Salk Sosyolojisi

r. Gr. Serap GKCE

KAYNAK:
Prof. Dr. Sheyla NAL
Prof. Dr. Ahmet SALTIK
29.10.2017 2
 Deerli rencilerimiz;
Yeni ders dneminde
hepinize baarlar dilerim..

29.10.2017 3
29.10.2017 4
 Dersin ierii
Sosyoloji bilim alann tanma
Toplumsal Etmenlerin Sala Etkileri
Salk ve Kltr Etkileimi
Kii ve toplumun saln gelitirmede
Sosyolojiden yararlanma.
salk sosyolojisi tanm, temel konular
hastalk aklama modelleri
psikiyatrik hastalklarda sosyokltrel etkenler
 Ama
Dersin sonunda renci bireyin salk
davrann etkileyen sosyal etkenlerin
nemi konusunda bir kavraya sahip
olacaktr
 renim Hedefleri
Dersin sonunda renci
Salk davrann ve hastalk srecini
etkileyen sosyal faktrleri sayacak
Hastaln kltrel boyutlarn tanmlayacak
 nsan ve evresi
nsan 2 evreye domaktadr :
Doal evreye,
Toplumsal evreye..
Grnlandda doan bir bebek Eskimo,
Trkiyede doan bir Trk... olmaktadr.
ine doulan toplumsal evre;
bireyi o toplumun bir yesi olarak
biimlemekte ve toplumsallatrmaktadr :
29.10.2017
Sosyalleme!.. 8
 Sosyolojiye giri..
Emile Durkheima gre ,
Bir alann bilim dal olup
olmadnn anlalmas iin :
1- O bilimin incelenecek bir
bilgisi, konusu olmal.
2- Bu konularn, bilgi alannn
nasl inceleneceine ilikin
yntemi olmaldr.
29.10.2017 9
 Sosyolojiye giri..
Bu ltlere gre Sosyoloji,
bir bilim olarak kabul edilmektedir.
Sosyoloji bir sosyal olay veya olguyu
inceler. Bir eyin sosyal olay olarak
kabul edilebilmesi ve bir davrann
sosyal olay olmas iin :
a- Bireyler aras karlkl iletiimin olmas
b- Bir arada var olma duygusu.. gerekir.
29.10.2017 10
 Sosyoloji Nedir ??
Sosyoloji; Toplum Bilimi veya sosyal olaylarn
bilimi ya da sosyal rgtlenme ve
sosyal deiimler bilimi olarak da bilinmektedir.
Aslnda Sosyoloji, sosyal yaammzda varolan sosyal
gerekleri (sosyal olay ve olgular), insanlarn kurduu
gruplar, gruplarn davranlarn ve sosyal kurumlar
olduu gibi inceleyen pozitif bir sosyal bilim daldr.
Bir baka anlatmla Sosyoloji, birtakm varsaymlardan
ok; var olan gerekleri ortaya koymaya alan,
sosyal geree eilen bir bilimdir.
29.10.2017 11
 SOSYOLOJ zetle;
nsan
davrannn
toplumsal
nedenlerini ve
sonularn
inceler..
29.10.2017 12
 Sosyolojinin douu..

Sosyolojiyi Bat Avrupada ortaya

karan temel neden, 18. ve 19.
yzyllarda Avrupada yaanan
hzl sosyal deiim srecinin
yaratt toplumsal sorunlara
zmler retme abasdr.
(Dr. M. Devrim TOPSES, 21. yzylda
ulusal ve aydnlanmac sosyoloji.
Bilim ve topya, Haziran 2008)

Fakat, modern sosyolojinin kurucusu olarak

Emile Durkheim (1858-1917) bilinir.
15.02.07 13
 TIBB SOSYOLOJ :
1. Sosyal Epidemiyolojiye
zglenmi (hasredilmi)
profesyonel abadr.
2. Hastalkla balantl olarak
kltrel etmenleri ve
Sosyal ilikileri inceler.
3. Tbbi rgtlenmelerde
ve saaltmda(tedavi-
terapi) sosyal ilkeleri
inceler. Lbnana srail saldrs, 2007
Charles Mclntire, 1894
29.10.2017 14
 TIBB SOSYOLOJ :
Sosyal Tp almasnda SOSYAL
EPDEMYOLOJyi kullanr..
Kltrel etmenler ve
sosyal ilikileri alr..
Salk ve hastalk hakknda aile,
toplum ve hkmeti alr.
Tbbi rgtlenme ve
saaltmda(tedavi-terapi) sosyal
ilikileri inceler.
Sosyal sorunlar alr.
Sosyal gvenlii alr..

29.10.2017 15
 Sosyal epidemiyoloji :
-Salk durumunun sosyal
dalmn ve sosyal
belirtelerini inceleyen
bilim dal olarak tanmlanr.
- Sosyal Epidemiyolojinin amac,
ruhsal ve bedensel salk sorunlarnn
sosyal evre sunukluklarn
(maruziyetlerini) tanmlamaktr.
- Sosyal Epidemiyolojinin temel ilgisi;
toplum ve sosyal rgtlenmenin
kii ve kmelerin sal ve
yaam dzeyini nasl etkilediini
incelemektir.
29.10.2017 16
Astma ve sosyal eitsizlik :
Sosyal evre-hastalk ilikisi klasii..
Siyahlarda astma prevalans
Beyazlarn 2 kat, lmleri ise 3 katdr.
Astma prevalans Hispanik ocuklarda
brlerinden 3 kat fazladr..
MEDICAID(kimsesizlere verilen sigorta)
korumasndaki ocuklarda Astma nedeniyle
hastaneye yatrlma, Beyazlara kyasla
Siyahlarda % 93, Hispaniklerde % 34 daha
fazladr.
 SOSYAL TIP...
Sosyal
Epidemiyoloji(Epidemi
yoloji sal ilgilendiren tm
olaylarn skln, dalmn,
nedenlerini ve zm yollarn
inceleyen bilim daldr.
bilgisini
kullanarak
toplumun
tbbi bakm
gereksinimini
alr..

29.10.2017 18
 Geni anlamyla
Sosyoloji
nsanlarn birbirleriyle kurduklar sosyal ilikileri,
sosyal kmeler, kurumlar ve rgtler arasndaki
balar, toplu eylem, toplu direni gibi topluluk ve
birey davranlarn, deiik dzeylerde btn
sosyal etkileim biimlerini, sosyal yap zelliklerini
ve bu yapda ortaya kabilecek deime eilimlerini
belirli bir yntemle inceleyen, sosyal gerekleri
ve sreleri sistematik ve bilimsel olarak
mercek altna alan bir bilim daldr.
29.10.2017 19
 Mikro ve Makro
Sosyoloji

Sosyoloji, hem insan davrannn yz yze etkileim

balamlarn (Mikro-Sosyoloji), hem de ok saydaki
ve
byk lekli gruplarn, rgtlerin veya sosyal
sistemlerin (Makro-Sosyoloji) zelliklerini inceler.

29.10.2017 20
 Sosyolojiye
yakn bilim dallar..
Ahlk Sosyolojisi. Askeri Sosyoloji. Beden Sosyolojisi.
Bilgi Sosyolojisi. Bilim Sosyolojisi. alma Sosyolojisi.
Din Sosyolojisi. Eitim Sosyolojisi. Folk Sosyolojisi.
Gender Sosyolojisi. Hukuk Sosyolojisi. ktisat Sosyolojisi.
Kent (ehir) Sosyolojisi. Ky (Krsal) Sosyolojisi. Kurumlar Sosyolojisi.
Kk Gruplar Sosyol.. Kltr Sosyolojisi. Medikal Sosyoloji.
Natralist Sosyoloji. Salk Sosyolojisi. Sanat Sosyolojisi.
Sanayi Sosyolojisi. Siyaset Sosyolojisi. Sosyal Psikoloji.
Sosyolojik Teori. Tarih Sosyolojisi. Uygulamal Sosyoloji
Vergi Sosyolojisi nsan Ekolojisi ve Demografi.
29.10.2017 21
 Salk Sosyolojisinin Amac
Salk ve hastalk kavramn sosyoloji
balamnda ele almak ve geniletmek
Sosyoloji disiplininin temel kuram ve
kavramlaryla ilikili olan sorunlara
sosyolojik olarak yaklamak
Willis, E. (1991)The sociology of health and illness in Australia: the 1980s
and beyond. Annual Review of Health Social Science. 1:46-53
 Salk sosyolojisi
Sosyal ve biyolojik olgular arasnda gl bir
iliki bulunmaktadr
Kltr ve toplumsallama bireyin biyolojik
yapsndan kaynaklanan davranlarndan
olumaktadr
Davran, bireyin nrofizyolojik drt ve
gdlerini eitim ve toplumsallama sreleriyle
sosyal olarak izin verilen ya da nerilen tarzlarda
gidermesi olarak tanmlanabilir
 Salk sosyolojisi konular
Kuramlar
Sosyal etkenler ve hastalk
Sosyal snf
Cinsiyet
Ya
Irk ve etnik
Hastalk yaants ve hastala yklenen
anlam
Tedavinin sosyal zelliklerle ilikisi
 Salk sosyolojisi konular
Saln sosyal belirleyicileri, eitsizlik
yaratan etkenler (cinsiyet.)
Hastalk hakknda halk inanlar, tedavi
yntemleri
Hastalk davran, hastalk rol
Salk sistemleri, salk bakm
Biyoetik
 Hastalk
kiinin zihninde, bedeninde, ruhunda
ya da dnya ile balantsnda
istenmeyen bir durum
Hahn

Hahn, R. 1995. Three Theories of Sickness and Healing, pp. 57-75.

In Hahn, R. A. 1995. Sickness and Healing. An Anthropological Perspective.
Yale University Press.
MOLA
 Hastaln sosyal yaplanmas
Salk ve hastalk sadece bilimsel tp
tarafndan aratrlmay, aydnlatlmay
bekleyen bir nesnel gereklik deildir
Gerekliin kurgulanmasnda sosyal
olgularn nemli bir rol bulunmaktadr
Hastaln gsterimleri sosyal, kltrel ve
tarihsel deikenlik gsterir
 Hastaln sosyal yaplanmas
nsanlar evrelerinde ve kendilerinde olup
bitenleri anlamak iin bilisel bir
dzenleme yaparlar ve iinde yaadklar
kltrn bilisel kalplar dorultusunda bir
gereklik duygusu gelitirirler
Bireyin davranlar bu gereklik duygusu
erevesinde ekillenir
 Hastaln sosyal yaplanmas

inde yaanlan kltr hastalk belirtilerini,

nedenlerini ve tedavisini
kavramsallatrmada nemli bir alt yap
salar
 Sosyal kontrol arac olarak tp

Tp sosyal ilikilerin, toplumsal yapnn

iine ilemi bir sosyal kontrol sistemidir
zellikle ruh hastalklarnn tedavisinde
kullanlan yntemler, hastaneye yat,
bakm sistemleri anormal davrann
sosyal adan kontrol altna alnmas
amacna ynelmitir
 Strese tepki-hastalk
Strese gsterilen tepki
Alg/ Hastalk inanc
ncinirlik
Baa kma becerileri
Bakalarnn tepkileri
 Hastalk algs/nanlar
Hasta kimlii
Neden
Sonular
Sre
yileme/kontrol edilebilirlik
Tbbi bilgiler, kiisel deneyimler,
toplumsal normlardan etkilenir
 Kiisel incinirlik
Kiilik zellikleri (kaygl olu)
Aile iinde daha nceki hastalk yaantlar
Hasta olduu dnemde bireyin ruhsal
durumu
Daha nceki travmalar, olumsuz ocukluk
yaantlar
 Kuramlar
Sosyal nedensellik
Sosyal tepki
Eletirel kuram
Sosyal yapsalclk
Sosyal gereklik
 Sosyal nedensellik
Sosyal dezavantajlarn salk zerine etkisi
Weber
Toplum snf, stat ve politik gler asndan
tabakalara ayrlr
Tabakalama zenginliin eit olmayan dalmna
neden olur
Marx
Snflar kapitalist sistem tarafndan oluturulur
Snflar sahip olduklar retim aralar ve kendileri
iin alan iilere dayanr
 Sosyal tepki-etiketleme kuram
nsanlar hastala ya da davransal sapmaya
tepki gsterir
abartma
yadsma
Toplum hastal tanmlaryla retir
Davransal sapmann sosyal adan
tanmlanmas ve tepki gsterilmesi hasta
kiinin davrann ekillendirir
Hasta rolnn srdrlmesini etkiler
 Eletirel kuram
Sosyoekonomik yaplarla bireylerin isel
yaamlar arasndaki ilikiyi aklamaya
alr
 Sosyal yapsalclk
Temel varsaym: gerek insan etkinliinin
bir rndr
Bireyler sosyal ilikileri aracl ile var
olurlar ve dnrler
Salk ve hastalk toplum tarafndan
tanmlanr ve yaplandrlr
 Sosyal gereklik
Sosyal gereklik norm ve rollerle davranmz
yaplandrr
Sosyal gerekler olaylar anlamamz iin bir
ereve izer
Tutum ve deerlerimiz krlgan yapdadr,
referans aldmz gruplardan olduka etkilenir
Kltrn hemfikir olduu konularda alternatif
gelitirmek gleir
Hastalk-Kltr ilikisi
 Salk davrannn sosyal
belirleyicileri
Balamsal Bireysel
Fizik evre Sosyodemografik
zellikler- ya, cinsiyet,
Sosyal evre rk, etnik, eitim, gelir,
medeni durum
Salk bakm Salk
Psikososyal sosyal
Organizasyonel destek, uyum, baa davran
Kurumsal kma
Ekonomik Psikolojik- nan ve
kaynaklar tutumlar
Toplumsal
kaynaklar Emmons, K. Health behavior in a social context,
in Social Epidemiology, 2000, ch. 11.
Politikalar
 Hastalk-Kltr
Kltr ve bilisel sreler bireyin acy ifade etme
tarzn, hastalk belirtilerini ve tedavisini
ekillendirir
Toplum bireylerine hastalk ve iyileme
yaantlar ile ilgili kavramlar da sunar
Farkl hastalklar ve isimlerini, zgl belirtilerini
ve srecini, anlamn, nemini, uygun tepkileri,
baa kma yollarn da retir
 Kltr- Tedavi

Alg

Tedavi Deneyim
 Hastalk inan sistemleri
Hastal ve sal tanmlar, snflandrr
Hastalk aklama modeli sunar
Hastaln nedeni, doas ve tedavisi hakknda
bir kuram oluturulmasn salar
ifaclarn uygulamalar konusunda bak as
salar
 Hastalk aklama modeli

Alglanan yatknlk

Alglanan iddet
Demografik
deikenler

Salk motivasyonu Eylem

Psikolojik
zellikler
Alglanan yararlar
*****
Alglanan engeller Eylem iin ipucu

Sheeran & Abraham, 1995

 are arama yollar
are
Sosyal yapya Sosyal Psikososyal arama
ilikin durumlar a mekanizmalar yollar
Kltr Sosyal destek
An yaps
Sosyo-ekonomik Sosyal etki
etkenler Temas skl Kaynaklar

Berkman LF and Glass T, Social integration, social networks,

social support, and health, in Social Epidemiology, ch 7, p. 143.
 Belirti-are arama

Doktora
bavurma
Belirti-
Mdahale
yok

Belirti
Kendini tedavi
Belirti yok etme,
alternatif tedaviler

Belirti buzda
 are arama yollar
Kabul
edilebilirlik
Elde Eriebilirlik
edilebilirlik
Belirtilerin
nerilebilirlik
alglanmas
Popler

Yorumu Biyotp Deerlendirme

Karar verme

Folk

Sosyal nceki
ilikiler yaantlar

Muela & Hausmann

 Kltrel tedavi yntemleri
Kendini iyiletirme abalar baarsz
kalrsa, iinde yaad kltrn are
arama davranna bavurulur
Geleneksel, folklorik iyiletirme yntemleri
Dinsel, spiritel iyiletirme yntemleri
Bilimsel tp
 Kltrel tedavi yntemleri
Bitkisel tedaviler
Kupa ekme, slk
Spirituel gleri olduuna inanlan kiilere
bavurma
Krk-snklar
Teraptik dokunma (Svazlama, Reiki)
Biyoenerji
Akupunktur
 Kltr-Tedavi
Her kltrn tercih ettii tedavi
yntemleri, iyiletiricileri, hastalk
belirtileri, hasta rol vardr
 Salk Sosyolojisinin
nemli alma alanlar :
Salk ve hastaln sosyal ynleri,
Salk personeli ve salk

hizmetlerinden yararlananlarn
sosyal davranlar,
Salk kurumlarnn sosyal ilevleri,

Salk hizmetlerinin datm ve bu

sistemin br sistemlerle ilikileri.
29.10.2017 53
 Salk bakm (Health care),
u gelere dayanr :
Ya : Gereksinim yala artar
Cinsiyet : Kadnlarda > erkeklerden
Sosyal snflar : Alt katmanlarda >
st katmanlardan
Evlilik durumu : Evlilerde < bekr / boanm
Hane halk bykl : Kalabalk ailelerde >
ekirdek aileden..
29.10.2017 54
 Bir rnek :
Sosyoloji ve Alk-1
ada Sosyolojinin nde gelen adlarndan
P. Sorokin aln -beslenme igdsnn
giderilememesinin- toplum zerindeki etkilerini
incelemitir :
1- Alk, besin salama yntemlerinin dzelmesine
ve gelimesine katk salar. Beslenme igdsnn
doyurulamad rn. ktlk olan yerlerden
bolluk olan blgelere g balar.
2- A toplumlar tok toplumlara saldrr.
3- Mala ve insana saldr artar.
29.10.2017 55
 Bir rnek :
Sosyoloji ve Alk-2
4- Yoksul kesimlerin varlkllara kini artar.
5- Hkmetin ekonomiye karmas, denetimi artar.

6- lmler artmaya doumlar azalmaya balar.

te bir toplumda insanlarn yeterli beslenmemeleri

yani alk igds gibi psikolojik bir olayn
toplumun br gelerine etkileri bakmndan
ek olarak alnrsa Sosyolojinin konusu olurlar.
Bu da bize Psikoloji ile Sosyoloji arasnda
yakn bir ilikinin varln gsterir.
29.10.2017 56
 nsan ve Sosyal evresi
Bir Hintli bebek,
Hint toplumunun Purdah gelenei gerei,
inekleri kutsal saymakta ve onlarn
tm rnlerini yemeyi reddetmektedir.
Bir Katolik, kan ve doku aktarmn
(transplantasyonunu) dlamakta,
bu yzden lm bile gze almaktadr.
Bu rnekleri oaltmak olanakldr.
Verilen rneklerde toplumsal etmenlerin
insan yaam ve salyla dolayl deil
fakat
29.10.2017
dorudan ilikili olduu ok aktr. 57
TOPLUMSAL EVRENN KATKISI-1

Eldeki bilimsel aratrma verileri;

insann toplumsal insan olmas
srecinde toplumsal evrenin katksnn
% 60lara vardn
ortaya koymaktadr.
Demek oluyor ki, genetik kalt yap
ya da biyolojik yap,
sosyal insann oluumunda
ancak % 40 dolaynda pay sahibidir! 58
29.10.2017
TOPLUMSAL EVRENN KATKISI-2

Hemen belirtmek gerekir ki;

30 yl nce bu oranlar tersine idi.
Toplumsal yaam eitlendii,
varsllat ve deiik kltrler
arasndaki ilikiler ve
etkileim (social network) hzlandka,
insann insanlamas srecine giderek
daha ok katk vermesi doaldr. 59
29.10.2017
Dr. R. Wirchowun nerileri-1

Saln korunmas
toplumun devidir.
Hkmetler halkn salyla
ilgilenmek zorundadr.
Salk, sorunlar yalnz
hekimlik nlemleriyle zlemez.
29.10.2017 60
Dr. R. Wirchowun nerileri-2

SOSYAL (toplumsal) nlemler almak

kanlmazdr.
Salk ve sosyo-ekonomik koullar
arasnda nemli neden-sonu ilikileri
vardr ve bunlar aratrlmaldr.

29.10.2017 61
 nsann tanm :
nsan, biyo-psiko-sosyal bir canl
olarak tanmlanmaktadr.
Bir baka anlatmla; insanlarn zellikleri
ya da temel nitelikleri 3 temel kmede
toplanabilir :
1. Biyolojik zellik ya da nitelikler
2. Psikolojik / ruhsal zellik ya da nitelikler
3. Toplumsal / sosyal zellik ya da nitelikler
29.10.2017 62
 Dnya Salk rgtnn
Salk-Toplum likisine Yaklam :

Bilimsel olarak geerli yukardaki

deerlendirme gereidir ki; Birlemi
Milletlere bal olarak 1947de kurulan
Dnya Salk rgt (DS), 60 yl nce,
gnmzde de doru olan
salk tanmn yle yapmtr :
29.10.2017 63
 SALIK;
yalnzca bedensel hastalk
ya da sakatlklarn bulunmamas
demek olmayp;
ayn zamanda ruhsal ve
toplumsal (sosyal) ynlerden de
tam bir iyilik durumudur.
29.10.2017
(DS Anayasas, 1947) 64
 SALIA BTNCL BAKI..
Bir salk alan olarak bu tanm
tam anlamyla kavramal ve meslek yaamnz
bu temelde ykseltmelisiniz.
Bu yaklam sala btncl (holistik,
tmelci) bir bak asn vurgulamaktadr.
lkemiz ve dnya insanlarnn salklarn
korumak ve gelitirmek (health prevention
and promotion) iin, kii ve toplum saln,
vazgeilmez 3 temel gesi ile bir btn olarak
alglamal ve meslek yaamnzda
en
29.10.2017
yksek zenle uygulamalsnz. 65
DERS ARASI
 DS, kurulu Anayasasnda
u kurallarn altn izmektedir-1

Eriilebilecek en yksek
dzeyde salkl olmak;
rk, din, dil, politik inan,
ekonomik ve sosyal koullar
gzetmeksizin her insann
TEMEL HAKlarndan biridir.
29.10.2017 67
 DS, kurulu Anayasasnda
u kurallarn altn izmektedir-2

Hkmetler, kendi halklarnn

salndan sorumludurlar.
Bunu, ancak salk ve
toplumsal nlemler almak
kouluyla gerekletirebilirler.
29.10.2017 68
 DS, kurulu Anayasasnda
u kurallarn altn izmektedir-3

Halk salnn gelitirilmesinde

kamunun (halkn) bu konuda
aydnlatlmas ve aktif ibirlii
byk nem tar.
Tm uluslarn sal, bar ve
gvenlie ulamak iin temel ge olup;
bireyler ve devletler arasnda
tam bir ibirliine baldr.
29.10.2017 69
 Dr. A. Grotjhan 1915te, salkta ncelikler
sorunu hakknda neler yazyor : (1)

Bir toplum iin EN NEML HASTALIK

(salk olay, salk sorunu);

En ok grlen
En ok ldren
En ok sakat brakan hastalktr.
29.10.2017 70
 Dr. A. Grotjhan 1915te, salkta ncelikler
sorunu hakknda neler yazyor : (2)

Bir kimsenin hastal yalnzca

kendisini ilgilendirmez.
Bata ailesi olmak zere, yaknlarn
ve giderek tm toplumu ilgilendirir;
ilgilendirmelidir de...
Salk sorunlarnn dorudan
maliyetlerinin yan sra bir de
dolayl maliyeti vardr. Toplum der..
29.10.2017 71
 Dr. A. Grotjhan 1915te, salkta ncelikler sorunu
hakknda neler yazyor : (3)

Hastalklarn
(salk sorunlar ya da
olaylarnn) tek nedeni biyolojik /
fiziksel / kimyasal geler deildir.
Altta yatan sosyal, ekonomik,
kltrel etmenler vardr ve
bunlar aratrlmaldr.
29.10.2017 Dr.A. Saltk, ATF 72
 Dr. A. Grotjhan 92 yl nce, salkta ncelikler
sorunu hakknda neler yazyor : (4)

Bu etmenler, ou zaman,
biyolojik / fiziksel / kimyasal
etmenlerin hastalk yapmalarn
koullarlar. Yani bilinen
bu etmenlerin hastalk yapc
etkilerinin ortaya kmas iin
asl ortam ve zemini
olutururlar.
29.10.2017 Dr.A. Saltk, ATF 73
Salk ve Kltr Etkileimi
Kltr Antropolojisi,
Tbbi Antropoloji
tarafndan incelenmektedir.

ok iyi bilinmektedir ki,

nsan sal, bir dizi i ve d
ge ya da etmenin trevidir,
baml deikenidir.
29.10.2017 74
 Salk bir kltr rndr...
Szgelimi tetanus basili, dnyann her yerinde
evrensel olarak varolan bir bakteridir.
Ne var ki, dnya toplumlarnda deien dzeylerde
hastalk etkenidir ve bu durum rklarn bu hastalk
etkenine kar biyolojik direnlerinin farkllna bal
deildir. Bebeklerinin altna toprak (iyi kavrulmam)
balayan toplumlarda yenidoan tetanusu ok sk
iken; bunu yapmayan toplumlarda ok daha azdr!
29.10.2017 Dr.A. Saltk, ATF 75
Bilinen hastalk etmeninin uyarlmas..
Grld gibi burada biyolojik bir etmeni
aslnda hastalk etkeni yapan,
sosyal bir olay olarak toplumlarn
gelenek-grenek ya da treleri, kltrleridir.
Bu olgu, A. Grotjhann ilkelerinden ncsnde
ileri srd saptamalara ok uygundur
ve bu tr rnekler rahatlkla oaltlabilir.
Dr. A. Grotjhann yaptnn ad da dikkat ekicidir;
SOSYAL PATOLOJ..
Toplumsal patolojiler ile tbbi-teknik patolojiler,
29.10.2017
ustaca birbirine balanmtr.
Dr.A. Saltk, ATF 76
 YOKSULLUK-HASTALIK
KISIR DNGS
Toplumsal kaynaklar yetersiz
ya da yeter saylabilecek kaynak
varlna karn blmleri
haka, adil olmayan lkelerde
(rn. Trkiyemizde!) salk
dzeyi de gerilemektedir.
Bu sreten, yoksul kesimler daha
fazla ve olumsuz etkilenmektedir :
29.10.2017 77
 YOKSULLUK-HASTALIK
KISIR DNGS
ngiliz Salk Bakanlarndan
Dr. Edwin Chadvickin vurgulad zere;

.. Yoksulluk hastalk retmekte;

bu hastalk kiiyi daha da
yoksul klmakta ve bu durum
cehennemi bir ksr dng
biiminde srp gitmektedir.
29.10.2017 78
 ZELGE I : Salk ve Toplum Arasndaki Etkileim.

sistem D sistem
Bu izelgeyi,
deiik konular
ve ortamlar iin
Sosyo-ekonomik
Genetik durum rnekler vererek iyice
SALIK
Beden yaps Ekolojik evre kavramaya alnz.
Bak sistem ve d Eitim dzeyi rn. etkileim
Sinir sistemi etmen- alma koullar arakesitinde verilen
Endokrin sistem lerle
zel yaam
Kiisel stres baarl salk tanmna
uyum.. biimi
Huy (miza) Toplumla dikkat ediniz..
btnleme Bireyi kuatan
toplumsal, ekonomik,
kltrel gelerin paynn
ne denli arlkl
Biyolojik ve psikolojik Toplumsal, ekonomik olduunu
Yap zellikleri ve kltrel zellikler
arkadalarnzla
tartnz..
29.10.2017 79
 Salk ve Toplumsal etmenler ..

Hatta, salk ve toplumsal etmenler

arasndaki iliki ve etkileim ylesine
ileri bir derecededir ki;
Saln toplumsal / ekonomik / kltrel
belirteleri (=determinantlar) kavram,
ilgili bilimsel yaznda (literatrde)
son derece yaygn olarak kullanlmaktadr.

29.10.2017 80
SALIIN BELRTELER
Bilindii gibi belirte (determinant) kavram;
koullarn varlnda ilgili sonucun
kanlmaz biimde olumas,
gzlenmesi anlamndadr.
Dnyann pek ok lkesinde
yaplan aratrmalarla;
toplumsal katmanlar arasnda
hastalklara yakalanma,
ortalama yaam sresi, kazalanma ve
yaralanma sklk ve arl ile yaam nitelii
arasnda ciddi Dr.A.
29.10.2017 ilikiler
Saltk, ATF saptanmtr. 81
 Bir rnek olay :
1992de bir talyan gemisi, Pasifikte WC atklarn
boaltr. Rastlantyla, yaklak olarak 37C sl
scak su akntsna katlan bu atklarda, gemideki
koleral 1 hastann dksyla atlan kolera etmeni
vibriyolar hzla oalrlar.. Dalgalarla
bir G. Amerika lkesi olan Peru kylarna vuran
bu sularda olduka ok reme olmutur.
Balklar etkilenirler. Perulu balklarn
yakaladklar balklarla kolera Peruda yaylr
ve salgn (epidemi) yapar. Bu salgn yaklak 5 yl,
DSnn de abalarna karn,
byk glklerle ancak denetim altna alnabilir...
29.10.2017 82
Bu rnek olay bize; insanlarn,
toplu yaamdan kaynaklanan
ve kendi bireysel abalaryla
kanamayacaklar pek ok
salk sorunu yaayabileceklerini
ok arpc olarak retmektedir.
lkemizde, Gebze / Dilovasnda
yaanan
ac rnek verilebilir :
29.10.2017 83
Gebze-Dilovasnda ac rnek
Gebze / Dilovas Belediyesinin, abdest
bozuyor..
gerekesi (??!) ile beldenin sularn
klorlamamas sonucunda da
bir kolera salgn yaanmt!
Belde, 30 metreye yaklaan ykseklikteki
ayaklarn tad bir viyadk altnda idi..
Otoyolda ok sayda lks ara,
byk hzlarla seyrediyorlard..
Halbuki, yaamda en gerek yol gsterici
akl ve bilim olmalyd,
Yce
29.10.2017
Atatrkn vurgulad zere.. 84
 Bu tr rnekleri
oaltabiliriz..
Son yllarda lkemizin sokulduu
ekonomik kriz yznden yaanan
ve basna yansyabilen
ok saydaki rkn olay (zekym,
ldrme, kapka, protestolar,
saldrganlk..), salk olaylar ile
toplumsal gelerin etkileimi
bakmndan son derece
ac ve retici derslerle doludur.
Gerekten, Dr. R. Wirchowun da
29.10.2017 vurgulad zere; 85
 Soru

Hangisi salk davrann etkileyen

sosyokltrel etkenlerden deildir?
a) Hastalk aklama modeli
b) Sosyokltrel dzey
c) Yaanlan ortam
d) Genetik zellikler
e) Cinsiyet