KALKULACIJA CIJENA

Prof. dr Zdravko Todorovi

- Potie od latinske rijei CALCULATIO
(kameni za brojanje, raunanje)
- U ekonomici znai: izraunavanje,
proraunavanje, predraun ili proraun
- KALKULACIJA - raunski postupak kojim se
izraunava cijena (nabavna, prodajna, cijena
kotanja)
- Kalkulacija slui za:

- donoenje poslovnih odluka

- kontrolu trokova
- kontrolu ekonominosti
- ocjenu svrsishodnosti trokova
- povezanost trokova i uinaka
- ocjenu pravilnosti rasporeivanja
trokova
 ZADACI KALKULACIJE:

1. Da obuhvati sve trokove (popisivanje

trokova prema odreenim stajalitima -
vrstama, mjestima trokova)
2. Da rasporedi trokove (prenoenje
obuhvaenih trokova na uinke -
koeficijent strukture, koeficijent prenosa)
 Obraunom kalkulacije cijene eli se
saznati pokrivaju li se u cijelosti ili ne
utroeni elementi procesa rada.

SMISAO obuhvatanja i rasporeivanja

trokova:
- da se proizvodnja proizvoda ili usluga
optereti upravo onim trokovima koje
taj uinak stvara
 PRAVILA IZRADE
KALKULACIJE
1. TANOST ( taan obuhvat trokova)
2. DOKUMENTOVASNOST (za svaki troak
mora postojati odgovarajui dokument)
3. POTPUNOST (da se obuhvate svi
trokovi)
4. DIFERENCIRANOST (razvrstavanje po
vrstama, mjestima i nosiocima trokova)
5. PRILAGODLJIVOST (usklaenost
tehnolokom procesu)
6. PREGLEDNOST (da se lako uoava njena
struktura i sadraj)
7. AURNOST (da se izvri obraun na
vrijeme)
8. USPOREDIVOST (da se moe usporeivati
sa prethodnim pa ak i kalkulacijama drugih
preduzea)
9. EKONOMINOST (vea korist od njenih
trokova)
 TROKOVI

Promjenjivi Stalni trokovi

trokovi

MATERIJAL ZA REIJA
IZRADU IZRADE
RAD REIJA
IZRADE UPRAVE
TUE PRODAJNA
USLUGE REIJA

8
Pojednostavljen model
kalkulacije
ELEMENTI KALKULACIJE

1. Neposredni trokovi materijala

2. Funkcionalna amortizacija
3. Neposredne brutto plate po uinku
4. Ostali neposredni promjenljivi trokovi
5. Promjenljivi dio optih trokova stvaranja uinaka
6. Promjenljivi dio optih trokova uprave i prodaje

I. PROMJENLJIVI TROKOVI ukupno

7. Stalni trokovi stvaranja uinaka
8. Stalni dio optih trokova stvaranja uinaka
9. Stalni dio opih trokova uprave i prometa
II. STALNI TROKOVI - ukupno
III. CIJENA KOTANJA ( I + II )
10. Dobit gubitak
IV. PRODAJNA CIJENA BEZ PDV-a (osnovica
za obraun PDV-a)
11. PDV
V. PRODAJNA CIJENA
VRSTE I METODE KALKULACIJE
S obzirom na VRIJEME IZRADE razlikujemo:

1. PRETHODNU ILI PRETKALKULACIJU

izrauje se prije poetka izrade uinaka
temelji se na normativima utroaka predmeta rada
sredstava za rad, radnim normama i poreznim
propisima)

2. NAKNADNU ILI OBRAUNSKU

KALKULACIJU
izrauje se na temelju stvarnih podataka
slui za analizu i kontrolu prethodne kalkulacija
 POSTOJE SPECIFINE DJELATNOSTI:
- GRAEVINARSTVO
- POLJOPRIVREDA

- Specifinost se ogleda u duini tehnolokog

procesa, pa se ispostavljaju MEUKALKULACIJE
privremene situacije, a po zavretku kompletnog
posla ispostavlja se KONANA SITUACIJA
(rekapitulacija svih privremenih situacija)
METODE KALKULACIJE

1. KALKULACIJA CIJENE KOTANJA

2. KALKULACIJA DOPUNSKOG TROKA

3. KALKULACIJA CIJENE PROIZVODNJE

KALKULACIJA CIJENE KOTANJA:

a) Djelidbene ( divizione) kalkulacije

- jednostavna djelidbena kalkulacija
- sumarna djelidbena kalkulacija
- kalkulacija ekvivalentnih brojeva
- kalkulacija vezanih proizvoda
b) Dodatne ( adicione ) kalkulacije
- sumarna dodatna kalkulacija
- diferencirana dodatna kalkulacija
c) Mjeovite kalkulacije
DJELIDBENE KALKULACIJE

- Jednostavna djelidbena (ista, sumarna)

kalkulacija:

- moe se primjenjivati u preduzeima koja

proizvode jednu vrstu istovrsnih uinaka
(elektranama, plinarama, pivarama, fabrikama
cementa )
- ukupni trokovi se podjele brojem
proizvedenih uinaka
DJELIDBENA (diviziona) KALKULACIJA

- pretpostavka je homogena
proizvodnja, velikih serija, ali samo
jednog proizvoda
- ukupni trokovi serije se dijele na
ukupne uinke
DIVIZIONA KALKULACIJA temelji se na
tome da se svi trokovi koji su nastali
unutar praenog razdoblja obraunavaju
na proizvode koji su bili proizvedeni u
tom razdoblju.

Trokovi na koliinsku jedinicu izraunavaju

se:

TROKOVI= TROKOVI OBRAUNSKOG

RAZDOBLJA
PROIZVEDENE KOLIINE
Primjer:

Izraunavanje trokova za kilowat-sat (kWh) je

primjer za upotrebu divizione kalkulacije:

Trokovi na mjesec 24.000 KM/mj.

Proizvedena koliina u mjesecu 480.000 kWh/mj.
Prozvodni trokovi u KM/kWh 0,05 KM/kWh
Zadatak
Utvrditi cijnu kotanja proizvoda, ako se zna da
je u posmatranom periodu proizvedeno
180.000 jedinica istog proizvoda, a nastali
trokovi iznose 5.400.000 KM.
Rjeenje:
Ck = Ukupni trokovi / Obim proizvodnje
Ck= 5.400.000,00 / 180.000 = 30 KM po jedinici
proizvoda
Utvrditi cijenu kotanja proizvoda ab ako su trokovi
direktnog materijala 200.000 KM, trokovi prerade 300.000
KM, zavrena proizvodnja 7000 jedinica, a nedovrena
proizvodnja 3.000 jedinica.
Reenje:
S obzirom da proizvodnja nije zavrena, odnosno trokovi prerade se alociraju samo na
gotove proizvode, pri izradi kalkulacije neophodno je voditi rauna o alokvetnom
dijelu zaliha nedovrene proizvodnje. Stepen zavrenosti nedovrene proizvodnje na
kraju meseca iznosi 25%. Obraunski postupak utvrivanja cijene kotanja izgledao
bi ovako:
1. Ukupan broj jedinica proizvoda 10.000 jed.
2. Trokovi direktnog materijala 10.000 x 1 = 10.000 jed.
3. Trokovi prerade
a) zavrena proizvodnja 7.000 x 1 = 7.000 jed.
b) nedovrena proizvodnja 3.000 x1/4= 750 jed.
U K U P N O: 7.750 jed.
Ck = (iznos trokova direktnog materijala / broj jedinica proizvoda + iznos trokova
prerade / broj jedinica proizvoda)
Ck = (200.000/10.000 + 300.000 / 7.750) = 20,00+38,71= 58,71 KM
Dakle, kod divizione kalkulacije, neophodno je voditi rauna o takozvanim
tranzitornim efektima zaliha nedovrene proizvodnje. Ukoliko se u cijenu kotanja
ukljue i trokovi koji se jo realno nisu vezali za nosioce (kao to je sluaj sa
trokovima prerade jo nezavrenih proizvoda), cijena kotanja je pogreno utvrena
i dovodi u zabludu. U naem Zadatku vidi se da su se ukupni trokovi alocirali na sve
proizvode, bez obzira to proces prerade nad odreenim brojem jedinica nije zavren
i trokovi su nastali samo za dio zavrenih proizvoda, cijena kotanja bi bila 50 KM i
ne bi odgovarala realnoj cijeni kotanja.
- Sloena djelidbena kalkulacija (fazna,
diferencirana):
- koristi se pri proizvodnji jedne vrste istovrsnih
uinaka
- trokovi se ne utvruju u jednom iznosu ve:
- po fazama procesa proizvodnje
- po mjestima nastanka uinka
- po elementima strukture cijene
- prua znatno bolju osnovicu za:
- kontrolu trokova
- ekonomisanje elemenata radnog procesa
Kalkulacija ekvivalentnih brojeva

- primjenjuje se kod stvaranja nekoliko srodnih

proizvoda (razlikuju se po dimenzijama, obliku i
kvaliteti: debljini lima, motori razliite snage, odjea
)
- trokovi pojedinih uinaka zbog srodnosti imaju
odreene omjere, a time im pridodajemo odreene
ekvivalentne brojeve
- s brojem 1 oznaujemo uinak koji dominira u
strukturi (bilo apsolutno ili relativno)
- trokove rasporeujemo:
- koeficijentom prenosa
- strukturom proizvodnje izraene u ekvivalentu
 Primjenjuje se kod raznovrsnog asortimana, kada
uinci nisu istovrsni (postoji vie proizvoda/usluga
koji se razlikuju po kvaliteti, brojnosti, dimenzijama
a time i po visini trokova koje izazivaju)

- Ekvivalentni brojevi odraavaju relativne odnose

meu trokovima pojedinih proizvoda/usluga

- Ekvivalentni brojevi su USLOVNE jedinice koje

slue za raspored trokova po uincima
 Indirektni trokovi rasporeuju se u
skladu sa odreenim odnosima u troenju
za pojedine vrste prozvoda. Ovi odnosi
(koeficijenti) uspostavljaju se na osnovu
tehnikih normativa, iskustva ili
procenom i pokazuju uee pojedinih
proizvoda u nastanku indirektnih
trokova.
 Mnoenjem koliine proizvoda utvrenim
koeficjentima dobijaju se ekvivalentni
brojevi, odnosno obim proizvodnje u
uslovnim jedinicama.
 dijeljenjem iznosa indirektnih trokova
zbirom uslovnih jedinica utvruje se
visina indirektnih trokova po jedinici
uslovnog obima.
Tako utvren iznos indirektnih trokova
po jedinici uslovnog obima mnoi se
odgovarajuim koeficjentom da bi se
dobio iznos indirektnih trokova po
jedinici stvarnog obima proizvodnje.
Primjer:

Za punjenje 100 boca veliine: mala (1), srednja (2) i

velika (3) snimanjem vremena utvrena su slijedea
vremena (te):
za veliinu 1: 90 min/100 boca
90/90 =1
za veliinu 2: 114 min/100 boca
114/90=1,27
za veliinu 3: 175 min/100 boca
175/90=1,94

Ako unaprijed odreeno vrijeme (90 minuta za

veliinu 1) uzmemo za osnovu za izraunavanje
EKVIVALENTOG BROJA (EB) dobili smo gornje
Sa takvim ekvivalentnim brojevima moemo izraunati RAUNSKE
JEDINICE (RJ) koje su osnova za kalkulaciju.

U odreenom mjesecu bilo je napunjeno 100.000 boca (veliina 1),

60.000 boca (veliina 2) i 30.000 boca (veliina 3).

Raunske jedinice dobivamo kada mnoimo koliine punjena sa

ekvivalentnim brojevima (EB):

Vrsta KOLIINE (min/100 boca) EB RJ (RJ/mjesec)

1 100.000 90 1 100.000
2 60.000 114 1,27 76.200
3 30.000 175 1,94 58.200
UKUPNO 234.400
Ako, na primjer, svi trokovi rada u praenom mjesecu
iznose 19.400 KM, na RAUNSKU JEDINICU otpada:

Trokovi rada/RJ=19.400 KM/mjesec=0,0828 KM/RJ =8,28

KM/100RJ
234.400 RJ/mjesec
Ponovnom upotrebom ekvivalentnih brojeva moemo izraunati trokove
rada za sva tri punjena boca:

Vrsta EB Trokovi (KM/100RJ) Trokovi (KM/100 boca) Koliina/100

Iznos
1 1 8,28 8,28 1.000 8.280
2 1,27 8,28 10,50 600 6.300
3 1,94 8,28 16,05 300 4.820
UKUPNO 19.400
Kalkulacija vezanih proizvoda

- primjenjuje se u sluajevima kad uz

proizvodnju jednog ili vie glavnih proizvoda
nastaju i sporedni proizvodi
- cilj je utvrditi cijenu kotanja glavnog
proizvoda
- od ukupnih trokova izdvoji se dio koji se
odnosi na sporedni proizvod (po prodajnoj
cijeni), a ostatak se odnosi na glavni proizvod
Zadatak
Utvrditi cijenu kotanja proizvodnje rakije i destilata od rakije, kao
nusproizvoda.
Destilacijom je dobijeno 10.000 litara rakije i 2.000 litara destilata. Trokovi
su sledee strukture:
trokovi materijala za izradu glavnog proizvoda su 200.000 dinara,
trokovi materijala za izradu nusproizvoda 2.000 dinara,
trokovi zarada izrade glavnog proizvoda 100.000 dinara,
trokovi zarada izrade nusproizvoda 2.000 dinara,
opti trokovi proizvodnje glavnog proizvoda 120.000 dinara,
opti trokovi proizvodnje nusproizvoda 1.000 dinara,
dodatni trokovi prerade nusproizvoda 5.000 dinara,
trokovi prodaje glavnog proizvoda su 20.000 dinara, a trokovi prodaje
nusproizvoda 3.000 dinara,
prodajna cena nusproizvoda 20 dinara.
a) trokovi proizvodnje glavnog proizvoda Tpgp
Tpgp = Trokovi materijala+ trokovi zarada+opti trokovi
Tpgp = 200.000+100.000+120.000 = 420.000
b) trokovi proizvodnje nuzproizvoda Tpnp
Tpnp = trokovi materijala Np+trokovi zarada Np+ Opti trokovi Np
Tpnp = 2.000+2.000+1.000 = 5.000
c) Pv-Prodajna vrednost Np
Pv = 20 dinara * Qnp = 20 * 2.000 = 40.000 dinara
d) Pretpostavljenji dobitak 15 % = 40.000 *,015 = 6.000
e) Bruto mara Np = Pretpostavljeni dobitak Np + trokovi prodaje Np
Bruto mara Np = 6.000 + 3.000 = 9.000 dinara
f) Neto vrednost Np = Pv Np Bm Np = 40.000 9.000 = 31.000
g) Vrednost Np za umanjenje trokova Gp = Nv Np TpNp = 31.000-5.000 =
26.000
h) Trokovi glavnog proizvoda = Tpgp +trprodaje gp - vrednost Np za
umanjene trokova Gp = 420.000+20.000-26.000 = 414.000 dinara
i) Ck gp- Cena kotanja glavnog proizvoda = Trokovi Gp / Qgp Ck gp =
414.000 / 10.000 = 41,40 dinara
j) Trokovi Np Tnp = Nvnp -Umanjenje za trokove dodatne prerade Np
+Trokovi dodatne prerade Np = 31.000 - 5.000+5.000 = 31.000 Cknp = Tnp / Q
np = 31.000 / 2.000 = 15,50 dinara
DODATNE KALKULACIJE

- Primjenjuju se pri proizvodnji razliitih

uinaka
- Uinci ne stoje o odreenim stalnim
odnosima
- Izazivanju razliite trokove, ne moe se
raunati na ukupne trokove
- Razvrstavaju se na dvije osnovne grupe
trokova: neposredne i opte
- Sumarna dodatna kalkulacija:

- utvruju se neposredni trokovi za svaki

uinak (normativi, standardi, norme)

- opti trokovi se rasporeuju razmjerno prema

jednoj vrsti neposrednog troka (koeficijentom
prenosa ili strukture)
- Diferencirana dodatna kalkulacija:

- opti trokovi se ralanjuju po grupama optih

trokova i mjestima nastanka
- opti trokovi se dodaju neposrednim
- kao osnovica za raspored slue neposredni
trokovi (koji su najvie uzrokovali nastanak
odgovarajueg opteg troka)
U sluaju diversifikovanosti proizvodnog procesa,
proizvodnje po specijalnoj narudbini i slino,
primenjuje se metod dodatne kalkulacije.
U dodatnoj kalkulaciji se pojedini trokovi direktno
vezuju za radne naloge, a alociranje optih trokova
se vri putem stope dodatka.
U direktne trokove ubrajamo: trokove materijala za
izradu, trokove direktnog rada (zarada radnika u
proizvodnji), posebne trokove proizvodnje i sl.
U indirektne trokove ubrajamo trokove prodaje,
opte trokove proizvodnje, trokove administracije i
sl.
Zadatak
Metodom dodatne kalkulacije utvrditi cijenu kotanja
proizvoda A, B i C.
Kao kriterijum raspodele indirektnih trokova uzimaju se
trokovi zarada, izrade i utroenog materijala. Opti trokovi
izrade iznose 80.000 KM, dok opti trokovi uprave i prodaje
iznose 120.000 KM
Reenje:
VARIJANTA I
a. utvrivanje odnosa direktnih trokova prema indirektnim
klju za indirektne trokove = 100 * (opti trokovi izrade +
trokovi uprave i prodaje) / ukupni direktni trokovi = 100 *
(200.000 / 477.000) = 0,419287 * 100 = 41,93 %

b. izrada
VARIJANTA II
a. klju raspodele obim proizvodnje
klju raspodele = ukupni opti trokovi / obim proizvodnje =
200.000 / 9.300 = 21,50538

b. izrada
 Iz priloenih varijanti da se zakljuiti da, u sluaju kada se koriste
ukupni direktni trokovi kao klju za raspodelu indirektnih
trokova, tada proizvodi sa veim direktnim trokovima snose i
vei teret indirektnih trokova (varijanta I). I obrnuto, kada se kao
klju raspodele uzima obim proizvodnje, tada najvei dio
indirektnih trokova snosi proizvod sa najveom proizvodnjom.
Posmatrajui ove dvije varijante, moe se konstatovati da od
samog izbora varijante i kljua za raspodelu zavisi krajnja cijena
kotanja proizvoda. Stoga, pri odabiru kljua prethodno treba
analizirati sve relevantne faktore koji mogu uticati na formiranje
cijene kotanja. Krajnji cilj je svesti na to manju mjeru indirektne
trokove i pokuati, gde je to mogue, trokove knjiiti na mjesto
i nosioce, kako bi dobili to objektivniju cijenu kotanja.
Zadatak
Metodom dodatne kalkulacije utvrditi cijenu kotanja za proizvode
A, B, C.
Klju za raspodelu indirektnih trokova su lini dohoci izrade.
Opti trokovi izrade iznose 40.000,00 KM, dok opti trokovi

uprave i prodaje iznose 80.000,00 KM

Mjeovite (kombinirane) kalkulacije

predstavlja kombinaciju obe metode

neposrednim trokovima uinaka dodaju se
opti trokovi
kalkulacijom ekvivalentnih brojeva utvrdi se
cijena kotanja istovrsnih uinaka
KALKULACIJA DOPUNSKOG TROKA

- Bit ove kalkulacije je da se postojea

proizvodnja optereti svim trokovima te
proizvodnje
- Dodatna proizvodnja se optereuje samo
trokovima koje ta dodatna proizvodnja
uzrokuje
KALKULACIJA CIJENE
PROIZVODNJE

Direct costing
- Odstupa od klasinog naina utvrivanja
cijene kotanja
- Polazi od injenice da proizvodnja odreene
koliine utie samo na dio trokova
(promjenljive i relativno stalne)
- Na trokove kapaciteta (apsolutno stalne
trokove) ne utie