BUŠENJE POLIMERNIH

KOMPOZITA
 UVOD
 Bušenje predstavlja jedan od najvažnijih i najkompleksnijih
postupaka obrade polimernih kompozita
 Upravljanje toplotnim pojavama, trošenje alata i raslojavanje
 Najuticajniji faktori na proces generisanja toplote su brzina
rezanja i posmak
 Različiti koeficijenti toplotnog širenja vlakana i matrice stvaraju
značajne probleme u smislu postizanja dimenzione tačnosti
izrađenog otvora.
 Kompozitna vlakna uzrokuju ozbiljno trošenje reznih alata, i to
abrazijom, čime se povećavaju sile i moment bušenja-
raslojavanje kompozita
ORIJENTACIJA VLAKANA KOD BUŠENJA
 Odnos između pravca vlakana i pravca vektora brzine rezanja je sličan kao kod
glodanja.
 Mjeri se ugaoni položaj reznog alata u odnosu na vlakna
 Rotacija rezne ivice oko ose burgije uzrokuje promjenu trenutne vrijednosti ugla
orijentacije vlakana
AKSIJALNA (POSMIČNA) SILA I MOMENT BUŠENJA
 Dvije jednake, ali suprotnog smjera
glavne sile rezanja (moment bušenja)
 Dvije jednake i istog smjera posmične
sile
 Dvije jednake, ali suprotnog smjera sile
prodiranja
 Pod aksijalnom silom bušenja
podrazumijeva se ukupan otpor
kretanju burgije u pravcu posmaka koji
se sastoji od dvije posmične sile na
glavnim reznim ivicama i posmične sile
na poprečnoj reznoj ivici
AKSIJALNA SILA I MOMENT BUŠENJA
AKSIJALNA SILA I MOMENT BUŠENJA
 Maksimalna veličina aksijalne sile je od naročitog značaja, jer ova sila izaziva pojavu
raslojavanja
 Posmična sila na poprečnoj reznoj ivici ima najznačajniji udio u veličini aksijalne sile
bušenja.
 Aksijalna sila bušenja se znatno smanjuje, a frekvencija njene promjene povećava,
sa povećanjem broja žlijebova (broja glavnih reznih ivica)
 Aksijalna sila dostiže svoj maksimum u blizini položaja burgije sa uglom zakretanja 𝜑 =
90°
 Moment bušenja dostiže maksimum u blizini ugaone pozicije burgije od 𝜑= 0°, uz
odgovarajući ugao orijentacije vlakana od 𝜃 = 90°
 Cikličnost promjene aksijalne sile i momenta bušenja je u direktnoj vezi sa promjenom
ugla orijentacije vlakana.
AKSIJALNA SILA I MOMENT BUŠENJA
UTICAJ REŽIMA REZANJA

Elementi zavojne burgije

UTICAJ REŽIMA REZANJA
UTICAJ REŽIMA REZANJA

D – promjer burgije,
HB – tvrdoća materijala obratka po Brinelu,
s- posmak,
P – dužina poprečne rezne ivice,
K1 i K2 – popravni koeficijenti koji zavise od materijala
obratka, dubine bušenja i rezne geometrije burgije
SPECIFIČNA ENERGIJA REZANJA
 Površina rezanog sloja
materijala:

 Glavna sila rezanja pri

bušenju:
 Specifična energija rezanja
pri bušenju:

 Specifična energija
aksijalnog prodiranja:
 SPECIFIČNA ENERGIJA REZANJA

Promjene specifične energije rezanja i specifične energije prodiranja u zavisnosti od

umnoška D*s, za različite vrste materijala obratka
SPECIFIČNA ENERGIJA REZANJA
Eksperimentalno dobiveni izrazi oblika parabole:
SPECIFIČNA ENERGIJA REZANJA
TEMPERATURE REZANJA
 Kod bušenja polimernih kompozita velik dio nastale
toplote prelazi na obradak i alat
 Temperatura rezanja najvećim dijelom zavisi od brzine
rezanja i posmaka
 Gornjagranica brzine rezanja je ograničena
opasnošću termičkih oštećenja u materijalu obratka
 Pri bušenju ugljeničnim vlaknima ojačanog
polimernog kompozita temperatura na leđnoj
površini burgije je mjerena pomoću termopara
TEMPERATURE REZANJA
KVALITET OBRADE

 Kvalitet obrade je određen:

- stepenom raslojavanja,
- hrapavošću obrađene površine,
- kvalitetom obrađene ivice,
- kružnošću otvora.
RASLOJAVANJE

 Pojava raslojavanja
 Mehanizmi raslojavanja
a) Raslojavanje na izlaznom dijelu obratka (eng. push-out)
b) Raslojavanje na ulaznom dijelu obratka (eng. peel-up)
RASLOJAVANJE

 Procjena oštećenja pri raslojavanju

- Određeno je faktorom raslojavanja Fr
RASLOJAVANJE
 Uzročnici pojave raslojavanja
 Relacijeizmeđu leđnog trošenja burgije i faktora
raslojavanja
HRAPAVOST OBRAĐENE POVRŠINE
 Uticaj orijentacije vlakana
- Uticaj orijentacije vlakana na hrapavost obrađene površine pri bušenju
jednosmjernog ugljeničnim vlaknima ojačanog kompozita
HRAPAVOST OBRAĐENE POVRŠINE

 Drugi uticajni faktori na hrapavost površine

- Brzina rezanja,
- Posmak,
- Vrste upotrebljenih burgija pri bušenju.
MEHANIKA RASLOJAVANJA
 Kod bušenja vlaknima ojačanih polimernih kompozita,
raslojavanje se vrši na osnovu dva mehanizma
 Prvi mehanizam: guljenje gornjeg sloja laminata (peel – up)
 Drugi mehanizam: izbijanje neodrezanog sloja u blizini izlaza
burgije (push – out)
 Analitičke metode za opisivanje mehanizama raslojavanja
predložene su od strane nekoliko autora
 Analitičke metode su bazirane na linearnoj teoriji mehanike
loma
 Upravljanje procesom bušenja moguće je kombinacijom
relacija između kritične sile potrebne za raslojavanje i relacije
između posmaka i aksijalne sile
 IZBIJANJE NEODREZANOG SLOJA
MATERIJALA (PUSH – OUT)
 Za analizu i modeliranje ovog procesa potrebno je usvojiti
nekoliko pojednostavljenja
 Jednačina energetske ravnoteže:

G – oslobođena energija po jedinici površine,

G∙π∙(D+2a)∙da – potrebna energija za širenje pukotine na dužini da,
F2∙dx – rad aksijalne sile na putu dx,
U – elastična energija akumulirana u kružnoj ploči
 Elastična energija akumulirana u kružnoj ploči:
 Savojna krutost kružne ploče – M:

 Pomjeranje – x:

 Konačan izraz:
UTICAJ GEOMETRIJE VRHA BURGIJE NA
RASLOJAVANJE
 Izraz za računanje aksijalne sile potrebne za početak raslojavanja
(za tzv. testerastu burgiju):

 Za pojašnjenje ovog izraza upoređuje se geometrijski oblik ove burgije

sa, npr. standardnom zavojnom burgijom sa konusnim vrhom
 Burgija koja ima suprotno zašiljen vrh sa šiljkom (Brad &
Spur burgija) je modifikovana verzija zavojne burgije
 Izraz za aksijalnu silu:

 Fizički posmatrano, Brad & Spur burgija je prijelazni oblik

između standardne zavojne burgije i testeraste burgije
 Cjevasta burgija predstavlja jednostavan alat
 U obliku je cijevi, i na čeonoj strani ima abrazivni rezni materijal
 Izraz za aksijalnu silu:

- gdje je:
 Stepenasta burgija je alat sa dva ili više dijelova sa različitim
promjerima
 Najjednostavnija varijanta ove burgije je sa sva stepena
 Izraz za aksijalnu silu:
Zavisnost raslojavanja od aksijalne sile sa tri različite geometrije vrha alata
Kritična aksijalna sila i posmak pri bušenju različitim burgijama
 PREPORUČENA PRAKSA

 Raslojavanje se
najčešće dešava u
blizini tačke bušenog
otvora

 Smanjenje aksijalne
sile treba biti do
ispod nivoa njene
kritične vrijednosti i
vrši se smanjenjem
posmaka
PREPORUČENA PRAKSA

 Drugi pristup kontroli raslojavanja je povećanje čvrstoće i krutosti donjeg dijela

laminata
 Raslojavanje kod kompozitnih dijelova veće debljine može se izbjeći bušenjem sa
obje strane
 Aksijalna sila prilikom bušenja direktno zavisi od trošenja burgije, pa se mora voditi
raluna o kontroli, tj. upravljanju procesom trošenja alata
PREPORUČENA PRAKSA

 Trošenje burgije usko je

vezano sa temperaturom
rezanja, viša temperatura-
veće trošenje

 Pravilan izbor vrha burgije

također je veoma važan za
kontrolu aksijalne sile
prodiranja pri bušenju
HVALA NA PAŽNJI ! 