Staklena Basta

Inženjerstvo zaštite životne sredine
Rudarsko-geološki fakultet
Univerziteta u Beogradu
Ul. Djušina 7, Beograd
Zaštita životne sredine

(ŽIVOTNA SREDINA I MINERALNE SIROVINE)
ZAGADJENJE I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE
ZAGADJIVANJE I ZAŠTITA
VAZDUHA
Withgott J., Brennan Scott, 2006: Environment, the

science behind stories. –Pearson, San Francisko.
 Savić I, Terezija V., 2002: Ekologija i zaštita životne
sredine, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
 Stadnickii, G. V., Rodionov, A. I. 1988: Ekologiia, - V.
Sh., Moskva.
 Ratajac R., Veselinović D., Antonović G., Bošković B.,
Cvetković M., 2004: Ekologija i zaštita životne sredine.
Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
 Miljković M., 2000: Zaštita radne i životne sredine. -
Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
 Zagadjivanje i zaštita vazduha.

Atmosfera i vazduh;
Sastav vazduha, čestice;
Prirodni zagadjivači vazduha;
Izvori i klasifikacija zagadjivanja vazduha
delatnošću čoveka, efekat staklene bašte;
Izvori zagadjivanja vazduha;
Sagorevanje fosilnih goriva TEC,
Metalurgija,
Zagadjivanje pri eksploataciji, preradi i
korišćenju mineralnih sirovina;
Zaštita vazduha od zagadjenja.
Šta danas izučavamo ?
Okeanska
kora
Atmosfera
Vegetacija Biosfera
životinje
Tlo
Stenski Kora
materijal
Šta danas izučavamo ?
Okeanska
kora
Atmosfera
Vegetacija Biosfera
životinje
Tlo
Stenski Kora
materijal
Koncentracija ozona, mP
Termosfera (do 500 km)
Temperatura
Mezosfera
Visina, km
Koncentracija ozona
Stratosfera
Troposfera
Temperatura, o C
SASTAV VAZDUHA
Argon (Ar) 0,93 %
Ostali stalni gasovi

Neon (Ne) 0,0018 %
Azot (N2) Helijum (He) 0,0005 %
78,08 % Vodonik (H2) 0,00006 %
Kiseonik Ksenon (Xe) 0.000009 %
(O2)
20,95 % Promenljivi gasovi
Vodena para (H2O) 0-4 %
Ugljen-dioksid (CO2) 0,036 %
Metan (CH4) 0,00017 %
Azot-oksid (N2O) 0,00003 %
Ozon (O3) 0,000004 %
Hloro-fluoro-karbonat 0.00000002 %
Sastav vazduha (osnovni sastojci) na površini Zemlje i srednjim

geografskim širinama.
Supstanca % Supstanca %
N2 78,08 O2 20,95
CO2 3,25 He 5,24 x 10-5
Ne 1,8 x 10-4 Ar 0,93
CH4 1,4 x 10-5 O3 2,5 x 10-7
NO2 4 x 10-8 NH3 6 x 10-8
CO 8 x 10-7 H2O Promenljiv
HNO3 1,8 x 10-7 H2 5 x 10-6

Sastav vazduha (osnovni sastojci) na površini Zemlje i srednjim

geografskim širinama.
Pored elemenata i niza jedinjenja koji se nalaze u vazduhu

u vidu atoma ili molekula u njemu mogu da postoje i
slobodni radikali i joni. Sa razređenjem vazduha, tj., sa
povećanjem visine, povećava se i njihov sadržaj. Mnoge
supstance mogu, takođe, da budu raspršene do najsitnijih
čestica.
ZAGAĐIVAČI VAZDUHA
U supstance koje zagađuju vazduh svrstavaju se najpre

one koje se ne nalaze u nezagađenom vazduhu. U
zagađujuće supstance svrstavaju se i sva ona hemijska
jedinjenja koja prirodno postoje u vazduhu ako je njihova
koncentracija veća od one koja odgovara nezagađenom
vazduhu. Veoma je malo hemijskih jedinjenja ili elemenata
koji nisu zagađivači. U vazduhu su to N2, O2, inertni
gasovi i H2O.
ZAGAĐIVAČI VAZDUHA
Primarne zagađujuće supstane su one koje nastaju kao

proizvod nekog hemijskog ili drugog procesa u izvoru
zagađenja (automobilski motor, ložište, visoka peć itd.).
Sekundarne zagađujuće supstance su one koje nastaju u

vazduhu kao produkat hemijske reakcije ili fizičko-
hemijskog procesa koji se odvija u vazduhu između
primarnih zagađujućih supstanci i drugih jedinjenja.
Primarni zagadjivači Sekundarni zagadjivači
H2O, O2,
Oksidansi
Sumpor-dioksid Sumporna kiselina
Azot-monoksid Azotna kiselina
Kisele kiše
Zagadjivanje vazduha urbanih sredina (termoelektrane, saobraćaj, industrija)

Vazduh sa zagađujućim supstancama naziva se smog.

Razlikuju se dve vrste smoga.
Zimski smog sadrži SO2, okside azota i kiseline koje iz njih
nastaju, uz čađ, kao glavne zagađujuće supstance. On može
da sadrži i maglu.
Letnji smog, koji se naziva i fitohemijski smog, sadrži ozon i
oksidanse (H2O2 i organske perokside) kao glavne
zagađujuće supstance, uz prisustvo oksida azota i drugih
jedinjenja. Obe vrste smoga mogu da sadrže i druge
supstance u zavisnosti od toga šta u vazduh dospeva iz
fabričkih dimnjaka i drugih izvora zagađivanja.
Gustina molekula
Visina, km
vazduha
Preko 90 % molekula vazduha
Mont Everest
Preko 50 % molekula vazduha
Nizak pritisak Visok pritisak

Atmosferski pritisak (milibara)
Vazduh sa zagađujućim supstancama naziva se smog.

Razlikuju se dve vrste smoga. Zimski smog sadrži SO2,
okside azota i kiseline koje iz njih nastaju, uz čađ, kao
glavne zagađujuće supstance. On može da sadrži i maglu.
Letnji smog, koji se naziva i fitohemijski smog, sadrži
ozon i oksidanse (H2O2 i organske perokside) kao glavne
zagađujuće supstance, uz prisustvo oksida azota i drugih
jedinjenja.
ČESTICE U VAZDUHU
U vazduhu, čestice nastaju uglavnom na dva načina –
fizičkim procesima i hemijskim procesima. Fizičke procese
nastajanja čine mehaničko raspršivanje čestica sa tla
(podizanje prašine pri otkopavanju, usitnjavanju rude,
transportu, iz dimnjaka termoelektrana, sa deponija pepela i
dr.) ili kondenzacija vodene pare (pri nastajanju magle,
oblaka i dr.), kao i podizanje vodene prašine sa vodenih
površina. Hemijske procese čine sagorevanje (koje daje
dim), nastajanje kiselina u vazduhu i dr. Pri stvaranju čestica
ne dobijaju se čestice isključivo istog prečnika, nego nastaje
skup čestica različitog prečnika.
ČESTICE U VAZDUHU
Vreme potrebno da čestice koje su gušće od vazduha padnu
na površinu tla zavisi od prečnika čestica i od drugih
činilaca. Razlog tome je viskoznost vazduha, tj. sila trenja
koja se suprotstavlja sili Zemljine teže, pod čijim uticajem se
čestice kreću ka tlu. Tako, na primer, čestica koja ima
gustinu 1 kg/dm3 i ima prečnik 0,1 m, pada brzinom od
8 cm/dan, kada je njen prečnik 20 m padaće 1 km/dan
ako. Kada se čestice vazdušnim strujanjem podignu na
velike visine, do njihovog prispeća na površinu Zemlje
mogu da prođu godine.
ČESTICE U VAZDUHU
Čestica koja ima gustinu 1 kg/dm3, kada ima prečnik 0,1
m, pada brzinom od 8 cm/dan.
ili ako je njen prečnik 20 m, padaće 1 km/dan.
Kada se čestice vazdušnim strujanjem podignu na velike
visine, do njihovog prispeća na površinu Zemlje mogu da
prođu godine.
Zagadjivači vazduha
Oksidi azota Oksidi azota
Evaporacija
Fosfati,
nitrati, soli
Spiranje amonijuma
itd.
Neorganska djubriva
Infiltracija
Kontaminacija podzemnih voda
Zagadjivanje delatnošću čoveka u poljprivredi

Vrste i izvori prirodnih zagađujućih supstanci i njihov sadržaj u vazduhu
Jedinjenje Izvor Sadržaj g/m3
SO2 Vulkani 1-4

H2S Vulkani, biološko raspadanje 0,3
NO Delovanje bakterija u zemljištu, 03 – 2,5
fotodisocijacija H2O i NO2
NO2 Delovanje bakterija u zemljištu , 2 – 2,5
oksidacija
NH3 Biloško raspadanje - amonijak 4
CO Oksidacija CH4, fotodisocijacija 100
CO2, šumski požari, okeani
O3 Reakcije u troposferi, transporti iz 20 – 60
stratosfere
Ugljenovodonici Biološki procesi, raspadanje, ležišta 1
nafte
CH4 Biološki procesi, raspadanje ležišta 1 000
nafte - metan
Prirodni zagadjivači atmosfere – vulkanske erupcije

Prirodni zagadjivači atmosfere – vulkanske erupcije

Vrste i izvori prirodnih zagađujućih supstanci i njihov sadržaj u vazduhu
Šumski požari
Ugalj i nafta
Sumpor u uglju i nafti Ugljenik

Kiseonik Kiseonik
Sagorevanje Sagorevanje
Sumpor-dioksid Ugljen-monoksid
Ugljen-dioksid
Kiseonik
Sumpor-trioksid
Vodena para
Sumporna kiselina
Amonijak
Amonijum-sulfat
Uticaj “kiselih kiša” na šume

Uticaj “kiselih kiša” na šume

Azot (N2)
Kiseonik
Sagorevanje
Azot-oksid
Kiseonik
Azot-dioksid
Fotohemijski smog
UV zračenje
Vodena para
Hidrokarbonati
Azot-oksid i Azot-oksid i Složeni
nitrati
Kiseonik O Azotna kiselina
Kiseonik
Ozon O3 Kisele kiše

Isparljive organske komponente
Različiti zagadjivači
Stvaranje fotohemijskog smoga

Olovo može da potiče iz benzina prilikom sagorevanja, iz hemijske industrije boja i

lakova ili razlaganjem raznih persticida i insekticida.
Tetraetilolovo Pb(C2H5)4
je aditiv koji se benzinu dodoaje kao inhibitor paljenja.
Sagorijevanjem benzina sa ovom supstancom stvara se
talog
Pb i PbO.
Dodatkom aditiva,
dibrommetana (C2H4Br2) i
dihloretana (C2H4Cl2),
olovo prelazi u isparljiva jedinjenja opasna po zdravlje
ljudi.
Pb(C2H5)4 + C2H4Br2 + 16 O2 →PbBr2↑ +10 CO2+10
H2O
Zagadjivanje vazduha prouzrokovano sagorevanjem fosilnih goriva i procesi kruženja osnovnih

biogenih elemenata u prirodi. Sagorevanjem fosilnih goriva oslobadjaju se pored čvrstih čestica
i jedinjenja ugljenika, azota, sumpora čime se narušavaju prirodni procesi kruženja tih materija.
Na levoj strani prikazan je proces uključivanja ugljendioksida u prirodni ciklus kruženja
Zagadjivanje vazduha prouzrokovano sagorevanjem fosilnih goriva. Sagorevanjem fosilnih

goriva oslobadjaju se pored čvrstih čestica i jedinjenja ugljenika, azota, sumpora čime se
narušavaju prirodni procesi kruženja tih materija. Na levoj strani prikazan je proces
uključivanja ugljendioksida u prirodni ciklus kruženja
Povećanje količine ugljen-dioksida u atmosferi, nastalog sagorevanjem fosilnih

goriva
Povećanje količine ugljen-dioksida u atmosferi, nastalog sagorevanjem fosilnih

goriva
Pored lokalnih efekata, neke posledice zagađivanja vazduha su globalnih

razmera. Porast koncentracije ugljen-dioksida u atmosferi, pojačano
zagrevanje zemlje i oštećivanje ozonskog omotača predstavljaju
najkrupnije promene koje se zapažaju na našoj planeti u celini. Preko
takozvanog efekata staklene bašte neki od ovih procesa, kao što je rast
temperature Zemlje, još više se ubrzavaju.
Efekat »staklene bašte« i globalna ravnoteža


Klimatski sistem Zemlje je grubo u ravnoteži.

Medjutim, globalno zagrevanje Zemlje zbog
akumulacije gasova i zagadjenja koji izazivaju efekat
“staklene bašte”.

Reflektovano
Sunčevo zračenje zračenje Dugotalasno
342 1 0 7
zračenje 235
Emisija oblaka Propuštanje

Refleksija zbog 195 atmosfere 40
zagadjenja 77
Absorbuje atmosfera
67 Gasovi staklene
Termali 24 Isparenja 78
bašte
Refleksija sa 324
površine 30
Zračenje
t l a
Refleksija 324
3 9 0
Absorbcija tla
Absorbcija vode 324
168
324
Efekat »staklene bašte« i globalna ravnoteža (vrednosti u W/m2 )

OŠTEĆENJE OZONOSFERE
Stratosferski ozon, čija je najveća koncentracija na visini
oko 20-30 km, zavisno od godišnjeg doba i geografske širine,
obrazuje sloj, ozonosferu (15-50 km iznad Zemljine
površine). On apsorbuje ultraljubičasto zračenje Sunca čije
je talasna dužina 200-300 nm (nanometara). Danas je ovaj
sloj ozbiljno oštećen. Ocenjuje se da će do sada izbačene
supstance u atmosferu godišnje smanjivati količinu O3 za 3
%, izazivajući ukupno oštećenja sloja od 40 %. To će
izazvati povećanje broja obolelih od raka.
Narušavanje ozonskog omotača

UV radijacija
Ozon
Hlor
Hlorofluorougljenik Kiseonik
Stratosfera
Hlor
Hlormoksid
Frižideri, sprejevi,
rashladni uredjaji
Kiseonik Atom kiseonika
Narušavanje ozonskog omotača – reakcije

Stratosfera -
Ilustracija razgradnje ozonskog omotača Zemlje (moćnost sloja 16-48 km)

Legenda: 1-Zaštitni ozonski omotač štiti našu planetu tako što zaustavlja najveći deo
ultraljubičastog zračenja. 2-Ultraljubičasto zračenje u stretosferi razlaže molekule
hlorofluorougljenika (CFC), oslobadjajući pri tom jedan atom hlora. 3-Ovi oslobodjeni
atomi hlora reaguje sa ozonom, oduzimajući mu atom kiseonika i stvarajući hlor-
monoksid. 4-Veoma nestabilan hlor-monoksid dalje će biti razoran atomom slobodnog
kiseonika. 5-Sada novo oslobodjeni atom hlora napada i razara novi molekul ozona
(korak 3 se ponavlja) te se proces ciklično ponavlja do uništenja ozonskog omotača, čime
je put ultraljubičastom zračenju potpuno neometano otvoren ka površini Zemlje.
1-Zaštitni ozonski omotač štiti našu planetu tako što

zaustavlja najveći deo ultraljubičastog zračenja.
2-Ultraljubičasto zračenje u stretosferi razlaže molekule
hlorofluorougljenika (CFC), oslobadjajući pri tom jedan
atom hlora.
3-Ovi oslobodjeni atomi hlora reaguje sa ozonom,
oduzimajući mu atom kiseonika i stvarajući hlor-monoksid.
4-Veoma nestabilan hlor-monoksid dalje će biti razoran
atomom slobodnog kiseonika.
5-Sada novo oslobodjeni atom hlora napada i razara novi
molekul ozona (korak 3 se ponavlja) te se proces ciklično
ponavlja do uništenja ozonskog omotača, čime je put
ultraljubičastom zračenju potpuno neometano otvoren ka
površini Zemlje.
“Ozonska rupa” iznad anktartika 2000. godine

TRANSFORMACIJE POD UTICAJEM VODE

Voda u vazduhu, odnosno atmosferi, nalazi se u gasovitom
agregatnom stanju (vodene pare) i u tečnom agregatnom stanju
(kapljice u oblacima, magli, rosi). Vazduh je takođe u kontaktu sa
ogromnim površinama voda okeana, jezera i tekućih voda. Deo vode
nalazi se adsorbovan na površini čestica u aerosolima.
Voda u vazduhu deluje na dva načina. Prvi čine hemijski procesi
između gasovitih molekula, vode i drugih jedinjenja. Drugi se odvija
tako što se jedinjenja najpre rastvore u kapi vode, a potom
međusobno hemijski reaguju. Gasoviti produkti reakcije mogu
napustiti tečnu fazu i preći u gasovitu. Isparavanjem vode iz kapi
ostaće odgovarajući aerosol.
Test -
TRANSFORMACIJE POD UTICAJEM VODE

Isparavanjem vode iz kapi ostaće aerosoli sa čvrstim česticama ove
supstance. Kiseline nastale u kapima vode u atmosferi, ili predhodno
stvorene u gasnoj fazi, a zatim rastvorene u kapima vode, pri
nastajanju padavina daju kisele kiše. One su glavna komponenta
smoga koji se stvara u zimskim mesecima. Kisele kiše danas
predstavljaju ozbiljan problem zbog uništavanja šuma, koja u
pojedinim oblastima mogu biti i do 30 %.
Test -
MERE ZAŠTITE VAZDUHA OD ZAGAĐENJA
Jedan od načina smanjivanja koncentracije zagađujućih

materija u neposrednom području izvora zagađivanja
predstavlja mogućnost razblaživanja tih koncentacija
(podizanjem visokih dimnjaka radi raspršivanja otpadnih
gasova na veće visine). Jedan od načina smanjenja zagađivanja
predstavlja i pogodan izbor goriva i sirovina koji su manje
štetni po okolnu životnu sredinu (zamena uglja i nafte zemnim
gasom, na primer).
Test -
Zagađujuće materije se mogu ukloniti i postupcima apsorpcije

i adsorpcije.
Postupak apsorpcije se sastoji u uklanjanju štetnih gasova u
rastvorima ili na čvrstim apsorberima.
Postupci prečišćavanja otpadnih gasova adsorpcijom zasnivaju
se na korišćenju čvrstih adsorbera (aktivni ugalj, silikagel i
dr.).
Test -
Da bi se zaštitio vazduh od zagađivanja, mogu se usavršavati

postojeće tehnologije. Jedna od racionalnih načina
smanjivanja aerozagađenja su i biološke mere zaštite vazduha.
One se sastoje u povećanju zelenih površina jer biljke imaju
sposobnost da zadržavaju i filtriraju štetne materije, a
istovremeno proizvode i kiseonik.
Test -
KORIŠĆENJE I ZAŠTITA VAZDUHA
Vreme zadržavanja aerozagađenja u atmosferi je različito, pa

se na osnovu toga zagađivači mogu podeliti na:
kratkotrajne zagađivače atmosfere, koji imaju lokalni
karakter i značaj (miniranje na površinskim kopovima), i
dugotrajne zagađivače atmosfere, koji imaju šire
rasprostranjenje zagađenja sa dugim zadržavanjem u atmosferi.
U stratosferi se zagađenje duže zadržava nego u troposferi, a u
površinskom sloju je potpuno nestabilno i zavisi od: klime
okoline a naročito od pravca i brzine vetra, reljefa terena i
emisije, odnosno specifičnog prinosa prašine ili gasova u
jedinici vremena. Rudarski pogoni uglavnom zagađuju
prizemni sloj vazduha.
Test -
Da li je ovde narušena životna sredina ?

Moralna odgovornost se ogleda, ne samo u činjenju, već i

ne činjenju.
U etici ne postoji neutralnost i nepristrasnost, jer ko
ne želi delovati, mora pred svojom savešću
odgovarati za svoje nedelovanje a niko ne može
izbeći etičkoj odgovornosti pod izgovorom da je
samo pojedinac od kojega ne zavisi sudbina sveta.

Staklena Basta

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Staklena Basta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Inženjerstvo zaštite životne sredine

Zaštita životne sredine

ZAGADJENJE I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE

Withgott J., Brennan Scott, 2006: Environment, the

 Zagadjivanje i zaštita vazduha.

Termosfera (do 500 km)

Argon (Ar) 0,93 %

Ostali stalni gasovi

Sastav vazduha (osnovni sastojci) na površini Zemlje i srednjim

CO2 3,25 He 5,24 x 10-5

Ne 1,8 x 10-4 Ar 0,93

CH4 1,4 x 10-5 O3 2,5 x 10-7

NO2 4 x 10-8 NH3 6 x 10-8

CO 8 x 10-7 H2O Promenljiv

HNO3 1,8 x 10-7 H2 5 x 10-6

Sastav vazduha (osnovni sastojci) na površini Zemlje i srednjim

Pored elemenata i niza jedinjenja koji se nalaze u vazduhu

U supstance koje zagađuju vazduh svrstavaju se najpre

Primarne zagađujuće supstane su one koje nastaju kao

Sekundarne zagađujuće supstance su one koje nastaju u

Primarni zagadjivači Sekundarni zagadjivači

Azot-monoksid Azotna kiselina

Zagadjivanje vazduha urbanih sredina (termoelektrane, saobraćaj, industrija)

Vazduh sa zagađujućim supstancama naziva se smog.

Preko 50 % molekula vazduha

Nizak pritisak Visok pritisak

Vazduh sa zagađujućim supstancama naziva se smog.

Oksidi azota Oksidi azota

Kontaminacija podzemnih voda

Zagadjivanje delatnošću čoveka u poljprivredi

Jedinjenje Izvor Sadržaj g/m3

SO2 Vulkani 1-4

Prirodni zagadjivači atmosfere – vulkanske erupcije

Prirodni zagadjivači atmosfere – vulkanske erupcije

Sumpor u uglju i nafti Ugljenik

Uticaj “kiselih kiša” na šume

Uticaj “kiselih kiša” na šume

Ozon O3 Kisele kiše

Stvaranje fotohemijskog smoga

Olovo može da potiče iz benzina prilikom sagorevanja, iz hemijske industrije boja i

Zagadjivanje vazduha prouzrokovano sagorevanjem fosilnih goriva i procesi kruženja osnovnih

Zagadjivanje vazduha prouzrokovano sagorevanjem fosilnih goriva. Sagorevanjem fosilnih

Povećanje količine ugljen-dioksida u atmosferi, nastalog sagorevanjem fosilnih

Povećanje količine ugljen-dioksida u atmosferi, nastalog sagorevanjem fosilnih

Pored lokalnih efekata, neke posledice zagađivanja vazduha su globalnih

Efekat »staklene bašte« i globalna ravnoteža

Efekat »staklene bašte« i globalna ravnoteža

Klimatski sistem Zemlje je grubo u ravnoteži.

Efekat »staklene bašte« i globalna ravnoteža

Emisija oblaka Propuštanje

Efekat »staklene bašte« i globalna ravnoteža (vrednosti u W/m2 )

Narušavanje ozonskog omotača

Kiseonik Atom kiseonika

Narušavanje ozonskog omotača – reakcije

Ilustracija razgradnje ozonskog omotača Zemlje (moćnost sloja 16-48 km)

1-Zaštitni ozonski omotač štiti našu planetu tako što

“Ozonska rupa” iznad anktartika 2000. godine

TRANSFORMACIJE POD UTICAJEM VODE

TRANSFORMACIJE POD UTICAJEM VODE

MERE ZAŠTITE VAZDUHA OD ZAGAĐENJA

Jedan od načina smanjivanja koncentracije zagađujućih

MERE ZAŠTITE VAZDUHA OD ZAGAĐENJA

Zagađujuće materije se mogu ukloniti i postupcima apsorpcije