OSNOVNE VELIINE

INDUSTRIJSKIH SISTEMA I SISTEMI

OZNAAVANJA

Mr Goran Janji, dipl. in. ma.

 UVOD
Tehnologija organizacije poslovnog sistema preduzea, pored
izgradnje organizacione strukture, u sutini predstavlja postupak
ureivanja skupova veliina u procesima rada, projektovanih radi
efektivnog vrenja MISIJE i ostvarenja postavljene VIZIJE i
STRATEGIJE preduzea.

Osnovne veliine procesa rada industrijskih sistema su:

1. INIOCI PREDUZEA
2. PROCESI U PREDUZEU,
3. VEZE U PREDUZEU.
 INIOCI PREDUZEA

Pod pojmom INIOCI PREDUZEA podrazumijeva se skup

elemenata neophodnih za vrenje misije preduzea. Osnovni
inioci preduzea su:
1. Predmeti rada,
2. sredstva rada,
3. Uesnici u procesima rada,
4. Novana sredstva,
5. Elementi strukture preduzea,
6. Elementi veza na okolinu,
7. Informacioni inioci.
 INIOCI PREDUZEA

PREDMETI RADA se u procesu rada preduzea transformiu iz

materijala u proizvod odreene vrste i potrebnog i dovoljnog
kvaliteta. Osnovni predmeti rada su:
- dijelovi,
- podsklopovi,
- sklopovi, sastavi, smjee,
- proizvodi.

SREDSTVA RADA omoguuju transformaciju materijala u

proizvode u procesu rada, a to su:
- osnovna sredstva rada maine radilice, alati i pribori,
sredstva informacionih tehnologija,
- energetska i druga postrojenja i ureaji.
 INIOCI PREDUZEA

UESNICI U PROCESIMA RADA

obezbjeuju razvojne, tehnoloke, informacione i druge
podloge potrebne za proces funkcionisanja preduzea,
izvode postupke promjene stanja u procesu transformacije,
vre nadzor u cilju obezbjeenja kvaliteta procesa rada i
proizvoda.

NOVANA SREDSTVA omoguuju:

izgradnju i razvoj struktura preduzea (osnovna sredstva),
izvoenje procesa rada u preduzeu i funkcionisanje sistema
preduzea (obrtna sredstva).
 INIOCI PREDUZEA
ELEMENTI STRUKTURE PREDUZEA obezbjeuju uslove rada
i logistiku podrku procesima rada. U elemente strukture
preduzea spadaju:
organizacione jedinice,
proizvodni objekti,
pomoni objekti,
putevi i prilazi,
posebna postrojenja.

ELEMENTI VEZA NA OKOLINU obezbjeuju ulazne veliine za

procese rada u preduzeu i osnovu opstanka i razvoja preduzea
u vremenu. Njih ine:
isporuioci,
potroai kupci.
 INIOCI PREDUZEA
INFORMACIONI INIOCI ine skup informacija neophodnih za
proces izrade proizvoda i upravljanje procesima rada. U skup
informacionih inilaca ulaze:
crtei proizvoda, sklopova, podsklopova i dijelova,
karakteristike materijala, recepti za izradu elemenata i recepti
smjea,
tehnoloki postupci,
nosioci informacija za upravljanje procesima rada.
 VEZE U PREDUZEU
VEZE U PREDUZEU odreene su meuzavisnou podataka i
informacija o iniocima i procesima u tokovima preduzea u
vremenu posmatranja.
 SISTEMI OZNAAVANJA
OSNOVNIH VELIINA PREDUZEA

Efektivna organizacija procesa rada preduzea je u znaajnoj mjeri

uslovljena INFORMACIJAMA o iniocima preduzea, karakteristikama
procesa i meusobnim vezama inilaca i procesa.

Kvalitet informacija i skupova informacija je uslovljen odreenou i

kvalitetom SISTEMA OZNAAVANJA inilaca preduzea koji treba da
omogui preglednost podataka i informacija i mogunost njihove rune,
mehanizovane i automatizovane obrade u funkciji potreba procesa
rada.
 SISTEM OZNAAVANJA
OSNOVNIH VELIINA PREDUZEA

Sistem oznaavanja treba da obezbijedi:

jednoznanost i stabilnost oznaka inilaca preduzea,
dobijanje neophodnih informacija o oznaenim iniocima
preduzea,
laku identifikaciju, izdvajanje, analiziranje, prenos i
auriranje podataka,
stalan razvoj sistema oznaavanja u funkciji rasta
poslovnog sistema,
 SISTEMI OZNAAVANJA
OSNOVNIH VELIINA PREDUZEA

Svi inioci poslovanja, procesi i veze u sistemu sa svojim

karakteristikama treba da budu oznaeni prema pravilima odreenog
sistema oznaavanja.
Razvoj sistema oznaavanja, posmatran u vremenu, moe se podjeliti
u tri faze u kojima su se razvile tri vrste sistema oznaavanja, i to:

Konvencionalni,
Vezani,
Paralelni.
 1. KONVENCIONALNI
SISTEM OZNAAVANJA
Razvijen je u poetnom periodu razvoja industrijske proizvodnje i
trajao je do poetka obrade podataka na mehanikim i elektronskim
raunarskim mainama, a zadrao se u nekim preduzeima u kojima
je jo dominantna runa obrada podataka.
Oznaka, u ovom sistemu oznaavanja, sastavljena je iz: strukturne
pripadnosti dijela odreenom proizvodu, pripadnosti klasi i
identifikacionog (ident) broja u klasi. Pored oznake koja moe da
sadri numerike i alfanumerike znakove i pri tome moe biti sa
promjenljivim brojem mjesta, pie se naziv od jedne ili vie rijei koji je
najee nestandardan.
S K I
xx xxx xxx Naziv
Struktura
Klasifikacioni broj
Identifikacioni broj
 1. KONVENCIONALNI
SISTEM OZNAAVANJA
Karakteristike:
oznaka je slobodna sa desne strane pa ne moe doi do pucanja
sistema, zbog ega je sistem dugo bio u primjeni i jo uvijek se koristi,
promjenljivost i nestandardnost oznake uinili su ovaj sistem
nepogodnim za raunarsku obradu podataka,
 2. VEZANI
SISTEM OZNAAVANJA
Razvijen je pojavom prvih elektronskih maina, a zadrao se do pojave
raunara tree generacije.
Struktura podataka u vezanom sistemu oznaavanja moe se predstaviti
na nain prikazan na slici. Pored oznake koja sadri numerike znakove sa
konstantnim brojem mjesta, pie se i standardan naziv od jedne ili vie
rijei. Drugi dio oznake (ident broj) vezan je za klasifikacioni broj.
K I
xxxxx xxxx Naziv (standardni)
Klasifikacioni broj
Identifikacioni broj
Karakteristike:
moe doi do pucanja sistema oznaavanja jer je oznaka
ograniena i sa lijeve i sa desne strane,
pogodan je za raunarsku obradu podataka,
zbog svoje krutosti oznaka se esto pretvara u redni broj i slui
samo za identifikaciju,
 3. PARALELNI
SISTEM OZNAAVANJA
Paralelni sistem oznaavanja razvijen je pojavom raunara tree
generacije. Njegova oznaka je prikazana na slici, a sastoji se od
numerikih znakova i standardnog naziva od jedne ili vie rijei:

I K
xxxxxxx x1x2x3x4x5 Naziv
Identifikacioni broj
Klasifikacioni broj

Identifikacioni broj Klasifikacioni broj Naziv

406255 95430 Osciloskop

 3. PARALELNI
SISTEM OZNAAVANJA
Prvi dio oznake je redni broj kojim se identifikuje inilac ili proces i zove se
IDENTIFIKACIONI broj (IDENT broj), a oblikuje se od niza prirodnih brojeva
(1,2,3...,n ) to ga ini racionalnim u primjeni. Ident broj je sa desne strane
ogranien, a sa lijeve strane slobodan.
Drugi dio oznake je KLASIFIKACIONI broj, koji inioce i procese razvrstava po
njihovim osobinama. Klasifikacioni broj vri razvrstavanje tako to prvim
mjestom vri najopirniju klasifikaciju inilaca i procesa, a svakim sljedeim, u
desnu stranu, vri detaljnije razvrstavanje. Klasifikacioni broj je ogranien sa
lijeve strane, a slobodan je sa desne strane na koju moe da se razvija.
Naziv odreenog inioca preduzea mora se dati po nacionalnom ili
internacionalnom standardu ili nekim opteprihvaenim tehnikim propisima ako
nema standarda.
Identifikcioni i klasifikacioni broj nemaju meusobnu vezu, tako da se u sluaju
oznaavanja odreenog elementa poslovanja istovremeno (paralelno) odreuju
oba broja i naziv po emu je ovaj sistem oznaavanja i dobio ime.
 3. PARALELNI SISTEM OZNAAVANJA
IDENT BROJ
Ident broj slui za apsolutnu identifikaciju eljenog inioca poslovanja. To znai
da se jedan pojam oznaava samo jednim identifikacionim brojem, i obrnuto,
jednom identifikacionom broju pripada tano jedan inilac poslovanja.
Identifikacioni broj predstavlja "negovoreu numeru" jer ne daje nikakve
informativne ili klasifikacione podatke o iniocima poslovanja.
U optem sluaju ident broj se dodjeljuje redosljedno svaki inilac dobija broj u
rastuem redosljedu. Kod raunarske obrade podataka, informacioni sistem
svakom novom iniocu automatski dodjeljuje prvi vei slobodan cijeli broj. U
ovom sluaju nema potrebe za dodjeljivanjem podruja ident brojeva.
U nekim poslovnim sistemima vri se utvrivanje podruja ident brojeva za
pojedine vrste inilaca preduzea:
 3. PARALELNI SISTEM OZNAAVANJA

KLASIFIKACIONI BROJ
Klasifikacioni broj slui za prevoenje karakteristika inilaca preduzea u oznake
jednakog oblika i veliine, da bi se obezbijedila mogunost njihovog uporeivanja.
Svaki inilac poslovanja, proces ili veza ima vie karakteristika koje su odreene
iskazima - obiljejima i podacima. Zato se za svaku karakteristiku odreuju
kriterijumi koji moraju biti jednoznani.
Po nekom kriterijumu moe biti vie varijanti, pa je potrebno istraiti maksimalan
broj varijanti i na osnovu toga odrediti broj mjesta za kriterijum.

Broj varijanti Broj mjesta u K Oznaka

do 10 1 mjesto od 0 do 9
od 10 do 100 2 mjesta od 00 do 99
od 100 do 1000 3 mjesta od 000 do 999
 3. PARALELNI SISTEM OZNAAVANJA
9 3 1 10
mjerna sredstva
mjerna sredstva za vrijeme i frekvenciju
mjerna sredstva za frekvenciju
digitalni frekvencmetri
 3. PARALELNI SISTEM OZNAAVANJA
Plan karakteristika moe se posmatrati kao dio kompleksne paralelne oznake,
a definie se za svaki klasifikacioni broj koji je do kraja razvijen. On omoguuje
detaljniju identifikaciju inilaca preduzea (npr. od kojeg materijala je izraen,
dimenzije, povrinska zatita i drugi tehniki parametri). Njegovim uvoenjem
nestala je potreba za veim brojem mjesta u klasifikacionom broju, a samim tim
i lake upravljanje podacima.
Plan karakteristika moe imati neogranien broj karakteristika datog inioca.
Karakteristike se najee oznaavaju slovnim oznakama, a informacionim
sistemom se odreuje maksimalan broj znakova svake karakteristike.

PLAN KARAKTERISTIKA
inilac preduzea Oznaka Naziv Jed. mjere
A prenik unutranji mm
PRSTENASTI B prenik spoljanji mm
KUGLINI C irina mm
DVOREDNI
. . .
LEAJEVI
. . .
. . .
 3. PARALELNI
SISTEM OZNAAVANJA
Osnovne karakteristike:
oznaka nije ograniena ni sa jedne strane (ident broj je otvoren
sa lijeve strane, a klasifikacioni broj sa desne strane) pa ne
moe doi do pucanja sistema oznaavanja,
potpuna identifikacija se postie ident brojem,
 SISTEM
KLASIFIKACIJE
(PRIMJER 1)
 SISTEM
KLASIFIKACIJE
(PRIMJER 1)
SISTEM KLASIFIKACIJE (PRIMJER 1)
X1 X2 X3 X4 X5 SUBJEKTI U
POSLOVNOM
PROCESU ELEMENTI
NOSIOCI
Materijal INFORMACIJA
ORGANIZACIONE
STRUKTURE

MJERNA
SREDSTVA 0 1 2 MATERIJAL

9 3
3 2 1 2 0
OSTALI
8 4
OPREMA,
Materijal INIOCI 7 6 5 PRIBOR

Materijali crne/obojene metalurgije

Poluproizvodi od elika TMS,
ipke od elika PROCESI
OPTI PROIZVODI

ipke od elika okrugle TEHNIKI

ELEMENTI

x2 x3
0 0
1 Materijali od nemetala 1 Poluproizvodi od elika
2 Materijali crne/obojene metalurgije 2
3 Materijali za elektrotehniku 3 Poluproizvodi od alminijuma i njegovih legura
4 Hemijski materijali 4 Poluproizvodi od bakra
5 Energetski materijali 5 Poluproizvodi od mesinga
6 Kancelarijski materijali 6 Poluproizvodi od bronze
7 7 Poluproizvodi od lakotopljivih i plemenitih metala
8 Artikli za domainstvo 8 Materijal za zavarivanje i lemljenje
9 Materijal nerazvrstan 9 Poluproizvodi crne/obojene metalurgije nerazvrstani

x4 x5
0 Trake od elika 0 ipke od elika okrugle
1 Limovi od elika 1 ipke od elika kvadratne
2 ipke od elika 2 ipke od elika pravougaone
3 ice i uad od elika 3 ipke od elika estougaone
4
5


Sloeni profili od elika
Cijevi i uplji profili od elika
4
5


SISTEM
6
7

Mree od elika
6
7


KLASIFIKACIJE
8 eline same 8
9 Poluproizvodi od elika nerazvrstani 9 (PRIMJER 2)
 PRIMJER KLASIFIKATORA

IPKE OD ELIKA
OKRUGLE
 PRIMJER OZNAAVANJA
INILACA PREDUZEA
PREKO INFORMACIONOG SISTEMA
 KLASIFIKACIONI BROJ
Za svaku novoformiranu klasu u odreenoj grani klasifikatora, preko
podmenija klasifikacija iz IS-a, unosi se klasifikacioni broj i naziv
klasifikacije.
 Plan karakteristika
Poto se granu klasifikatora razvije do kraja i doe do podgrupe koja
ima zajednike karakteristike, projektant te zajednike karakteristike
unosi u plan karakteristika u IS-u.
 Plan karakteristika

Na slici je prikazan pregled karakteristika koje su unesene za klasu

93110 - digitalni frekvencmetri.
 IDENTIFIKACIONI BROJ
Dodjeljivanje ident broja novoj materijalnoj stavki vri se tek kada je
odreen klasifikacioni broj i plan karakteristika za granu klasifikatora kojoj
ident pripada.
Dodjeljivanje vrijednosti karakteristika
unesenom ident broju
Dodjeljivanje vrijednosti karakteristika
unesenom ident broju