UNIVERZITET CRNE GORE

GRAEVINSKI FAKULTET

STATIKA KONSTRUKCIJA 1

k.god. 2011/2012
 N ik cos ik Tik sin ik C oi cos i Pix 0
N ik sin ik Tik cos ik C oi sin i Piy 0
ik M ik C ui M i 0

v k v i cos ik u k u i sin ik v r v i cos ir u r u i sin ir

ir ik
l ik l ir
v k v i cos ik u k u i sin ik
ui cosi + vi sin i = coi c ui ik
l ik
 1
k
N
ik
L ik L ik T dx
i

EF
tt

1
k
M t
ki
L ik L
i
ik T dx
EI
t
h
k
L ik dx
kT
i
t
GF

Mogue ravnoteno stanje nosaa optereenog raspodijeljenim silama p x i py,

koncentrisanim silama Pi i koncentrisanim momentima Mi je svaki sistem reakcija C oi i
Cui i sila u presjecima N, T, M koje zadovoljavaju uslove ravnotee elemenata svih
tapova i uslove ravnotee svih vorova.

Mogue ravnoteno stanje deformacije nosaa je svaki sistem jednaina , , T,

pomjeranja coi i obrtanja cui kome saglasno jednainama i odgovaraju deformacijske
veliine tapova lik i ik, tako da postoje obrtanja i pomjeranja u i v koja
zadovoljavaju sve uslove kompatibilnosti pomjeranja vorova.
Veza moguih ravnotenih stanja i moguih satnja deformacije- princip virtualnih
pomjeranja i princip virtualnih sila

Mogue ravnoteno stanje

~ ~ ~
px , ~p y , Pi , M i
~ ~ ~ ~ ~
C oi , C ui , H, V, M
~ ~ ~
Mogue stanje deformacija ~, ~, ~T ,
~
~c , ~ ~c , ~ ~ ~
oi ui
~ v, ~
u, ~

~ ~
dH ~
p x dy 0 / ~
u
~ ~
dV ~
p dx 0
y / ~v
~ ~ ~
dM Hdy Vdx 0 ~ ~
/ ~T
~

k k k k
~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~
udH H T dy vdV V - T dx T dM ~
~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ udy ~
px ~ py ~
vdx 0
i i i i

k k
~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~
udH H ~ ~T dy ~
~ u ~dy ~T dy
uH i H d~
k

i i

k k
~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~
vdV V T dx vV i V dv dx ~T dx
~ ~ ~ ~ ~ ~
k

i i

~ ~
k
~
i

~ ~
~ ~
~
~ k k~ ~ ~ ~
T dM T M i Md ~T
~ i


~ ~
~ ~ ~ ~ ~ ~~
~k k~ ~ ~ ~ ~
~
i

k ~ ~ ~~ ~
~ ~
i
~
T M uH vV i p x udy p y vdx M~ ~ Hdx Vdy ~T Hdy Vdx ds
~
 M~~~ ~~N~ ~~ T~ds
k k
~ ~ ~ ~~ ~ ~ ~ ~
~ ~T M ~
uH ~ ~ udy ~
px ~ vdx
py~
k
vV i T
s s i s i

s

i s

~~ ~~ M~ ~~uH~ ~~vV~
T
k
i
~~ ~ ~ ~

~ ~
~ ~
Pi ~si M i ~ ~T i C oi ~coi C ui ~cui
s i i i i

~vdx ~ ~ C
k
~ ~ ~ ~ ~
~s M~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~
~c C ~c M~~
~ ~~ ~
~N ~
p ~
u dyx p P y
i i i T i oi oi ui ui ~T T ds
s i i i i i s
Rad aktivnih i reaktivnih spoljanjih sila:

~~~ ~ ~
~ ~ ~ ~~

~ ~ ~
P s p x udx p y vdy Pi si M i ~T
~ ~ ~ i
s i i
~~~ ~ ~~ ~ ~~c
C c oi oi ui ui
C c C
i i

~~
P ~
s
~~
C ~
c
~~
M ~

~
~

~ ~
N ~ T
T
~
ds
s

princip virtualnih pomjeranja

Ps Cc M N T ds T
s

princip virtualnih sila

Ps Cc M N T ds T
s
Kruta tijela

Ps Cc 0

Ps C c 0
 4. DIJAGRAMI UTICAJA I UTICAJNE LINIJE

4.1. Uticaji u nosaima. Stalno i pokretno optereenje

Reakcije oslonaca, reaktivni momenti, sile u presjecima

Uticaji u nosaima

Pomjeranja i obrtanja poprenih presjeka

nosaa

Zadatak odreivanja uticaja u nosaima odreen je sistemom linearnih diferencijalnih jednaina i

stoga vai princip superpozicije uticaja.

1. Prema nainu nanoenja spoljanje ili aktivne sile dijelimo na:

- raspodijeljene sile, raspodijeljene momente
- koncentrisane sile, koncentrisani momenti

2. Prema nainu prenoenja optereenja na nosa razlikujemo:

- neposredno optereenje (nosa prima optereenje po cijeloj duini, u svim takama ose)
- posredno optreenje (prenosi se optereenje u odreenim takama)

sekundarni poduni nosa

popreni nosa

vorovi nosaa glavni poduni nosa

3. Prema vremenu trajanja optereenje dijelimo na:
- stalno optereenje sopstvena teina glavnih podunih nosaa i svih
djelova konstrukcije koji se preko njega prenose.
- povremeno optereenje- snijeg, vetar, ljudska navala, usladiteni
materijal, vozila, i sl.

Povremeno optereenje koje mijenja svoj poloaj na nosau naziva se POKRETNO

OPTEREENJE. Razlikujemo:
- jednako podijeljeno pokretno optereenje
- sistem pokretnih koncentrisanih sila
4.2. Ekstremne vrijednosti uticaja

Vrijednosti uticaja u nosaima, koje izazivaju stalna i povremena optereenja, zavise samo od
intenziteta optereenja. Vrijednosti uticaja od pokretnog optereenja zavisi ne samo od
intenziteta uticaja ve i od njegovog POLOAJA na nosau.

Poloaj optereenja pri kome uticaj na posmatranom mjestu nosaa ima ekstremnu vrijednost
je opasan ili mjerodavan poloaj. Znai da se opasan poloaj mijenja sa promjenom poloaja
presjeka u kome traimo uticaj, kao i sa promjenom vrste traenog uticaja.

Maksimalne i minimalne vrijednosti nekog uticaja usljed pokretnog optereenja prikazujemo

dijagramima ekstremnih vrijednosti uticaja.

Izmeu dijagrama uticaja i dijagrama ekstremnih uticaja postoji sutinska razlika. Ordinate
dijagrama uticaja pokazuju vrijednosti uticaja u svim presjecima za jedan jedini poloaj
optereenja. Ordinate dijagrama ekstremnih vrijednosti uticaja pokazuju promjenu u svim
poprenim presjecima pri emu svakoj ordinati popravilu odgovara novi poloaj optereenja.
Najvei od ekstremnih uticaja u pojedinim poprenim presjecima, odnosno brojno najvei uticaj
u nosau nazivamo apsolutni maksimum ili apsolutni minimum tog uticaja. esto je za
dimenzionisanje nosaa potrebno da se odredi samo apsolutni maksimum ili minimum
pojedinih uticaja.
Grafiki prikaz uticajne funkcije je uticajna linija za uticaj Z u presjeku xs koja ima ordinate koje se
nanose na mjesto dejstva sile, odnosno, u presjeku sa apcisom u.

Uticajne linije su krive ili prave linije, njihov oblik zavisi od vrste nosaa, vrste uticaja u nosau kao i
naina prenoenja optereenja na nosa, posrednog ili neposrednog.
 4.4. Raunanje vrijednosti uticaja iz uticajne linije

4.4.1. Sistem koncentrisanih sila

Na osnovu principa superpozicije uticaja Z s, u presjeku sa apcisom xs, usljed dejstva sistema
koncentrisanih sila P1, P2, ...,Pn, u presjecima sa apcisama u1, u2, ..., un odreena je izrazom:

n
Z s Pm Z s x s , u m (12)
m 1

Slika 1.

Kada je uticajna linija prava na onom dijelu na kome

djeluje sistem koncentrisanih sila (slika 2), tada izraz
(12) postaje:

n Slika 2.
Z s tg Pm u m u o (13)
m 1
Kada se statiki moment sila P 1, P2, ...,Pn zamijeni sa statikim momentom rezultante R u
odnosu na istu taku dobija se: n

P u
m 1
m m uo R u R uo

n
Gdje je sa R obeljeena rezultanta sila R P
m 1
m

Vrijednost traenog uticaja odreujemo proizvodom rezultante i ordinate uticajne

linije.ispod rezultante:

Z s R u R u o tg RZ x s , x R (14)

4.4.2. Raspodijeljeno optereenje

Ako uvedemo pojam elementarne koncentrisane

sile p(u)du, primjenom izraza (12) dobijamo:

u2

(15)
Z s p u Z x s , u du
u1
Slika 3.
 Kada je optereenje jednako podijeljeno intenziteta
p(u)=p=const:

u2

Z s p Z x s , u du pF
(16)
u1 Slika 4.

Gdje je sa F oznaena uticajna povrina ispod optereenja. Ako uticajna povrina na tom dijelu
mijenja znak tada povrinu treba uzeti u algebarskom smislu: F=F ++F- (slika 4.).

Kada je optereeni dio uticajne povri ogranien pravom linijom koja apcisnu osu sjee u
taki 0 (slika 5.), tada se ordinate uticajne linije mogu sraunati izrazom:

Zs x s , u u u tg o
u2

Z s tg p u u u o du
u1
Integral na desnoj starni predstavlja statiki moment elementarnih sila p(u)du u odnosu na
presjek sa apcisom uo, i moemo ga odrediti pomou statikog momenta rezultante R(uR-uo) u
odnosu na isti presjek:
 Z s R u R u o tg RZ z s , u R
u2

R p u du
Z(xs, uR)- ordinata uticajne linije ispod rezultante, odnosno,
ispod teita dijagrama optereenja
u1

Slika 6.
Slika 5.

Ako se optereenje p(u) linearno mijenja (slika 6.), tada se integralom odreuje brojna vrijednost
optereenog dijela uticajne povrine: u2

F Z x s , u du
u1
u
p
p
2

i tako dobijamo: Zs
u2 u1 u1
Z x s , u u u1 du
u 2 u1
u s F ps F
(17)
 4.4.3. Koncentrisani momenat

Ako koncentrisani momenat u presjeku u zamijenimo ekvivalentnim spregom sila P koje

djeluju na razmaku u tako da vai izraz M=Pu (slika 7.), tada moemo napisati:

Z x s , u
P Z x s , u Z x s , u Z x s , u PZ x s , u M
u
Kada razmak u0, tada:

Z x s , u
Z s M lim MZ x s , u Mtg
(8) u 0 u

Z'(xs,u) izvod uticajne funkcije po promjenljivoj u

Slika 7.
 4.5. Odreivanje mjerodavnog poloaja i proraun ekstremnih vrijednosti
uticaja

4.5.1. Jednako podijeljeno pokretno optereenje

Jednako podijeljeno pokretno optereenje moe da bude:

- proizvoljne duine rasprostiranja, moe se prekidati na proizvoljnom mjestu
- odreene duine rasprostiranja koja se ne moe prekidati

Uveemo pojam razdjelnice uticajne linije. To su take koje dijele pozitivne i negativne djelove
uticajne linije- take u kojima uticajna linija mijenja znak.
Kada je podijeljeno pokretno optereenje proizvoljne duine a uticajna linija ima vie razdjelnica
(slika 8.), tada se mjerodavan poloaj odreuje postavljanjem optereenja iznad onih djelova
uticajnih povri koje imaju isti znak. Ako razdjelnice obiljeimo sa m=0,1,2,...,n, a uticajnu povr
m- tog polja sa Fm, tada su ekstremne vrijednosti uticaja odreene izrazima:
m
Fm Z x s , u du
m 1

Z
max s , p pF (19)

Z
min s , p pF
 Slika 8.

Zs,g = g F=g F++ g F-

 Kada je jednako podijeljeno pokretno optereenje odreene duine i to takve duine koja je
manja od razmaka susjednih nultih taaka uticajne linije, slika 9., mjerodavan poloaj
odrediemo na sljedei nain. Ako je poloaj optereenja dat na slici mjerodavan poloaj,
odnosno, ako za taj poloaj Zs=p F ima ekstremnu vrijednost, pri pomjeranju optereenja u
lijevo ili desno za veliinu u prirataj uticaja Zs mora da bude jednak nuli, to znai da:

Zs=p u [Z(xs, u2)- Z(xs, u1)]=0

Iz koje slijedi kriterijum za mjerodavan poloaj:

Z(xs,u2)=Z(xs,u1) (20)

Slika 9.
Kada je jednako podijeljeno pokretno optereenje konane duine u opasnom poloaju mora da
bude ispunjen uslov jednakosti ordinata uticajne linije na krajevima optereenja.

Mogue je da postoji vei broj poloaja koji zadovoljavaju ovaj uslov . U takvim sluajevima
ekstremnu vrijednost uticaja nalazimo uporeenjem vrijednosti uticaja za sve poloaje pokretnog
optereenja koji zadovoljavaju uslov (20).

Kada se pokretno optereenje sastoji od niza jednako podijeljenih optereenja proizvoljnih

intenziteta a konanih duina na razmacima koji se tokom vremena ne mijenjaju, slika 10.,
mjerodavan poloaj dobijamo u obliku:

p m Z x s , u m1 p m Z x s , u m 2
n n

m 1 m 1

Slika 10.
 4.5.2. Pokretan sistem vezanih koncentrisanih sila

Mjerodavan poloaj pokretnog sistema vezanih koncentrisanih sila je neto tee odrediti. Kada je
uticajna linija kriva linija ili poligon sa vie strana, tada ekstremne vrijednosti odreujemo
probanjem. Sile nanosimo na traku papira po redu kako su date u emi optereenja nanosei
razmake sila u razmjeri u kojoj su nanijete apcise na crteu uticajne linije. Postavljanjem tako
nanijetih sila nad pozitivnan, odnosno, negativan dio uticajne linije u poloaj koji oekujemo da
bude mjerodavan, odmjeravamo ordinate uticajne linije ispod sila i na osnovu izraza (12)
sraunavamo vrijednost uticaja. Postupak ponovimo za izvjestan broj poloaja sistema sila, i
dobijamo mjerodavan poloaj sila koji daje ekstremnu vrijednost uticaja. Redovno je to poloaj pri
kome najvee sile dolaze nad najvee ordinate uticajne linije. Ovaj postupak je dug i neprecizan,
stoga emo ga skratiti koristei kriterijume koji moraju biti zadovoljeni pri opasnom poloaju
sistema sila.
Ako je data uticajna linija i pokretan sistem sila kao na slici 11., za koji kaemo da je mjerodavan
poloaj, tada: n
Z s Pm Z s x s , u m
m 1
ima ekstremnu vrijednost ako pri pomjeranju sistema sila ulijevo ili udesno za veliinu u prirast
uticaja Zs mora da bude jednak nuli:
Z s Pm Z x s , u m u Pm tg m 0
n n

m 1 m 1

Slijedi da kada je sistem sila u mjerodavnom poloaju mora biti ispunjen uslov:
n

(21)
Pm tg m 0
m 1
Jednaina (21) predstavlja analitiki kriterijum koji moraju zadovoljiti sile da bi posmatrani
poloaj bio mjerodan. Mogue je da postoji vie poloaja koji zadovoljavaju analitiki
kriterijum, tj da postoje vie maksimuma i minimuma. Ekstremnu vrijednost uticaja Z s
dobijamo uporeujui vrijednosti uticaja za sve poloaje sistema sila koji zadovoljavaju
kriterijum (21).

Ovaj kriterijum vai i kada je uticajna linija poligonalna linija. Razlika je u tome to je izvod
funkcije:

Slika 11.

Z n
Pm tg m
u m 1
kada je uticajna linija kriva linija, neprekidna funkcija, a kada je uticajna linija poligonalnog
oblika, izvod funkcije se mijenja u skokovima.

Ako je dat poloaj a), slika 12., za dati sistem pokretnih sila P 1,.., Pn na poligonalnoj uticajnoj
n
liniji, zbir proizvoda je Pm tg m 0 . Pri pomjeranju sistema sila za u prirast funkcije
Z je: m 1

n (22)
Z u Pm tg m
m 1

Slika 12.
Kada se sistem sila pomjera u smjeru u kojem raste u, s lijeva na desno, u>0 pa je i Z>0,
funkcija z raste. Kada se sistem sila pomjera u smjeru u kojem u opada, s desna na lijevo, u<0
pa je i Z<0, funkcija Z opada. Zakljuuje se da sistem sila treba pomjerati na desno da bi dobili
ekstremnu vijednost.

Pri ovom pomjeranju sistema sila vrijednost zbira se ne mijenja sve dok, ili neka nova sila ne naie
na uticajnu liniju, ili neka sila ne sie sa uticajne linije, ili neka od sila koja se nalazi nad uticajnom
linijom prelaskom preko tjemena poligonalne uticajne linije ne pree na dio iji je ugao nagiba
drugi. Nailaskom, odnosno, silaskom sila sa uticajne linije vrijednost zbira se mijenja ali ostaje
pozitivna. Prelaskom neke sile preko tjemena, sa jednog dijela uticajne linije na drugi dio, na
primjer sile P2 u poloaj b), vrijednost se mijenja u skoku. Pri tome se zbir smanjuje jer sila prelazi
sa dijela uticajne linije sa algebarski veim tangensom ugla na dio sa manjim tangensom ugla.
Ako je vrijednost jo uvijek pozitivna treba sistem sila treba i dalje pomjerati u desno dok jo neka
sila ne pree prelo tjemena uticajne linije. Razumljivo da vrijednost ove sume koja se mijenja nee
biti jednaka nuli osim u izuzetnim sluajevima, meutim, sigurno je da e pri prelasku neke sile
preko nekog od tjemena uticajne linije vrijednost sume promijeniti znak, postati negativna. Kada
se ta sila nalazi nad tim tjemenom uticaj Z s ima ekstremnu vrijednost jer:
n
u>0 Pm tg m 0
m 1

n
u<0 Pm tg m 0
m 1

U oba sluaja prirast funkcije je negativan, to znai da u posmatranom poloaju funkcija ima
ekstremnu vrijednost.
Zakljuuje se, da bi se pokretan sistem sila naao u opasnom poloaju jedna od sila , koji
mjerodavnan sila ili kritina sila, mora da se nalazi nad jednim od tjemena uticajne linije, a
vrijednost Pm tg mpri pomjeranju sistema sila lijevo ili desno od tog poloaja mora imati
m 1
razliit znak.

Opasnu ili mjerodavnu silu oznaiemo sa P k. Ovu silu razdvojiemo na dvije komponente P kl i
Pkd koje djeluju beskonano blisko pored tjemena i imaju takve intenzitete da je uslov (21)
identiki zadovoljen.

Kriterijum za opasan poloaj sistema sila moemo primijeniti na trougaonoj uticajnoj liniji. Sile
Pm sloimo u rezultante RL i RD tada je uslov:

RL tg1 + RD tg2 =0

Sa slike se vidi da je tg1=h/x, i tg2=-h/x', to je:

h h h h
RL RD 0 RL RD
x x x x

prosjeno optereenje lijevog dijela jednako je

prosjenom optereenju desnog dijela uticajne linije

Slika 13. h h RL RD R
RL RD
x x x x l
 1 k 1
R x m1Pm
n
R Pm
l 1 nP m 1
m
x m k 1
Da bi pokretan sisstem vezanih koncentrisanih sila na trougaonoj uticajnoj liniji bio u opasnom
poloaju potrebno je da prosjena opreteenja lijevog i desnog dijela uticajne linije budu
meusobom jednaka i jednaka sa ukupnim prosjenim optereenjem.

4.6. Konstrukcija uticajnih linija za reakcije i sile u presjecima primjenom

statike metode

Uticajna linija za reakciju oslonca ili reaktivni moment ukljetenja je linearna funkcija poloaja
sile P=1 du svake krute ploe po kojoj se sila kree.

Uticajna linija za statike uticaje statiki odreenog nosaa su prave linije du svake krute ploe
po kojoj se kree jedinina sila.