Economics of

Otgontugs
Banzragch
education
National
University of
lecture #5
Mongolia Хүмүүн капиталын
онол
Лекцийн агуулга
• Хүмүүн капиталын онолын түүх
• Хүмүүн капиталын тодорхойлолт, бүтэц, ялгагдах шинж чанарууд,
хэмжих нь
• Хүмүүн капиталын бүтэц:
(1) эрүүл мэнд,
(2) боловсрол,
(3) ажлын дадлага туршлага
• Хүмүүн капиталд хөрөнгө оруулах нь
Хүмүүн капиталын онолын түүх
• 1945 оноос хойш WWII дараа эдийн засагчид дайны өртгийг
тооцоход хүмүүн капиталын гарзыг тооцоход энэ талаар илүү
ярьж, бичиж, тооцож эхэлсэн,
• 1940-1950 онуудад амьдралын даатгалын тухай судалгаанд
хүмүүн капиталын талаар судалсан байдаг.
• 1950 оноос хүмүүн капитал чухал нөлөөлтэй гэдгийг судалж
эхэлсэн.
• Хүмүүн капиталын онолын микроэкономикс боловсрол ба
цалингийн хамаарал, хөдөлмөрийн зах зээл гэх гол сэдвүүд дээр
тулгуурладаг,
Хүмүүн капиталын онолын түүх
• Хүмүүн капиталын онолын макроэкономикс боловсрол ба эдийн
засгийн өсөлт, орлогын өсөлт, орлогын ялгаа, дахин хуваариалалт,
санхүүжилт, татвар гэх гол сэдвүүд дээр тулгуурладаг,
• 1960 онуудад макро эдийн засагчид эдийн засгийн өсөлтөнд
нөлөөлөх гол хүчин зүйл хүмүүн капитал гэж үзэж загварын
өргөтгөлийг хийж эхэлсэн.
• 1980 онуудад мэдээлийн тэгш бус байдал, дам нөлөө гэсэн онол
нь хүмүүн капиталын онолыг үргэлжлүүлсэн.
Human capital- хүмүүн капитал
• Эдийн засагчид капитал гэсэн үгээр ихэвчлэн мөнгө, хөрөнгийг ( газар,
мал, байшин, хадгаламж, үнэт цаас) хэлдэг байсан.
• By human capital эдийн засагчид боловсрол, эрүүл мэндийг хамтруулан
авч үздэг (Gary Becker, 1964)
• Эрүүл мэнд, боловсрол хөдөлмөрийн нийлүүлэлт, хөдөлмөрийн
бүтээмжид их нөлөөлдөг:
 Боловсролтой хүн илүү бүтээмжтэй ажилладаг
 Эрүүл хүн илүү бүтээмжтэй ажилладаг
• Хүмүүн капиталын онолын хамгийн гол хэсэг, хамгийн их судлагдсан
хэсэг нь боловсрол юм.
• Тиймээс боловсрол олж авах нь хүмүүн капиталд оруулж буй хөрөнгө
оруулалт гэж үздэг.
Хүмүүн капиталын онолыг үндэслэгч:
Schultz, T.W (1902-1998)
• Schultz, T.W. (1961) Investment
in Human Capital. American
Economic Review, 51, 1-17.
• http://la.utexas.edu/users/hclea
ver/330T/350kPEESchultzInvest
mentHumanCapital.pdf
Хүмүүн капиталын онолыг үндэслэгч:
Mincer, Jacob (1922-2006)
• Нийт нийгмийн хувьд хүмүүн капиталын
үр өгөөжийг тооцох аргыг Jacob Mincer,
(1958) гаргасан.
• Үүнийг Mincer earning function гэж
нэрлэдэг.
• Mincer, Jacob (1974) Schooling,
Experience and Earnings, New York:
National Bureau of Economic Research.
• https://www.iza.org/publications/dp/847/
jacob-mincer-experience-and-the-
distribution-of-earnings
Хүмүүн капиталын онолыг үндэслэгч:
Gary Becker (1930-2014)
• Becker, Gary S. (1962) “Investment in
Human Capital: A Theoretical
Analysis” Journal of Political Economy,
70(5) Part 2: Investment in Human
Beings, 9-49.
• Becker, Gary S. (1964) Human Capital:
A Theoretical and Empirical Analysis
with Special Reference to Education,
New York: National Bureau of
Economic Research.
Капитал, хөдөлмөр, нийт хүчин зүйлсийн бүтээмж өндөр байх тусам
эдийн засгийн өсөлт нэмэгддэг гэсэн онолыг үндэслэгч нар

Robert Solow (1924- ) Trevor Swan (1918-1989)

Хүмүүн капиталын онолыг үндэслэгч:
Gary Becker (1930-2014)
• Нобелийн шагналт G.Becker:
 Боловсролд оруулж байгаа зардал бол хөрөнгө
оруулалт, хүмүүн капиталд оруулж байгаа
хөрөнгө оруулалт,
хувь хүний,
Нийгмийн,
Эрэгтэй, эмэгтэй,
Нийгмийн нэг бүлгийн хувьд хүмүүн капиталын
хэмжээ, түүнээс хүртэх өгөөж ялгаатай байгааг
харуулсан.
Хүнд хэрэгтэй мэдэгийг ерөнхий ба тусгай
шаардлагад нийтцсэн мэдлэг чадвар гэж
ангилсан.
Хүмүүн капитал гэж юу вэ?
• “The stock of abilities can collectively yield a whole stream of
services that are needed for yielding income for both the nation
and the individual."
• Хүмүүс эдийн засгийн хэллэгээр капитал, нөөц гэж нэрлэгдэх
болсон.
• Хүмүүн капитал гэдэг нь тухайн нийгэмд хүн эзэмшсэн мэдлэг, ур
чадвар, чадамж, дадлага туршлага, эрүүл мэндийн сайн байдлаа
ашиглан нэмүү өртөг, нэмэлт сайн сайхан байдлыг үүсгэж байгаа
чадамжийг хэлнэ.
• Эдийн засаг, нийгмийн бүх л салбарт хүмүүн капиталыг ашиглана.
• Орчин үед хүмүүн капиталын онолыг төрийн бодлогод өргөнөөр
хэрэглэж байна.
 Хүмүүн капитал гэж юу вэ?
• “The stock of abilities can collectively yield a whole
stream of services that are needed for yielding
income for both the nation and the individual."
• Gary Becker: “ embodied knowledge and skills” буюу
хуримтлуулсан мэдлэг, ур чадвар
• Schultz, Mincer, Becker: “ Хүмүүн капиталыг хөрөнгө
оруулалтын үр дүнд бий болдог”,
 Хүмүүн капитал гэж юу вэ?
• Schultz, Nelson/Phelps: “ Хүмүүн капиталыг голчлон
шинэ зүйлд дасан зохицох чадвар”,
• Bowles-Gintis: “Хүмүүн капитал бол нийгэмд дасан
зохицох, ажил хийх чадавх бөгөөд сургуулийн гол
үүрэг нь хүнд зөв үзэл санаа төлөвшүүлэх”
• Micheal SpenceД “Хүмүүн капитал нь үйлдвэрлэлийн
үйл явцад хэрэглэгддэг биеэ даасан шинж чанар
гэхээсээ илүү хувь хүний чадварын сигнал, дохио ”
 Хүмүүн капитал онолын гол ойлголт
• The term, human capital has come to be generally
accepted by economists as a component of the labor
force Y=F( K, L).
• Itself is a significant change from the classical
theorists concept of labor as a static factor of
production.
• Сонгодог эдийн засагчдийн хувьд L- бол зөвхөн
хөдөлмөр, ажиллах хүчний тоо гэсэн ойлголт байсан.
 Хүмүүн капитал онолын гол ойлголт
• Олон жилийн хугацаанд эдийн засагчид эдийн засгийн хөгжлийг
капитал, мөнгө, натурал нөөцийн хувьд авч үзэж байсан бол 1960
оноос Schultz (1961) ийн дүгнэснээр:
L= L (skilled) +L (unskilled) буюу хүмүүн капитал гэсэн гол ойлголтыг
гаргаж ирсэн.
• All humans possess some abilities needed in production.
• Schultz (1961) argument бол:
“ An increases in the value of observed total output in relation to
increases in existing factors of production could be attributed to
investment in human capital”.
Health- эрүүл мэнд
• Эрүүл хүмүүс ( өвчтэй хүмүүстэй харьцуулахад) илүү бүтээмжтэй
ажиллана.
• Тиймээс эрүүл мэнд бол хүмүүн капиталын гол хэсэг.
• 19 болон 20 зууны үед хүмүүсийн эрүүл мэнд их сайжирсан.
• Шалтгаан:
 Анагаахын шинжлэх ухааны хөгжил
 Хоол, хүнсний хангамж сайжирсан.
• Эдгээр хөгжил дэвшил нь эдийн засгийн хөгжил, өсөлтөнд их
нөлөөлсөн. Эсвэл эсрэгээрээ, эдийн засгийн хөгжил нь хүмүүсийн эрүүл
байх, урт наслахад илүү нөлөөлсөн.
• Endojeineity bias problem
• Тахиа өндөгнөөс гарсан уу, эсвэл өндөг тахианаас гарсан уу? асуудал
Хүмүүн капиталын бусад нөөцүүдтэй ижил
болон ялгаатай шинж чанарууд:
• Бусад нөөцүүдтэй ижил • Бусад нөөцүүдээс ялгаатай шинж чанарууд:
шинж чанарууд: • Капиталаас өөр нь хугацаа нь дууссан ч гэсэн хүмүүн капитал
• Яг л ижил нөөц алга болохгүй,
• Үйлдвэрлэл явуулал гол • Боловсролтой хүмүүн капитал нь шинэ мэдлэг, шинэ ур чадвар
нөөцүүдийн нэг нэмж олж авах талаараа өөр.
• Бусад нөөцүүдийн адил • Капитал шиг шууд худалдагдахгүй.
ахиу бүтээгдэхүүн бий • Хүмүүн капитал нь эдийн засгийн бүх салбарт ашиглагдана, ө.х
болгоно. илүү хэрэглэгдэнэ.
• Үйлдвэрлэл явуулал гол
нөөцүүдийн нэг • Хүмүүн капиталыг илүү удаан хугацаанд бий болгодог.
• Бусад нөөцүүдийн адил • Хүмүүн капиталд оруулсан хөрөнгө оруулалтын өгөөж бусад
элэгдэл хорогдолд орно, нөөцүүдэд оруулснаас илүү өндөр
• Бусад нөөцүүдийн адил • Зөвхөн эдийн засгийн бус нийгмийн бусад өөр дам нөлөө
мэдлэг түгээгдсэнээр үзүүлдэг хүчин зүйл.
нөөцийн хязгаарлалт • Мэдлэгээ хуваалцсанаар мэдлэг анхны эзний өмчлөлөөс гарч
буурна. бусдад дамжуулагдана, мөн бусад олон хүний хэрэглээг
хязгаарладаггүй.
Хүмүүн капитал хэмжээ, чанарын хувьд
хүмүүсийн хувьд өөр өөр байна.
• Шалтгаан:
 хувь хүмүүсийн өөрсдийн ур
чадвар (ген)
 суралцсан сургуулийн чанар
өөр өөр байна,
 олж авсан ажлын туршлагууд
өөр өөр байна,
 Хөдөлмөрийн зах зээлд
гарахаас өмнөх нөхцөл,
нөлөөлөх хүчин зүйлс өөр өөр
байна.
Хүмүүн капиталыг хэмжих нь (Leeuwen, 2007)
• Боловсролын түвшин
• Сургуульд суралцагчдын тоо
• Бичиг үсгийн боловсролтой хүний тоо, түвшин
• Насанд хүрсэн хүн амын дундаж боловсрол
• Ажиллах хүчний сургуульд суралцсан жилийн дундаж утга,
• Боловсролын чанар,
• Сурлагын амжилт,
• Сурах чадвар
• Шинэ санаа гаргах чадвар,
Хүмүүн капитал: 2015 оны ЦАС дата. http://1212.mn

30
27
25

21.8
20
17.8
15 13.7 13.6

10

4.9
5

1.2
0
Боловсролгүй Бага Суурь Бүрэн дунд Техник мэргэжлийн Бакалаврын Магистр, доктор
Хүмүүн капиталыг хэмжих нь (Leeuwen, 2007)
• Сургуульд суралцагчдын тоо
• Бичиг үсгийн боловсролтой хүний тоо, түвшинтоон үзүүлэлтүүд
• Хүмүүн капиталын бэлэн, эцсийн хэмжээс (stock), явцын урсгал
(flow)
• Human capital stock – яг одоо байгаа хүмүүн капиталын хэмжээ
• Human capital flow - сургуульд элссэн, сурч байгаа, төгссөн хүний
тоо
• 𝐻𝐶0 +Хүмүүн капиталын хөрөнгө оруулалт −
Хүмүүн капиталын элэгдэл = 𝐻𝐶1
Хүмүүн капиталд оруулах хөрөнгө оруулалт
Заяадэлгэр, 2011
• Гэр бүл дотор болон бага насны
асран хамгаалах үйл ажиллагааны
явцад,
• Албан ёсны боловсрол, сургалтанд,
• Хөдөлмөрийн зах зээлийн
сургалтанд,
• Насанд хүрэгсдийн боловсролын
хөтөлбөрт,
• Ажлын байран дах сургалтанд
хамрагдсанаар,
• Өдөр тутмын амьдралын туршлага,
• Албан бус боловсролын хэлбэрээр,
олон нийтийн ажилд оролцсоноор,
• Хөрөнгө оруулалтын элэгдэл:
• суралцах, мэдэх явцад өмнөх
сурсан зүйлээ хэрэглэхгүй бол
мартдаг,
• Хүний нас хөгрөх тусам хүмүүн
капитал элэгддэг,
• Сурсан мэдлэгээ хэрэглэхгүй бол
техникийн элэгдэл явагддаг,
• Техник технологийн дэвшил
хурдацтай явагдах тусам хүмүүн
капиталын эдийн засгийн элэгдэл
явагдана,
Хүмүүн капитал- тодорхойлох нь
• Орчин үед хүмүүн капиталд бүх төрлийн мэдлэгийг оруулах ёстой
гэж үзэж байгаа OECD (2001):
“Хүмүүн капитал бол нийгэм, эдийн засаг, хувийн амьдралын
сайн сайхан байдлыг бүтээх зэвсэглэмж болох хувь хүний
олж авсан мэдлэг, чадвар, чадамж, онцгой шинж чанар юм”
• Гэхдээ судлаачид энэ тодорхойлолтийн сүүлийн хэсгийг хасаж
хүмүүн капиталыг тодорхойлж байгаа. Leeuwen (2007):
“Нийгэм, эдийн засаг, хувийн амьдралын сайн сайхан
байдлыг бүтээх зэвсэглэмж болох хувь хүний олж авсан
мэдлэг, чадвар, чадамж юм”. Учир нь хувь хүний онцгой
шинж чанар нь хөрөнгө оруулалтын шинж чанаргүй юм.
 Эдийн засаг хөгжих тусам эрэлт хэрэгцээтэй ур чадварын төрөл
өөрчлөгдөж байна.
70

65 Nonroutine analytic

60
Non routine
55 interactive

50 Routine
Routine cognitive Manual

45
Nonroutine Manual
40
1960 1970 1980 1990 2002

Source: Levy and Murnane (2005)

 Шаардлагатай ур чадварууд
1. Асуудал шийдвэрлэх ур чадвар, шүүмжээр сэтгэх, дүн шинжилгээ хийх
чадвар

2. Суралцах чадвар, шинэ мэдлэг олж авах чадвар

3. Харилцах чадвар, унших болон бичих чадварыг оролцуулна

4. Өөрийгөө удирдах, үнэн зөв үнэлгээ дүгнэлт өгөх, эрсдлийг удирдах Хувийн
ур чадвар

5. Нийгмийн ур чадвар бусадтай баг болон ажиллах, бусдыг сэдэлжүүлэх

чадвар, харилцагчидтай зөв зохистой харилцах, бусдыг удирдан
манлайлах, зөрчлийг шийдвэрлэх, олон нийтийн сүлжээ буюу танилын
хүрээгээ хөгжүүлэх
https://www.youtube.com/watch?v=QajILZ3S2RE
• Гэрийн даалгавар:
• А. Заяадэлгэр
• “Боловсролын эдийн
засаг” Хуудас 63-68.
• Энэ лекцийн материалаа
унших,
• Gary Becker цахим
лекцийг дээр бичсэн
холбоосоор орж сонсох,