Bölüm 5

Tüketici Tercihi ve Talep

David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics,

8th Edition, McGraw-Hill, 2005
PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward
 Tüketici dengesi
• Marjinal fayda yaklaşımı
– Kardinal fayda

• Kayıtsızlık eğrileri yaklaşımı

– Ordinal fayda

2
 Marjinal fayda yaklaşımı
• Faydanın ölçülebileceği varsayımına
dayanır.
– Fayda: Bir tüketicinin bir mal ya da hizmetin
tüketiminden elde ettiği doyum

• Bir maldan belirli bir miktar tüketildiğinde,

bütün birimlerin sağladığı faydaya toplam
fayda denir.

• Bir maldan yeni bir birim daha tüketmenin

toplam faydada yaratacağı değişmeye
marjinal fayda denir.
3
 Marjinal fayda yaklaşımı
• Bireyin aldığı mal miktarı arttıkça,
malın toplam faydası arttığı halde,
son biriminin sağlayacağı fayda
(marjinal fayda) azalır.

4
 Marjinal faydaya örnek
• Su, içmek için kullanıldığı gibi temizlik yapmak, çiçek sulamak vb.
için de kullanılır. Bu çeşitli kullanımlar arasında bir önem ve
öncelik vardır.
• Örneğin, bir tüketicinin elinde sınırlı miktarda su bulunduğunu ve
suyu ancak içmek ve temizlenmek için kullanabileceğini kabul
edelim. Tüketici elindeki suyu önce daha fazla önem verdiği içme
ihtiyacına ayıracaktır. Öyle ki, ilk 10 bardağını başka hiçbir işe
kullanmayacaktır. Ancak, 10 bardağın üstündeki miktarı artık
içmek yerine yüzünü yıkamak için kullanabilir. Bu dağıtımı
yaparken her kullanım alanına ayırdığı son litre sudan sağladığı
marjinal faydanın eşit olmasına dikkat edecektir. Bunu
gerçekleştirdiği zaman, tüketici, elindeki kıt kaynaktan en yüksek
tatmini sağlamış olacaktır.
• Bir diğer ifadeyle, bir noktadan sonra tüketici doyma noktasına
ulaşacak ve marjinal fayda sıfır olacaktır.

5
 Talep eğrisi neden negatif
eğimli?
• Tüketiciler bir maldan ellerinde az
bulunduğunda, o mala verdikleri
önemin (MU) fazla oluşu yüzünden
yüksek fiyat ödemeye hazır olur

• Ellerindeki miktar arttıkça marjinal

fayda azalacağından, ödemeye razı
olacakları fiyat düşer.

6
 Tüketici dengesi
• Tüketici, gelirini tüketim modeline
giren her mala harcadığı sonuncu
liralarla aldığı miktarların marjinal
faydalarını birbirine eşitleyecek
şekilde bölüştürdüğünde dengeye
gelir.

MUX1 = MUX2
Px1 Px2

7
 Kayıtsızlık eğrileri yaklaşımı

Tüketici tercihinde etkili dört bileşen:

• Tüketici Geliri

• Malların Fiyatları

• Tüketicilerin tercih sıralaması

• Tüketicilerin faydalarını maksimize

ettikleri varsayımı

8
 Bütçe Doğrusu
Yemek ve Film için
harcayabileceği £50’u olan bir
A
öğrenciyi ele alalım
B
G
• Bütçe doğrusu, tüketicinin C
belirli bütçesi ile piyasa D
fiyatlarından satın E
alabileceği sınırlı miktardaki
F
mal bileşimlerini gösterir.
– Bütçe doğrusunun eğimi
fiyatların oranına eşittir.
Yemeğin fiyatı £5;
– Fiyatlar sabitken, gelirin
Filmin fiyatı £10.
artması sonucu bütçe
doğrusu eğimi değişmeden
sağa kayar.
9
Tüketici Tercihlerinin
Modellenmesi
• Tüketicinin herzaman
çoğu aza tercih
ettiğini varsayalım.
c • a noktası ile
a karşılaştırdığımızda:
– Tüketici c
b noktasında olmayı
tercih edecektir.
– Ancak b noktasına
göre a’yı tercih
Yemek miktarı
edecektir.

10
 Tüketici Tercihlerinin
Modellenmesi (2)
• a noktası domine edilmiş
Tercih edilen
bölge
bölgedeki her noktaya
d tercih edilir.
c
• Ancak tüketici tercih
edilen bölgedeki herhangi
a
bir noktayı a’ya tercih
b
e eder.
Domine edilmiş • d ve e noktaları a’ya göre
bölge
bir maldan daha az
Yemek ötekinden daha fazla olan
miktarı mal bileşimlerini gösterir.

11
 Tüketici Tercihlerinin
Modellenmesi (3)
• U2U2 kayıtsızlık eğrisi
U2 tüketicinin aynı faydayı
sağladığı değişik mal
bileşimlerini gösterir.
• Kayıtsızlık eğrileri
varsayımlarımız gereği
negatif eğimlidir.
– Eğim sağa yaklaştıkça
azalır.
U2
– Kayıtsızlık eğrileri
kesişmezler
Yemek miktarı

12
 Marjinal İkame Oranı
• Fayda düzeyi aynı kalmak koşuluyla, bir
malın tüketiminde azaltılan miktarın,
diğerinin tüketimindeki artış miktarına
oranı
– Kayıtsızlık eğrisinin eğimine eşittir.
• Azalan Marjinal İkame Oranı
– fayda düzeyi sabitken, bir maldan daha fazla
tüketmek için tüketicinin diğer maldan
vazgeçeceği miktar giderek düşer.
– Tüketici tercihini belirlerken etkili olan kavram
azalan marjinal ikame oranıdır.

13
 Tüketici Seçimi
Faydanın maksimize olduğu nokta, kayıtsızlık eğrisi U ile bütçe
doğrusu BL’ nin teğet olduğu noktadır.

• Faydanın maksimize olduğu

U3
U2 dolayısıyla seçim C noktasıdır.
U1 • C noktasında bütçe doğrusu
kayıtsızlık eğrisine teğet
B
olmaktadır.
• B ve E noktaları da bütçe
doğrusu üzerinde olmaları
C nedeniyle tüketici tarafından
U3 alınabilir.

E • Fakat daha aşağıdaki kayıtsızlık

U2 eğrisi üzerinde olmalarından
BL U1
dolayı daha düşük fayda
düzeyini temsil ederler.
Yemek • Tüketici C noktasında faydasını
miktarı maksimize eder.
14
 Gelirdeki artışa tüketicinin
cevabı
• Tüketicinin gelirindeki değişim bütçe
doğrusunu sağa ya da sola kaydırır.
• Fiyatlar aynı kaldığı müddetçe bütçe
doğrusunun eğimi değişmez.
• Tüketicinin tercihleri, yani tercih ettiği mal
bileşimleri, malların niteliğine (normal,
düşük) bağlı olarak değişir.

15
 Normal mallar

Her iki mal da NORMALse,

Film

BL1
gelirdeki artış sonucu tercih
C’ noktasına taşınır.
BL0

Her ik maldan talep

C'
edilen miktar artar.

C U2

U1

Yemek

16
Düşük (Tutulmayan) mal ve
Normal mal
BL1 “Yemek” düşük bir malsa gelir artışı
film

tercihi C’ noktasına taşır.

BL0
Talep edilen yemek miktarı düşer,
C' film miktarı ise artar.

U2
C

U1

yemek

17
 Fiyat Değişiminin Etkisi

• Bir malın fiyatının artması bütçe

doğrusunun konumunu değiştirir.

– Fiyat değiştiğinden eğim de değişir.

– Eğim göreli fiyatlara eşittir.

• Bütçe Doğrusu Eğimi = - pyemek/pfilm

18
 Yemek fiyatı arttığında
(1)
Yemek fiyatının artması bütçe doğrusunun
BL0 dan BL1 e kaydırır.
film

BL0
BL1

yemek

Herhangi bir malın fiyatındaki artış alım gücünü düşürür.

19
 Yemek fiyatı arttığında (2)
Yemek fiyatı arttığında tüketici
film

tercihi C noktasından E noktasına

kayar.

Toplam Etki: C’den E’ye kadardır

•Fiyat artışından dolayı talep
C
edilen yemek miktarı düşer
E U2 •Filmin fiyatı sabit bile kalsa,
yemek fiyatının artması bütçede
film için ayrılan kısmı
U1
H küçülteceğinden, film talebi de
düşer
BL1 BL0
yemek

Değişik fiyatlarda tüketicinin tercih ettiği bu tür noktaları bularak

yemek için talep doğrusuna ulaşırız.

20
 Piyasa talep eğrisi nasıl
bulunur?
Piyasa talep eğrisi bireysel talep eğrilerinin yatay olarak
toplanmasıyla elde edilir.

Tüketici 1, fiyat £5
Tüketici1 iken, 11 birim talep
ediyorsa
Fiyat

Ve tüketici 2, 13
Tüketici 2 birim talep ediyorsa
5 £5 fiyat düzeyinde
Piyasa
piyasa talebi 24
birim olacaktır.

11 13 24
Miktar

21