Fungal Geliimde

Apoptoz
 Konak-Patojen ve
Antagonistik
Etkileimlerde Apoptoz
Bir fungal patojenin bir konaa saldrs araclyla
indklenen srelerde programl hcre lmnn
ve zellikle apoptozun nemli bir rol oynamaktadr.
Konaknn yantlarndan bir tanesi de oksidatif
stres diye adlandrlan reaktif oksijen trlerinin
(ROS) yksek seviyelerde retimidir.
Oksidatif stres patojende ve/veya konakta
apoptozu indkleyebilir.
 Hayvan patojenleri enfeksiyon oluturmak iin
farkl bileikler ile genellikle konak hcrenin lm
yolaklarn hedefler veya basklar.
Programl hcre lmnn tetiklenmesi baarl bir
enfeksiyon geliiminin kritik bir basamadr.
Patojen ile konak etkileiminde apoptozun rolnn
anlalmas iin Aspergillus fumigatus patojeni bir
rnek olarak verilebilir.
Fungal ataa erken evrelerdeki yant spor
germinasyonuna kar ynledirilen bir oksidatif
stresin indklenmesidir.
Bu yol ile apoptotik yolak tetiklenebilicei
deneyler ile ortaya konmutur.
 0.1 mM hidrojen peroksit uygulanm A.
fumigatus kltrlerinde; fosfatidilserinin
(PS) salnm ve DNA fragmentasyonunu
ieren klasik apoptoz iaretleri gsterir.
Oksidatif stres srasnda Arabidopsis
thalianada karlatrmal ROS seviyeleri
llmtr ve hidrojen peroksitin 0.025
mM gibi yksek seviyelerde olduu
bulunmutur.
Aspergillus fumigatus da hidrojen peroksit
ile tetiklenen apoptoz, sikloheksimid
protein sentez inhibitrlerinin eklenmesiyle
tamamen durdurulabilir.
 A. fumigatus tarafndan retilen bir non-
ribozomal peptid olan gliotoksin apoptotik
zellikler sergilemektedir.
gliZ (gliotoksin retiminin bir
transkripsiyon reglatr) delesyonlu A.
fumigatusun spernatnn polimorfonklear
lkosit kltrlerinin apoptotik hcre
tetiklenmesini, yabani tiplerin
spernatantlarnn etkilerine gre nemli
derecede dk olduu bulunmutur.
 Hayvan konaklar zerinde baarl bir
enfeksiyon kurulmas, immn hcreler
tarafndan salnan reaktif oksijen trleri ile
salanan lmden kamak byk lde
patojenin yeteneine baldr.
Dahas kurduu enfeksiyonu srdrmek iin
bu patojen, ntrofiller gibi zellikle patojeni
ldrebilecek hcrelerde de apoptozu
tetikleyebilme yeteneiyle kazan elde
edebilir.
Yani enfeksiyon oluumu aka apoptoz
direnci ve apoptozu tetikleyebilme yetenei
arasndaki dengeye dayanr.
 Bitki-patojen etkileimlerinde apoptozun rol
farkldr.
Bir patojen tarafndan saldrlan bitkide prensipte
iki farkl durum gzlenebilir.
Birinci durumda patojen saldrs srasnda ortaya
kan maddeleri tanyabilen bitkilerde
hipersensitive yant olarak adlandrlan savunma
reaksiyonu tetiklenir
Bu reaksiyon ile bitkinin enfekte olmu
blmlerinde programl hcre lm balatlr.
Bu cevap hastalk direnci olarak sonulanr.
 Sistem bir oksidatif stres yaratr ve bu durum
sadece hcre lmn tetiklemek iin gerekli
deildir ayn zamanda patojene saldr iin sinyal
olarak da grevi vardr.
Hastalk direncini bu ekilde ifade edemeyen
bitkilerde ise aksine patojen bir enfeksiyon kurar
ve byle duyarl bir etkileim ayn zamanda konak
hcre lmne de baldr.
zellikle bitkiler ve mantarlar aras
etkileimlerde konakta programl hcre lmnn
tetiklenmesi ak ekilde patojen bymesini
desteklemektedir.
 Reaktif oksijen trleri sadece bitkiler tarafndan
salnabilen ve patojene kar ynlendirilen
maddeler deildir.
Buna bir rnek Fusarium oxysporum patojeni ile
enfeksiyon sonras domates tarafndan retilen
bir glikosid olan -tomatindir.
Bu madde mantarlarda etkili ekilde hcre
lmn tetikler.
Bu srece DNA fragmentasyonu, mitokondriyal
membranlar aras depolarizasyon ve ROS birikimi
elik eder.
FoF1-ATPaz inhibitr olan oligomisin, protein
sentez inhibitr olan sikloheksimid ya da kaspaz
inhibitr olan D-VAD-fmk uygulamalar apoptozu
engeller.
 Hcre lmnn bu eidi bu yzden sadece
de novo protein sentezine bal deildir
ayn zamanda mitokondriyal baml
sinyalleme ve enerji metabolizmasn da
ierir.
Bu verilere dayanarak bu tip bir
etkileimde apoptoza gitmeye kar fungal
dirente bir art olmas patojenin kona
enfekte etme yeteneini de arttrr.
Aslnda bu durum bitki patojeni
Colletotrichum gloeosporioidesde anti-
apoptotik BCL-2 proteinini kodlayan genin
bulunmas ile kantlanmtr.
 Konak-patojen etkileimlerindeki rol dnda PCD
antagonistik etkileimleri (rnein ayn substrat
zerinde byyen dier trler ile olan besinsel
yar) de tetiklemektedir.
Byle bir yarta apoptotik sreleri tetikleyen
maddelerin salnm byk bir seici avantaj salar.
Penicillium chrysogenum tarafndan retilen
antifungal protein olan PAF bu maddelere bir
rnektir.
PAF, A. nidulansda etkili ekilde apoptozisi
tetikler ve bu srece plazma membrannn
hiperpolarizasyonu, PS salnm ve DNA zincir
krklarnn birikimi elik eder.
 Bu antifungal peptid rnlerden olan ne PAF
ne de AFP memeli hcreleri zerinde zararl
etkiler gstermez.
Bu yzden bu antifungal proteinler insan
patojenik mantarlarna kar gelitirilen
terapiler iin umut veren adaylardr.
Dahas dier antifungal bileiklerin iinde
PAF, tarmsal rnlerin hasat sonras nemli
patojenleri olan zygomycetes snfnn pek
ok yesinin de bymesini inhibe
edebilecek zelliktedir.
 yi analiz edilmi dier bir apoptoz tetikleyici ajan ise
farnesoldr ve bu molekl Candida albicans tarafndan
retilir.
Farnesol yksek hcre younluunda birikir, bylece
mayadan hifal bymeye gei nlenir.
Yaplan son almada antagonistik etkileimlerde de
farnesoln seici bir avantaj salad aa karlmtr
. C. albicans ve A. nidulansn birlikte kltrnde farnesol
baml byme bozukluklar ve nklear younlama, DNA
zincir krklarnn birikimi, PS salnm ve reaktif oksijen
trleri retiminde art gibi apoptozun karakteristik
zellikleri gsterilmitir.
 A. nidulansda farnesol tarafndan
tetiklenen apoptoz poli(ADP-
riboz)polimeraz (PARP) uyarr.
Apoptozun farnesol baml tetiklenmesi
sadece A. nidulans ile snrl deildir ayn
durum fitopatojen Fusarium
graminearumda da gzlenmektedir.
Byyen hiflere 100-300 M farnesol
uygulamas hcrelerde nklear
younlamaya, DNA zincir krklarna ve
yksek ROS seviyelerine yol amaktadr.
 2005 ylnda yaplan bir alma, S.
cerevisiae toksinleri K1 ve K28 ile
Zygosaccharomyces bailiinin toksini
zigosinin orta dozlarnn duyarl S.
cerevisiae rklarnda ROS retimini ve
mayada bilinen tek metakaspaz olan YCA1
aracl apoptozu tetikledii gstermitir.
Ayn etkiler P. acaciae toksini pPac1-2 iin
de geerlidir.
S. cerevisiaenin bu toksin ile muamelesi
DNA zincir krklar, PS salnm ve ROS
oluumu eliinde hcre lm ile
sonulanr.
 Fungal reme Srasnda
Apoptoz
fungal reme srasnda sadece birka alma
bu intihar programnn rolne iaret eder.
Mayada seksel remenin ilk basama, kar
eleme tipine sahip partnerin yzeyindeki
reseptr tarafndan alglanan eleme tipini
tayan partnerce salglanan feromonun
tannmasdr.
Kar eleme tipine sahip iki hcrenin
birlemesini ieren sonraki admdaki bozulmalar
mitokondri baml apoptotik hcre lmn
tetikler.
Bu srece ROS retimi ve DNA krlmas elik
eder.
 Seksel reme ve apoptoz olaylarnn mekanizmal
balants kromatinin yeniden modellenmesi ile
byk lde balantl gzkmektedir.
Apoptoz srasndaki nklear DNA fragmentasyonu
STE20 kinaz tarafndan katalizlenen histon
H2Bnin 10. serin aminoasitinin fosforilasyonu ile
kesin olarak balantldr.
lgin ekilde ayn histon modifikasyonu, diploid
hcrelerin oluumundan seksel remenin sonraki
basama olan mayoz srasnda da gzlenmektedir.
H2B mutantlarnda Ser10un srekli
fosforilasyonunu meydana gelir ve bymede
iddetli azalma gsterir.
hidrojen peroksit uygulanm yaayan yabani tip
hcrelerde benzer hcresel morfoloji
sergilemektedir.
 Apoptoz srasnda kromatin youn bir hale gelir.
Bu younlama hcre lmne sebep olur.
Sitolojik analizler mayoz srasndaki kromatin
younlamasnn duraan bir olay olmadn gstermitir.
zellikle mayozun profaz 1 evresinde kromatin ksalmi ve
genilemi zeminler arasnda kresel ekilde dner.
Bylelikle bu tip dngnn apoptozu inhibe ettii
grlmektedir.
Fakat feromon ile indklenen hcre lmnde apoptozun
roln aratran daha fazla sayda yeni almaya gereksinim
vardr.
 Bir aratrma da maya hcreleri feromon
konsantrasyonunun etkisi aratrlmtr.
Sonulara gre yksek feromon konsantrasyonlar
hzl hcre lmn tetiklemektedir.
Bu olay kalsiyuma bamsz hcre lmn tevik
edecek FIG1 transmembran proteininin varln
gerektirmektedir.
Daha dk konsantrasyonlardaki feromon
miktarlar ise hcre duvarnn ykmna dayal olan
hcre lmn tetiklemektedir.
Ayrca, ilgin bir ekilde lme maruz kalan
hcrelerde apoptoz iaretlerinin birka
gzlenmemektedir.
 Aseksel remede apoptotik srelerin roln ne
srmektedir.
A. nidulansn konidiospor reten kltrlerinin fungal
ekstraktlarnn kullanmyla in vitro PARP ykm
kantlanmtr.
Bu kltrlerde PARP miktar artmtr.
Bu gen ifadesinin kontrol konidiospor geliimi iin
esastr.
nk Parp geninin ar ekspirasyonu konidiospor
geliiminde bozukluklara yol amaktadr.
Sonu olarak ilgili mutantlarn spor saylarnda 104 kat
bir azalma bulunmutur.
Fakat u an iin PARP proteininin bu etkisinin
apoptotik sreler sebebiyle mi yoksa bu enzimin
dolayl bir rol sonucu olarak m gerekletii ak
deildir.
 remedeki rolnn yannda apoptoz ve
otofaji ayn trlerin farkl izolatlar
arasnda fungal non-self-tannmada da
nemli rol oynar.
Genetik olarak uyumayan iki hifin
fzyonundan sonra heterokaryon
uyumazl olarak adlandrlan bir hcre
lm reaksiyonu tetiklenir.
Neurospora crassada bu reaksiyon
apoptozun karakteristik zelliklerini
sergiler.
 Fungal mrn Kontrolnde
Apoptozun Rol
Apoptozun nlenmesi yaam sresini uzatan etkiye sahiptir.
Bu balant iin bir rnek, insan Bcl-2 geninin eksprese
olduu duraan fazda maya hcrelerinin canll artar.
Dier bir rnek ise zaman bal olarak yalanm maya
kltrlerinde DNA fragmentasyonu, PS salnm ve kromatin
younlamas gibi apoptozun karakteristik iaretlerini
sergilediidir.
Bu iaretler devaml byyen kltrlerde gzlenemez.
Oksidatif strese kar tolerans dzenleyici bir anahtar olan
Yap1 geninin overekspresyonunun gzlenmesiyle daha fazla
basklanan zamana bal yalanmadaki apoptoz bozukluklar,
duraan kltrlerde transgenik rklarn hayatta kalmalarnda
arta sebep olmaktadr.
 Podospora anserina gibi baka fungal yalanma
modellerinde de yalanmada apoptozun etkisi
zerine veriler rapor edilmitir.
Bu srecin kltrlerin aktif bymesi srasnda
gerekletii ve genetik materyalin replikasyonuna
bal olduu iin replikatif yalanmann bir tipini de
temsil eder.
P. anserinada yalanma, kat medyum zerinde
kltr bymesinin analizi ile makroskopik olarak
kolayca izlenebilir.
Genetik zemine ve kltr koullarna bal olarak
yabani tip kltrlerin mr 2 ya da 4 haftadr.
Bu mantarlarda yaam sresinin kontrolnde eitli
molekler yolaklar grevlidir.
 Dierleri arasnda ise solunum tipi, mitokondriyal
DNA stabilitesi, besinsel snrlama, bakr
metabolizmas, mitokondrial protein alm ve
mitokondriyal dinamikler vardr.
P. anserinada apoptotik mekanizmalar aydnlatan
son aratrmalar bu mekanizmalarn yaam
sresinin kontrolnde de var olduunu
gstermitir.
ki metakaspaz kodlayan PaMca1 ve PaMca2
genlerindeki delesyon yaam sresinde artla
sonulanr.
Bu durum bu mantarlarda apoptozun senesensin
son evresinde tetiklendiini dorular.
 PaMca1 bir delesyonunun en belirgin etkisi yaam
sresinde iki buuk kat arta neden olmasdr.
PaMca1 delesyonlu dikkat ekici biimde rklarn
15 gnlk kltr protoplastlarnn hidrojen
peroksit uygulanmasndan sonra yabani tip rk
protoplastlarna gre daha yksek derecede
canllk sergiler.
Ajanlarla tetiklenen apoptoziste metekaspazlarn
apoptotik hcre lm ve fungal senesenste grev
ald PaMca1 delesyonu ile tespit edilmitir.
 . P. anserinann iki metakaspazndan biri, zellikle
PaMCA1, senesens srasnda apoptotik hcre lmne
yol amak amacyla aktive olur.
Yalanan miselyumda yksek seviyelerde hidrojen
peroksit retilebilir.
Reaktif oksijen trlerinin bu eidi P. anserinada PS
salnmn tetikler.
PaMCA1in reaktif oksijen trleriyle (ROS) aktive
olduu gzkmektedir.
PaMca1 delesyonlu rklar azalm ROS seviyeleri ile
deil daha ziyade ROSlara yantn azalmas ve apoptoz
tetiklenmesindeki azalma ile karakterize edilir
Bu hipotez sadece deleyonlu rklarn yaam srelerinin
uzamasyla deil ayn zamanda yalanm miselyumdaki
bir metakaspaz baml peptidaz aktivitesinin
gsterilmesiyle de desteklenir.
 Yalanmada ve yaam sresinin kontrolnde
apoptozun etkisinin daha iyi anlalmas iin
zmlenmesi gereken nemli konulardan biri de
apoptoz tetiklenmesinde yer alan hcre ii sinyal
yolaklarnn aydnlatlmasdr.
Mayalarda aktin sito-iskelet hareketleri nemli bir
rol oynar.
Yalanm hcrelerde, aktinde deneysel olarak
indklenebilen spesifik mutasyonlarn
oluturulmasyla ya da aktini stabilize eden
ilalarn kullanmyla aktin yapm/ykmnda bir
d gzlenmitir.
Aktin donatan proteini (SCP1) kodlayan Scp1
geninin delesyonu araclyla oluan aktin
yapm/ykmnda bir art, blnen ve blnmeyen
maya hcrelerinin yaam srelerinde uzamaya
neden olur.
 Aktin hareketlerinin rol nemli reglatr bir
yolak olan Ras-cAMP sinyalleme sistemiyle
balantldr.
Srekli Ras-cAMP aktivasyonu mitondriyel
bozukluklarn ve oksidatif stresin yok edilmesini
bozar ve yaam sresini azaltr.
Ras-cAMP sinyalleme ve aktin arasndaki bir
balant iki aktin reglatr proteini olan SLA1 ve
END3ten yoksun maya mutantlarnn fenotipi ile
salanmtr.
 Bu rklarn zellikleri Ras-cAMP sinyallemenin
srekli olduu rklardaki zelliklere benzer.
lgili mutantlar artm ROS retimi, mitokondriyal
disfonksiyon ve azalm yaam ile karakterize
edilir.
lgin ekilde bu rklarn ROS seviyeleri ve yaam
mrleri, Ras-cAMP yolann negatif reglatr
olan Pde1 geninin overekspresyonu ile yabani tip
zelliklerine dndrlebilir.
 Son zamanlarda oksidatif stres ve aktin sito-iskelet
arasndaki bir balant OYE2 ve OYE3 maya yal sar
enzimlerinin analizi ile elde edilmitir.
OYE2 aktin ile etkileiminde kantlanmtr. Oye2
geninin neredeyse tam knockdown (gen ekspresyonunu
basklama) edilmesi sitoiskelet sisteminde
bozulmalarla sonulanmtr.
stelik Oye2nin ve glutatyon oksidoredktaz GLR1
kodlayan genin e zamanl delesyonu gl ekilde
morfolojik bozukluklar arttrmtr.
Bu durum OYE2 proteininin oksidatif hasardan
aktinleri koruduunu dndrr.
Bu bulgulara dayanarak OYE proteinlerinin ROS
retimi, aktin sito-iskeleti ve hcre lm ile balantl
sinyal alarnn bir yesi olduu dnlebilir.
 Salkl hcresel durumlara katk salayc nemli dier bir
ey ise apoptoz ile balants olan mitokondri dinamikleridir.
Bu sonu, S. cerevisiae ve P. anserinada manipule edilen
blnme mekanizmalar ve mitokondriyal fzyonu ieren
aratrmalardan karlmtr.
Mitokondriyal blnme faktrlerini (mayada DNM1 ve FIS1;
P. anseinada DNM1) kodlayan genlerdeki delasyonlar
yalanmay geciktirir ve organizmalarn yaam dngleri
iindeki salkl periyodlar arttrr.
Yabani tip rklarn yalanma sresince mitokondriler as
yaplarn noktasal ekillere deitirirler.
Fakat bu deiiklik sadece bu mantarlarn yaamlarnn ok
ge bir periyodunda olur.
 Apoptotik yolaklar dier molekler ve
hcresel yolaklar ile balantldr.
Fakat bu balant iin u an ulalabilen
bilgiler olduka paral ve kesinlikten daha
ok resmedicidir.
Dier balantlar arasnda zellikle sito-
iskelet rolnn, mitokondriyal dinamiklerin,
ROS retimini ve/veya yok edilmesini
salayan yolaklarn apoptotik srele
balantsn aydnlatmak ok nemli
olacaktr.
 Teekkrler