STERILNOST I POLNA

INKOMPATIBILNOST
Besplodnost voćaka i vinove loze

Faktori koji dovode do besplodnosti voćaka i vinove loze:

• Besplodnost kao posljedica odsustva obrazovanja cvjetnih pupoljaka

• Besplodnost kao posljedica smetnji u razvoju ploda

• Besplodnost kao posljedica udaljene hibridizacije

• Besplodnost kao posljedica sterilnosti i polne inkompatibilnosti

Sterilnost voćaka

STERILNOST

GENETIČKA
EKOLOŠKA

MUŠKA CITOGENETIČKA

GENETIČKA GAMETNA
CITOPLAZMATIČNA ZIGOTNA
CITOPLAZMATIČNO
- GENETIČKA
MUŠKA STERILNOST

Posljedica poremećaja u obrazovanju gameta

Takve biljke najčešće su potpuno ženski fertilne

Genetička muška sterilnost

• Uzrokovana genima jedra

• Biljke kod kojih se javlja ova vrsta sterilnosti su ženski fertilne, dakle izrazito stranooplodne

• Prilikom ukrštanja muški sterilnih biljaka sa heterozigotnim fertilnim biljkama polovina potomstva bit će
sterilna, a druga polovina fertilna

aa – sterilno aa X Aa
Aa – fertilno
g: a X A,a

F: Aa , aa
Genetička muška sterilnost
MEĐU VOĆKAMA SUSREĆE SE KOD:

• Breskve (aurora, čili, hale, i dr. )

• Kajsije

• Nektarine ( nektared )
Citoplazmatična muška sterilnost

• Uzrokovana nasljednim faktorima citoplazme

• Biljke kod kojih se javlja potpuno su ženski fertilne, dakle izrazito stranooplodne

• Nasljedni faktori se mogu nalaziti u organelama (mitohondrijama, plastidima)

• Citoplazmatski geni se nasljeđuju od majke

Prilikom ukrštanja sa fertilnim biljkama

cjelokupno potomstvo je sterilno

Šljiva (crvena ranka, tulea gras)

Kajsija
Citoplazmatično – genetička
muška sterilnost

• Uzrokovana je i faktorima citoplazme i genima jedra

• U potomstvu se dobija i određeni postotak fertilnih

• Dolazi do restauracije pod uticajem gena zaduženih za tu ulogu

Geni restauratori (obnovitelji), vode

porijeklo od očinske biljke

Nije utvrđena kod voćaka,

česta pojava kod ratarskih
kult. (kukuruz, luk, sirak)
citogenetička sterilnost

dijeli se na :
GAMETNU ZIGOTNU
GAMETNA CITOGENETIČKA
STERILNOST

• Javlja se kao posljedica poremećaja u obrazovanju gameta (poremećaji u makro i mikrosporogenezi)

• Javlja se kod svih neparnih poliploida, kao što su u voćarstvu triploidne sorte jabuke i kruške

• Prilikom obrazovanja polena, jedan broj polenovih zrna ima više ili manje hromozoma od normalnog
haploidnog broja

• Takva zrna su nekvalitetna i ne mogu se koristiti kao oprašivači

• Poremećaji koji se odnose na neravnomjeran raspored hromozoma, zbog čega se ne formiraju

normalne sedmojedarne embrionove kesice, već kesice koje imaju manji ili veći broj hromozoma od
normalnog haploidnog
Zigotna citogenetička sterilnost

• Tijesno vezana sa gametnom citogenetičkom sterilnošću

• Posljedica otežane dvojne oplodnje ili njenog neuobičajenog odvijanja, čiji je direktni krivac neuravnotežena
nasljedna osnova

Manifestuje se u vidu :

 brzog propadanja mladih embriona

 veliki broj šturih sjemenki
 slaba klijavost normalno razvijenih sjemenki
 neujednačen rast eventualno dobijenih sijanaca
 njihova kržljavost i propadanje u velikom broju
ekološka sterilnost

• Izazivaju je ekološki faktori

temperatura
stvaranje gameta
vlažnost vazduha i zemljišta
oprašivanje
padavine
oplodnja
vjetar
zemetanje plodova i
svjetlost i dr.
dr.
Polna inkompatibilnost
voćaka i vinove loze
Polna inkompatibilnost je nepovoljna, kako s proizvodnog aspekta, tako i
sa aspekta oplemenjivanja voćaka i vinove loze, jer na primjer isključuje
korištenje samooplodnje kao najvećeg stepena inbridinga, ograničava
mogućnost izbora roditelja za hibridizaciju i dr.

Polna inkompatibilnost u prirodnim i vještačkim populacijama ima i

povoljan efekat jer upućujući na stranooplodnju povećava polimorfizam u
potomstvu.

POLNA INKOMPATIBILNOST

HETEROMORFNA HOMOMORFNA

DIMORFNA TRIMORFNA GAMETOFITNA SPOROFITNA

Heteromorfna inkomatibilnost ili heterostilija je posljedica morfoloških
razlika kod cvjetova iste biljke, a ispoljava se prvenstveno u različitoj
dužini prašničkih filamenata i tučkova hermafroditnih cvjetova. Ona može
da se javi kao:

- dimorfna (jedna biljka stvara dva tipa cvjeta)

- trimorfna (jedna biljka stvara tri tipa cvjeta)

Dimorfnu heteromorfnu polnu inkomatibilnost objasnit ćemo na
primjeru biljke koja stvara sljedeća dva tipa cvjeta:

ss – dug stubić, kratki filamenti

Ss – kratak stubić, dugi filamenti

Kompatibilne kombinacije: Ss x ss i ss x Ss
Inkompatibilne kombinacije: Ss x Ss i ss x ss

Inkompatibilnost se javlja unutar istog tipa cvjeta, a kompatibilne

kombinacije uvijek daju potomstvo: 50% (Ss) i 50% (ss). Takođe,
zbog inkompatibilnosti kombinacije Ss x Ss nikada se neće
formirati genotip SS.
Homomorfna polna inkompatibilnost se dijeli na:
- gametofitnu
- sporofitnu

Gametofitna homomorfna inkompatibilnost je prostiji sistem

inkompatibilnosti, koji je zasnovan na odnosu genotipova mikrogametofita
(polenovog zrna) i sporofita materinske biljke (tučka). Zbog toga, prepreka
prodiranju polenove cjevčice, kod ove vrste inkompatibilnosti najčešće se
javlja u strukturi stubića tučka.

Gametofitna homomorfna inkompatibilnost uzrokovana je serijom multiplih

alela alelomorfnih gena jednog genetskog lokusa, koji se nazivaju S-aleli.
Diploidne sorte sadrže dva od tih alela, triploidne sorte tri, a gameti
(polenova zrna i embrionove kesice) po jedan alel.
Prilikom polinacije dvije diploidne sorte čija je konstitucija S-alela
(može se raditi i o samooprašivanju):
Pri polinaciji dvije diploidne sorte čija je konstitucija S-alela:
Prilikom polinacije diploidnih sorata čija je konstitucija S-alela:
Kao rezultat kodiranja S-alela, bez obzira da li se radi o
autoinkompatibilnosti ili interinkompatibilnosti, javlja se tzv. sistem
samoprepoznavanja, koji je inače odlika svih oblika života.

Fenomen samoprepoznavanja moguće je objasniti međućeliskom

diskriminativnom interakcijom. U ovom slučaju međućeliskom interakcijom
između polenove cvjevčice i ćelije tučka.

Sistem samoprepoznavanja uključuje transfer informacija između muških

ćelija (polena i njegove cjevčice) i ženskih ćelija (ćelija tučka), i to kako se
mobilni informacioni molekuli nalazi na žigu tučka, a receptor informacioni
molekul premanentno locira u ili na polenovom zrnu.

Takođe, sistem samoprepoznavanja uključuje i dva dodatna sistema: sistem

tigmotropizma i sistem kontaktnog pravljanja, koji kontrolišu orijentaciju i
rast polenove cjevi kroz stubić. Naravno, pri tome ovi sistemi manifestuju se
kroz biohemiske i fiziološke procese.
Tigmotropizam je rekacija na dodir, na primjer vitica vinove loze kada naiđe na
čvrst predmet (naslon) reaguje na dodir tog predmeta uvijanje oko njega.
Takođe, poznato je da mnoge biljke rastući pored čvrstog predmeta reaguju na
dodir tog predmeta tako što se savijaju na suprotnu stranu. Dakle, polenova
cjevčica dodirujući ćelije stubića tučka reaguje na dodir, daljnjim izduživanjem,
ovo izduživanje bi moglo teći i do dužine koja je deset puta veća od prečnika
polenovog zrna.

Sistem kontaktnog upravljanja predstavlja usmjeravanje polenove cjevčice na

kretanje po tačno određenom pravcu i to na osnovu kontakta sa ćelijama
stubića.

Navedeni sistemi predstavljaju složene mehanizme koji regulišu prestanak rada

polenove cvječice, dakle pojavu gametofitne homomorfne polne
inkompatibilnosti i mehanizme koji regulišu normalno prorastanje polenove
cjevčice od momenta oprašivanja do momenta oplodnje.
Hvala na pažnji!