SASTOJCI RUDNIKOG VAZDUHA

SASTOJCI RUDNIKOG VAZDUHA

Stalni:
Kiseonik
Azot
Ugljendioksid
Povremeni
Ugljenmonoksid
Sumporvodonik
Sumpordioksid
Azotni oksidi
Vodonik
Kompresorski gasovi
Ispunoi gasovi dizel-motora
Kiseonik (O2)
Bez boje, okusa i mirisa
Molekularna masa 32
Gustina u normalnim uslovima 1,42895 kg/m3
Relativna gustina u odnosu na vazduh 1,1056
Sam ne sagorijeva, podrava gorenje
Vrlo aktivan element i lako se jedini sa mnogim
gasovima
Smanjenje sadraja kiseonika u vazduhu
rudnika
Apsorpcija (podzemne vode nadoknauju kisik
apsorpcijom iz rudnikog vazduha),
Adsorpcija (slobodne povrine uglja vezuju
kisik) i
Oskidacija
Prema Skoinskom smanjenje sadraja
kiseonika u rudnicima ima uzroke:
Primarni uzroci: oksidacioni procesi (drvo, rude,
ugalj,okolne stijene), poari, eksplozije metana,
eksplozije ugljene i sulfidne praine, priticanje
drugih gasova iz leita (metan, ugljendioksid,
azot).
Sekundarni uzroci: disanje ljudi, gorenje lampi,
rad motora sa unutranjim sagorijevanjem
Respiratorni koeficjent
Respiratorni koeficijent ovjeka
(normalno 0,8-0,9, naporan rad 1,0 pa i vie)
Respiratoni koeficijent rudnika (normalno
manji od 1,0; kada dolazi do izdvajanja CO2 iz
leita ili ima nekih gasodinamikih pojava moe
biti 0,1-1,6)
Dejstvo smanjenja kisika na ovjeka
17,0 % - jako i ubrzano disanje
15,0 % - vrtoglavica, zujanje u uima, ubrzan rad
srca
13,0% - gubitak svijesti pri duem boravku
9,0% - nesvjestica
7,0% - ivotna opasnost
6,0% - smrt

U rudnicima minimalna koliina kiseonika u radnoj

sredini smije iznositi 19%! (propisi)
Izolacioni aparati
Ako smanjenje O2 nije praeno poveanjem
sadraja CO2 ljudi mogu disati i pri smanjenom
sadraju O2 primjer: izolacioni aparat!
Izolacioni aparat: kiseonik + azot (CO2 ostaje
vezan u kalijevoj patroni); sve do 13% O2 nema
tekoa u disanju ispod 13% iznenadna
nesvestica bez predzanaka ili smrt
guenjem
Osiguranje dovoljne koliine kisika u
rudnicima
Radna mjesta snabdijevati dovoljnom koliinom
svjeeg vazduha
3 m3/min po zaposlenom radniku (pri
projektovanju i u praksi znatno vee vrijednosti)
Danas u svijetu: 6-50 m3/min po zaposlenom
radniku (nije uslovljeno samo disanjem nego i
drugim faktorima: gasovi u leitu, gasovi
miniranja, zapraenost, toplota i sl)
AZOT (N2)
Molekularna masa 28,016
Gustina 1,2505 kg/m3
Relativna gustina u odnosu na vazduh 0,9673
Bez boje, okusa i mirisa
Nije otrovan, poveanim prisustvom ini vazduh
nepogodnim za disanje (ako se povea iznad
83%)
Ne podrava gorenje
Nastanak i pojava azota
Truljenjem organskih materija, minerskim
radovima, izdvajanjem iz slojeva uglja i stijena u
istom stanju ili zajedno sa metanom
U aktivnim prostorijama rudnika varira u malim
granicama, u izolovanim prostorijama ima ga
znatno vie
UGLJENDIOKSID (CO2)
Bez boje i mirisa, kiselkastnog okusa
Molekularna masa 44,01
Gustina 1,9768 kg/m3
Relativna gustina u odnosu na vazduh 1,5291
Ne podrava ni disanje ni gorenje (do skora se
smatrao zaguljivim gasom)
Otrovan gas (sa slabije izraenim otrovnim
djelovanjem)
Nadrauje sluzokou oiju i organa za disanje
Kod sadraja 5-10% izaziva osjeaj lakog arenja
Pojava u rudnicima
Obinim izdvajanjem
Isticanjem (puhai)
Iznenadnim prodorom (izbojem) naroito
opasno

Sekunadarni izvori CO2:

Disanje ljudi, svjetiljke s otvorenim plamenom,
motori s unutranjim sagorijevanjem i minerski
radovi
Prisutnost gasa u vazdunoj struji
U dobro provjetrenim rudnicima: 0,25-0,3%
Loe provjetravani: 0,75-1%
Prema propisima: dozvoljena koliina u izlaznoj
vazdunoj struji 1,0%
Lampe sa otvorenim plamenom se gase kod
sadrine 3-4% CO2
Dejstvo na ovjeka
U malim koliinama djeluje pozitivno
stimulie disanje (0,2% udvostruuje ventilaciju
plua)
Otrovno dejstvo pri veim koncentracijama
nastaje oteano izdvajanje CO2 iz venske krvi
CO2 nastao disanjem opasniji od onoga
neorganskog porijekla (sadri tetne produkte
ovjeijeg organizma)
Dejstvo na ovjeka
Kod 1% CO2: ovjek poinje ubrzanije da die
3% CO2: disanje se udvostruuje (manje opasno pri
mirovanju , ugroava ako se obavlja fiziki rad)
5% CO2: disanje vrlo oteano
7% CO2: osjeaj velike slabosti uz izraeno znojenje
10% CO2: nastupa nesvjestica
20-25% CO2: SMRTNA OPASNOST

Kada je sadraj kiseonika u vazduhu vei (preko

20%) ovi simptomi su manje izraeni)
UGLJENMONOKSID (CO)
Veoma otrovan, bez boje, okusa i mirisa
Molekularna masa 28,01
Gustina 1,2503 kg/m3
Relativna gustina u odnosu na vazduh 0,9672
Sagoriv, sa vazduhom stvara eksplozivne smjese
(koncentracije 12,5 do 74,2%) temperatura
paljenja smjese 630-810 C
Nastaje kao produkt nepotpune oksidacije
ugljika
 Veoma otrovan
Lako se jedini s hemoglobinom stvarajui
karboksihemoglobin
Stepeni zasienosti krvi ugljenmonoksidom:
10% - neprimjetni ismptomi
20% - ubrzan rad srca
30% glavobolja, razdraljivost, povraanje
40-50%: veoma jaka glavobolja, izrazita slabost
60-70%: nesvjestica i smrt
preko 80%: trenutna smrt
Izvori CO u rudnicima:
miniranje
motori sa unutranjim sagorijevanjem
poari i eksplozije
niskotemperaturna oksidacija uglja
SUMPORVODONIK (H2S)
Bez boje, vrlo intenzivnog i neprijatnog okusa (lako
se otkriva ve u tragovima)
molekularna masa 34,08
gustina 1,5392 kg/m3
relativna gustina u odnosu na vazduh pri 0 0C i 1013
milibara 1,1912
lako se rastvara u vodi (esto vezan za rudniku
vodu)
moe da gori i s vazduhom stvara eksplozivne
smjese (u granicama 4,3 do 45,5%)
Izvori H2S
truljenje organskih materija
miniranje
prirodno nagomilavanje (u upljinama i
pukotinama nekih mineralnih sirovina)
dejstvom vode na piritne rude, gips i neke minerale

kada se oslobaa iz rudnike vode posebno opasni

neprovjetravani vodosabirnici i naputeni
niskopi
Dejstvo na ljudski organizam
subakutno trovanje nadraaj oiju, nosa, grla i
bronhija
akutno trovanje nastaje dejstvom gasa na
nervni sistem a posljedica je prisustva gasa u
krvi

Neophodno: dobro provjetravanje uz

rasprivanje vode (zbog svojstva da upija ovaj
gas)
Koncentracije sumporvodonika
MDK 7 ppm, odnosno 0,0007%
neprijatan miris pri koncentracijama 0,0001-
0,0002%
u rudnicima kolorimetrijski indikatori (npr. s
cjevicama)
SUMPORDIOKSID (SO2)
Bezbojan gas
otrog mirisa
molekularna masa 64,064
gustina 2,845 kg/m3
gustina u odnosu na vazduh 2,2636
jako nagriza sluzokou (naroito oi) i to pri 0,002%
moe se osjetiti pri vrlo malim koliinama svega
0,0005%
kod 0,05% opasnost po ivot (pri kratkotrajnom
udisanju)
 u rudnicima se javlja u malim koliinama
vee koliine mogue pri poarima u rudnicima
sulfidnih ruda, pri njihovom miniranju ili
koritenju eksploziva koji sadre sumpor
opasne praine ruda koje sadre sumpor
eksplozivnost
MDK 4 ppm, odnosno 0,0004%
utvruje se kolorimetrijskim metodama
AZOTNI OKSIDI
azotsuboksid (N2O), azotmonoksid (NO),
azotdioksid (NO2), azotperoksid (N2O4),
azottrioksid (N2O3) i azotpentoksid (N2O5)
svi veoma otrovni (osim azotsuboksida
upotrebljava se u anesteziji)
najee se javljaju:
NO (vrlo otrovan pod uticajem temperature prelazi
u jo otrovniji NO2 ponekad i u N2O4)
NO2
N2O4
Nastajanje
miniranjem
radom dizel-motora
kao posljedica radova na elektrozavarivanju
Djelovanje oksida azota na ljude:
0,002% - kroz nekoliko sati bez veeg uticaja
0,003% - znakovi slabog trovanja ili
nadraivanja sluzokoe u toku 2-3 sata
0,008% - opasnost ozbiljnog trovanja u toku 30
minuta do 1 sat
0,015 0,02% - opasnost po ivot od
kratkotrajnog djelovanja
VODONIK (H2)
Bez boje, miris i okusa
fizioloki inertan i vrlo lak
molekularna masa 2,0156
gustina 0,08987 kg/m3
gustina u odnosu na vazduh 0,0694
sagoriv i veoma eksplozivan gas u smjesi sa vazduhom
(4,1-74,2%)
temp. paljenja 100-200 0C
pojava u rudnicima jo nerazjanjena (biohemijski
procesi, metamorfizam uglja, termikim razlaganjem
uglja)
Rijetke primjese rudnikog vazduha:
Amonijak (NH3)
Etan (C2H6)
Etilen (C2H4)
Acetilen (C2H2)

Pare arsena (As), ive (Hg) i cijanovodonika

(HCN) vrlo rijetko