Hyrje

Mr.Sc. Burhan Rahmani

 Kriptografia sht shkenc e cila merret me
procesin e mbrojtjes s informatave. Prdorimi i
saj haset edhe n kohn e Egjiptit t vjetr, duke
vazhduar n mesjet dhe deri n kohn ton, si
gjat luftrave t ndryshme, ashtu edhe n
komunikimet e personelit diplomatik. Por,
prdorimi m i madh i kriptografis sht prezent
n ditt e sotme, gj q lidhet me zhvillimin
gjithnj e m t madh t komunikimeve
kompjuterike prmes Internetit.
 Nocioni pr mesazhet e sigurta prmes kriptografis ka
nj histori t gjat. Mendohet se Jul Cezari ka qen nj
ndr t part q ka krijuar nj sistem kriptografik pr t
drguar porosi/mesazhe sekrete ushtarake deri te
gjeneralt e tij. Prgjat historis, ka mbijetuar nj
problem kryesor i cili e ka kufizuar prdorimin e gjith
prfshirs t kriptografis. Ky problem sht menaxhimi
i elsit. N sistemet kriptografike, termi els i referohet
nj vlere numerike q prdoret nga nj algoritm pr
ndryshim t informacionit, duke e br informacionin t
sigurt dhe t dukshm vetm pr individt q e zotrojn
elsin prkats pr ta zbuluar at informacion. Si
pasoj, termi menaxhim i elsit i referohet
administrimit t sigurt t elsave pr tua vn n
dispozicion prdoruesve ather kur ata kan nevoj.
 Rndsia e kriptografis sht tejet e madhe pr shkak se
kemi komunikime masive prmes Internetit, gjat s cils
kemi:
Transmetim t t dhnave t ndjeshme.
Qasje n distanc te sistemet e ndryshme t informacioneve.
Informata q shfrytzohen gjat afarizmit elektronik, ku
bjn pjes:
e-commerce,
m-commerce,
e-banking,
e-government etj.
 Prdorimi i kriptografis gjat komunikimit prmes internetit e
imponon nevojn e prdorimit t disa komponentve
siguruese:

Authentication. Me t nnkuptohet procesi i identifikimit t

pjesmarrsve n procesin e komunikimit.
Privacy/confidentiality. Kjo do t thot se duhet t eliminohen
mundsit e leximit t mesazheve nga dikush tjetr.
Integrity. T eliminohet mundsia e ndryshimit t
informatave q drgohen, prkatsisht pranuesi ta marr
informatn origjinale e cila i sht drguar.
Non-repudiation. Pranuesi i informacionit duhet t jet
plotsisht i sigurt se informata i sht drguar nga drguesi,
prkatsisht se informata nuk sht drguar nga dikush tjetr.
Enkriptimi dhe dekriptimi
T dhnat q mund t lexohen dhe kuptohen duke mos
shfrytzuar asnj metod quhet plaintext ose cleartext.
Metoda e maskimit t plaintext n at mnyr q t
fshihet substanca e tij quhet enkriptim.
Plaintext q sht i palexueshm quhet ciphertext.
Enkriptimi prdoret pr t siguruar q informacioni
fshihet nga secili q nuk sht i prcaktuar ta marr at,
edhe ato q mund ti shohin t dhnat e enkriptuara.
Procesi i rikthimit t ciphertext n plaintext-in origjinal
quhet dekriptim.
 Plaintext shnohet me M, pr mesazh, ose P, pr
plaintext. Mund t jet nj varg bitsh, nj fajll
tekstual, nj varg me z digjital, ose edhe nj
figur me imazh digjital. Sa i prket kompjuterit,
M paraqet vetm nj e dhn e thjesht binare.
Plaintext mund t dedikohet ose pr transmetim
ose pr ruajtje. Pr do rast, M sht mesazhi q
duhet enkriptuar. Ciphertext shnohet me C.
Edhe kjo sht e dhn binare disa her
madhsia e saj sht e njjt me madhsin e M,
disa her sht m e madhe. Duke e kombinuar
enkriptimin me kompresion, C mund t jet m
e vogl se M.
 Megjithat, enkriptimi nuk e bn kt gj.
Funksioni i enkriptimit E, operon mbi M t
prodhoj C. Matematikisht shprehet:
E(M) = C
N procesin e kundrt, funksioni i dekriptimit D
operon mbi C t prodhoj M
D(C) = M
Meq misioni primar i enkriptimit dhe pastaj i
dekriptimit sht q mesazhi ta kthej plaintext,
identiteti vijues duhet t jet i sakt: [1]
D(E(M)) = M
Kriptografia me els sekret
Kriptografia na ndihmon t ruajm informacion t ndjeshm dhe t
klasifikuar apo ta transferojm at informacion prmes rrjeteve t pasigurta
dhe t pambrojtur ashtu q t arrij n destinacionin e duhur.
Sistemet kriptografike klasifikohen n dy lloje:
1. Kriptografia me els sekret,
2. Kriptografia me els publik.

Po sqarojm shkurtimisht secilin nga kto.

Kriptografia e elsit sekret sht tipi m i vjetr i metods s shnimit
sekret. Ekzistojn dy tipe kryesore t kriptografis me els sekret:
1. Me zhvendosje
2. Me zvendsim
Shifra me zhvendosje, e enkripton mesazhin origjinal duke e ndryshuar
radhitjen e karaktereve ku ato shfaqen. Kurse me zvendsim, mesazhi
origjinal enkriptohet duke i zvendsuar disa karaktere me disa karaktere
tjer. Tek t dy tipet, edhe drguesi edhe pranuesi e shprndajn elsin e
njjt sekret.
Te kriptografia me els sekret, si shihet nga figura me lart
klienti (Erditi) dhe shitsi (Rinori) duhet t prdorin algoritm
t njjt. Aplikacioni i klientit gjeneron nj numr me gjatsi t
caktuar (els sekret) i cili prdoret pr enkriptimin e mesazhit
origjinal duke e shndrruar n simbole apo shifra t ndryshme
t pa kuptuar pr paln e tret, mesazhi i enkriptuar drgohet
me an t Internetit, kur teksti i enkriptuar arrin te shitsi
(Rinori), elsi i njjt sekret prdoret pr dekriptimin e
mesazhit t enkriptuar. Algoritmet me els sekret njihen si
algoritme t sigurta dhe t shpejta.
Kriptografia me els publik
Kriptografia me els publik prdor dy elsa,
nj els publik i njohur pr t gjith dhe nj
els privat apo sekret i njohur vetm pr
pranuesin e mesazhit. Kur Rinori do t drgoj
nj mesazh me vler deri te Erditi, ai prdor
elsin publik t Erditit pr t enkriptuar
mesazhin. Erditi pr ta dekriptuar mesazhin
prdor elsin sekret t tij.
 Te kriptografia me els publik sht me rndsi se
elsi publik dhe sekret jan t lidhur n mnyr t
till q vetm elsi publik mund t prdoret pr
enkriptimin e mesazheve dhe vetm elsi sekret
mund t prdoret pr dekriptimin e tyre.
Klienti (Rinori) prdor elsin publik t shitsit pr ta
enkriptuar mesazhin. Mesazhi i enkriptuar drgohet
nprmjet Internetit. Nse pala e tret e detekton
mesazhin e drguar ata nuk do t ken mundsi q ta
lexojn pasi q i vetmi els q mund ta bj
dekriptimin e mesazhit sht elsi sekret i shitsit
( Erditit). Kur mesazhi i enkriptuar arrin te shitsi
(Erditi), elsi sekret i tij prdoret pr ta dekriptuar
mesazhin dhe pr ta fituar mesazhin origjinal.
Kriptografia e kombinuar
Kombinimi i kriptografis me els sekret dhe
kriptografis me els publik mund t krijoj nj
enkriptim m t sigurt. N kt proces, duhet pasur
parasysh pikat ku njri algoritm sht i dobt, ndrsa
tjetri i mir. Enkriptimi fillon me gjenerimin e elsit
sekret. elsi sekret prdoret pr t enkriptuar
mesazhin, me rast fitohet mesazhi i enkriptuar.
Enkriptimi me els sekret i prdorur sht i sigurt
dhe i shpejt. Te enkriptimi me els sekret, problem
kryesor ka qen se si t arrihet me els sekret deri te
marrsi.
 Kt e mundson kriptografia me els publik.
N kt rast elsi publik i marrsit prdoret pr
t enkriptuar vetm elsin sekret. Natyrisht
kriptografia me els publik sht e ngadalshme
por meqense madhsia e elsit sekret sht
shum e vogl nuk do ndikonte n zvoglimin e
shpejtsis t procesit t enkriptimit dhe
dekriptimit.
 Procesi i fundit sht lidhja e elsit sekret t
enkriptuar me tekstin e enkriptuar pr ta bartur deri
te pranuesi. Duhet t theksojm se gjat bartjes
prmes Internetit, personat e panjohur nuk do ken
mundsi ta lexojn tekstin pasi q elsi sekret sht i
enkriptuar me elsin publik t pranuesit dhe vetm
pranuesi mund ta dekriptoj at me elsin privat t
tij.

Prdorimi i enkriptimit me els publik/sekret pr ta

enkriptuar elsin sekret jep zgjidhje t arsyeshme,
duke e mbrojtur elsin sekret nga kopja e dikujt
tjetr gjat transmetimit, gjithashtu nuk nevojitet
marrveshje paraprake n mes t palve q marrin
pjes n transmetim pr shkmbim t elsit sekret.
 Dekriptimi fillon me pranimin e elsit sekret t
enkriptuar dhe tekstin e enkriptuar.
Pastaj teksti i enkriptuar dhe elsi sekret i enkriptuar
dekriptohen n kt mnyr. Pasi q elsi sekret i
drguesit sht enkriptuar me elsin publik t
marrsit, elsi sekret i enkriptuar do t dekriptohet
me elsin sekret t marrsit (kriptografia me els
publik), me rast fitohet elsi sekret i drguesit.
elsi sekret i drguesit pastaj prdoret pr ta
dekriptuar tekstin e enkriptuar ku fitohet teksti
origjinal.
 Kriptografia e kombinuar sht themeli i shumics s
zgjidhjeve moderne t enkriptimit, si jan enkriptimi
i e-mail, enkriptimi i rrjetave virtuale private etj.
Mirpo, te kriptografia e kombinuar duhet t
garantohet se mesazhi i enkriptuar vjen nga drguesi.
Mund t ndodh q ndonj person i tret mund ta
prdor elsin publik t marrsit dhe e enkripton
elsin sekret me t cilin e ka enkriptuar mesazhin.
Personi i tret pastaj mund ta drgoj at me Internet.
Pranuesi e dekripton fillimisht elsin sekret duke
prdor elsin privat t tij dhe pastaj edhe mesazhin
duke prdor elsin sekret t drguesit. Pranuesi ka
pranuar nj mesazh jo t dshiruar nga nj pranues i
padshiruar. Si garantim se mesazhi vjen nga dhnsi
i duhur prdoren nnshkrimet digjitale.