ETIOLOGIJA KRIMINALITETA

RAZVOJ KRIVIČNOG; PRAVA I KRIMINOLOGIJE;

POJAVA KRIMINOLOŠKIH ŠKOLA
 Od nastanka prvih država u svijetu, kod ljudi se pojavljuje filozofska svijest o
kriminologiji i krivičnom pravu.
 U prvim, tj. robovlasničkim državama postojale su sankcije (kazne, razne
vrste odmazde, talion) za ponašanje koje nije bilo u skladu sa tadašnjim
običajima, običajnim normama i zakonima, koje su teoretičari posmatrali
na svoj način.
Hamurabijev zakonik

 Kada je riječ o prvim kodifikacijama starih, odnosno ranijih država,

(Hamurabijev zakonik) je prema naučnim navodima zasnovan na principu
pravde i pravednosti, jer se jedan veći dio te kodifikacije odnosi na
uvođenje pravde u život građana i krivično pravo kao osnova za
kodifikaciju normi.
 U periodu robovlasništva nastaje jedan od prvih zakonika koji sadrži više odredaba
krivičnoga prava. Nastaje u Babilonu. Riječ je o Hamurabijevom zakoniku, čiji se znatan
dio odnosi na krivično pravo.
 Osnovne odlike robovlasničkog krivičnog prava su:
 Primarna zaštita privatne svojine (robovi, stoka, poljoprivredni proizvodi);
 Razlika između slobodnih ljudi i robova u pogledu krivične odgovornosti, kao i u pogledu
zaštite ličnosti;
 Surove kazne. Preovlađuju smrtna i razne fizičke kazne, ali se već dosta rano pojavljuje i
novčana kazna;
 Malobrojni su očuvani izvori prava iz tog perioda. Sačuvani izvori (na primjer Hamurabijev
zakonik) sadrže pojedine odredbe iz oblasti krivičnog prava, bez ikakvog sistema.
 Rimsko pravo za krivično pravo nema ni približno onaj značaj koji ima za razvoj građanskog
prava.
Hamurabi je podijelio zakonik u pet
dijelova:
 krivični zakon ili zakon zakona;
 priručnik za sudije, policijske službenike i svjedoke;
 knjiga prava i dužnosti i obaveza muževa, žena i djece;
 propisi o uređenju plača i cijena, i
 zakon o etici za vladine službenike, trgovce i ljekare.
Svrha zakonika je bila:

 ojačati moć države (zakon označava početak

 kažnjavanja od strane države; državljanima je bilo oduzeto pravo
izmirenja);
 odbraniti slabijeg od snažnijeg (udovicu treba zaštititi od iskoristivača,
umorni robovi se ne smiju tući i dr.);
 obnavljanje između žrtve i kršitelja (osveta žrtve je bila zabranjena, nakon
odslužene kazne bilo je tako kao da kršenje uopšte nije ni bilo).
 Stari Grci i Rimljani nisu dali značajniji doprinos na području razvoja
kriminoloških aspekata u smislu viđenja uzroka, uslova i pojavnih oblika
kriminaliteta u okviru krivičnog prava.
 Platon i Aristotel su se u svojim filozofskim djelima samo uzgredno doticali
problema značajnih za kriminološko i krivično pravo shvatanje kriminaliteta.
 Kod Rimljana su se krivično-pravnih pitanja najviše doticali: Ulpijan, Paulus,
Ciceron i Seneka.
 Tek po osnivanju glosatorske (komentatorske) škole u Italiji u XII stoljeću
počinje razmišljanje o kriminološkim aspektima kriminaliteta kroz naučnu
obradu krivičnog prava, koju nastavljaju i postglosatori (komentatori) od
sredine XIII do sredine XV stoljeća.
 Kriminološka razmišljanja i krivičnopravna nauka tog vremena bila je pod
isključivim uticajem crkve.
 Od 16. stoljeća se nauka krivičnog prava počinje obrađivati na
univerzitetima kao zaseban predmet, odnosno naučna disciplina.
 Naučna obrada krivičnog prava osim Italije zahvata i Francusku, Španiju,
Holandiju, Njemačku.
 Međutim, filozofske ideje humanizma i renesanse kao odraz novih
kapitalističkih odnosa, vrlo teško su prodirale u područje krivičnopravne
nauke, koja je bila pod jakim uticajem kanonskog krivičnog prava.
 Reformator Becarija

 Knjga “O zločinima i kaznama”, čiji je autor Cesare Bekarija, objavljena 1764.

godine u Milanu, predstavlja značajan doprinos razvoju kriminologije i krivičnog
prava. Bekarija je u kritici tadašnjeg kaznenog sistema dao niz konstruktivnih
prijedloga za izgradnju krivičnog prava i sam razvoj kriminologije kao naučne
discipline. Bekarija se zalagao protiv svirepog kažnjavanja i predlagao usvajanje
kazne lišenja slobode sa prinudnim radom. Bekarija je smrtnu kaznu smatrao
nelogičnom, jer država primjenjuje ubistvo radi kažnjavanja za ubistvo.
 Zahtijevao je strogo poštivanje principa zakonitosti u krivičnom pravosuđu.
 On je istakao ideju prevencije, prema kojoj se kazna ne primjenjuje radi izvršenog
krivičnog djela, već da se krivično djelo ne bi činilo u budućnosti, što će reći uticaj
na druge da ne kane i ne čine krivična djela.
Pojava i razvoj kriminoloških škola-
osnovni kriminološki pravci
To je vrijeme kada se javljaju naučne škole i njihovi predstavnici, kao što su:
 Klasična škola,
 Antropološka škola,
 Italijanska pozitivistička škola,
 Sociološka škola,
 Čikaška škola,
 Austrijska enciklopedijska škola,
 Njemačka škola,
 Francuska - Lionska škola
 Da bi se shvatio smisao i značaj prvih kriminoloških škola treba proučiti i sve
one faktore koji su doveli do njihove pojave i razvoja, krajem 19. stoljeća.
 Kriminološka misao sebi trasira put kroz razne faze istorijskog razvoja, dok
im je cilj bio uvijek isti:
 osvjetliti problem kriminaliteta,
 pronaći njegove uzroke,
 istražiti uslove pod kojim se događao i razvijao,
 pronaći najbolja sredstva za njegovo sprečavanje i suzbijanje.
Klasična škola

 Klasična škola predstavlja prvo teorijski sistematizovano i

organizovanopromišljanje o kriminalitetu i odmazdi nad delinkventima.
 Ovaj kriminološki pravac nastao je krajem 19. stoljeća. Škola je nastala pod
uticajem francuske revolucije kao reakcija na surove kaznene sisteme,
sistemske mjere i široka diskreciona ovlaštenja vlasti u tom periodu u Evropi.
 Prema osnovnim shvatanjima škole, sloboda čovjeka je najveća društvena i
ljudska vrijednost, a zločin je povreda etičkog reda stvari i izraz slobodne
volje čovjeka, a ne uticaj bilo kakvih subjektivnih ili objektivnih procesa ili
odnosa.
U tom pravcu razmatran je i:

 uveden princip zakonitosti i jednakosti u krivičnom pravu i pravnom

postupku;
 uveden princip individualizacije sankcije, odnosno kazne;
 isključen princip inkvizitorskog postupka;
 ograničena smrtna kazna a
 ukinute su tjelesne kazne u smislu - žigosanja, sakaćenja i drugih oblika
fizičkog i psihičkog iznurivanja delinkventnih osoba.
Predstavnici

 Predstavnici klasične škole su i pored: italijanskog pravnika Cesare

Bakarija, njemačkog teoretičara Anselm Fojerbah, engleski filozof Džeremi
Bentam i drugi.
Antropološka škola

 Kao reakcija na formaliazm u klasičnoj školi sedamdesetih i osamdesetih

godina u 19. stoljeću javlja se antropološka škola. Simbolički, teorijskim
korjenom antropološke škole smatra se djelo “Porjeklo vrste” Čarlsa Darvina.
 Iz darvinizma nastala su dva posebna kriminološka pravca:
 antropološki i
 pozitivistički.
 Antropološku školu osnovao je Cezare Lombrozo (1836-1909), italijanski
ljekar i kriminolog, sa tezom, da delinkvente karakterišu određena tipična
konstituciona obilježja degenerativnih karakteristika tijela, posebno lobanje
i lica.
Lombrozo je kriminalne tipove svrstao u
pet grupa, i to:
 rođeni zločinci sa brojnim anomalijama anatomske, biološke i psihološke
prirode (neosjetljivi i bez osjećanja samilosti što ih čini pred-određenim za
kriminalno ponašanje);
 duševno bolesni izvršioci krivičnog djela koji se dijele na: moralne ludake
(zakržljalih moralnih čula), duševne bolesnike i matodoide (poluludaci);
 zločinci iz strasti neuravnotežene i preosjetljive osobe koje afektivno djeluju
i vrše krivična djela u nastupu ljubomore, mržnje, strasti i gnjeva;
 slučajni zločinci bez urođenih sklonosti, ali koji pod uticajem spoljnih
faktora čine lakša ili nehatna, odnosno nesvjesna krivična djela i
 duševno bolesni zločinci, nervno rastrojene i psihički neuravnotežene
osobe sa urođenim preddispozicijama za vršenje krivičnih djela, pretežno
imovinskog karaktera.
Antropološka škola

 Pod uticajem mnogobrojnih kritičara tog vremena Lombrozo postepeno

pored anatomskih karakteristika u faktore delinkvencije uveo i ekonomske i
socijalne faktore, ali kao sporedne - sekundarne faktore.
 Lombrozova teorija je vremenom gubila na značaju.
 Tome je posebno doprinio engleski ljekar Čars Goring koji je provjeravajući
Lombrozovu tezu upoređivao hiljade osuđenika i vojnike jedne britanske
vojne jedinice.
Italijanska pozitivistička škola

 Za razliku od klasične škole pozitivisti se okreću proučavanju svega oko

sebe, tumačeći ljudsko ponašanje kroz determinante bioloških, psiholoških
i socijalnih faktora.
 Osnivači, a ujedno i predstavnici ove škole su Enriko Feeri i Rafaele
Garofalo koji su bili Lombrozovi učenici.
Enriko Feri u svojim razmatranjima polazi od
izvjesnih socijalnih uslova društvene sredine
kao što su:
 porodica,
 škola,
 vaspitanje,
 obrazovanje,
 slobodno vrijeme,
 uslovi života i rada.
Feri je delinkvente dijelio na dvije
grupe:
 one kod kojih dominiraju - unutrašnji faktori (anomalije organske i fizičke
konstrukcije) i
 one kod kojih preovlađuju socijalni faktori.
Prema njegovoj tipologiji razlikuje se pet
grupa kriminalaca-krivaca/delinkvenata:

 duševno bolesni krivci gdje spadaju duševno oboljela, poremećena i

psihopatološka lica;
 rođeni krivci kod kojih je neizbježna kriminalna sklonost posljedica
naslednih osobina koje su formirane generacijama;
 krivci iz navike, kao podvrsta rođenih krivaca koji su rano počeli sa
kriminalom i pod uticajem prilika, posebno nekažnjavanja, ostali hronični
kriminalci;
 krivci iz strasti sangvinične, nervozne i osetljive osobe koje čine zločin pod
uticajem jakih emocija;
 slučajni krivci, lakomislene i moralno neosjetljive osobe.
Rafaele Garofalo je drugi predstavnik
pozitivističke škole.
On je bio italijanski pravnik, sudija i krivičar tog vremena. U svom djelu
„Kriminologija“ ustanovio je četiri tipa prestupnika:
 tipične zločince;
 plahovite prestupnike, ubice - izvršioci krivičnih djela sa pogrešnim
predstavama o časti i nužnosti osvete sa tradicionalnim predrasudama;
 nasilnike, prestupnike lišene samilosti i kradljivce lišene osjećanja čestitosti;
 pohotljivce prestupnike sa niskom energijom moralne energije.
Sociološka škola

 Sociološka škola se prvenstveno fokusira na socijalne i druge društvene

faktore u smislu determinacije življenja ljudskog bića u određenom vremenu
i prostoru.
 Prema tome, teoretičari kriminolozi su prateći stanje društvenog kretanja u
prošlosti osnovali nekoliko socioloških škola, kao što su:
 francuska škola;
 čikaška škola;
 austrijska enciklopedijska škola;
 njemačka sociološka škola i dr.
Francuska škola ili tzv. Lionska škola

 To je jedna od značajnijih, čiji je glavni predstavnik Gabriel Tarde, koja u

svojoj osnovi uvodi tezu kolektivne krivice, odnosno smatra da društvo
stvara i priprema zločine i da shodno tome za njih ima i odgovornost.
 Francuska škola se zalagala za istorijsku i retrospektivnu dimenziju
izučavanja kriminaliteta, smatrajući da je na drugačiji način nemoguće
saznati cjelinu i suštinu problema pojava kriminaliteta u društvu.
Čikaška škola

 U svom teorijskom i praktičnom proučavanju predstavnici čikaške škole

polaze od toga da su ljudska zajednica i sredina glavni faktori uticaja na
ljudsko ponašanje.
 Tako, polaze od shvatanja da je kriminalitet rezultat socijalnog okruženja, tj.
posljedica načina života u velikim gradovima, posljedica nedostataka i
sloma društvene kontrole nad užim grupama migranata, sirotinje i
maloljetnika.

 Predstavnici ove škole su:

 Tomas i
 Znaniecki.
Ekološka škola

 Park i Burgess su svoj istraživački rad usmjerili na otkrivanje karakteristika

susjedstva i povezanosti sa obimom kriminaliteta. Stvorili su ekološku teoriju
koja ističe vezu i uzajamnu zavisnost sredine i živih bića. Možemo zaključiti
da su uzimali u obzir, prije svega, metodološke pristupe, koji su bili
karakteristični za biologiju.
 Park i Burgess su razvili model, koji uzima u obzir podjelu grada na područja
i upotrijebili su koncentrične krugove, koje se šire od centra ka periferiji.
 Prvo područje su imenovali “središnje poslovno područje” gdje su bile
tvornice i gdje je živo mali broj stanovnika.
 Sljedeće područje je bilo “područje prelaza“, ovo područje nalazilo se
odmah uz središnje poslovno područje i bilo je prvo stambeno područje
pored centra grada.
Austrijska Enciklopedijska škola

 Škola koja je nastala na osnovu teorijskih shvatanja i kriminoloških

tumačenja profesora krivičnog prava iz Beča i “oca kriminologije” Hansa
Grosa.
 Značaj Grosovih radova ogleda se u tri pravca:
 prvi put su odnos, izvršenja i suzbijanja delikata, kao reakcije društva, shvaćeni
kao jedinstvo u cjelini problema;
 drugo, u središte tog odnosa postavljen je čovjek, kao psihička individua, a ne
zločinac; i
 takav odnos dijelova i cjeline problema moraju zajedno razmatrati u tijesnoj
integralnoj povezanosti kriminologija, krivično pravo i penologija.
Njemačka sociološka škola

 Vrlo je važno naglasiti da je njemačka Sociološka škola dovela je do

približavanja i integracije stavova klasične škole i italijanskog pozitivizma
radi rješavanja osnovnih problema u kriminologiji i krivičnom pravu.
 Ova škola polazi sa stanovišta da je suzbijanje i sprečavanje kriminaliteta
moguće samo utvrđivanjem uzroka koje su svrstali u dvije grupe:
 individualna svojstva delinkvenata (nasljedna i stečena) i
 fizičke, društvene, geografske i ekonomske okolnosti i uslovi.