XIII

PREDAVANJE

URBANISTIKO I
PROSTORNO
PLANIRANJE
 emu planiranje slui?

DRUTVENA
ULOGA
PLANIRANJA

PROSTORNO I
URBANISTIKO
PLANIRANJE
PREDSTAVLJA JEDAN
OD MEHANIZAMA
DRUTVENE
REGULACIJE
PROSTORNOG
RAZVOJA
POJAM DRUTVENE REGULACIJE

Upravljanje drutvenim sistemima,

delatnost sistematskog legitimnog
uticanja na ponaanje ljudi, prema
prethodno postavljenim kriterijumima
MEHANIZMI DRUTVENE REGULACIJE

Planiranje
Opte norme
(opte i posebne pravne i administrativne norme
naredbe, zabrane i dozvole; drutvene norme - navike,
obiaji, moralni zakoni, etiki principi, javno mnjenje...)
Trini mehanizam
Opta politika
Sektorske politike
(monetarna, fiskalna, investiciona, socijalna,
zdravstvena, obrazovna, urbana...)
Standardi i normativi
(tehniki, ekoloki...)
DEFINICIJA PROSTORNOG
PLANIRANJA

Planiranje je proces donoenja odluka u

kojem se utvruju

(1) opti i konkretni ciljevi,

(2) analiziraju postojei resursi i uslovi za
njihovo ostvarivanje i
(3) utvruju strategije i nain upravljanja
procesom ostvarivanja ciljeva
NASTANAK PROSTORNOG PLANIRANJA

Poetak XX veka, intenzivno nakon

Drugog svetskog rata
Najpre planiranje gradova, a kasnije irih
teritorija, regiona i nacionalnih teritorija

Prvi zakon koji je odredio da gradovi

moraju imati planove svoga irenja
donet je u vedskoj 1874.god.
 RAZLOZI NASTANKA

politiki, ekonomski, socijalni

intenzivni procesi industrijalizacije, urbanizacije i
deagrarizacije

Nemaka 1920.g. - planiranje podruja Rura

Holandija 1921.g. - prvi meuoptinski plan
Engleska 1922.g. - planiranje podruja J. Velsa i Londona
SAD 1929.g.
Poljska 1930.g.
Francuska 1950.g. (Plan Vert 1962.g. )
Rusija (SSSR) 1953.g.
TERMINI

Physical Planning,
Regional Planning,
Spatial Planning,
Raumordnungplanung,
Landesplanung,
Amenagement du territoire
 PRVA ZAKONSKA REGULATIVA

The Town Planning Act, 1909.god.,

Engleska
Prvi put je prostorno-planska tematika
izdvojena od graevinske
Graevinski zakon, 1931.god. -
Kraljevina Jugoslavija
Zakon o planiranju gradova i regiona,
1932.god., Engleska
 ULOGA PLANIRANJA U SISTEMU
DRUTVENE REGULACIJE

Karakteristini PERIODI:
Planiranje kao dominantan mehanizam
1950 - 1960.godine
Kriza i slom planiranja
1970 - 1980.godine
Obnova planiranja
od 1990.godine do danas
 PLANIRANJE KAO DOMINANTNI MEHANIZAM

za reavanje socijalnih i ekonomskih pitanja

u zlatnim 50-im i 60-im godinama, u
vremenu tzv. planskog optimizma i
entuzijazma i naglaenog znaaja principa
jednakosti i solidarnosti
 KRIZA PLANIRANJA I SKORO POTPUNI SLOM

u 70-im i 80-im godinama, u periodu

deregulacije i privatizacije, kada na znaaju
dibijaju principi efikasnosti, trite se
promovie u glavni mehanizam regulisanja
razvoja, a problemi nejednakog razvoja
stavljeni u drugu plan (period
reganizma/taerizma)
 OBNOVA / RENESANSA PLANIRANJA

poetkom 90-ih, kroz razvoj i primenu novih

hibridnih planskih koncepata zasnovanih
na kombinaciji tradicionalnih pristupa i
pristupa zatite ivotne sredine pod
paradigmom odrivog razvoja
INTEGRALNO PROSTORNO PLANIRANJE

Integralni pristup zasnovan je na principima

odrivog razvoja koji obuhvata sve osnovne
aspekte razvoja:

SOCIO-EKONOMSKE,
PROSTORNE,
KULTURNE i
ENVAJRONMENTALNE
 PREDMET PROSTORNOG PLANIRANJA

PROSTOR, i njegovi elementi:

PRIRODNA SREDINA, kao izvor i uslov ivota
PRIVREDNA SREDINA, kao resurs i kao prostor za razvoj i
alokaciju privrednih aktivnosti i institucija
DRUTVENA SREDINA, kao izraz zasnivanja i razvoja
drutvenih zajednica i uspostavljanja drutvenih odnosa
KULTURNA SREDINA, kao okvir i izraz kulturnih vrednosti
POLITIKO-UPRAVNA SREDINA, kao oblik politiko-
teritorijalnog organizovanja drutva
NASELJSKA SREDINA, kao hijerarhijski sistem / mrea
ljudskih naselja
PRAVNA SREDINA, kao pravo kojim se reguliu uslovi i reim
korienja prostora, svih dobara u njemu i lokacionih uslova
PROSTORNO PLANIRANJE kao
INSTITUCIONALIZOVANA DELATNOST
varira od zemlje do zemlje u zavisnosti od:

politikog i ekonomskog sistema

nivoa razvijenosti
drutvenih vrednosti i institucija
iz ega proizilaze RAZLIITI

CILJEVI
METODE FORMULISANJA I IZRADE
PLANOVA
PRIMENA PLANOVA
POZICIJA PLANIRANJA I PLANERA
PROCES PLANIRANJA OPTI
MODEL

1. RAZMATRANJE ORGANIZACIJE
PROSTORNOG RAZVOJA
2. PRODUKCIJA PLANOVA
3. ADMINISTRATIVNI I REGULATIVNI
SISTEM KONTROLE RAZVOJA
STANDARNA PROCEDURA U
PLANIRANJU

Faze / koraci:
DIJAGNOZA PROBLEMA
IZBOR CILJEVA RAZVOJA
RAZVOJNE ALTERNATIVE
PREDLOG PLANA RAZVOJA
EVALUACIJA / VREDNOVANJE
IMPLEMENTACIJA / PRIMENA
AKTUELNA POLITIKA PLANIRANJA I
UREENJA PROSTORA U SRBIJI
FAZE RAZVOJA PROSTORNOG
PLANIRANJA U SRBIJI

Izmeu dva svetska rata

1945 - 1949
1949 - 1966
1966 - 1974
1974 - 1980
1980 - 1992
1992 - 2005
 IZMEU DVA SVETSKA RATA

POETNA FAZA

Prvi urbanistiki propis u Kraljevini

Jugoskaviji GRAEVINSKI ZAKON 1931.
propisan nain izrade regulacionih planova
Dodatne uredbe za manje gradove (varoi i
trgovita)

NAGLAENA TEHNIKA I
PROJEKTANTSKO-INENJERSKA DIMENZIJA
1945 1949

Osnivanje prvih prostorno-

planerskih organizacija
Osnivanje republikih organa
nadlenih za urbanistike poslove
 iva planerska aktivnost (pod uticajem modela
SSSR-a) uz naglaenu tehniku dimenziju (plan
je raen kao projekt)
Donoenje Osnovne uredbe o generalnom
urbanistikom planu 1949.g.
Uvoenje komunalnog sistema
Osnivanje zavoda za urbanizam, strukovnih
organizacija, gradovi dobijaju urbanistike
planove, prvi regionalni prostorni planovi
PLANOVI NE PREDSTAVLJAJU OBAVEZAN
PREDUSLOV IZGRADNJE (obavezni su samo za
1949 - 1960
kapitalne objekte)
1960 1966
Planiranje postaje drutvena
aktivnost
Izrada optinskih i regionalnih
prostornih planova
Regulie se odnos prostornih i
drutvenih planova
Uvodi se sistem prostornih
planova
 1966 - 1974

Prostorni plan ulazi u sistem planiranja

SFRJ - planiranje postaje drutvena aktivnost
Rezolucije o osnovama politike urbanizacije i
prostornog ureenja
(savezna 1971., republike 1967., 1969.)

Slovenija donosi poseban zakon o regionalnom prostornom

planiranju i obaveznoj izradi regionalnih i republikih
prostornih planova
1974- 1980

Ustav iz 1974 obaveza izrade

prostornih planova
Reafirmacija dugoronog
planiranja
 ZAKONSKA REGULATUVA

AKTUELNI PROPISI
Zakon o planiranju i izgradnji
(SG RS 47/2003)
Pravilnik o sadrini i izradi planskih dokumenata
(SG RS 47/2003)
Zakon o Prostornom planu Republike Srbije (SG
RS 13/96)
+20-ak zakona:

Zakon o zatiti ivotne sredine

Zakon o nacionalnim parkovima
Zakon o kulturnim dobrima
Zakon o turizmu
Zakon o banjama
Zakon o umama
Zakon o vodama
Zakon o poljoprivrednom zemljitu
...
+10-ak pravilnika
NOSIOCI PROSTORNOG PLANIRANJA

Drava i njeni organi

Lokalne vlasti i njeni organi

RAZLIITA PRAVA I OBAVEZE

NAELA UREENJA PROSTORA

Ureenje prostora zasniva se na naelima:

odrivog razvoja, realnih potreba, dinamizma

i kooperacije izmeu teritorijalnih jedinica i
dostupnosti javnim sektorima;
poveanja efikasnosti i odgovornosti u
oblasti korienja, upravljanja, zatite i
unapreenja prostora;
obezbeivanja javnosti u postupku
donoenja planova;
 podsticanja ravnomernosti teritorijalnog
razvoja Republike Srbije i ouvanja kvaliteta
i raznovrsnosti raspoloivih prirodnih i
stvorenih resursa;
usklaenosti socijalnog razvoja, ekonomske
efikasnosti i zatite i revitalizacije ivotne
sredine i zatite prirodnih, kulturnih i
istorijskih vrednosti;
realizacije razvojnih prioriteta i
obezbeivanja racionalnog korienja
neobnovljivih prirodnih resursa;
 saradnje izmeu Republike, jedinica lokalne
samouprave i teritorijalne autonomije, javnih
preduzea i ustanova, nevladinih
organizacija i drugih uesnika u prostornom
razvoju;
izbora i definisanja strategijskih prioriteta
prostornog razvoja kao osnova za planiranje
i ureenje prostora na nivou teritorijalnih
jedinica;
usaglaenosti sa evropskim normativima i
standardima u oblasti planiranja i ureenja
prostora radi stvaranja uslova za
transgraninu i meunarodnu saradnju i
ukljuivanje Republike Srbije u procese
evropskih integracija.
VRSTE PLANSKIH DOKUMENATA

1) Strategija prostornog razvoja

Republike Srbije
2) eme prostornog razvoja
3) Prostorni plan podruja posebne
namene
4) Regionalni prostorni plan
5) Prostorni plan optine
 STRATEGIJA PROSTORNOG
RAZVOJA
Donosi se za teritoriju Republike Srbije (evropski
NUTS 1 standard veliine prostornih jedinica)
Strategijom se odreuju dugoroni ciljevi
prostornog planiranja i razvoja u skladu sa
ukupnim ekonomskim, socijalnim, ekolokim i
kulturno-istorijskim razvojem
Strategijom se posebno definiu pitanja, oblasti i
modaliteti transgranine i meunarodne saradnje u
oblasti prostornog planiranja i razvoja
Strategiju donosi Narodna skuptina Republike
Srbije, na predlog Vlade Republike Srbije
SADRAJ STRATEGIJE
PROSTORNOG RAZVOJA

Strategija sadri:

naela i ciljeve prostornog razvoja

teritorije Republike Srbije
osnove za usklaivanje i usmeravanje
prostornog razvoja; organizaciju prostora
Republike Srbije
razvojne prioritete
teritorijalne celine zajednikih prostornih i
razvojnih obeleja za koje e se donositi
prostorni planovi
VREMENSKI PERIOD STRATEGIJE PR

Strategija se donosi za period od

najmanje 10 godina
STRATEKI DOKUMENT
PROSTORNOG RAZVOJA

PROSTORNI PLAN REPUBLIKE

SRBIJE, 1995.g.

Jedini vaei strateki dokument

 EME PROSTORNOG RAZVOJA

Planski dokumenti kojima se blie odreuje

prostorni razvoj pojedinih oblasti za koje su osnove
prostornog razvoja utvrene u Strategiji i to:
visokog obrazovanja i nauno-istraivakog rada;
kulture; zdravstva i socijalne zatite; informacija i
telekomunikacija; multimodalnog transporta;
rudarstva i energetike; kapitalne privrede; prirodnih
i ruralnih podruja; sporta i rekreacije
eme pripremaju nadlena ministarstva u saradnji
sa Agencijom, donosi ih Vlada Republike Srbije, na
predlog nadlenog ministarstva, uz pribavljeno
miljenje Agencije.
 PROSTORNI PLAN PODRUJA
POSEBNE NAMENE

Donosi se za :

podruje nacionalnog parka

podruje koje, zbog svojih karakteristika,
ima posebnu namenu koja zahteva
poseban reim organizacije, ureenja,
korienja i zatite prostora
podruje odreeno Strategijom, odnosno
regionalnim prostornim planom
 PROSTORNI PLAN PODRUJA
POSEBNE NAMENE

Prostorni plan podruja posebne namene

izrauje se na osnovu prethodne studije
opravdanosti
Prostorni plan podruja posebne namene
donosi Vlada Republike Srbije na predlog
Agencije, a za podruja na teritoriji
autonomne pokrajine skuptina autonomne
pokrajine na predlog organizacione jedinice
u seditu organa autonomne pokrajine uz
saglasnost Agencije.
REGIONALNI PROSTORNI PLAN

Donosi se za :

teritoriju autonomne pokrajine

podruje prostornih jedinica
veliine NUTS 2 i 3 po evropskom
standardu
 REGIONALNI PROSTORNI PLAN

Nedoumice oko DEFINICIJE i BROJA

REGIONA u Srbiji
Do danas uraeno jako malo
regionalnih planova
(za Kolubarski okrug, Beogradsko
podruje)
PROSTORNI PLAN OPTINE

Prostorni plan optine donosi se za

podruje optine
Prostorni plan optine donosi skuptina
optine
Dve ili vie optina (do evropskog NUTS
4 standarda veliine prostornih jedinica)
mogu doneti prostorni plan za podruje
tih optina
 SADRAJ PLANSKIH
DOKUMENATA

Planskim dokumentima razrauju se :

naela prostornog ureenja i utvruju
ciljevi prostornog razvoja, organizacija,
zatita, korienje i namena prostora,
kao i drugi elementi od znaaja za
prostornu celinu za koju se radi
prostorni plan.
Planski dokumenti sadre tekstualni i
grafiki deo
 PROGRAM ZA IZRADU PLANSKOG
DOKUMENTA

Planski dokument se priprema na osnovu programa

izrade
Program izrade sadri :
vrstu planskog dokumenta

granice planskog podruja

dinamiku i finansijska sredstva

pregled postojee dokumentacije i podloga od

znaaja za izradu prostornog plana
ciljeve

potencijale, ogranienja, konflikte, razvojne

prioritete
NOSIOCI IZRADE PROGRAMA

Program za izradu Strategije i prostornog

plana podruja posebne namene
priprema Agencija.
Program za izradu regionalnog
prostornog plana priprema nadleni
organ, u saradnji sa Agencijom, ako
zakonom nije drugaije odreeno.
Program za izradu prostornog plana
optine priprema nadlena optinska
uprava, odnosno preduzee u saradnji sa
Komisijom za planove
KONTROLA PLANSKE
DOKUMENTACIJE

Struna kontrola
Javni uvid
Ugovor o implementaciji
Provera reenja