TRNG I HC KHOA HC X HI V NHN VN

B MN TM L HC

TM L HC NHN THC
(Cognitive Psychology)
 Ti liu tham kho
E. Bruce Goldstein (2005), Cognitive Psychology
Connecting Mind, Research, and Everyday
Experience, USA.
John R. Anderson (1995), Cognitive Psychology and
Its implications, New York.
Phan Trng Ng - ch bin (2001), Tm l hc tr tu,
NXBHQGHN
Phan Trng Ng (2008), Cc l thuyt pht trin tm
l ngi, NXB HSP.
Phm Minh Hc, L Khanh, Trn Trng Thy (1988),
Tm l hc, Tp 1, NXBGD.
Nguyn Quang Un, Trn Hu Luyn, Trn Quc
Thnh (2004), Tm l hc i cng, NXB i Hc
Quc Gia H Ni.
 Nhng cu hi t ra:
Nhng lnh vc ca tm l hc nhn
thc bao gm g?
Tm l hc nhn thc lin quan n
cuc sng ca ti nh th no?
Tm l hc nhn thc ng dng thc t
vo cuc sng nh th no?
Lm th no c th nghin cu qu
trnh lm vic bn trong ca tm tr, khi
m chng ta thc s khng th thy
c n?
 Nhn thc cm tnh Gii quyt vn
(Perception) (Problem solving)
Ch (Attention) Lp lun v ra quyt
Tr nh (Memory) nh (Reasoning
Hnh tng (Visual and Decision
Imagery) Making)
Ngn ng
(Language)
 Nhn thc (cognitive) l qu trnh tinh
thn bao gm: nhn thc cm tnh
(perception), ch (attention), tr nh
(memory), gii quyt vn (problem
solving), lp lun (reasoning) v ra
quyt nh (making decisions).
Tm l hc nhn thc (cognitive
psychology) l mt phn ngnh ca tm
l hc quan tm n nhng nghin cu
khoa hc v nhn thc
 1.1 Nh tm l hc nhn thc u tin
Nghin cu TLH nhn thc bt u t th k
19.
1868, Franciscus Donders, nh tm l hc
ngi H Lan, ngi lm th nghim tm
l hc nhn thc u tin.
ng thc hin th nghim Donders Th
nghim thi gian phn ng (Donders
Reaction Time Experiment)
 M t th nghim
Mc ch: o thi gian phn ng ca mt
ngi khi a ra quyt nh
Cch lm: xc nh bng mt dng c gi l
Thi gian phn ng, o khong thi gian t
khi kch thch xut hin n khi phn ng vi
kch thch
Tin trnh: ng o 2 loi phn ng
 M t th nghim (tt)
Thi gian phn ng n (simple reaction
time): ngi tham gia bm 1 nt cng nhanh
cng tt khi thy nh n (Hnh 1.1)

Hnh 1.1
 M t th nghim (tt)
Thi gian phn ng la chn (Choice
reaction time): ngi tham gia nhn 1 trong
2 nt phn ng vi nh n. Nhn nt J
nu thy n bn tri sng, v nhn nt K
nu thy n bn phi sng. (Hnh 1.2).

Hnh 1.2
M t th nghim (tt)
 Kt lun th nghim
Thi gian phn ng la chn di hn
thi gian phn ng n v phi tn thi
gian ra quyt nh
Donder nhn thy rng mt 1/10 giy
phn ng trong phn ng la chn,
v vy, ng kt lun mt 1/10 giy ra
quyt nh nhn nt no.
 ngha ca th nghim
Th nghim ca ng quan trng bi v n l
mt trong nhng th nghim tm l hc nhn
thc u tin
N minh ha nhng nghin cu cc k quan
trng v tr tu - phn ng tr tu (mental
response) (nhn thc nh n, quyt nh
nhn nt) khng th o cch chnh xc,
nhng suy ra t hnh vi ca ngi tham gia.
Thc t, nhng phn ng tr tu khng th
o cch chnh xc, nhng c suy ra t
hnh vi.
c im ny c trong tt c cc nghin cu
tm l hc nhn thc.
 Suy lun v thc ca Helmholtz
(Helmholtzs Unconscious Inference)

Hermann von Helmholtz l nh nghin

cu khc vo th k 19.
ng l gio s tm l hc ngi c ti
i hc Heidelberg (1858) v l gio s
vt l hc ti H Berlin (1871), l mt
trong nhng nh tm l hc xut sc v
vt l hc trong thi i ca ng.
 Suy lun v thc ca Helmholtz
(Helmholtzs Unconscious Inference)
ng c nhng khm ph c bn trong tm l
hc v vt l, cng l ngi pht trin knh
soi y mt (ophthalmoscope) (mt dng c
m ngi o th lc dng nhn vo mt
bn) v a ra nhng thuyt v nhn thc,
kh nng nhn mu (color vision) v nghe.
Suy lun v thc (unconscious inference):
l nhng trng tri xut hin trong nhn thc
ca chng ta, l kt qu ca nhng gi nh
v thc m chng ta hiu v mi trng xung
quanh.
Hnh 1.3
 Phng th nghim tm l u tin
Nhng ngi nh Donders v
Helmholtzm l nhng ngi nghin cu
su v tr tu vo th k 19
1879, Wilhelm Wunt thnh lp phng th
nghim u tin ca khoa hc tm l ti
i hc Leipzig, mc ich l nghin cu
khoa hc tr tu.
ng v sinh vin ca ng thc hin th
nghim thi gian phn ng, o nhng
thuc tnh c bn ca nhn thc cm
tnh, c bit l th lc v thnh lc, pht
trin mt k thut gi l phn tch ni
quan (analytic introspection).
 Phng th nghim tm l u tin
Wunt o to ra nhiu tin s, l
nhng ngi thnh lp khoa tm l
nhiu trng i hc, c bit l M.
u th k 20, tm l hc c em ti
nc M, vi nhng nghin cu c
truyn cm hng t s quan tm ca
Wunt vo s tm hiu cc chc nng tinh
thn.
Vo thp k th 2 ca th k 20, nhng
s kin thay i, tp trung vo TLH a
s nghin cu t qu trnh tinh thn
sang nghin cu hnh vi quan st c.
1.2 TLH nhn thc tr nn m nht
a) S ln ngi ca thuyt hnh vi
Watson cm thy khng bng lng vi
phng php phn tch ni quan.
ng cho rng n a li kt qu cc k bin
thin t ngi ny sang ngi khc, kt qu
c th thm nh c, bi v n c
gii thch bng nhng thut ng v hnh ca
qu trnh tm tr.
ng loi b phng php phn tch ni quan
khi cc pp nghin cu
Ch chnh ca nhng nghin cu TLH l
hnh vi
 Watson ni ting vi th nghim gi l little
Albert, l th nghim m Watson v Rosalie
Rayner (1920) gy ra trn b Albert 9 thng
tui.
Watson s dng th nghim ny tranh ci
rng hnh vi c th phn tch c m khng
c s suy lun no ca tm tr.
ng cng khng quan tm iu g xy ra
trong u ca b Albert, c v sinh l v tinh
thn. Ci chnh ng quan tm l vic ghp
i ting n v chut nh hng n hnh vi
ca Albert.
 B.E. Skinner, y mnh bn tuyn ngn anti-
mind ra khi nhng nghin cu ca ng trn
iu kin ha c tc ng (operant
conditioning)
Tp trung vo xc nh lm th no hnh vi
c cng c bi kch thch tch cc (nh l
thc n) hoc b hy b bi kch thch tiu
cc(nh l mt c nh)
iu kin ha c tc ng nh hng ln
ton b th h ca tm l hc v chim lnh
tm l hc M sut thp nin 1940, 1950 v
1960.
H s dng cho dy hc, cha tr ri lon
tm l, v thuyt ny cng c p dng cho
n ngy hm nay.
1.2 TLH nhn thc tr nn m nht
b) S suy tn ca thuyt hnh vi
1957, Skinner xut bn sch Verbal
Behavior. ng cho rng tr em hc
ngn ng l do bt chc v cng c.
Noam Chomsky (1959), l nh ngn
ng hc t Massachussetts Institute of
Technology (MIT), a ra quan
im gay gt i vi sch ca Skinner,
ng cho rng vic hc ngn ng khng
phi do bt chc hay cng c, m do
bm sinh tri qua mi nn vn ha.
 Lp lun ca Chomsky dn n vic ngi ta
bt u nhn ra hiu nhng hnh vi nhn
thc phc tp khng ch xem xt mi quan
h gia kch thch phn ng m c tm tr
hot ng nh th no.
 1.3 Khoa hc nghin cu tr tu c
ti sinh
a) Phng php tip cn qu trnh x l
thng tin (information - processing
approach) c pht trin
Vo thp nin 1950, mt phng php gi l
pp tip cn qu trnh x l thng tin c pht
trin
N tp trung vo vic tm hiu tm tr x l
thng tin nh th no
Th nghim u tin s dng pp tip cn ny
l ca nh TLH ngi Anh, Colin Cherry
(1953), ng quan tm iu g quyt nh n
vic chng ta c th chy tt n 1 thng tin
trong khi c thng tin khc cng hin din.
 1.3 Khoa hc nghin cu tr tu c
ti sinh
ng yu cu ngi tham gia nghe 2 thng
ip, mi bn xut hin 1 tai, yu cu ngi
nghe lp li ni to ra thng ip.
ng thy rng ngi nghe c kh nng tp
trung vo 1 thng ip v t thng tin v thng
ip kia.
Cherry chng minh rng con ngi c th
tp trung vo 1 thng ip v l i nhng ci
khc hin din 1 lc, n cng gii thiu mt
pp cho nhng nghin cu cch con ngi x
l thng tin nh th no.
 1954, IBM gii thiu mt dng c mi cho
cng chng, c gi l my tnh k thut s
(the digital computer)
Herb Simon v Alan Newell s dng n
pht trin mt chng trnh gi l thuyt logic
(logic theorist), dng chng minh nhng nh
l ton hc (Newell v Simon, 1956).
Newell v Simon m t chng trnh ca
h trong hi ngh nm 1956 ti MIT p dng
thuyt thng tin vo nhn thc, ngn ng,
suy ngh.
 Mt s ngi khc th thy my my
tnh x l thng tin bng cch bin i
n sang mt chui nhng giai on
(Hnh 1.4)

Hnh 1.4 Biu cho mt my tnh s khai

 1958 nh TLH ngi Anh Donald Broadbent
a ra 1 biu m t nhng g xy ra trong
tm tr con ngi khi ngi trc tip ch
vo mt kch thch trong mi trng.

Hnh 1.5 Biu ca Broadbent (1958)

y l biu u tin m t tm tr x l
thng tin trong 1 chui nhng giai on.
N tr thnh phng php chun m t
s hot ng ca tm tr
 1.3 Khoa hc nghin cu tr tu c
ti sinh
b) Cuc cch mng nhn thc
Nhiu bo co v s pht trin ca phng
php tip cn x l thng tin trong thp nin
1950, 1960
Cuc cch mng nhn thc ti gii thiu
nhng nghin cu tm tr ca tm l hc.
S thay i din ra t t trong vi thp nin,
lm sng li nhng nghin cu v tm tr, do
nhiu ngi t nhiu lnh vc cho chung s
quan tm.
 Nm 1956 c chn l nm sinh ca TLH
nhn thc, mc d s ra i ca ngnh hc
ny cha r rng vo thi im .
1967, ln u tin sch TLH nhn thc mi
xut hin (Neisser, 1967)
Sau tt c nhng s kin xy ra, qu trnh
ging nh l mt tin trnh pht trin t t
(evolution) hn l mt cuc cch mng
(revolution).
 Hnh vi
(Behavior)

Phng php
tip cn
nghin cu
tm tr Phn ng sinh l
(Physiological
responding)
 Phng php tip cn hnh vi
(Behavior approach)
Tip cp hnh vi (Behavioral approach to
the study of the mind) bao gm o lng
hnh vi v gii thch nhn thc xt v mt
hnh vi.
V d: Th nghim ca Donders o hnh vi
(thi gian phn ng reaction time) v gii
thch kt qu trong thut ng hnh vi (thi
gian phn ng ko di hn trong iu kin
la chn l thi gian cng thm a ra
quyt nh).
 Phng php tip cn sinh l hc
(Physiological approach)
Tip cn sinh l (Physiological approach to
the study of the mind) bao gm o lng c
hnh vi v sinh l v gii thch nhn thc xt
v mt sinh l hc.
V d: thc hin th nghim ca Donders
trong phng th nghim o thi gian phn
ng, v o no ca mt ngi khi h phn
ng vi kch thch.
Xem hnh 1.6, gm mi quan h A, B, C
 Mi quan h A:
Nhn t kch
thch hnh vi
Mi quan h B:
mi quan h
gia nhn t
kch thch v
phn ng sinh l
Mi quan h C:
phn ng sinh l
vi hnh vi

Hnh 1.6: Chui s kin gia kch thch v phn ng

 o mi quan h A bng cch xc nh thi
gian phn ng.
o mi quan h B bng cch lm sng nh
n v xc nh vng no trong no hot
ng.
o mi quan h C bng cch xem lm th
no no hot ng li c lin quan n phn
ng ca con ngi.
Tip cn sinh hc c th a ra kt lun
trong th nghim ca Donders: ra quyt nh
gia hai n s kch hot mt vng c trng
trong no m n khng hot ng khi mt
ngi phn ng vi 1 nh n.
 Th nghim m hnh tr nh
(A modern memory experiment)
Th nghim ca Lila Davachi, Jean Mitchell
v Anthony Wagner (2003)
l mt trong nhng th nghim tm l hc
nhn thc hin i nghin cu v hin tng
ca nhn thc ( y l tr nh) s dng c
hai hng tip cn hnh vi v sinh l hc.
 M t th nghim Tip cn hnh vi
M t th nghim: ngi tham gia c gi :
ni chn (place) hoc c (read), sau
c thy 1 tnh t.
+ ni chn to 1 hnh nh trong u v ni
chn bng tnh t . (d bn ng rc)
+ c pht m t trong u (khng
c c to)
Mi ngi tham d s thy 200 t v ni
chn v 200 t v c
Mc ch: nhng loi nhim v khc nhau khi
hc t ng s nh hng kh nng nh v
sau nh th no.
 Kim tra th nghim
Phn kim tra ca th nghim s c
thc hin 20h sau .
Ngi tham gia s thy 400 t m h
c hc phn trc + 400 t
mi.
Nhim v: cho bit l c (nhng t
hc trc 20h) hay mi.
 Kt qu th nghim
Ngi tham gia nhn ra 54% t c m h
tng tng v ni chn (nhim v ni
chn)
Ch nhn ra 30% t m h pht m trong u
(nhim v c)
 Tip cn sinh l hc
Phn sinh l hc ca th nghim c thc
hin cng lc vi phn hnh vi
Trong khi ngi tham gia xem gi th phn
ng ca nhng vng khc nhau trong no
c o bng my scan no (a brain
scanner).
Davachi rt quan tm mi quan h gia hot
ng ca no c o trong khi hc v tr
nh ca ngi tham gia trong 20 gi sau .
(Hot ng ca no khng c o trong khi
lm test tr nh).
 Tip cn sinh l hc
Hnh 1.8a ch ra rng mt
vng trong no gi l
perirhinal cortex (mt vng
nm trong no m thuc 1
cm nhng vng bao gm tr
nh), nhim v ni chn
gy ra hot ng ca no,
nhng nhim v c th
khng.
Tip cn a ngnh nghin cu
tm tr
Tip cn a ngnh nghin cu tm tr cng
xut hin ngy nay trong mt lnh vc mi m
ngi ta gi l khoa hc nhn thc (cognitive
science) - nhng nghin cu tm tr c thc
hin vi nhiu ngnh hc khc nhau.
Khoa hc nhn thc bao gm tm l hc nhn
thc (cognitive psychology) v cng nghin
cu tm tr trong nhng lnh vc v khoa hc
my tnh (computer science), ngn ng hc
(linguistics), khoa hc thn kinh (neuroscience),
nhn chng hc (anthropology), tr tu nhn to
(artificial intelligence), v trit hc (philosophy).