ky Enstitleri"leri gibi Sovyet
sistemine benzer uygulamalarn kaldrlmasn talep etti.
1946 ylnda hkmetin yaklaan seimleri yitirme kaygsyla CHP
iinden muhalif milletvekillerinin ban ektii rgtl muhalefetin
kampanyasyla, mfredatnda ve yaplanmasnda kurulu
amalarndan uzaklaan deiiklikler yapld. lerleyen yllarda da,
daha nceleri sk skya bal olduu "i iin i iinde eitim"
ilkesinden uzaklatrld. nceleri yaratcln n plana kt eitim
anlaynn yerine giderek geleneksel, ezberci eitimin yerletii
retmen okullarna dntrlerek 1954'te kapatldlar.
 Cumhuriyet Halk Partisi iinden Kyly topraklandrma
Yasasna kar kan bir kesim milletvekili Demokrat Partiyi
kurdu. Bu parlamenterler iinde Atatrk Devrimlerine kar
olup tek parti ynetiminde bu dncelerini aa
vuramayanlar olduu, Atatrk devrimlerine muhalefet hisleri
besleyen ancak bu kartlklarn ortaya koymaya cesaret
edemeyen siyasi ve toplumsal yapnn bir kar devrim ata
balatarak Ky Enstitlerinin kapatlmasn salad iddia
edilmitir. Hasanolan Ky Enstits eski mdr Rauf nan ve
Hfz Veldet Velidedeolu Ky Enstitlerinin kapatlmasnn
Atatrk Devrimleri kartlarnca balatlan bir Kar Devrim
hareketi olduunu sylemilerdi. 1945 ylnda Ky Enstitleri
hakknda komnistlerin, dinsizlerin yetitii fuhu yuvalar
olduu sylenerek saldr kampanyalar balatlmt.
Parlamentoda bte grmelerinde milletvekili Emin Sazak'n
Kylere giden enstit mezunlar kendilerini birer Atatrk
zannediyorlar demesi zerine Hasan li Ycel, Bu ocuklarn
her birinin birer Atatrk olmas temenni edilir eklinde cevap
vermiti.Ky enstitleri 1954 ylnda kapatlmt.
 Ky Enstitlerine yneltilen ve kapatlmalar ile sonulanan
belli bal eletiriler birka ana balk altnda toplanabilir.
Enstitlerde renciler tek tip niforma giyiyordu ve enstit
mdr bile buna uyup ayn niformay giyiyordu.
renciler bizzat ynetime katlyorlard. Bu ve benzeri
sebepler ile enstitlere komnistlik sulamalar yaplyor
arada bir ihbar mektuplarn dikkate alan polisin basknlarna
uruyordu. Kz rencilerin erkek renciler ile karma eitim
grmesi sonu gelmez dedikodulara neden oluyordu. Kyller
okul ve enstit inaatlarna yardm ile devlet tarafndan
mkellef klnmt. Bu zorlamalar kyllere angarya olarak
geliyordu. rencilerin boaz tokluuna renim grecekleri
kendi okullarnn inasnda altrlmalar
eletirilmekteydi.Kylere atanan retmenler yrenin toprak
aalaryla sorunlar yayorlard. Bu geimsizlikler ky
retmenlerinin toprak aalarnn setirdii milletvekillerine
ikayet olarak ulayordu. Bu durum toprak sahiplerinin
durmakszn Ankara'ya bask yapmalarna neden oluyordu.
 KURULUUNDA EME
GEENLER
Mustafa Kemal Atatrk
Kurtulu sava sonrasnda vatandalarn sadece%3-4 'nn okuma
yazmas vard. Halkn %80'i kylerde yayordu. Atatrk ilk defa Ky
Enstitlerinin kurulu yasalarn kard.lk nce askerliini avu
olarak yapm erlerden ky retmeni yetitirilip kylerine retmen
olarak gnderilme projesini nerdi ve bu proje uyguland.
Hasan li Ycel
smail Hakk Tongu
smet nn
Halil Fikret Kanad
Youn muhalefet ortaya kmadan nce Ky Enstitlerinin arkasnda
durdu ve her trl destei verdi. Toprak reformunu desteklediini
aklamt. 1946 seimlerinde CHP'ye oy keybettirecei endiesi ile
Ky Enstitleri'nin kapatlmasna karar verdi.
smet nn 1966 ylnda geride brakt hayat boyunca hatrlanacak
en nemli eserlerinin Ky Enstitleri ve ok partili hayata gei
olacan syledi.
EFE DOANER
11/C
455