HEMIJSKA KINETIKA

BRZINA REAKCIJE
FAKTORI UTICAJA
HEMIJSKA RAVNOTEA
 HEMIJSKA KINETIKA
Hemijska kinetika je deo hemije koji se
bavi prouavanjem brzine odvijanja
hemijskih reakcija.
Prouava se:
odreivanje brzine hemijske reakcije
uticaj pojedinih faktora na brzinu reakcije
mehanizam odvijanja reakcije
DEFINICIJA BRZINE HEMIJSKE REAKCIJE
Brzina hemijske
reakcije je promena
koncentracije
reaktanata ili
proizvoda reakcije
u jedinici vremena.

c2 c1
v
t 2 t1

v
c
t
3
mol dm s 1

 Brzina hemijske reakcije
Za hemijsku reakciju prikazanu optom hemiskom
jednainom:
X+2Y3Z
Brzina reakcije se moe izraziti kao:

1 d X 1 d Y 1 d Z
v
1 dt 2 dt 3 dt
 TA UTIE NA BRZINU
HEMIJSKE REAKCIJE?
Priroda reaktanata i proizvoda reakcije
Temperatura
Koncentracija reaktanata
Dodirna povrina
Prisustvo katalizatora
 ODVIJANJE HEMIJSKE REAKCIJE
TEORIJA SUDARA
Kada se izmeaju reaktanti da bi dolo
do hemijske reakcije to jest do nastajanja
proizvoda reakcije potrebno je:
1. estice reaktanata se moraju sudariti
2. estice treba da imaju dovoljnu energiju
3. estice treba da se sudare sa
pogodnom orjentacijom
Ispunjavanje ovih uslova dodvodi do
efikasnog sudara.
TEORIJA SUDARA

Cl + NOCl NO + Cl2
 ENERGIJA AKTIVACIJE
Energija aktivacije, Ea, je minimalna energija
potrebna za poetak hemijske reakcije
Energija potrebna za nastanak prelaznog stanja.
 UTICAJ TEMPERATURE NA BRZINU
HEMIJSKE REAKCIJE
Sa porastom
temperature
raste i brzina
hemijske
reakcije
 UTICAJ TEMPERATURE NA BRZINU
HEMIJSKE REAKCIJE
Sa porastom
temperature
znatno raste
udeo molekula
sa energijom
koja je vea od
Ea.
 Sa porastom temperature brzina hemijske
reakcije raste eksponencijalno
Vant Hofovo pravilo: Pri porastu
temperature za 10 o brzina hemijske
reakcije se poveava 2 4 puta.
Temperaturni koeficijent brzine hemijske
reakcije je odnos konstante brzine na
temperaturi t+10o prema konstanti brzine
iste reakcije na temperaturi t.
kt 10

kt
 Sa porastom temperature brzina hemijske
reakcije raste eksponencijalno
Temperaturni koeficijent brzine neke
hemijske reakcije je = 2. Koliko e se
poveati brzina reakcije ako se temperatra
povisi za 100o.

t1 100
k t t1
10
2 10
2 1024
10

kt
 Uticaj dodirne povrine
Ako se smanji veliina
estica reaktanata
poveava se broj
molekula na povrini
koji mogu reagovati.
Zbog toga reakcija
protie bre.
 Uticaj katalizatora
Katalizatori su supstance ije prisustvo u
reakcionoj smei menja brzinu reakcije
(najee poveavaju brzinu reakcije).
Karakteristike delovanja katalizatora:
Deluju u maloj koliini
Ne uestvuju u hemijskoj reakciji
Ubrzavaju samo termodinamiki mogue
reakcije
Specifinost delovanja
Ne utiu na poloaj hemijske ravnotee
 Katalizatori
Supstance koje se lako oksiduju i redukuju
(NO)
Voda
H+ i OH- joni
Metali posebno plemeniti (Ag, Au) i oni iz
VIII grupe (Co, Fe, Ni...)
Oksidi metala (Al2O3, V2O5, Fe2O3....)
 Kataliza
Proces u kome katalizatori deluju na brzinu
hemijske reakcije naziva se kataliza.
Postoji:
HOMOGENA KATALIZA reaktanti i
katalizator ine jednu fazu (imaju isto
agregatno stanje)
HETEROGENA KATALIZA - reaktanti i
katalizator su u razliitim fazama
 Mehanizam delovanja katalizatora
Katalizatori sniavaju energiju aktivacije hemijske
reakcije
Sa snienom Ea veliki broj molekula moe efikasno
reagovati dajui proizvode
UTICAJ KONCENTRACIJE REAKTANATA
NA BRZINU HEMIJSKE REAKCIJE
Poveanjem koncentracije reaktanata
poveava se broj efikasnih sudara, pa je i
brzina reakcije vea.
Za razliku od uticaja temperature, brzina
hemijske reakcije se poveava srazmerno
poveanju koncentracije reaktanata.
 Zakon o dejstvu masa
Brzina hemijske reakcije srazmerna je
proizvodu koncentracija reaktanata pri
konstantnoj temperaturi.
H2(g) + I2(g) 2 HI(g)
v = k [H2] [I2]
k konstanta brzine hemijske reakcije
Konstanta brzine hemijske reakcije je brzina
hem. reakcije pri jedininim koncentracijama.
kada je [H2] = [I2]=1 onda je v = k
 Zakon o dejstvu masa
U izraz za brzinu hemijske reakcije ulaze
koncentracije samo onih komponenti ije
se koncentracije mogu menjati, a to su
gasovi i supstance u rastvoru.

C(s) + O2(g) CO2(g) v = k[O2]

2 SO2(g)+O2(g)2 SO3(g) v = [SO2]2 [O2]
 Promena brzine hemijske reakcije sa
vremenom
Usled smanjenja koncentracije reaktanata
u toku odvijanja hemijske reakcije (zbog
nastajanja produkata) brzina hemijske
reakcije opada sa protokom vremena.
 HEMIJSKA RAVNOTEA
Povratne i nepovratne hem. reakcije
Hemijske rekacije ne teku uvek do kraja ( to
jest do stanja da na kraju reakcije imamo
samo produkte reakcije)
Hemijske reakcije koje teku do kraja su
nepovratne hem. reakcije
Hemijske reakcije koje ne taku do kraja su
povratne ili reverzibilne hem. reakcije
 Povratne hemijske reakcije

Povratne hemijske reakcije su takve reakcije

gde se prevoenje reaktanata u proizvode
reakcije i prevoenje produkata u
reaktante deava istovremeno i u jednom
sudu.
Napredna reakcija: 2 SO2(g) + O2(g) 2 SO3(g)
Povratna rekacija: 2 SO3(g) 2 SO2(g) + O2(g)
Zbirno: 2 SO2(g) + O2(g) 2 SO3(g)
 Hemijska ravnotea
Dinamiko stanje gde je
brzina napredne reakcije
jednaka brzini povratne
reakcije
U stanju ravnotee
prisutni su i reaktanti i
produkti
U stanju ravnotee nema
promene koncentracije
niti reaktanata niti
proizvoda reakcije
 Hemijska ravnotea
H2(g) + I2(g) 2 HI(g)
V1= k1[H2][I2]
V2=k2[HI]2
Ravnotea V1= V2

k1[H2][I2] = k2[HI]2

K
HI
2

H 2 I 2
 Poloaj ravnotee
Mada su u stanju Pozicija ravnotee
ravnotee brzine zavisi od k1 i k2.
napredne i povratne
reakcije jednake
koncentracije
k1
Kc
HI
2

komponenti sa obe k 2 H 2 I 2
strane ne moraju biti
iste

A B ili A B
1% 99% 99% 1%
 Kako zapaamo postizanje stanja
hemijske ravnotee?
U stanju hemijske ravnotee prisutni su i reaktanti i
proizvdi reakcije i njihova koncentracija se ne menja sa
vremenom
Isto stanje ravnotee se postie bez obzira da li se polazi
od reaktanata ili proizvoda reakcije.
 Konstanta ravnotee
Konstanta ravnotee je odnos proizvoda
koncentracija proizvoda reakcije i
proizvoda koncentracija reaktanata.
Konstantna je vrednost pri konstantnoj
temperaturi
Zavisi samo od temperature
 Znaenje konstante ravnotee

Konstanta ravnotee aA + bB cC + dD
izraava poloaj
ravnotee u obliku
numerike vrednosti. Kc
C D
c d

Konstanta ravnotee A B
a b

uvek ima oblik:

Kc > 1 produkti

Kc
produkti
n
reakcije u viku

reaktanti m Kc < 1 reaktanti u

viku
 inioci koji utiu na poloaj
hemijske ravnotee
Na poloaj hemijske ravnotee utiu:
1. Promena koncentracije
2. Promena temperature
3. Promena pritiska
 L ateljeov princip
Ako se nekom sistemu
koji je u ravnotei
promeni neki od
spoljanjih faktora,
sistem e da
uspostavi novo stanje
ravnotee tako da se
suprotstavi promeni.
 Uticaj promene koncentracije
reakcija: H2(g) + I2(g) 2 HI(g)
 Uticaj pritiska
Uticaj promene pritiska na reakcije koje su u
stanju hemijske ravnotee svodi se na uticaj
promene koncentracije.
U pogledu uticaja pritiska imamo dve vrste
reakcija:
1. Reakcije kod kojih pritisak nema uticaja
H2(g) + I2(g) 2 HI(g)
broj molekula je isti sa leve i desne strane strelica
2. Reakcije kod kojih pritisak ima uticaja
N2(g) + 3 H2(g) 2 NH3(g)
razliit broj molekula sa leve i desne strane strelica
 Uticaj promene temperature

Prema L ateljevom principu snienje

temperature (hlaenje) pomerae ravnoteu u
pravcu egzotermne reakcije
Povienje temperature (zagrevanje) pomera
ravnoteu u pravcu endotermne reakcije.

hladjenje
N2(g) + 3 H2(g) 2 NH3(g) H = - 92,5 kJ/mol
zagrevanje
 Primena L ateljeovog principa
Haberova sinteza amonijaka

N2(g) + 3 H2(g) 2 NH3(g)

Prinos amonijaka (% od teorijski mogueg) u zavisnosti od
pritiska i temperature u Haberovom procesu
Tempe Pritisak (bara)
ratura 200 400 600 800 1000

200 0C 90% 96% 97% 98% 99%

300 0C 64 76 82 88 92
400 0C 39 55 65 73 80
500 0C 20 32 43 51 57
600 0C 8 16 24 28 32