KONSTRUISANJE POMOU

RAUNARA
Za inenjere, konstruisanje predstavlja stvaranje neeg novog
poboljavajui postojee konstrukcije, mijenjajui ih kako bi obavljale
nove funkcije, ili je to jednostavno reenouvoenje novog koncepta.
Naravno, konstruisanje (dizajniranje) nije ogranieno samo na inenjere
ve ga koriste mnogi dizajneri u modi, industriji, arhitekturi, kiparstvu i
kompozitori. Konstruisanje se uobiajeno izvodi u cilju zadovoljenja
potrebe neke osobe,grupe ili zajednice ljudi. To je proces voen od
strane kupaca, oblikovan od strane korisnika i ocjenjen od strane trita.
Dakle, konstruisanje proizvoda, zahtijeva definisanje ogranienja
rjeavanog problema, a zatim treba predloiti rjeenje koje e
funkcionisati uz ova ogranienja. Konstruisanje tehnikih sistema razvilo
se iz procesa izrade u zasebnu i zaokruenu cjelinu.
Konstruisanje tehnikih sistema razvilo se iz procesa izrade u zasebnu i
zaokruenu cjelinu. Razvoj nauke a naroito tehnologije postavljao je
zadatke koje su mogli da rjeevaju samo ljudi sa vie znanja i iskustva.
Tako se izdvajaju najprije
pojedinci, a zatim timovi sa zadatkom da osmiljavaju nove proizvode i
nadziru
realizaciju. Konstruisanje postaje izdvojena cjelina a veza sa
proizvodnjom i
eksploatacijom novostvorenog proizvoda ini projekat u kojem je dat
prikaz naina rada, strukture i oblika dijelova, izrade, rukovanja,
odravanja i dr. Etape u razvoju i koritenju proizvoda od ideje do
recirklae (unitenja) date su na slici 1.1.
Ako analiziramo etape u razvoju i korienju proizvoda, jasno je da se na osnovu
potreba
okruenja ili zahtijeva koje namee trite formira ideja za njegov razvoj. Faza
razvoja je
kljuna za uspjeh proizvodai na tritu i u direktnoj je vezi sa proizvodnim
mogunostima.
Proizvod doivljava punu svoju potvrdu uspjenosti ili krah u eksploataciji.
U proizvodnoj areni, produktivnost se postie tako da se period od koncepta do
izlaska
proizvoda na trite to vie skrati i istovremeno utroi to manje sredstava u
njegov razvoj
i proizvodnju. U toku razvojnog procesa odreenog proizvoda kompanije se esto
susreu s dilemom da li produiti razvojno vrijeme ili poveati materijalno
ulaganje
u razvoj (slika 1.2).
Krajnji cilj je to bre predstavljanje proizvoda tritu. Pod tim uslovima
vrijeme do izlaska
proizvoda na trite tR oznaeno je kao kljuni faktor u ostvarivanju to
vee zarade. Dolo
se do zakljuka da je vrijeme utroeno na razvoj proizvoda kritini faktor,
za razliku od
utroenih materijalnih sredstava, u ostvarivanju tog cilja (Slika 1.3).
Iz svega proizlazi da su nune promjene u dosadanjem tradiconalnom
pristupu razvoja
proizvoda gdje je nosilac informacija crte. Te promjene se u osnovi
temelje na potpori
raunarskih mogunosti. Razliiti sudionici razvojnog procesa (konstruktori,
tehnolozi,
marketing, proizvodnja ) moraju to blie saraivati u ostvarivanju
navedenog cilja koje
se oslanja na 3D grafiki model dobijen primjenom raunara u procesu
konstruisanja
(CAD Computer Aided Desing). Primjena razliitih tehnologija podranih
raunarom
omoguava stvaranje fizikog modela proizvoda u relativno kratkom
periodu po zavretku
trodimenzionalnog CAD modela. CAD je stekao veliku popularnost u
posljednjoj deceniji i postaje neophodan alat za bilo koji inenjerski
Grafike mogunosti i brzi prorauni pomou raunara dozvoljavaju
konstruktorima da
oblikuju i testiraju svoje ideje interaktivno u realnom vremenu bez da
moraju stvarati prave
prototipove kao u konvencionalnom pristupu.
Tipini CAD sistem sadri konstrukcijske i proizvodne operacije.
Kompleksni proizvodi
bivaju konstruisani i analizirani, a njihovi proizvodni planovi izraeni.
Proizvodu se daje
izgled kakav e imati u finalnoj fazi.
Kako upotreba CAD sistema poboljava konstruisanje moe se
demonstrirati analizom
svakog koraka u konstruisanju. Na primjer, konstruktor ili inenjer
formulira problem
koristei se raznim izvorima informacija. Sa CAD radne stranice,
Kako su mnoge kompanije proizvodno orjentisane i specijalizirane
u proizvodnji odreenog proizvoda, u njihovom najboljem interesu je da
formiraju bazu
podataka gdje e svi podaci biti spremljeni.
Kompleksne geometrije se lako rjeavaju uz pomo CAD radne stanice,
dozvoljavajui
korisniku da provede vie vremena na konstrukcionom aspektu problema.
 MJESTO I ULOGA RAUNARA U PROCESU KONSTRUISANJA

Proces konstruisanja u svojoj osnovi je informacioni proces jer polazi od ideje, odvija
se koritenjem znanja i podataka i zavrava se informacijom o tome kako treba objekat
izgledati i kakvo se ponaanje u eksploataciji oekuje. Koristi se i obrauje velika koliina
podataka to predstavlja pogodno podruje za primjenu raunara. Prvi konstruktivni
sistemi podrani raunarima izali su sredinom ezdesetih godina i razvijeni programski
sistemi omoguavali su djelimina rjeenje, npr. konstrukcione proraune ili programiranje
numeriki upravljanih alatnih maina. Danas su razvijeni programski sistemi koji
omoguavaju integraciju automatizovane obrade kompleksnih zadataka, kao npr. razliite
vrste grafikih prezentacija, FEM aplikacije, NC aplikacije, planiranje rada i kvaliteta,
izrada tehnike dokumentacije, itd.
Za sistem koji omoguava obradu ovih zadataka usvojen je
termin CAD koji je predloio D.T. Ross u toku istraivanja i
razvoja NC (numeriki upravljanog) programskog sistema.
Razvojem metoda odvijanja operacija, razvojem raunara i
povezivanjem operacija u cjeline, stvaraju se sistemi operacija
za
kostruisanje pomou raunara. Najvaniji od njih su CAD, CAM,
CIM, ekspertni sistemi i sl. Navedeni sistemi pri projektovanju i
konstruisanju proizvoda i tehnologija dati su na slici 1.5. dok je
u daljem tekstu dat pregled ovih termina i njihovo znaenje.
CAD (Computer-Aided Desing) znai konstruisanje podrano
raunarom, odnosno to je tehnologija koritenja digitalnih
raunara za izvravanje funkcije projektovanja. CAD se moe
shvatiti u uem i irem smislu. Skraenica CAD u uem smislu
podrazumijeva grafiko prikazivanje izradu crtea dijelova, dok
se iri smisao dobija na osnovu samog naziva CAD a odnosi se
na sve operacije u konstruisanju vezane za grafiko modeliranje
slika 1.6(3D model automobila - CATIA V5).
Na slici 1.7. dat je uproteni prikaz strukture koja prethodi i slijedi iza
grafikog
modeliranja. Dimenzije dijelova, tolerancije i drugi parametri oblika
dijelova, dobiju se
kao rezultat prorauna, optimiziranja i sl. Za specifine objekte ovaj
segment moe biti
spregnut sa grafikim modeliranjem, donoenjem odluka i sl. Proces
konstruisanja postaje
u viem stepenu automatizovan i dobija neka obiljeja ekspertnog
sistema. Formirani
grafiki modeli (oblici) koriste se za izradu crtea, zatim za razne vrste
prorauna i analize
stanja i za pravljenje programa za izradu dijelova takvog oblika (CAM). Za
primjenu
metode konanih elemenata (FEM) potreban je grafiki model mainskog
CAM (Computer-Aided Manufacturing) znai primjenu raunara u
proizvodnji i
upravljanju proizvodnjom, kao i u obradi zadataka koji se odnose na tok
materijala i tok
informacija u proizvodnji.
CAE (Computer-Aided Engineering) znai zajedniki termin za primjenu
raunara u
konstrukciji, pripremi proizvodnje i same proizvodnje, odnosno
podrazumijeva primjenu
raunara u svim oblastima poslovanja od planiranja proizvodnje do
isporuke novog
proizvoda.
CIM (Computer Integrated Manufacturing) znai integrisano raunarsko
uee u
cjelokupnom proizvodnom procesu od ideje, razvoja, konstrukcije, radnog
Postoje i druge oznake kao npr. za planiranje pomou raunara CAP,
oznaka za
osiguravanje kvaliteta pomou raunara CAQ, itd. Treba naglasiti da ima i
preklapanja
pojedinih aktivnosti u ovim terminima to je i razumljivo obzirom na
sloenost
proizvodnog procesa. Ta sprega se oituje kroz sljedee veze:
CAD/CAP konstruisanje / priprema proizvodnje,
CAD/PPS konstruisanje / organizacija, planiranje, upravljanje,
CAD/CAQ kostruisanje / upravljanje kvalitetom,
CAD/CAP/NC neposrdna / posredna sprega konstruisanja i numerikog
upravljanja, itd.
Od funkcija projektovanja koje se nastoje automatizirati su: koncipiranje proizvoda,
analiza i optimizacija proizvoda, kao i izrada tehnike dokumentacije. Jedan od bitnih
sistema za konstruisanje pomou raunara su i ekspertni sistemi.
Ekspertni sistemi obuhvataju prikupljanje podataka, obradu istih, donoenje odluke,
itd. na osnovu istih znanja koja su programirana ili ih sistem sam stie na definisan nain.
Openito uzevi, sistem obavlja sve aktivnosti koje bi obavljao strunjak, tj. ekspert za
datu oblast. Ono ime se ekspertni sistem odlikuje je samostalnost u prikupljanju
informacija, transformacija podataka, donoenje odluke i nastavljanje procesa na osnovu
donijete odluke bez interakcije ovijeka eksperta. Znanje, na osnovu kojeg se ove operacije
odvijaju, je programirano u vidu uputstva. Ekspertni sistemi vieg nivoa do znanja
dolaze analizama informacija, poreenjem i otkrivanjem. Tako se dostie nivo vjetake
inteligencije kojoj se tei u budunosti.
 CILJ I SADRAJ PROCESA
KONSTRUISANJA
Proces konstruisanja poinje idejom da se stvori novi proizvod a zavrava
ispitnim
prototipom. Rezultat procesa konstruisanja je projekat u ijem je sastavu
prikaz strukture
konstruisanog objekta (crtei dijelova i sklopova), analize, prorauni i
upustva za izradu i
eksploataciju. Odvija se u nekoliko faza od kojih je prva koncipiranje
idejnog rjeenja,
druga dimenzionisanje i oblikovanje dijelova i sklopova, zatim analiza i
provjera dijelova,
sklopova i konstrukcija u cjelini i na kraju slijedi konstrukciona razrada.
Faze u procesu
konstruisanja date su na slici 2.1.
U fazi koncipiranja idejnog rjeenja razrjeavaju se osnovni principi
rada budue
konstrukcije. Polazna osnova je opta funkcija za ije je izvravanje
mainska konstrukcija
i namijenjena. Polazei od ogranienja definisanih projektnim zadatkom
odnosno listom
zahtjeva, optimizira se princip izvravanja elementarnih, parcijalnih i
opte funkcije s
konanim ciljem da se doe do optimalnog principijelnog rjeenja.
Drugu fazu, dimenzionisanje i oblikovanje, ini konkretizacija oblika i
dimenzija
dijelova i sklopova zamiljenih u prvoj fazi. Bira se materijal, nain izrade
dijelova i na
bazi prorauna odreuju se polazne dimenzije odnosno parametri za
definisanje oblika
U treoj fazi, analiza stanja dijelova i sklopova, se kada je
konstrukciono rjeenje definisano, pristupa provjeri svih
aspekata ispravnog izvravanja funkcije. Analiziraju se uslovi
rada, sigurnosti, pouzdanosti, kapaciteta, vibracija, buke,
geometrijskih karakteristika dijelova i sklopova, uslovi
odravanja, izrade i montae, itd. Ove analize treba da
opravdavaju dato konstrukciono rjeenje i ukau na znaajne
elemente vane za izradu, a naroito za eksploataciju. U ovoj
fazi verifikuje se predloeno rjeenje.
U okviru etvrte faze, konstrukciona razrada, vri se izrada crtea
dijelova, kao to
je dato na slici 2.1. ili u okviru tree faze kao to je obuhvaeno prikazom
na slici 2.2. Radi
ilustracije ukupnog stanja u procesu konstruisanja, slika 2.2., dat je
skraeni prikaz
sadraja i odvijanja procesa. Nakon prve faze dobija se koncepciono
rjeenje koje je
rezultat koncipiranja ili kako se jo naziva, projektovanja, to
podrazumijeva definisanje
strukture mainskog sistema, vrste komponenata i dijelova, njihov
raspored i veze.
Optimiziranje koncepcionog rjeenja odnosno principa rada, produava se
do zavretka
projekta. Izrada projekta a zatim glavnog projekta je konstruisanje u uem
 KONFIGURACIJA CAD SISTEMA
Svaki raunarski sistem sastoji se iz hardvera (HW) i softvera (SW), kao
to je prikazano
na slici 3.2(a), dok svaki CAD sistem sastoji se od CAD hardvera i CAD
softvera, slika
3.2(b).
Unutar grae hardvera razlikuje se obino raunar koji slui za
obradu konvencionalnih zadataka ili specifian raunar ,
grafika stanica, zatim periferijski ureaji za prikazivanje
odnosno unoenje i izlaz geometrijskih informacija.
Softver se ekvivalentno dijeli na sistemski odnosno operativni
sistem (pristup i upravljanje procesom rada) i specijalni softver
npr. aplikativni softver za konsruisanje.
 OSNOVNA GRAA HARDVERA
Konfiguracija sa periferijom jednog CAD radnog mjesta u irem smislu moe
obuhvatiti
dosta elemenata:
jedinicu za centralno procesiranje (CPU),
jedinicu za grafiko procesiranje,
alfanumeriki monitor,
grafiki monitor za prikazivanje objekata, uveanje detalja i izmjene,
grafiki monitor za sklopove,
Hardcopy ureaj,
alfanumerika tastatura,
tablet za unos instrukcija sa meni listom,
 olovka za unos podataka,
telefon za modem vezu,
ploter (tampa),
mi,
skener,
jedinice spoljne memorije koje se mogu koristiti kao rezervna memorija
za
preuzimanje crtea iz radne memorije ili za masovno arhiviranje
podataka,
tabla za crtanje, konvencionalni rad i skiciranje, itd.
Treba naglasiti da svako CAD radno mjesto nema sve nabrojane elemente, zato to
nije
potrebno ili zato to nije racionalno instalirati sve elemente, a da nisu dovoljno
iskoriteni.
Tako pojedini elementi mogu biti zajedniki za vie radnih mjesta, npr. ploter, skener i
sl.
Izgled jednog radnog mjesta dat je na slici 3.3. Osim toga CAD radno mjesto moe se
uvezati putem lokalne i globalne mree sa drugim radnim stanicama ili raunskim
centrima.
Na taj nain sloeni proces konstruisanja moe se znatno olakati, jer su
dostupne mnoge druge baze podataka u drugim srodnim centrima. Na slici 3.4 dat je
jedan
decentralizovan raunar sa 4 radna mjesta koja imaju ogranienu inteligenciju, a na
slici
3.5 date su radne stanice sa vornim raunarom serverom koji su umreeni sa
udaljenim raunarima.
 OSNOVNA GRAA SOFTVERA
Softver ine programi i podaci koji omoguavaju koritenje hardvera. Na
slici 3.6 data
je podjela softvera
Struktura CAD softvera moe biti jedno komponentna ili vie komponentna, zaviosno od
sloenosti tretirane problematike. Osim toga, na to utiu i potrebe koje CAD sistem treba
da obezbijedi. CAD softver treba da obezbijedi sinhrozinovano i automatizovano
odreivanje procesa projektovanja i ostalih aktivnosti, pri emu stepen automatizacije
moe biti potpun ili do izvjesnog stepena. Viekomponentni softver sastoji se iz tzv.
modula koji mogu biti osnovni i posebni. U osnovne module spadaju:
komunikacijski modul koji obezbjeuje komunikaciju izmeu projektantakonstruktora
i raunara odnosno CAD sistema,
geometrijski modelar za grafiku prezentaciju u prostoru 3D ili ravanskom 2D
obliku,
jedinstvena baza podataka sa geometrijskim modelima komponenata, sastavnicama,
standardnim dijelovima i sl.,
modul za komunikaciju sa drugim CAD sistemima i
modul za izradu tehnike dokumentacije.
Posebni moduli koji mogu biti u CAD sisitemu su:
modul za kreiranje koncepta proizvoda,
modul za generisanje mree kod postupka metode konanih elemenata
tj. FEM
aplikacija i analiza (FEM Finite Element Method),
modul za analizu i simulaciju mehanizma,
modul za upravljanje datotekama,
modul za povrinsko i zapreminsko modeliranje,
modul za numeriki upravljanje maine tj. NC aplikacije, itd.
Softver za grafiku prezentaciju postao je raznovrstan i pored nastojanja
da se
standarizacijom ogranie razliiti pristupi i nekompatibilnost. U toj
raznovrsnosti mogu se
izdvojiti softveri za:
Grafiku pezentaciju skupova taaka koje predstavljaju rezultate
prorauna i
jednostavnih linija i kontura.
Softveri za 2D prezentaciju. Moe se rei da je ovo alat za izradu crtea.
Pribor za
crtanje zamijenjen je raunarom i ploterom, tj. mehanizovani je nain
crtanja.
Softveri za prostornu 3D prezntaciju koji omoguavaju formiranje
grafikih prikaza
S obzirom na razliitost potrebe u modeliranju mainskih sistema, postavljaju se mnogi
uslovi koje softver za grafiku prezentaciju i modeliranje treba da zadovolji. Ti uslovi se
ogledaju u sljedeem:
Softver treba da je u to veem stepenu integrisan od granine prezentacije, od solid
prezentacije i od splajn prezentacije.
Svaka prezentacija (bilo granina, solid ili splajn) treba da sadri to vei broj
baznih oblika (entiteta i primitiva), koji se obrazuju zasebnim programima a
omoguavaju efikasnije modeliranje. Pogodno je da osim najelementarnijih sadri i
neke izvedene koji se esto ponavljaju, to modeliranje znaajno ubrzava.
Manipulacija sa baznim elementima mora biti jednostavna i ostvarivati se na vie
razliitih naina (interaktivan rad, programiranje pomou internih programskih
jezika).
Neki od vanijih softverskih paketa za grafiku prezentaciju su:
I-deas GEOMOD, proizvoa General Electronic,
AutoCAD, proizvoa Autodesk,
CATIA, proizvoa Dassault Systemes,
ME, proizvoa Cadam/IBM, itd.
Analizom ovih softvera moe se zakljuiti da njihove osobine samo djelimino
zadovoljavaju napred postavljene uslove. Svaki od njih se zasniva na nekim ili na svim
nainima grafike prezentacije, a sadre vie osnovnih i posebnih modula. Npr. softver
I-deas posjeduje modul za projektovanje, modul za analizu MKE, modul za optimizaciju
konstrukcija, modul za generisanje NC programa, itd. Za modeliranje u mainstvu
potrebno bi bilo proiriti asortiman baznih oblika i na neke specifine koji se esto
ponavljaju u mainskim konstrukcijama (oblik zupca zupanika, oblik navoja, razne vrste
veza, spojeva i sl.).
 KLASIFIKACIJA I TEHNIKA RADA CAD SISTEMA
CAD sistem dakle, ine konstruktor, hardver, sistemski softver i CAD softver. Pod
CAD procesom podrazumijeva se primjena CAD sistema za dobijanje tehnikih rjeenja,
formalizacija procesa konstruisanja ili procesa planiranja proizvodnje i sl. Uvoenjem
novog naina rada upotrebom CAD tehnologije naputa se konvencionalna tehnika
komuniciranja izmeu tehnikih odjeljenja, koja je bazirana na tehnikom crteu, tj.
tehnike informacije memorisane u modelu radnog komada u raunaru CAD sistema
direktno se razmjenjuju izmeu CAD korisnika. Izmjenom modela ostvaruju se sljedee
prednosti:
smanjuje se potreba za ponavljanjem istih aktivnosti,
bra razmjena informacija,
smanjen udio manuelnog rada,
integracija proizvodnih procesa pomou raunara,
izmjena sistema ne utie na primarne konstrukcijske podatke, itd.
Upotrebom CAD sistema omogueno je konstruktoru interaktivno koritenje
ili opisivanje
konstruktivnih elemenata i njihovo prikazivanje pomou raunara. Pomou
integrisanih
modula mogue je izvesti proraun, izradu crtea, simulaciju kretanja,
analizu tolerancija i
sl. Na ovaj nain konstruktor koordinira ovu primjenu i osloboen je
rutinskog rada. CAD
sistemi koji danas egzistiraju, mogu se podijeliti u tri grupe:
sistemi raunarske grafike,
fleksibilni CAD sistemi i
zatvoreni CAD sistemi koji obuhvataju sve elemente poev od kanala
podataka do
ulaza i izlaza gotovog mainskog dijela.
Pored osnovnih tehnika rada, kao to su preslikavanje i sl., postoji i niz specijalnih
tehnika
rada pomou CAD sistema, koje omoguavaju znatno smanjenje trokova unosa
podataka,
a to su:
Tehnika ravni omoguava da se svaki crte rastavi u vie slojeva. Ovi slojevi su
slini providnim folijama koje se mogu predstaviti pojedinano ili zajedno.
Tehnika simbola se koristi za esto ponavljanje geometrijskih oblika, tj. kada treba
obezbijediti da se samo jednom iscrtaju a potom memoriu. Tada se mogu po potrebi
pozivati i ugraivati u aktivni crte pri razliitim razmjerama i pod proizvoljnim
uglom.
Tehnika makro naredbi se koristi za esto ponavljanje komandi, koje se mogu
obuhvatiti zajednikom datotekom. Zahvaljujui ovoj mogunosti korisnik ne mora
svaki put unositi ponavljanje naredbe. On treba pri tome da zada samo jednu
specijalnu naredbu sa odgovarajuim nazivom datoteke.
 Tehnike varijanti je bazirana na primjeni programskih jezika koji pored
standardnih mogunosti (postavljanje logikih pitanja, definisanje varijabli, pristup
datotekama i aritmetike operacije) omoguava obradu grafikih informacija i
interaktivnih naradbi CAD softvera. Fleksibilnost takvog programskog jezika se
znatno poveava ako se u svakom trenutku u glavni program moe unijeti program
npr. u Fortran-u i sl. Nedostatak ovog univerzalnog jezika je poveano vrijeme
koritenja programa zbog mnogih interakcija i pristupa podacima na diskovima. Za
variranje su najjednostavniji standardni dijelovi, familije dijelova, komplikovane
konstruktivne grupe ali i svi postupci obrade koji se mogu varirati.
Meni (Menu) tehnika daje mogunost smanjenja trokova pri unosu podataka.
Naporno unoenje naredbi sastavljenih od slova i brojeva uz pomo tastature moe
se izbjei koritenjem meni polja. Mogue je formirati problemski orijentirani meni
npr. za 2D i 3D dimenzije, varijantne dijelove, meni za simbole, NC meni, itd.
 MOGUNOST PRIMJENE RAUNARA
ZA KONCIPIRANJE IDEJNOG RJEENJA
Postupak koncipiranja idejnog rjeenja mainske konstrukcije (sistema) ine
operacije
meu kojima dominantno mjesto zauzima obrada informacija, naroito
znanja i donoenje
odluka. Ove operacije su najsloenije za uklapanje u model koji bi se
programirao za
raunar. S toga za sad ne postoji razvijen paket programa za koncipiranje
idejnog rjeenja.
Realizovane su baze podataka u vidu skupa elementarnih funkcija sa
matricama izvrilaca i
podacima o njima. Obimna baza podataka moe predstavljati dobru osnovu
za interaktivan
rad pri koncipiranju. Odluke o rasporedu i povezivanju funkcija i izvrilaca
Izbor optimalne varijante bazira veim dijelom na subjektivnom ocjenivanju.
Uloga raunara svodi se na obradu tih podataka odnosno na izaunavanje
pokazatelja o
dobroti rjeenja. Tenja ka automatizovanom koncipiranju idejnog rjeenja vodi
stvaranju
ekspertnog sistema koji bi morao biti snabdjeven sljedeim cjelinama.
irokom bazom podataka o izvriocima funkcija: o izvedenim rjeenjima, njihovim
karakteristikama u vezi sa izradom, eksploatacijom, tritem i dr.
Modulima za proirivanje baze znanja odnosno za mainsko uenje na osnovu
prethodnih rjeenja, izvedenih principa i dr.
Modulima za davanje prijedloga koncepcionih cjelina na bazi zadatih ogranienja i
formiranje moguih varijanti rjeenja. U ovom dijelu dominantno mjesto zauzeli bi
moduli za donoenje odluka o mogunostima uklapanja raznih izvrilaca pod datim
uslovima.
Modulima za izbor prihvatljivih varijanti na osnovu unaprijed postavljenih
ogranienja
 MODELIRANJE MAINSKIH DIJELOVA
POMOU RAUNARA
Oblikovanje mainskih dijelova pomou raunara je mnogo ireg znaaja od samog
grafikog prikazivanja. S tim u vezi moe se izdvojiti sljedeih nekoliko bitnih odlika
ovakvog naina oblikovanja. U prvom redu to je mogunost modeliranja oblika to znai
komponovanje oblika od prostijih-elementarnih, spregnuto sa dimenzionisanjem koje se
zasniva na odgovarajuim matematikim modelima. Mogunost translacije, rotacije,
presjecanja, projiciranja i dr. znaajno obogauje ovaj nain prikazivanja. Druga
komponenta oblikovanja pomou raunara je pamenje oblika, tj. mogunost formiranja
biblioteka oblika koji se ponavljaju. To omoguava da se konstruisanje svede na odabiranje
i komponovanje mainskih sklopova i irih struktura od ve razraenih i sauvanih oblika
dijelova.
Oni koji se prvi put pojavljuju, naknadno se razvijaju
obogaujui pri tome
biblioteku dijelova. I na kraju trea komponenta je crtanje
pomou raunara. Razraeni modeli, tj. prostorni oblici dijelova
i sklopova, u skladu sa propisima tehnikog crtanja prevode se
u ravanske projekcije i pomou plotera prenose na papir-
printaju. Crte se kompletira kotama, tablicama, po potrebi
dopunjuje tekstom i dr. U osnovi svih ovih operacija odn. grupa
operacija koje su naprijed navedene je raunarska grafika, tj.
posebno razraeni principi realizacije grafikih prikaza pomou
raunara.
 MODELIRANJE
Geometrijsko modeliranje ini osnovu CAD sistema i integralni je deo
skoro svih velikih proizvodnih sistema i razvojnih procesa. Originalni
drajveri za geometrijsko modeliranje ukljuujui NC maine, tehniku
dokumentaciju i iteraktivni grafiki dizajn ostaju takoe vani.
Geometrijsko modeliranje ide od 2D crtea do parametarskog 3D solid
modeliranja, i moe se reprezentovati skoro svaka kriva ili krivudava
povr. Slobodne krivudave povri su naroito interesantne kod
modeliranja gde je prioritet reprezentacija, kao na primer kod dizajna
automobila. Parametarsko modeliranje se sada nalazi u veini CAD
sistema I iroko se koristi kod mehanikog konstruisanja. Parametarsko
modeliranje ima prednost zato to sadri u sebi neke konstrukcione
namere, omoguavajui brzo i jednostavno dobijanje raznih
konstrukcionih varijanti, pamenje izmena u konstrukciji i ponovno
korienje ranijih modela. Treba imati u obziru da su CAD alati dobri za
definisanje geometrije, ali ne i dovoljno dobri za razvoj dizajna i
konstrukcija.
Modeliranje objekata u raunarskoj grafici predstavlja formiranje objekata
(modela) raunarom. Kako je formiran model logika celina, on se dalje moe
upotrebiti za izradu konstruktivne dokumentacije, razliite grafike prikaze,
tehnoloku pripremu proizvodnje (CAP/CAPP/CAM) i konano za ininjerske
analize.
U CAD postupcima, modeliranje je skup metoda kojima se, posredstvom
raunara, definiu geometrijska, funkcionalna, materijalna, estetska i druga
svojstva objekata. Proces izrade geometrijskog modela je geometrijsko
modeliranje.
Geometrijski model je osnovni predmet rada u CAD-u. Geometrijski model
ima svoju fiziku formu (u prostoru to je mainski deo), apstraktnu formu u
obliku crtea, informacionu formu (hijerarhija elemenata) i unutranju formu
u bazi podataka.
Geometrijsko modelirnje metodoloki koristi analizu i sintezu. Sinteza je
proces stvaranja (obavlja se kod prve kreacije), kada model jo uvek ne
postoji i predstavlja generisanje modela. Metode analize geometrijskih
modela koriste postojee, sline modele kao osnovu za kreaciju.
. Analitikim poreenjem slinog modela (matematikog modela) sa
ciljnim modelom, utvrdjuju se razlike, na bazi kojih se grupom uzastopnih
modifikacija formira novi model.
Raunarska grafika koristi vie vrsta geometrijskih modela:
2D crtei (grafiki model) 2D take i linije
3D iani model (grafiki model) 3D take i linije
3D povrinski modeli
Ekstruzija i svipovanje (extrusion, sweeping)
Bezier-ove krive i povrine
B- splajnovi (krive i povrine)
NURBS (krive i povrine)
Skinovanje
 3D solid modeli (zapreminski modeli)
Granina reprezentacija (B reps)
Constructive solid geometry (CSG)
Prostorna dekompozicija (octrees)
Hibridni modeli
Parametarski modeli
 3D IANI MODELI

iani model prikazuje objekat kao skup temenih taaka i graninih ivica. iani
model definie elementarna svojstva objekta: konturu objekta, orijentaciju u
odnosu na okruenje i funkciju u sklopu scene.
iani model nema skrivenih linija, pa je teko brzo tumaiti geometrijsku formu.
Korienje ianog modela zasnovano je na brzom operisanju modelom i potrebi
uvida i u skrivene linije.

slika 1. iani povrinski model

Druge prednosti geometrijskih modela nudi povrinski model
koji je opisan temenim takama, graninim ivicama i
graninim povrinama. Ovaj opis je detaljniji i omoguava
definisanje vidljivosti grafikih entiteta, formiranje jasne
tehnike dokumentacije i prikaza sklopova.
 3D POVRINSKI MODELI

Povrinski 3D model je skup 3D povrina koje se u 3D prostoru spajaju u

objekat. U poreenju sa ianim 3D modelom, povrinski 3D model
osim podataka o ivicama sadri i informacije o konturama i siluetama
povrina. Povrinski 3D modeli mogu se upotebiti u kompjuterizovanom
sistemu proizvodnje, za realistino prikazivanje modela i za animacije.
Poto povrinski model predstavlja skup povrina, za njegovo pravljenje
potrebno je konstruisati pojedinane povrine. One se najlake konstruiu
ako nacrtate skup krivih od kojih raunar automatski stvara povrinu. Na
slici 2. prikazan je skup krivih zajedno s povrinom konstruisanom od njih.
Povrinski model moete da sastavite od skupa pojedinanih povrina.
 3D ZAPREMINSKI MODELI

3D zapreminski modeli (engl. 3D solid models) sadre najvie podataka

o objektu. Oni obuhvataju integrisane matematike podatke o
povrinama, ivicama i zapremini objekta. Osim za vizuelizovanje i
proizvodnju, podatke koje sadri pun model moete da iskoristite i za
projektne proraune. Na slici 3. prikazan je pun model cilindrinog
zupanika.
 Poto su 3D objekti jedinstvenog oblika, integrisani podaci potrebni za
prikazivanje punog tela sloeniji su nego oni za prikazivanje povrinskog
ili ianog modela. Puni modeli se konstruiu najee od skupa krivih
koje se zatim transformiu pomou etiri osnovne metode: izvlaenjem
(engl. extrude), obrtanjem (engl. revolve), sloenim izvlaenjem du
putanje (engl. loft) i prostim izvlaenjem du putanje (engl. sweep) slike
4. i 5.
U osnovi, sloena puna tela konstruiu se tako to se prvo
naprave osnovni oblici punih tela koji se zatim kombinuju
logikim (Bulovim) operacijama. Na primer, cilindrini zupanik
sa slike 3. predstavlja kombinaciju dobijenu izvlaenjem i
obrtanjem. Telo zupanika dobijeno je obrtanjem, a svaki zubac
je naknadno dobijen izvlaenjem, slika 6.
Na 3D zapreminskim modelima izvode se tri vrste Booleovih
operacija:

geometrijsko sabiranje (unija),

geometrijska razlika, (diferencija),
geometrijski presek, (interferencija).
 PARAMETARSKO MODELIRANJE

Pored eksplicitnog geometrijskog modeliranja za mnoge konstrukcione zadatke

primenjuje se parametarsko modeliranje. Najei zadatak u virtuelnom konstruisanju
sastoji se u prilagoavanju postojeih projekta novim zahtevima. Glavni zahtev CAD
sistema za konstruisanje sastoji se odatle u podrci varijantnom konstruisanju I
ponovnoj upotrebljivosti postojeih projekata. Za bavljenje sa parametarskim
modeliranjem treba praviti razliku izmeu isto parametarskog i varijantnog
modeliranja.
Osnova parametarskog i varijantnog konstruisanja je takozvana dimenziona
geometrija (dimension driven geometry). Za razliku od klasinih vrsta konstruisnja,
dimenziona geometrija omoguava promene na konstrukciji kroz promene dimenzija.
To znai da konstruktor najpre skicira konstrukciju, da bi se kasnije preko tanih
dimenzija bavio detaljisanjem. Drugim reima dimenzioni podaci predstavljaju u
dimenzionom projektu granine uslove geometrije. Stoga, govoriti o parametarskom i
varijantnom konstruisanju znai govoriti o konstruisanju zasnovanom na
ogranienjima (constraint based design).
 Znaajni ciljevi raunarom podranog konstruisanja su automatizacija
delova konstrukcionog procesa I ponovna primenljivost ve
egzistirajuih reenja. Najpre se teilo razvoju sistema koji su podravali
isto izradu crtea. Kasnije su ovi sistemi proireni sa mogunou
konstruisanja varijanti, npr. kroz pozivanje odgovarajuih geometrijski
proizvedenih programa, koji su esto integrisani u sistem ili izradom
eksternog opisa varijanti za sloene delove. Istovremeno se razvijaju
postupci, koji dozvoljavaju geometrijske granine uslove kao to su
paralelnost i ortogonalnost kao i negeometrijske granine uslove kao
to je definisanje funkcionalnih zavisnosti u crteu. Zajedno sa razvojem
dimenzione geometrije iz nje se razvijaju principi varijantnog
konstruisanja.
Kod makrotehnike konstrukcioni koraci i geometrijski modeli su
memorisani u biblioteci modela, koji se, sa odgovarajuim parametrima,
. Osnova parametarskom i varijantnom konstruisanju je mehanizam, koji
povezuje geometriju konstrukcije sa parametrima, a ovi su jedni sa
drugim u vezi. U biti razlikuju se dve metode:
zamena dimenzionisanja preko promenljivih parametara u ekspiicitnom
opisu kao to je B-Rep
implicitni opis konstrukcije preko opisnog jezika kao to je CSG ili PDGL
Prva metoda se najee koristi kod 2D crtea i za ekstrudiranje 3D
objekata iz 2D skica, dok se druga metoda primenjuje iskljuivo za opis
3D objekata. Veze izmeu parametara se daju u obliku jednaina i
nejednaina. Zajedno sa geometrijskim graninim uslovima, kao to je
paralelnost i upravnost, koje se na isti nain prevode u oblik jednaina i
nejednaina, daju sistem graninih uslova (constraint system).
 TEHNIKO CRTANJE

Iako se u veini savremenih fabrika koriste raunarski modeli, ponekad

treba odgovoriti na specijalne zahteve i izraditi tehnike 2D crtee.
Konstruisanje ortogonalnih 2D projekcija na osnovu raunarskog 3D
modela izvodi se veoma lako: samo zadate prikaze (engl. views) i nji
hovu poziciju, a program ostalo radi sam. Crtei se zatim upotpunjavaju
oznakama (engl. annotations). Na slici 10. prikazan je tehniki crte
izraen na osnovu modela sklopa dejeg automobila.
Tehniki crte
 ZAKLJUAK
Osnovni cilj korienja raunarskog modela jeste tano predstavljanje
3D objekta u rau-naru. Postoje tri vrste raunarskih modela (iani,
povrinski i un model). Pun model sadri najvie podataka o objektu i
najpogodniji je za kasniju primenu u proizvodnji. Povrinski modeli bolje
predstavljaju sloene 3D objekte proizvoljnog oblika. Prema tome,
metode modelovanja pomou punog tela i izvlaenje, obrtanje, loft i
sweep) primeniete na 3D objekte pravilnih oblika, a metode
povrinskog modelovanja na sloene objekte proizvoljnog oblika. Ako
vam treba pun model objekta sloenog oblika, pretvorite njegov
hermetiki zatvoren povrinski model u pun model. iani modeli imaju
ogranienu primenu u raunarskom modelovanju. Ipak, ponekad treba
da napravite iani skelet kao podlogu za povrinski ili pun model.