TÜRKİYE MADENCİLİK

SEKTÖRÜNE GENEL
BAKIŞ

Sunan:
Faruk ERSÖZ
(Maden Mühendisi)
 Türkiye’de Madenciliğe Dayalı
Sanayiler
 Madencilikte Üst Yönetim ve Hukuki
Yönetim
 Madencilikteki Kamu Kuruluşları ve
Görevleri
 Madenciliğe Dayalı Sanayiler
Metalik Madenlere Dayalı Sanayiler
 Demir-Çelik Sanayi
 Alüminyum Çelik Sanayi
 Bakır Sanayi
 Krom ve Ferrokrom Sanayi
 Altın-Gümüş Sanayi
 Madenciliğe Dayalı Sanayiler
Endüstriyel Hammaddelere Dayalı Sanayiler
 Bor ve Türevlerine Dayalı Sanayiler
 Mermer ve Doğal Taş Sanayi
 Seramik Sanayi
 Refrakter Sanayi
 Cam Sanayi
 Çimento Sanayi
 Gübre Sanayi
 Boya Sanayi
 Tuz Sanayi
 Madenciliğe Dayalı Sanayiler
Enerji Hammaddelerine Dayalı Sanayiler
 Linyite Dayalı Sanayiler
 Taşkömürüne Dayalı Sanayiler
 Ham Petrol
 Doğalgaz
 Jeotermal
 MADENCİLİK SEKTÖRÜNDE ÜST
YÖNETİM VE HUKUKİ YÖNETİM

 MADDE 168 – Tabii servetler ve kaynaklar Devletin

hüküm ve tasarrufu altındadır. Bunların aranması ve
işletilmesi hakkı Devlete aittir. Devlet bu hakkını belli bir
süre için, gerçek ve tüzel kişilere devredebilir. Hangi
tabii servet ve kaynağın arama ve işletmesinin, Devletin
gerçek ve tüzel kişilerle ortak olarak veya doğrudan
gerçek ve tüzel kişiler eliyle yapılması, kanunun açık
iznine bağlıdır. Bu durumda gerçek ve tüzel kişilerin
uyması gereken şartlar ve Devletçe yapılacak gözetim,
denetim usul ve esasları ve müeyyideler kanunda
gösterilir.
MADENLERLE İLGİLİ KANUNLAR
 3213 SAYILI MADEN KANUNU
(05.06.2004 Tarihli 5177 Sayılı
Kanunla değişikliğe uğramış olup,
10.06.2010 Tarihinde 5995 Sayılı
kanunla son şeklini almıştır.)
 Taş Ocakları Nizamnamesi (5177
Sayılı Kanunla iptal edilmiştir.)
 Petrol Kanunu
 Tuz Kanunu (26.06.2001 Tarihli
4683 Sayılı Kanunla iptal edilmiştir.)
KANUNLARI UYGULAMAKLA SORUMLU
KURULUŞLAR
 Maden Kanunu
– *Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
– * Maden İşleri Genel Müdürlüğü
– * İl Özel İdareleri (1a grubu madenlerle ilgili)

 Petrol Kanunu
– *Petrol İşleri Genel Müdürlüğü

 Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular

Kanunu
– * Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
– * İl Özel İdareleri
– * MİGEM
– * MTA
 MADENCİLİK KAMU KURULUŞLARI
 Denetime İlişkin Kurumsal Yapı
– Maden İşleri Genel Müdürlüğü
– İl Özel İdareleri

 Bilimsel ve Teknik Alt Yapıya İlişkin Kurumsal Yapı

– MTA Genel Müdürlüğü
– TUBİTAK, Üniversiteler

 Finansmana İlişkin Kurumsal Yapı

– Madenciliği Teşvik ve Destekleme ve Kredi Komisyonu

 Üretime İlişkin Kurumsal yapı

– Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO)
– Türkiye Taş Kömürü Kurumu (TTK)
– Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ)
– Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü
– Türkiye Demir-Çelik İşletmeleri (TDÇİ) (Tasfiye edildi).
– Karadeniz Bakır İşletmeleri (KBİ) (Tasfiye edildi).
– Tekel Genel Müdürlüğü (Tuz Sanayi Müessesi)
 Maden İşleri Genel Müdürlüğü
 Maden İşleri Genel Müdürlüğü, Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı Maden Dairesi Başkanlığı'nın yerine 3154 Sayılı
Kanunu 8. maddesinde yapılan değişikliğe istinaden 9 Eylül
1993 Tarih ve 21693 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 505
Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulmuştur.

 Maden İşleri Genel Müdürlüğü'nün görev ve sorumlulukları

3213 Sayılı Maden Kanunu ve kuruluşuna ilişkin yukarıda
belirtilen Kanun Hükmünde Kararnamede tanımlanmıştır.
Buna göre;
– Genel Müdürlük maden haklarına ilişkin ruhsatları verir ve bu ruhsat
sahalarındaki madencilik faaliyetlerini izler,
– Maden aramasını ve üretimini teşvik etmek amacıyla, mali olanaklar
getirici arama ve üretimle ilgili faaliyetleri destekleyici önlemleri alır,
– Madencilik faaliyetlerinin ülke ihtiyaçları, yararı, güvenliği ve gelişen
teknoloji doğrultusunda yürütülmesini izler,
– Madencilik faaliyetlerinin çevre ve kaynak koruma ilkesine uygun
olarak yürütülmesini, ilgili kuruluşlar ile iş birliği içinde izler ve gerekli
önlemleri alır,
– Maden kaynaklarının ülke yararına en uygun şekilde değerlendirilmesi
için gerekli arama, üretim, stoklama ve pazarlama politikalarının
esaslarını saptar, ülke ve dünya madencilik faaliyetlerini izler, gerekli
bilgileri derler, değerlendirir, ve yayınlar;
– Maden sicilini tutar ve madenlerin genel envanterini yapar.
 İl Özel İdareleri:
 İl Özel İdareleri Taş Ocakları Nizamnamesinin
uygulayıcısı olarak Türk Maden Hukukunun
uygulanmasında ve denetiminde kurumsal yapı
içinde önemli bir yeri vardı. Taş Ocakları
Nizamnamesi kapsamındaki malzemelerin üretimi
için açılacak ocakların kiralanması ve ruhsat
verilmesi işlerini yapmaktaydı. Günümüzde TBMM
kabul edilen 5177 Sayılı Kanunla İl Özel İdareleri
sadece 1(a) grubundaki madenlerin (kum, çakıl)
ruhsatlarını vermektedir.

 Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular

Kanunu’nun 5. maddesine göre arama ruhsatı,
6. maddesine göre de işletme ruhsatını İl Özel
İdareleri vermektedir. Söz konusu Kanuna göre de
İl Özel İdareleri,MİGEM ve MTA’nın koordinasyonu
sağlanmaktadır.
 MTA Genel Müdürlüğü
MTA Genel Müdürlüğü 1935 Yılında dünyadaki
benzerleri örnek alınarak oldukça modern bir yapı
içinde kurulmuştur. 2804 Sayılı Kuruluş
Kanununda Genel Müdürlüğün görevi:
– jeoloji haritalarını yapmak,
– her türlü maden ve taş ocağı yataklarını
aramak, işletilen maden ve taş ocaklarının
daha ekonomik nasıl çalışacaklarına dair
çözümler bulmak,
– yataklarla ilgili fizibilite etütlerini yapmak,
– madencilik sektörünün gereksinim duyduğu
teknik elemanları yetiştirmek olarak
tanımlanmıştır.
 TÜBİTAK ve ÜNİVERSİTELER
TÜBİTAK ve üniversitelerin yer bilimleri ve
madencilikle ilgili bölümleri, yürüttükleri bilimsel
ve teknolojik araştırmalarla madenliğin alt
yapısını geliştirilmesine katkı yapan kuruluşlar
arasında yer almaktadır.
Özellikle TÜBİTAK hem bilimsel araştırmalarla
sağladığı desteklerle ve hem de Marmara
Araştırma Enstitüsü vasıtasıyla doğrudan
yürüttüğü çalışmalarla bu kapsamda özel bir yere
sahiptir.
Üniversitelerde ise ağırlıklı olarak master ve
doktora programları kapsamında yapılan
çalışmalar ve yayınlar madenciliğin alt yapısının
geliştirilmesine önemli katkılar sağlamaktadır.
Ancak, TÜBİTAK ve üniversitelerin bu anlamda
yaptıkları katkının yeterli olduğunu söylemek
oldukça güçtür. Özellikle üniversiteler sahip
oldukları yetişmiş insan gücüyle mevcut
katkılarının çok daha ötesinde katkı yapabilecek
bir potansiyele sahiptir.
 Madenciliği Teşvik Destekleme ve
Kredi Komisyonu
Madencilik Fonu 1985 Yılında yürürlüğe giren
3213 Sayılı Maden Kanununun 34. maddesi ile
“Madenilik, arama, teknolojik araştırma
geliştirme, proje, tesis, altyapı, istihsal ve ihracat
finansman kredileri olarak kullandırmak” üzere
kurulmuştur.
Madenilik Fonu 4629 Sayılı “Bazı Fonların
Tasfiyesi Hakkında Kanun” ile 31.12.2001
Tarihinde kapanmıştır. Yalnız 14.06.2002 Tarihli
ve 24785 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanan
“Maden Kanunu Gereğince Yapılacak Bazı
Harcamalar ile Madenilik Sektörüne Verilecek
Kredilere İlişkin Esas ve Usuller” adlı tebliğle
Madencilik Fonu Madenciliği Teşvik Destekleme
ve Kredi Komisyonu adı altında yeniden
örgütlenmiştir. MİGEM'e bağlı Şube Müdürlüğü
şeklinde çalışmakta iken, şuan Madenciliği
Geliştirme Daire Başkanlığı şeklinde çalışmaktadır.
 Türkiye Petrolleri Anonim
Ortaklığı (TPAO)
Türkiye Petrolleri A. O Türkiye'deki tek milli petrol
ve doğalgaz üreticisidir. Petrol ve doğalgaz
açısından çok verimli olmayan jeolojik yapısı içinde
MTA Genel Müdürlüğü'nden devir aldığı iki saha ile
başladığı faaliyetleri yaklaşık 50 yıldır geliştirerek
sürdürmeyi başarmıştır. Bunun yanı sıra 1990'lı
yılların başlarından itibaren , petrol ve doğalgaz
arama ve üretimi konularında ulaştığı
personel,ekipman ve bilgi düzeyini değerlendirerek
Uluslararası arenada bağımsız olarak veya büyük
petrol şirketleri ile işbirliği içinde yurt dışında
arama ve üretim çalışmalarına başlamıştır.
 Türkiye Taş Kömürü Kurumu (TTK)
 Türkiye'nin en eski maden işletmelerinden olan
Zonguldak'taki taş kömürü yataklarını işleten Türkiye'nin en
sorunlu kamu işletmelerinden birisi durumundadır. Özellikle
jeolojik yapının uygun olmaması nedeniyle mekanize üretim
yapılmaması, üretim eski emek yoğun teknolojilerle
sürdürülmesi nedeniyle üretim maliyetleri son derece
yüksektir.
Yıllık yaklaşık üç milyon tonluk üretimi ile ülke taş kömürü
ihtiyacının ancak küçük bir bölümünü karşılayabilen kuruluş
üretim faaliyetlerini Zonguldak Merkez ile Amasra ve Ereğli
ilçelerinde yürütmektedir. Merkez ilçedeki işletmelerde
koklaşabilir taş kömürü üretimi yapılırken, Amasra ve Ereğli
ilçelerindeki üretim yarı koklaşabilir niteliktedir.
Geçmişte üretimi ağırlıklı olarak demir çelik sanayinin
ihtiyacını karşılamaya yönelik olduğu halde, son yıllarda
özellikle kalite sorunları nedeniyle demir çelik sanayinin talebi
önemli ölçüde düşmüştür. Halen TEAŞ 'a bağlı Çatalağzı
Termik Santrali kuruluşun en önemli müşterisi durumundadır.

 5177 Sayılı Kanunla taş kömürü Maden kanunu kapsamına

alınmış olup TTK'ya kendisinin yanında özel sektöre de
işlettirme hakkı tanınmıştır.
Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ)
 Yıllık 60 milyon tonu aşan üretim kapasitesi ile
madencilik alanında Türkiye'nin en büyük
kuruluşu durumundadır. Bu ölçüde TEAŞ'ın termik
santrallerinin kömür ihtiyacını karşılamak üzere
üretim yapan kuruluşta üretimin büyük bölümü
açık işletmelerden sağlanmaktadır.
1980'li yılların ikinci yarısında yapılan yatırımlarla
oluşturulan büyük ölçekli modern donanımlı açık
işletmelere ilave olarak, son yıllarda mekanize yer
altı işletmelerinin oluşturulması yönünde bir çaba
izlenmektedir.
Üretimin termik santrallerle satılandan kalan
kısmı ısınma amaçlı satılmaktadır.

 TKİ son yıllarda kendi üretiminin yanı sıra kendi

ruhsat sahalarında özel sektöre rödovansla üretim
yapılmasına izin vermektedir.
 Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü
 1935 yılında kurulan ve ülkenin ilk madencilik kuruluşlardan biri olan
ETİBANK'a madencilik alanında devamı olan Eti Holding A.Ş Türkiye'deki en
geniş faaliyet alanına sahip madencilik kuruluşudur. Eti Holding A.Ş
2004/6731 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla Eti Maden İşletmeleri Genel
Müdürlüğü adını almıştır. Enerji hammaddeleri ve demir cevheri dışında
madenciliğin her alanında faaliyeti olan kuruluş, yıllık 300 milyon doları aşan
ihracat geliri ile aynı zamanda Türkiye'nin en büyük maden ihracatçısıdır.
Enerji ve madencilik alanında faaliyet gösteren kamu ve iktisadi
teşebbüslerin hemen hemen tamamı ya bu kuruluşun bünyesinden çıkmış
veya Etibank'ın öncülüğünde kurulmuştur.
 Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü'nün ana faaliyet alanı bor
madenciliği ve bor kimyasalları üretimidir. Dünya bor rezervlerinin
yaklaşık %72'ine sahip olan ülkemizde, yasa ile bor madenlerinin tek
işleticisi olarak belirlenmiş olan Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü bu
alanda dünyadaki iki büyük üreticiden birisi durumundadır.
 Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü'ne bağlı olarak çalışan ilk kıymetli
metallere ait işletme Kütahya Gümüşköy işletmesidir. Eti Maden İşletmeleri
bünyesindeki bu tesis özelleştirme kapsamında devredilmiştir.
 Yine bu Kurum bünyesinde bulunan ferrokrom ve alüminyum tesisleri
özelleştirilmiştir.
 Kuruluşun geçmişte en önemli faaliyet alanı oluşturan bakır madenciliği
bugün kuruluşun faaliyetleri arasında arka sıralara düşmüştür. Eti maden
İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nün bakır madenciliği alanındaki mevcut
faaliyeti (%45 hisse ile iştirakı olan Çayeli Bakır İşletmeleri dışında)
Küre'deki piritli bakır işletmesi idi. Bu işletme KBİ'ye ait Samsun izabe tesisi
ile birlikte özelleştirilmiştir.
 Bunlara ek olarak İzmir'deki perlit işletmesi kuruluşun halen devam eden
diğer bir üretim faaliyetini oluşturmaktadır. Mazıdağ fosfat işletmesi ve
çeşitli yerlerdeki Maden Müdürlüklerinde ise ekonomik işletmecilik yapma
imkanının kalmaması nedeniyle üretim faaliyetleri durdurulmuştur.
 Türkiye Demir Çelik
İşletmeleri (TDÇİ)
Türkiye'de entegre demir çelik sanayi oluşturma
düşüncesiyle hareketle Divriği ve Hekimhan demir
madenleri ile birlikte Karabük ve İskenderun demir
çelik fabrikalarının bir araya getirilmesiyle
oluşturulan TDÇİ günümüzde işlevini
tamamlamıştır.
TDÇİ hala ülkemizin en büyük demir sahalarına
sahiptir. Bu sahalarda özel sektör rödövansla
üretim yapmaktadır. TDÇİ geçmişte yalnızca kendi
üretim faaliyeti ile değil, fabrikalarının ihtiyacını
karşılamaya yönelik olarak özel madencilere
sağladığı desteklerde demir madenciliği açısından
çok önemli bir rol oynamıştır. TDÇİ‘ye bağlı
fabrikaların özelleştirilmesinden sonra kuruluş
tasfiye edilmiştir.
 Karadeniz Bakır İşletmeleri
(KBİ)
Karadeniz Bölgesindeki cevherlerden üretilen
cevherin Samsun'daki izabe tesisinde işlemek
üzere Etibank'a bağlı bir ortaklık olarak kurulan
KBİ madencilik faaliyetlerini uzun yıllar Murgul ve
Kutlular işletmeleri’nde sürdürmüştür. Ancak
Kutlular işletmesinin kapatılması nedeniyle, Murgul
işletmesi halen KBİ'nin tek madencilik operasyonu
durumundadır. Kutlular işletmesinin kapatılması ve
Murgul işletmesindeki üretimin önemli ölçüde
düşmesi ve Samsun izabe tesislerindeki kapasite
artışı nedeniyle, başlangıçta izabe tesisinin
ihtiyacını kendi işletmelerinden karşılayabilen KBİ
son yıllarda giderek artan oranlarda bakır
konsantresi ithalatına yönelmiştir. KBİ'ye bağlı
Samsun izabe tesisi, Eti Maden İşletmeleri Genel
Müdürlüğü'ne bağlı Küre İşletmesiyle birlikte
özelleştirilmiştir.
 Tekel Genel Müdürlüğü
(Tuz Sanayi Müessesi)
Tekel Genel Müdürlüğünün madencilikle ilgisi tuz
üretimine ilişkin faaliyetinden kaynaklanmaktadır.
Tekel Genel Müdürlüğünün 4683 Sayılı Kanunla tuz
üretimindeki Tekel durumu sona ermiştir.
Kuruluşun tuz üretimine ilişkin faaliyetleri İzmir'de
bulunan tuz sanayi müessesi tarafından
yürütülmektedir. Başta İzmir- Çamaltı, Ayvalı
deniz tuzlaları ile Tuz Gölündeki Yavşan ve Kayacık
göl tuzlaları olmak üzere ülkenin değişik
yörelerindeki kaynak ve kaya tuzu sahalarından
yapılan üretim ile Tekel Genel Müdürlüğü ülkenin
tuz ihtiyacının büyük bölümünü karşılamaktadır.
Tekel Genel Müdürlüğü 4683 Sayılı Kanun
yürürlüğe girmeden önce özellikle kaynak suyu tuz
sahalarını rödovansla işlemeye vermiştir.
MTA’LI OLMAK AYRICALIKTIR
KIYMETİNİ BİLİN
DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR
EDERİM
HOŞGELDİNİZ