PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON

SAOBRAĆAJNI FAKULTET
BANJA LUKA

Predmet:
OSNOVE DRUMSKOG SAOBRAĆAJA I
TRANSPORT
Tematska cjelina: Organizacija i tehnologija drumskog
transporta, podjele drumskog transporta, vozni park i
njegova eksploatacija

Predmetni nastavnik: Viši asistent:

Prof. dr. Milica Miličić, dipl.ing.saobr. Slavko Davidović, dipl.ing.saobr.
Pojam organizacija – organon (grčki – oruđe, alat, pravljenje)

ORGANIZACIJA DRUMSKOG TRANSPORTA – skup

mjera, aktivnosti, pravila i postupaka koji omogućavaju
efikasno, ekonomično i bezbjedno prevoženje ljudi ili stvari
sa jednog mjesta na drugo

VRSTE PODJELE DRUMSKOG TRANSPORTA:

- prema namjeni
- prema teritoriji poslovanja
- prema predmetu prevoženja
- prema načinu organizacije
- prema specifičnim karakteristikama kapaciteta
voznog parka
PODJELA DRUMSKOG TRANSPORTA PREMA NAMJENI:

- JAVNI PREVOZ ili PREVOZ ZA OPŠTE DOBRO

- PREVOZ ZA VLASTITE POTREBE

JAVNI PREVOZ ili PREVOZ ZA OPŠTE DOBRO

- prevoz lica i stvari uz odgovarajuću naknadu, svima
dostupan pod jednakim uslovima
- obavlja se kao linijski i vanlinijski
- tačno definisani uslovi i obaveze prevoznika – Zakon

PREVOZ ZA VLASTITE POTREBE

- transportna djelatnost se obavlja za vlastite potrebe
- definisan Zakonom
- pozitivne i negativne strane
PODJELA DRUMSKOG TRANSPORTA PREMA
TERITORIJI POSLOVANJA:
- UNUTRAŠNJI
- MEĐUNARODNI

UNUTRAŠNJI
- domaći. Prevoz robe ili putnika koji se obavlja na teritoriji
jedne države
- obavlja se u skladu sa državnim propisima koji su usklađeni sa
međunarodnim standardima
- podjela: gradski, prigradski i međugradski

MEĐUNARODNI
- prevoz između dvije ili više država (uključujući i pogranični
transport)
- obavlja se u skladu sa državnim i međunarodnim propisima
- međunarodni drumski transport može biti: javni, za vlastite potrebe,
teretni, linijski i slobodni
- međunarodni PUTNIČKI prevoz se uspostavlja međunarodnim
ugovorima, a na osnovu prethodne saglasnosti nadležnih
državnih tijela
- međunarodni linijski prevoz putnika (linijska
vožnja i tranzitna vožnja)
- međunarodni slobodni prevoz putnika (privremeni
i naizmjenični)

- međunarodni TERETNI prevoz se obavlja u skladu sa domaćim i

međunarodnim propisima
- javni ili za vlastite potrebe, nacionalni,
mađunarodni, tranzitni, pogranični, bilateralni,
linijski, slobodni
- TIR karnet – ubrzanje procedure carinskih i drugih formalnosti pri
prelasku državnih granica
- TIR karnet (franc. Transport International par la Rout)– ubrzanje
procedure carinskih i drugih formalnosti pri prelasku državnih granica

- smanjuje troškove transporta smanjujući formalnosti i kašnjenja u tranzitu,

- olakšava kretanje u tranzitu primjenom standardizovane regulative i
dokumentacije,
- roba se kreće preko međunarodnih granica s minimalnim ometanjima i
stajanjima,
- kašnjenja i troškovi transporta su smanjeni,
- dokumenti su pojednostavnjeni i standardizovani,
- nema potrebe za depozitom (garancijom) na granicama tranzitnih država.
- zagarantovano plaćanje carinskih i poreznih naknada u slučaju
zloupotrebe (do 50 000 $),
- samo "bona fide" prijevoznicima je dozvoljeno korištenje TIR karneta -
čime se povećava sigurnost sistema,
- smanjena je potreba fizičke kontrole robe u tranzitu,
- sustav olakšava carinsku kontrolu i popratnu dokumentaciju
- potiče razvitak međunarodne trgovine
PODJELA DRUMSKOG TRANSPORTA PREMA NAČINU
ORGANIZACIJE:

- LINIJSKI DRUMSKI TRANSPORT

- SLOBODNI DRUMSKI TRANSPORT

- TAKSI PREVOZ

LINIJSKI DRUMSKI TRANSPORT

- prevoz putnika ili robe po unaprijed utvrđenom redu vožnje i trasi
- cijena i uslovi prevoza unaprijed poznati
- obavlja se isključivo na osnovu registrovanog reda vožnje
- može biti stalni, sezonski i povremeni
SLOBODNI DRUMSKI TRANSPORT
- po potrebi, od slučaja do slučaja
- odnos prevoznik / korisnik se sporazumno određuje

TAKSI PREVOZ
- javni individualni prevoz putnika,
- obavlja se po unapred poznatoj tarifi
- relaciju određuje korisnik
- obavlja se u skladu s važećim domaćim i međunarodnim
propisima
Pojam tehnologija – tehnika (grčki techne – umjetnost, vještina) +
logija (grčki logos – smisao govor, područje mišljenja)

TEHNOLOGIJA TRANSPORTA – naučni pristup opisu

načina transporta proizvodnje, odnosno stvaranja usluga u
transport
Usluga u transportu – saobraćajne, transportne, prevozne,
logističke . . .

TEHNOLOGIJA DRUMSKOG TRANSPORTA – proučava

procese koji se odvijaju tokom promjene mjesta od izvora do
cilja

Elementi tehnologije drumskog transporta – objekti, sredstva

rada i infrastruktura – u međusobnoj interakciji i sa
zajedničkim zadatkom – stvoriti uslugu
VOZNI PARK
VOZNI PARK– skup svih transportnih sredstava autotransportne
organizacije (formiranje: organizaciono i teritorijalno)
Sastav voznog parka

različitih eksploataciono- različitog

tehničkih karakteristika tehničkog stanja
(dužina, širina, visina,
razmak točkova, masa...)

HOMOGEN – sastavljen od vozila iste marke i tipa - rijetko

Pri organizovanju eksploatacije potrebno je izvršiti podjelu na

grupe vozila (u funciji marke ili tipa, godine proizvodnje,
korisne nosivosti, namjene tovarnog prostora, autobusi za
gradski saobraćaj...) – upoređivanje izmjeritelja rada
INVENTARSKI VOZNI PARK– skup svih vozila koja se vode u
inventaru knjigovodstvenih osnovnih sredstava autotransportne
organizacije

Ai – inventarski broj vozila

Inventarski vozni park u heterogenom voznom parku - skup grupa

vozila razvrstanih po markama i tipovima vozila u voznom parku
𝑛
𝐴𝑖 = 𝐴𝑖1 + 𝐴𝑖2 + ⋯ + 𝐴𝑖𝑛 = ෍ 𝐴𝑖𝑖
1

𝐴𝑖1 , 𝐴𝑖2 … 𝐴𝑖𝑛 – skupovi različitih marki i tipova inventarskih

vozila u voznom parku

n – broj grupa vozila u inventarskom voznom parku

 Podjela inventarskog voznog parka prema tehničkom stanju:
- vozila koja su tehnički ispravna - 𝐴𝑠
- vozila koja su tehnički neispravna - 𝐴𝑛

Homogen vozni park 𝐴𝑖 = 𝐴𝑠 + 𝐴𝑛

𝑛 𝑛 𝑛
Heterogen vozni park 𝐴𝑖 = ෍ 𝐴𝑖𝑖 = ෍ 𝐴𝑠𝑖 + ෍ 𝐴𝑛𝑖
1 1 𝑖

n
෍ Asi = As1 + As2 . . . +Asn − skup broja tehnički ispravnih vozila po grupama
1

n
෍ Ani = An1 + An2 +. . . +Ann − skup broja tehnički neispravnih vozila po grupama
1

Podjela na As i An se dalje, po potrebi može raščlanjivati (prema

vrstama opravke, vozila koja se nalaze na opravci i vozila koja
čekaju na opravki . . .)
 Podjela inventarskog voznog parka koji se nalazi u tehnički
ispravnom stanju:
- vozila koja se nalaze na radu - 𝐴𝑟
- vozila koja se nalaze van rada - 𝐴𝑔

Homogen vozni park 𝐴𝑠 = 𝐴𝑟 + 𝐴𝑔

𝑛 𝑛 𝑛
Heterogen vozni park 𝐴𝑠 = ෍ 𝐴𝑠𝑖 = ෍ 𝐴𝑟𝑖 + ෍ 𝐴𝑔𝑖
1 1 𝑖

n
෍ Ari = Ar1 + Ar2 +. . . +Arn − skup broja vozila na radu po grupama
1

n
෍ Agi = Ag1 + Ag2 +. . . +Agn − skup broja tehnički ispravnih vozila van rada
1
Tehničko-eksploataciona podjela inventarskog voznog parka:

Homogen vozni park 𝐴𝑖 = 𝐴𝑟 + 𝐴𝑔 + 𝐴𝑛

𝑛 𝑛 𝑛 𝑛
Heterogen vozni park 𝐴𝑖 = ෍ 𝐴𝑖𝑖 = ෍ 𝐴𝑟𝑖 + ෍ 𝐴𝑔𝑖 + ෍ 𝐴𝑛𝑖
1 1 1 𝑖

ORGANIZOVANJE EKSPLOATACIJE
INVENTARSKOG VOZNOG PARKA
TREBA USMJERITI KA TOME DA SE
MAKSIMIZIRA BROJ VOZILA NA
RADU Ar I MINIMIZIRA BROJ
ISPRAVNIH VOZILA VAN RADA Ag I
BROJ NEISPRAVNIH VOZILA An
TRANSPORTNI PROCES

Proces premještanja / prevoženja robe i putnika, uključujući sve

pripremne i završne operacije

3 aktivna učesnika: pošiljalac, prevoznik i primalac

priprema
A za prevoz isporuka B

A1 prevoz
B1

posiljalac transportni proces primalac

PROSTA VOŽNJA
potpun ciklus transportnog procesa i sastoji se iz utovara robe
(ukrcavanja putnika), prevoza robe (putnika), istovara robe
(iskrcavanja putnika) i dolaska vozila na sledeće mesto utovara
robe (ukrcavanja putnika)

SLOŽENA VOŽNJA
transportni proces sastavljen od potpunih i nepotpunih ciklusa
transportnog procesa pri čemu se transportno sredstvo (vozilo) u
toku izvršenja transporta kreće od početne tačke vožnje ka
krajnjoj sa usputnim stajanjima radi utovara / istovara tereta,
odnosno ukrcavanja / iskrcavanja putnika

OBRT
transportni proces koji se sastoji iz jedne ili više vožnji sa
povratkom prevoznog sredstva (vozila) u prvobitnu polaznu tačku
PREVOZNI PUT
- odabrani i vozaču propisani pravac kretanja vozila pri izvršenju
prevoza između dva mesta
- u praksi se koristi i termini ITINERER i MARŠUTA

TRANSPORTNI RAD
- proizvod ostvarenog obima prevoza putnika ili količine
prevezenog tereta i prosečnog rastojanja na kome je transport
izvršen
U PUTNIČKOM SAOBRAĆAJU:
- jedinica: putnik-kilometar pkm
- transportni rad ostvaren prevozom jednog putnika na
rastojanju od jednog kilometra
U ROBNOM – TERETNOM SAOBRAĆAJU:
- jedinica: tona-kilometar tkm
- transportni rad ostvaren prevozom jede tone tereta na
rastojanju od jednog kilometra
DOBRA ORGANIZACIJA DRUMSKOG TRANSPORTA ?
- precizno planiranje i optimalna organizacija eksploatacije
transportnih sredstava. Kako?
- poznavanje nivo izmjeritelja eksploatacije transportnih
sredstava i njihov uticaj na proizvodnost
- izučavanje prevoznih zahtjeva i uslova pri kojima treba
organizovati transport
- analiza ostvarenih rezultata rada u prethodnom periodu

TRANSPORTNI RAD – određivanje elemenata:

- vremenski bilans vozila u danima
- vremenski bilans vozila u satima
- pređeni put vozila i stepen iskorištenja pređenog puta
- stepen iskorištenja kapaciteta vozila
- uslovi pri izvršenju transportnih procesa (brzina, rastojanje...)