ZAGAIVANJE VAZDUHA

(Izvori zagaenja i osnovni

zagaivai vazduha)
 Uvod
Osnovne funkcije vazduha na Zemlji su bioloka (primarna) i
proizvodna (sekundarna).
Najvanije komponente vazduha koje su neophodne za ivot na
Zemlji su: kiseonik - za disanje, ugljendioksid za fotosintezu i
azot - za sintezu biljnih bjelanevina.
Proizvodna funkcija vazduha zasnovana je na kiseoniku,koji
omoguava sagorijevanje i proizvodnju energije neophodne za
opstanak savremene civilizacije.
Pomou kiseonika iz vazduha mogu je proces sagorijevanja,
to znai da se kiseonik troi prilikom svih aktivnosti u kojima je
potrebno sagorijevanje. Zahvaljujui prisustvu kiseonika pri
sagorijevanju, omoguena je proizvodnja energije, sekundarne
(toplotne, sagorevanjem fosilnih goriva) i tercijarne (elektrine).
 Sastav vazduha
Atmosfera je gasoviti omota smjee gasova oko Zemljine kugle,
koja sve razreenija dopire i do 3.000 km u visinu. Ova smjesa
gasova sastoji se od azota (78%,1), kiseonika (21%), 0,04%
ugljendioksida, argona (0,9%) i promjenljivih koliina vodene
pare. Na ostale gasove otpada 0,04%: neon, helijum,
krypton,ksenon, vodonik. U tragovima nalazimo ozon, metan,
amonijak, azotni dioksid, sumpordioksid i estice aerosola.
Ova mjeavina gasova titi ivi svijet na Zemlji apsorbovanjem
ultravioletnog zraenja I smanjivanjem temperaturnih ekstrema
izmeu dana i noi.Vazduh se sastoji, ima bezbroj primjesa -
komponenti.
On se sastoji od:
1.gasovitih sastojaka,
2.vodene pare,
3.veoma siunih vrstih estica.
 Gasoviti sastojci
Gasoviti sastojci - ist vazduh sadri mnogobrojne sastojke, ali u najveim
koliinama, u njegovom sastavu se nalaze:
azot (N2) - bezbojni gas slabo rastvorljiv u vodi. Inertan je i ne igra direktno neku
ulogu u biohemijskim procesima, ve u obliku raznih vanih jedinjenja, pa tako ulazi u
strukturu mnogihorganskih molekula (npr. aminokiseline). Neki mikroorganizmi i biljke
vezuju azot iz vazduha.
kiseonik (O2) - je najvaniji sastojak vazduha. On omoguava ivot viih organizama,
u koje spadai ovek. Stvarao se procesom fotosinteze biljaka na kopnu i fitoplanktona
u moru, koji ga i danas obnavljaju, velike koliine kiseonika vezane su u Zemljinoj kori
u obliku oksida. Igra znaajnu ulogu u biohemijskim porocesima, pa ulazi u sastav
proteina, masti i ugljovodonika
ugljendioksid (CO2) - javlja se kao produkt disanja biljaka, ivotinja i ljudi kao i
sagorevanjem I raspadom organskog materijala. Prilikom apsorpcije i rastvaranja u
vodi reaguje dajui ugljenukiselinu. Koliina ovog gasa u vodama mora i okeana
nadmauje 60 puta njegovu koliinu u vazduhu.
Apsorbuje infracrveno zraenje i bar 50% uestvuje u efektu staklene bate.
ostatak od 0,94% ine razni drugi suvi gasovi; helijum, argon, kripton, ksenon...
 Vodena para je stalno prisutna u vazduhu. Za ljudski
organizam je najpovoljnija vlanost od 50% pritemperaturi 18
- 20C. Relativna vlanost predstavlja stepen zasienosti
vazduha vodenom parom, to je odnos izmeu postojee
koliine vodene pare u vazduhu i maksimalne koliine (do
100%) koju bi vazduh,pri odreenim uslovima mogao da
primi.
vrste estice nastaju od raznih ljudskih aktivnosti, kao i
nekih prirodnih pojava, kao to su: erupcije vulkana, umski
poari, zemljotresi, peane oluje i drugo; zatim, ima i neto
sitnijih estica svemirske praine, pa i mikroorganizama.

 Aerozagaenje
Danas se ist vazduh praktino ne moe vie nai u prirodi. On
je zagaen brojnim zagaujuim materijama nastalim ljudskim
aktivnostima. Pod zagaenim vazduhom podrazumeva se
prisustvo novih sastojaka do tada nepoznatih u u obiajenom
sastavu, ili onih ve prisutnih, kojima se koliina poveava u
enormnom obimu. To je vazduh koji sadri tetne materije iznad
maksimalno dozvoljene koncentracije.Zagaenost vazduha se
naziva i aerozagaenje
Aerozagaenje je prisustvo hemijskih, fizikih ili biolokih
agenasa u vazduhu koji menjaju prirodne karakteristike
atmosfere, to je prisustvo primesa koje su nastale ljudskom
proizvodnom djelatnou, a dospele su u atmosferu u vidu
gasova, pare, praine, dima, magle, ili pak ako primese dospiju u
vazduh iz prirodnih izvora.
 Aerozagadjenje ima opsti znaaj, a posledice su:
umanjena vidljivost,
neprijatni mirisi,
izvor je prljavtine,
izaziva prljanje materijalnih dobara, raznih
predmeta,
koroziju metala,
oteenje fasada, spomenika i sl.
oteuje biljni fond i dr.
 Na osnovu ovoga moemo zakljuiti da zagaenje moe da se prenese
na velika rastojanja u odnosu na mjesto izvora. Rastojanje zavisi od
brzine sedimentacije i difuzije aerozagaenja.
Za higijensko ocjenjivanje aerozagaenja potrebno je poznavanje:
kvaliteta (fizikih i fiziko-hemijskih svojstava) zavisi od tehnolokog
procesa, vrste sirovine koja se koristi u tom prosesu i polufabrikata ili
finalnog produkta.-
kvantiteta, od koga zavisi dejstvo posmatrane materije.Industrija je
preko svojih tehnolokih procesa najvei zagaiva vazduha, pa tako i
aerozagaenje zavisi od vrste industrije.

Kao najvei zagaivai smatraju se sledee industrijske grane:

energetski objekti
hemijska industrija
objekti crne i obojene metalurgije
industrija nemetala i graevinskog materijala
industrija celuloze i papira
 Izvori i vrste zagaujuih
materija
Na sastav i kvalitet vazduha ovjek je poeo da djeluje tek u nekoliko poslednjih
vijekova, a ozbiljnije u poslednjih neto vie od 100 godina.
Glavni uzrok aerozagaenja je proizvodnja energije, iji je glavni cilj poboljanje
kvaliteta ivota i dovodi do degradacije osnovnih uslova ivota, a na raun tog
kvaliteta.
Energija omoguava poboljanje kvaliteta ivota, istovremeno proizvodei
zagaenja, a zagaenja degradiraju kvalitet ivota. Vazduh je danas
najvie zagaen u urbanim i industrijskim centrima. Prema podacima Svjetske
zdravstvene organizacije, danas ve vie od dve treine svetskog stanovnitva
ne die ist vazduh.
Uopteno, zagaenje vazduha moe da bude:
lokalno - vezano za gradove i krupnije industrijske regione. U okviru gradova ili
industrijskih regiona, ue posmatrano, susreemo se i sa sublokalnim
zagaivanjem, jer zagaenje vazduha u nekom veem gradu ili industrijskom
regionu, nije ravnomerno rasporeeno.
globalno - karakteristino za cijelu atmosferu. Posledica je prethodnog i
uslovljeno je vazdunim strujanjima kojima se zagaen vazduh iz jednih oblasti
prenosi u druge, esto i veoma udaljene
 Zagaivanje atmosfere sadri tri glavne komponente:

izvor atmosfera - receptor (primalac)

Izvori zagaivanja vazduha su brojni i mogu biti prirodni i vjetaki.

Prirodni izvori se najee karakteriu ogranienim trajanjem i izraenom
lokalnou (vulkani i poari), mada i prirodno zagaivanje moe da u
izvjesnoj mjeri ima globalni karakter (primer su mikrobioloka aktivnost u
okeanima, aktivnostvelikih vulkana).
Vjetaki ili antropogeni izvori zagaivanja se odnose na pojave koje su
globalne i trajne, a koje je prouzrokovao ovek.
U vjetake izvore zagaivanja spadaju:
individualna loita,
kotlarnice i toplane,
termoelektrane,
nuklearne elektrane,
industrijski objekti (naroito hemijske i metalopreraivake industrije),
zanatski objekti,
saobraajna i transportna sredstva
 Zagaujue materije koje nastaju iz ovih izvora su razliite vrste i sastava, najee
su to: ugljenikovi I azotovi oksidi, sumporna jedinjenja, ugljovodonici, vrste estice i
drugo.
Podjela zagaivaa moe da se izvri na vie naina: prema vrsti, nainu
nastajanja, uestalosti,koliinama, tetnom dejstvu...
Podjela prema vremenu i nainu nastanka odnosi se na primarne I sekundarne
zagaujue materije.

Primarne zagaujue materije su stabilne materije koje direktno izlaze iz dimnjaka

ili drugih objekata i ne raspadaju se lako, a izvor im je poznat (olovo iz izduvnih
gasova,sumpordioksid iz dimnjaka, azotovi oksidi iz azotara ili fabrika vjetakih
ubriva i sl.).

Sekundarne zagaujue materije nastaju fotohemijskim i fizikohemijskim

reakcijama, pa im je sastav manje poznat.Nastaju mjeanjem i sjedinjavanjem
primarnih (kao to su, npr, kisele kie). Njihovo obrazovanje zasniva se na termalnim
i fotohemijskim reakcijama. Najea i najtipinija posledica termalnih reakcija u
atmosferi je nastajanje smoga

Smog se obrazuje pri visokoj vrijednosti emisije (dim) i visokoj vlanosti vazduha
(magla)uz potpuno ili gotovo potpuno odsustvo vjetra. Tada dolazi do obrazovanja
crnih dimova, naroito u urbanim sredinama sa gustim saobraajem i/ili razvijenom
industrijom.
Glavni sastojci smoga su toksini, a dejstvo smoga se ispoljava negativno u prvom
redu na ovjeka, biljke i ivotinje urbanih sredina
 Fotohemijske reakcije odvijaju se pod uticajem svjetlosne energije koja dovodi do
disocijacije ili ekscitacije dva molekula nakon ega dolazi do njihove meusobne
reakcije.
Najea posledica ovih reakcija je obrazovanje fotohemijskog smoga ili foto smoga.

Osnovni uslovi za nastanak fotosmoga su visok nivo emisije polutanata u atmosferu,

vedro i sunano vrijeme (niska relativna vlanost vazduha) i potpuno ili gotovo potpuno
odsustvo vjetrova. Maksimalne koncentracije zagaujuih supstanci javljaju se u
vazduhu tek nakon nekoliko sati od momenta najvee emisije primarnih polutanata u
atmosferu - oko podneva i kasnim veernjim satima. Produkti fotooksidacionih
produkata najee se ne zadravaju due vrijeme na mjestu njihovog nastajanja, tako
da direktne, tragine posledice, kao u sluaju smoga, nisu uoavane.
Kvalitativno i kvantitativno najbrojniji su gasovi koji nastaju sagorevanjem fosilnih goriva
i pritehnolokim postupcima raznih industrija. Najee to su: sumpordioksid,
ugljenmonoksid, azotovi oksidi, ugljovodonici korigovani na metan, ugljendioksid, freon,
alkalsulfonati, hlorovani ugljovodonici,formaldehid, fluoridi i dr

U savremenom svetu nivo zagaenja atmosfere u nekom regionu u korelaciji je sa

stepenom industrijalizacije tog regiona i/ili gustinom saobraaja.

Najbolji primer ovoga je produkcija SO2 razvijeni sever produkuje 93%, a nerazvijeni
jug 7% ovog gasa. Merenja su pokazala da zagaenje pojedinim zagaivaima u
velikim urbanim centrima moe da bude desetinama, pa i stotinama puta vee od
dozvoljenog. Emisija zagaujuih supstanci zavisi od vrste goriva koje se koristi, naina
njegovog sagorevanja, od tipa industrije i u njoj prisutne tehnologije, pri emu su
koliine polutanata koji se emituje u atmosferu izuzetno velike.
 Mjere za zastitu vazduha od
zagadjivanja
Spreavanje i smanjivanje zagaivanja vazduha sprovodi se:
propisivanjem graninih vrijednosti emisija i imisija;
propisivanjem graninih vrijednosti zagaujuih materija u tenom
gorivu;
postupnim smanjivanjem potronje supstanci koje oteuju ozonski
omota;
podsticanjem primene istijih tehnologija i obnovljivih izvora energije;
podsticanjem utede energije i poveanja energetske efikasnosti;
usklaivanjem dokumenata prostornog ureenja sa programima zatite
ivotne sredine I planovima zatite i poboljanja kvaliteta vazduha;
primenom tehniko-tehnolokih i drugih mjera sa spreavanje ili
smanjivanje zagaivanja vazduha;
sprovoenjem mera iz akcionih i sanacionih planova.
 Kontrola kvaliteta vazduha vri se sistemskim mjerenjima imisije preko
mree meteorolokih stanica, ija brojnost zavisi od broja stanovnika,
broja izvora emisije, meterolokih parametara. Najvie ih ima u
Beogradu (18), Novom Sadu i Niu (16). U Beogradu se od osnovnih
zagaujuih materija mjeri: a, sumpordioksid, azotdioksid, prizemni
ozon, ugljenmonoksid, talone materije,
suspenzovane estice, a od specifinih akrolein, amonijak, policikliniar
omatini ugljovodonici i dimetilamin (u Krnjai). Problemi za reavanje
zagaenja vazduha:
nepotpuna mrea praenja zagaenosti,
saobraaj (upotreba starih vozila koja se loe odravaju i vozila bezka
talizatora, lo kvalitet goriva, nedostatak parking mesta, ulice
kanjonskog tipa),
nizak nivo tehnike opremljenosti i upotreba zastarelih tehnologij
a uindustriji,
velika blizina energetskih i industrijskih objekata u odnosu na
naselja,
vei broj termoenergetskih objekata na jednom mestu koji kao
pogonskogorivo koriste ugalj sa visokim procentom sumpora.
 Vaei propisi koji reguliu zatitu vazduha od
zagaenja su:
1. Zakon o zatiti ivotne sredine
2. Pravilnik o graninim vrednostima, metodama
merenja imisije, kriterijumima zauspostavljanje
mernih mesta i evidenciju podataka
3. Pravilnik o graninim vrednostima emisije, nainu
i rokovima merenja i evidentiranjapodataka
4. Odluka o sistematskom ispitivanju sadraja
radionuklida u ivotnoj sredini
5. JUS i ISO standardi od 1973. godine
 Drumski saobraaj kao izvor zagaenja vazduha
Vee zagaenje vazduha u naseljenim mjestima javlja se pri
intenzivnijem lienju za vreme hladnih, maglovitih dana u
zimskom periodu, bez vetra i stanju inverzije stabilno stanje.
Ovo zagaenje ugradovima zove sesmog(smoke - dim, fog
magla).
Smog sesasroji od: SO2, vrstih aerosola raznog sastava i
vazdunih kapljica uobliku aerosola magla.
Ovakvo zagaenje vazduha utie na iritaciju ioboljenje
respiratornih organa.
Pored naselja, drumski saobraaj je najvei emiter dima i estica
adji. U urbanim sredina oko 60% odukupne koliine svih
zagaujuih supstanci vazduha potie od motorasa unutranjim
sagorevanjem. Meanje goriva sa vazduhom oksidujuse mnogi
ugljovodonici dajui CO, CO2 i vodenu paru.
Aldehidi su najprisutnije oksidovane supstence u izduvnim
gasovima i poseduju visoki stepen fotohemijske reaktivnosti.
Radi smanjenja zagaenosti vazduha saobraajem danas se
koristi koristi BIOGORIVO
 Hemijski udesi kao izvori zagaenja vazduha
Nekontrolisano oslobaanje opasnih materija u okruenju, spada u neeljenu
pojavu i u odnosu na mjesto nastanka i posledice se dijele na pet nivoa:
1.Opasne instalacije (kao posledica rada, nerada radnika),
2.Industrijski kompleks,
3.Optinski nivo,
4.Regionalni nivo,
5.Meunarodni nivo.

Primeri hemijskih udesa u svetu:

1976. - Italija -oblik dioksida, ljudi iseljeni, ivotinje otrovane, kue poruene,
zemljite sahranjeno.
1984. Indija curenje metilcijanata, poginulo 3000 ljudi, 200 000 otrovano, 100
000 oslepelo.
1986. vajcarska poar u skladitu pesticida.
Pojave koje prate hemijske udese su najee kontaminirano zemljite,
atmosfera, vazduh, voda i vegetacija. Kontaminiranim regionom smatramo reon
zagadjen zemljitem i vodom tokom hemijskih udesa. Po nastanku
kontaminacije formira se primarni oblak, a od onog to je ostalo na zemljitu,
sekundarni oblak. Oblak ima svoju dubinu i irinu. Osa dubine se poklapa sa
pravcem duvanja vjetra prizemnog sloja. Opasni su oni oblaci koji su tei
od vazduha. Na postojanost oblaka djeluje i temperatura
 Zagaivanje vazduha iz industrijskih i komunalnih deponija
Otpad raznog porekla najlake odlaemo to dalje od nae blizine, ne sluteida to postaje
nov izvor zagaenja sredine.
Svrstavamo ih u:
1.Odlaganje na deponije,
2.Bacanje u mora i okeane,
3.Odlaganje u starim rudnicima.

Postoje divlje i propisane deponije.Divlje deponije predstavljaju izabrane povrine zemljita

ili druge podloge zaskladitenje otpada.Propisane ili uredjene deponije su izgraene
i uredjene po svim propisima.Po poreklu mogu biti:
Industrijske i
Komunalne deponije.
Vaan proces koji se odigrava u svakoj deponiji je degradacija otpadnih supstanci u
prisustvu vode i vazduha pri emu se stvaraju nove organske ili neorganske supstane,
koje se dalje oslobaaju u atmosferu ili tlo.Industrijske deponije sadre mnogo opasnije
supstance i prouavaju se pojedinano:
1. Nuklearne Be, Cd, U.
2.Pesticidi As, Cd, Cu, Hg, Mn, Pb, Ni, Zn.
Veoma znaajno mesto zauzima odlaganje visoko rizinog otpada, kojih nema u naoj
zemlji, pa se on izvozi u druge gde su greke pri transportu katastrofalne i pogubne po
ivot ljudi zbog koncentracije visoko razinih elemenata i materija u tom otpadu.
Za preiavanje vazduha veliku primenu nali su cikloni, koji izdvajaju
estice poput cementne praine, piljevine, leteeg pepela i druge slineestice
Monitoring otvorenog prostora
i MDK za vazduh u zivonoj sredini
Da bi mogla da se odredi koliina neke zagaujue materije i njeno tetno
dejstvo, potrebno je da se zna u kojim koliinama ona ne moe da kodi
ljudskom organizmu. Zbog toga se odreuju maksimalno dozvoljene
koncentracije, koje se, uglavnom, odreuju po tome koliko su tetne po ljudsko
zdravlje,odnosno uzima se krajnja granica mogue tetnosti, prema bilo kojem
pokazatelju: toksinosti,opte sanitarnom i drugo.
Maksimalno dozvoljena koncentracija neke tetne materije je ona koliina
koja kod ovjeka svakodnevno izloenog u duem periodu ne izaziva patoloke
promjene ni oboljenja, ne naruava bioloki optimum za ovjeka. Ona se
obeleava skraenicom MDK. Za relativno ist vazduh smatramo onaj u
komekoncentracije ne premauju doputene granice i upravo zbog toga se i
utvruju maksimalno doputene koncentracije za svaku zagaujuu materiju
posebno. Maksimalno doputene koncentracije su koliine zagaujuih materija
koje na oveka ne deluju tetno ni direktno ni indirektno, niti izazivaju neprijatan
osjeaj, one koje mu ne smanjuju radnu sposobnost i ne utiu negativno na
njegovu psihu i raspoloenje, a isto tako bitno ne utiu na rastinje i ivotinje
 Prema Pravilniku o graninim vrijednostima, metodama mjerenja
i emisije, kriterijumima za uspostavljanje mjernih mjesta i
evidenciji podataka, monitoring odreenog broja zagaivaa
mora se obavljati sistematski na odreenim mjernim takama, u
odreenom trajanju uz standardne analitike metode.
Zagaujue materije za koje se vri sistematsko merenje su:
Organske materije (sumpor-dioksid, a, suspendovane
estice, azotdioksid, prizemni ozon,ugljen-monoksid,
hlorovodonik, hlor, fluorovodonik, amonijak i vodoniksulfid)
Talone materije iz vazduha,
Teki metali u suspendovanim esticama (kadmijum, mangan,
olovo i iva),
Organske materije (ugljendisulfid, stiren, tetrahloretilen, toluen,
formaldehid, 1,2 dihloretan iakrolein)
Kancerogene materije (akrilonitril, arsen, benzen, estovalentni
hrom, nikl, policiklini aromatiniugljovodonici, vinilhlorid i azbest)
 Uzorkovanje vazduha vri se na mjernim mjestima
za uzorkovanje vazduha - u mjernim stanicama.
Izbor mjernih stanica za praenje kvaliteta vazduha
se vri u odnosu na postavljeni cilj ispitivanja.Mjerne
stanice se klasifikuju po:
1. Tipu podruja na:
Gradske- trajno izgraeno podruje,
Prigradske - uglavnom graevinsko podruje; stambena
naselja pomeana saneizgraenim podrujima (mala
jezera, ume, poljoprivreda),
Ruralne - sva podruja koja ne ispunjavaju kriterijume
gradskih i prigradskih.
 2. U odnosu na izvor emisije:
Osnovna - mjerna stanica koja nije ni saobraajna
ni industrijska,
Saobraajna - pod uticajem saobraaja: mjerna
stanica smjetena tako da na nivo zagaenja
utiu uglavnom emisije od saobraaja,
Industrijska - mjerna stanica smjetena tako da
na nivo zagaenja utiu uglavnom emisije od
oblinjeg (jednog) industrijskog postrojenja ili
industrijskog podruje.
 Praenje kvaliteta vazduha se sprovodi u zavisnosti od
vremena mjerenja kao:
1. Kontinualno - mjerenja koja se sprovode neprekidno
na stacionarnim mjernim stanicama.
2.Povremeno - prema utvrenim programima i
planovima, na stacionarnim mjernim
stanicama(ravnomjerno se rasporeuju tokom godine,
da bi se izbjeglo dobijanje neadekvatnih podataka o
prosjenom kvalitetu vazduha).
3.Privremeno: na odreenim mjernim mjestima
(indikativna mjerenja, koja upotpunjuju kvalitet drugih
podataka mJerenja)
 Ljudsko drutvo je od samih poetaka teilo ka stalnom napretku, razvoju novih
tehnologija, bivalo usmereno na budunost i razvijalo sebe istovremeno menjajui ivotnu
sredinu oko sebe.
Iako je u poetku razvoj ovjeka bivao podreen prirodi, zatim bio u skladu s njom,
vremenom je isti dominirao prirodom podreujui je svojim potrebama.
Danas je priroda ostavljena na milost i nemilost ovjeku, koji se razvija na njen raun
Bogatstvo prirodnih resursa je ugroeno, osnovni, egzistencijalni resursi postaju
ogranieni,zemljite, vazduh i voda postaju sve vie zagaeni.ist vazduh je osnov za
zdravlje i ivot ljudi i itavog ekosistema.
Uprkos smanjenoj industrijskoj i privrednoj aktivnosti u Republii Srpskoj, visok je nivo
emisija u vazduh.
Kvalitet vazduha je upojedinim dijelovima Republike Srpske uslovljen emisijama sumpor-
dioksida, azotovih oksida, ugljen-monoksida, ai,
prakastih materija i drugo, koje potiu iz termoenergetskih objekata i industrijskih postroje
nja, takoei neracionalna upotreba sirovina i energije, loe odravanje i sl. mogu dovesti
do akcidenata koji imaju veliko negativno dejstvo po zdravlje ljudi i ivotnu sredinu
Zagaen vazduh odraava se na negativno na zdravlje ljudi. Niz epidemiolokih
istraivanja ukazuju da poveano zagaenje vazduha utie na poveanje broja sluajeva
od oboljenja disajnog trakta, ali zbog mnogobrojnih dodatnih faktora teko je ovakvim
epidemiolokim studijama sa sigurnou dokazati pravoguzronika.
Postoji velika potreba i drutveni interes za sprovoenje mjera zatite od zagaivanja u
cilju zatite zdravlja ljudi, materijalnih i kulturnih dobara i ivotne sredine.
Naroito u nerazvijenim i zemljama u razvoju, teko je ispratiti trend globalnih promena i
usmjeriti finansijske i cjelokupne drutvene resurse nasmanjenje koncentracija
zagaujuih supstanci u vazduhu.
HVALA NA PANJI!