UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET ZA SAOBRACAJ I KOMUNIKACIJE

SEMINARSKI RAD
Tema
ZNAČAJNE OSOBENOSTI SAOBRAĆAJNOG TOKA I
KARAKTERISTIČNE VRIJEDNOSTI OSNOVNIH
PARAMETARA:
- složenost saobraćajnog toka
- opći uslovi odvijanja saobraćaja
- sastav ili struktura saobraćajnog toka

Sarajevo; 2011. god

 U V O D

Karakteristične vrijednosti osnovnih parametara

saobraćajnog toka od značaja su kako za adekvatno
opisivanje relacija između osnovnih parametara
saobraćajnog toka, tako i za riješavanje konkretnih
zadataka iz inžinjerske prakse.
U red važnijih osobenosti saobraćajnog toka, značajnih
za opisivanje zakonitosti kretanja vozila, odnosno
saobraćajnih tokova na drumskim saobraćajnicama i
za sadržajnije opisivanje osnovnih parametara
saobraćajnog toka, prije svega protoka vozila, spadaju:
Složenost saobraćajnog toka,
Opšti uslovi odvijanja saobraćaja,
Sastav ili struktura saobraćajnog toka i mjerodavna
vozila u toku za analizu kapaciteta, nivoa usluge i
dimenzionisanje kolovozne konstrukcije,
Vremenska neravnomjernost saobraćajnog toka i
karakteristične vrijednosti saobraćajnog toka (qm-
mjerodavni protok, q15-maksimalni 15-minutni protok pri
qm, maksimalni časovni protok - qmax),
Neravnomjernost toka po smjerovima pri qm, q15 i qmax,
Neravnomjernost toka po trakama,
Karakteristike vozača u PA sa aspekta redovnosti u
korištenju automobila.
U definisanju metodologije za formiranje informacione
osnove o saobraćajnim tokovima, koja se zasniva na
permanentnom brojanju vozila, mjerenju brzina i
osovinskih opterećenja neophodno je osigurati
podatke za analizu svih navedenih značajnih
osobenosti saobraćajnog toka i karakterističnih
vrijednosti osnovnih parametara.
 SLOZENOST SAOBRACAJNOG
TOKA
U opisivanju saobraćajnih tokova i zakonitosti kretanja
motornih vozila na mreži drumskih saobraćajnica, pri
korištenju osnovnih parametara saobraćajnog toka, a
prije svega protoka vozila, od značaja je znati i kakav je
saobraćajni tok sa gledišta broja nizova i smjerova i
kakav je međusobni odnos smjerova i nizova tj. kakva je
slika saobraćajnih tokova na funkcionalne dijelove
posmatrane mreže.
Sa tog gledišta saobraćajni tok može biti:
prost tok i
složen tok.
SLOŽENOST SAOBRAĆAJNOG
TOKA

Saobraćajni tokovi sa gledišta broja

nizova i smjerova:

– prost tok
– složen tok
 Prost saobracajni tok
Prost saobraćajni tok se sastoji od jednog niza vozila koja
se kreću u jednom pravcu i u jednom smjeru.
Najmanji broj vozila, s obzirom na interakcijsku
međuzavisnost u kretanju, iznosi 2 vozila u jednom nizu u
istom smjeru.

Prost saobraćajni tok

Prost saobraćajni tok predstavlja osnovu tj. ima značenje
baznog (mjerodavnog) toka, za definisanje
fundamentalnih teorijskih relacija između osnovnih
parametara saobraćajnog toka.
 Slozen saobracajni tok
Složen saobraćajni tok se sastoji od dva ili više prostih
saobraćajnih tokova koji, s obzirom na međusobne odnose
nizova i smjerova, može biti:

složen saobraćajni tok od dva ili više prostih tokova

međusobno paralelnih u istom ili suprotnom smjeru;
složen saobraćajni tok od dva ili više prostih tokova koji
se međusobno spajaju (ulivaju) ili razdvajaju (odlivanje);
složen saobraćajni tok od dva ili više prostih tokova koji
se međusobno prepliću;
složen saobraćajni tok od dva ili više prostih tokova koji
se međusobno sijeku.
Složen saobraćajni tok od dva ili više paralelnih prostih tokova međusobno
paralelnih u istom ili suprotnom smjeru
Složen saobraćajni tok od dva ili više prostih tokova koji se međusobno
spajaju ( ulivaju ) ili razdvajaju ( odlivanje )
Složen saobraćajni tok od dva ili više prostih tokova koji se međusobno
prepliću
Složen saobraćajni tok od dva ili više prostih tokova koji se međusobno
sijeku
Realni saobraćajni tokovi u principu pripadaju grupi
složenih saobraćajnih tokova. Zato, kada je riječ o
realnom saobraćajnom toku, pojam za protok vozila kao i
pojmovi za ostale osnovne parametre sa praktičnog
aspekta moraju biti dopunjeni objašnjenjem o kakvom se
saobraćajnom toku radi, s obzirom na izloženu
klasifikaciju.
O ovoj osobenosti saobraćajnog toka neophodno je voditi
računa u definisanju parametara koji se statistički prate
kroz aktivnosti brojanja saobraćaja na mreži drumskih
saobraćajnica.
Uticaj stepena složenosti, kao osobenosti realnog
saobraćajnog toka, na uslove saobraćaja ima izvanredno
veliki značaj u definisanju analitičkog instrumentarija za
analizu praktičnog kapaciteta i nivoa usluge
funkcionalnih dijelova mreže drumskih saobraćajnica.
 OPŠTI USLOVI ODVIJANJA
SAOBRACAJA
S obzirom na opšte uslove u odvijanju saobraćaja,
saobraćajni tokovi mogu biti:
neprekinuti,
neprekinuti ali djelimično ometani i
povremeno prekinuti tokovi.
 OPŠTI USLOVI ODVIJANJA
SAOBRAĆAJA

S obzirom na uslove odvijanja saobraćaja

saobraćajni tokovi mogu biti:

– neprekinuti
– neprekinuti, ali djelimčno ometani
– povremeno prekinuti tokovi
 Neprekinuti tokovi
To su tokovi kod kojih na uslove kretanja vozila jedino
djeluje njihova međusobna interakcija, koja je
prvenstveno zavisna od gustine toka. Uslove za
neprekinute tokove pružaju osnovni odsjeci autoputeva
idealne geometrije koji su van uticaja saobraćajnih
čvorišta.
Neprekinuti saobraćajni tok predstavlja osnovu i značenje
baznog (mjerodavnog) toka za definisanje
fundamentalnih relacija između osnovnih parametara
saobraćajnog toka u teorijski idealnim i u praktično
idealnim uslovima.

Uslovi odvijanja saobraćajnih tokova pri neprekinutom toku

 Neprekinuti ali djelimično
ometani tokovi
To su tokovi kod kojih na uslove kretanja vozila, pored,
njihove međusobne interakcije, utiču i promjene
saobraćajne trake u kretanju vozila zbog ulivanja ili
izlivanja, kao i zbog preplitanja na odsjecima drumskih
saobraćajnica u zonama saobraćajnih čvorišta.
Uslove za neprekinute ali djelimično ometane tokove
pružaju odsjeci puteva na kojima se vrši ulivanje, izlivanje
ili pak preplitanje tokova. Ovi uslovi u toku vladaju, prije
svega, na odsjecima puteva u zonama saobraćajnih
čvorišta, gdje su ukrštaji putnih pravaca denivelisani.

Uslovi odvijanja saobraćajnih

tokova pri neprekinutim ali

djelimično ometanim kretanjima
saobraćajnih tokova
 Povremeno prekinuti tokovi
To su tokovi kod kojih na uslove kretanja vozila, pored
njihove međusobne interakcije, utiču i potrebe za
vremenskom podjelom prava korištenja istih saobraćajnih
površina, od strane vozila iz raznih pravaca kretanja, koji
se međusobno sijeku.
Uslove za povremeno prekinute tokove pružaju
saobraćajna čvorišta gdje su ukrštaji pravaca riješeni u
istom nivou.

Uslovi odvijanja saobraćajnih tokova pri

povremeno prekinutim kretanjima
saobraćajnih tokova
 SASTAV ILI STRUKTURA
SAOBRACAJNOG TOKA

S obzirom na sastav ili strukturu saobraćajni tok može biti:

homogen i
nehomogen (mješoviti) tok.
Pored iznijete klasifikacije, za potrebe rješavanja praktičnih
zadataka figuriše i pojam uslovno homogen tok
(mješoviti tok transformisan u homogen tok).
 Homogen tok
Sa gledišta potrebnih uslova, ali ne i dovoljnih, tok je
homogen ako je sastavljen od jedne vrste motornih vozila,
kao npr.:
tok putničkih automobila,
tok autobusa,
tok teretnih vozila itd.
Ukoliko je homogen tok sastavljen od putničkih
automobila potpuno istih tehničko - eksploatacionih
karakteristika kojima upravljaju vozači potpuno istih
psiho - fizičkih osobina i potpuno iste motivisanosti za
vožnju, to je tzv. teorijski idealan - homogen tok.
Teorijski idealan - homogen saobraćajni tok praktično ne
postoji.
 Nehomogeni ili mješovit tok
Realan tok je u principu nehomogen ili mjesovit tok.
Znaci, tok sastavljen od dvije ili više različitih vrsta
motornih vozila je nehomogen ili mješovit tok.
Stepen nehomogenosti saobraćajnog toka izražava se
procentualnim učešćem ostalih vozila (autobusa, kamiona
i
autovozova, tzv. komercijalnih vozila-KV) u saobraćajnom
toku. Procentualno učešće ostalih vozila (PKV) u
saobraćajnom toku iznosi:
Stepen homogenosti saobraćajnog toka izražava se
procentualnim učešćem putničkih automobila u
saobraćajnom toku. Procentualno učešće putničkih
automobila (PPA) u saobraćajnom toku iznosi:

Sastav saobraćajnog toka tj. pitanje u kojoj je mjeri tok

homogen ili nehomogen, predstavlja značajnu
karakteristiku toka od koje snažno zavise uslovi koji
vladaju u saobraćaju na mreži.
Sa porastom stepena nehomogenosti toka pogoršavaju se
uslovi u saobraćajnom toku u odnosu na uslove u
homogenom toku.
Razlog pogoršanju uslova u saobraćajnom toku kod
nehomogenog toka, u odnosu na homogeni tok je, prije
svega, što ostala vozila (autobusi, kamioni i autovozovi-
tzv.komercijalna vozila) imaju veće dimenzije (dužinu,
širinu, visinu), a lošije vozno – dinamičke karakteristike
(nepovoljniji odnos snaga/težina) radi čega su sporija od
putničkih automobila. To naročito dolazi do izražaja pri
vožnji na usponu i u zoni čvorišta.

Karakteristika nehomogenosti toka ima izuzetno veliki

značaj na dimenzionisanje poprečnog profila, posebno na
uzdužnim nagibima, zatim na dimenzionisanje kolovozne
konstrukcije i na standarde održavanja puteva.
NEHOMOGENI ILI MJEŠOVITI TOK

Procentualno učešće ostalih vozila Pkv u

saobraćajnom toku iznosi:

Procentualno učešće putničkih automobila PpA

u saobraćajnom toku iznosi:
USLOVNO HOMOGENI TOK

praktično ne postoji!
S obzirom na činjenicu da su sva teorijska
uopćavanja u teoriji saobraćajnog toka
bazirana na tzv. idealnom homogenom
toku, a praktična uopćavanja na toku
putničkih automobila, tj. na približno
idealnom toku, to su u cilju primjene
pomenutih uopćavanja na stvarne tokove,
rješenja tražena kroz provođenje
nehomogenog toka u tzv. uslovno
homogeni tok.
 USLOVNO HOMOGENI TOK

 Izražava se u tzv. jedinicama putničkih

automobila –PAJ
 Osnovni cilj ove transformacije je da se
nehomogen tok prevede u tok u kome su uslovi
saobraćaja slični približno idealnom toku.
 Relativne vrijednosti ekvivalenata pomoću kojih
se pojedine vrste vozila transformišu u
ekvivalentne jedinice putničkih automobila su:
 za motocikle (E<1)
 za putničke automobile (E=1)
 za sva ostala vozila (E>1)
 USLOVNO HOMOGENI TOK

Određivanje vrijednosti ovih ekvivalenata

Siljanov je izložio više metoda, kao što su:

1. Analiza rastojanja slijeđenja i vremenskih

intervala slijeđenja za razne tipove vozila u
odnosu na intervale koji se osvaruju kod
putničkih automobila. Obrazac glasi:
 USLOVNO HOMOGENI TOK

gdje je:
– Sh(kv) – rastojanje slijeđenja između komercijalnih
vozila,
– Sh(pa) – rastojanje slijeđenja putničkih automobila,
– th(kv) – interval slijeđenja između komercijalnih
vozila,
– th(pa) – interval slijeđenja između putničkih
automobila
 USLOVNO HOMOGENI TOK

2.Analiza relacija „brzina-protok“ za razne tipove vozila u

odnosu na relacije kod putničkih vozila

3.Analiza propusne sposobnosti puta pri različitim

sastavima saobraćajnog toka
4.Analiza gustine saobraćajnog toka različitog sastava
5.Analiza protoka pri kome se uočava najveći broj
preticanja
 USLOVNO HOMOGENI TOK

Rezultati istraživanja po navedenim metodama

ilustracije radi dati su u tabeli:
 USLOVNO HOMOGENI TOK

Vrijednosti za transformaciju realnog

mješovitog toka u tok jedinica putničkih
automobila iznose:
 Uslovno homogen tok
Uslovno homogen tok praktično ne postoji, vec se radi o
čisto teorijskoj aproksimaciji. Naime, s obzirom na
činjenicu da su sva teorijska uopštavanja u teoriji
saobraćajnog toka bazirana na nepostojećem tzv.
teorijski idealnom homogenom toku, a praktična
uopštavanja na toku putničkih automobila tj. na praktično
idealnom homogenom toku to su, u cilju primjene
pomenutih uopštavanja na stvarne tokove, rješenja tražena
kroz prevođenje nehomogenog toka u tzv. uslovno
homogeni tok. Uslovno homogeni tok se izražava u tzv.
jedinicama putničkih automobila - (PAJ).
Osnovni cilj ove transformacije je da se nehomogen tok,
prevede u tok u kome su uslovi saobraćaja slični praktično
idealnom homogenom toku.
Prevođenje nehomogenog toka u uslovno homogen tok
vrši se preko određenih ekvivalenata (Ej) kojima se množe
protoci za pojedine vrste vozila iz sastava toka. Veličina
ekvivalenata je u funkciji vrste vozila, dužine vozila,
vozno-
dinamičkih karakteristika vozila, karakteristika puta i
praktičnog zadatka koji se riješava.
Relativne vrijednosti ekvivalenata pomoću kojih se
pojedine vrste vozila transformišu u ekvivalentne jedinice
putničkih automobila su:
za motocikle (E < 1),
za putničke automobile (E = 1),
za sva ostala vozila (E > 1).
Primjer transformisanja nehomogenog toka u uslovno
homogen tok upotrebom ekvivalenata
U stručnoj literaturi se mogu sresti razne tablične
vrijednosti ovih ekvivalenata koje se preporučuju za
transformaciju nehomogenog toka u uslovno homogen
tok
pri raznim praktičnim proračunima. Tako je za određivanje
vrijednosti ovih ekvivalenata od strane V.V. Siljanova
izloženo više metoda, kao što su:
a) Analiza rastojanja slijeđenja i vremenskih intervala
slijeđenja pri zasićenom toku za razne vrste vozila u
odnosu na intervale koji se ostvaruju kod putničkih
automobila.
Obrazac za izračunavanje ekvivalenata glasi:

ili
b) Analiza relacija “protok – brzina” pri zasićenom toku
za razne vrste vozila u odnosu na relacije kod
putničkih vozila.
c) Analiza propusne sposobnosti puta (C) pri različitim
vrstama vozila u saobraćajnog toka

d) Analiza gustine zasićenog saobraćajnog toka pri

različitim vrstama vozila

e) Iz odnosa maksimalnog broja preticanja u

nehomogenom toku i broja preticanja u homogenom
toku
 Transformacija realnog
nehomogenog saobracajnog toka
za potrebe dimenzionisanja
kolovoznih konstrukcija
Kratak prikaz ispitivanja asfaltnih kolovoznih konstrukcija
u okviru AASHO testa

AASHO-Road Test (1958-1960) predstavlja jedan od

temeljnih istraživačkih projekata obavljenih u području
kolovoznih konstrukcija. Iako se radi o empirijskom
načinu ispitivanja kolovoznih konstrukcija, iskustva i
rezultati dobijeni u okviru AASHO testa poslužili su kao
podloga za mnogobrojne analize, studije, kao i metoda
dimenzionisanja ne samo u SAD nego i u cijelom svijetu.
Prvenstveni cilj AASHO-testa bio je iznalaženje
konstrukcija s obzirom na debljine slojeva i uticaja
različitih osovinskih opterećenja vozila po veličini i
intenzitetu uz poznate nosive karakteristike tla posteljice.

Obavljena istraživanja na asfaltnim kolovoznim

konstrukcijama mogu se svrstati u dvije grupe, i to:
glavni istraživački program, i
specijaini istraživački program.

Sljedeća šema prikazuje reprezentativnevrste vozila koja

su simulirala saobraćajno opterećenje na test dionicama:
U okviru glavnog istraživačkog programa bila su
izgrađena 332 test polja sa istim tipom asfaltne kolovozne
konstrukcije, sa slijedećim sastavom:
zastor od asfaltbetona,
nosivi sloj (gornji) od drobljenog kamenog materijala, i
nosivi sloj (donji) od šljunka.

Debljine slojeva asfaltnih kolovoznih konstrukcija varirale

su u širokom rasponu. Specijalistički istraživački programi
sadržavali su više projekata, od kojih je svaki imao
posebnu namjenu.
Tako npr. na poligonu br. 1 posebno su
proučavani nosivi slojevi (gornji i donji) ispod asfaltnih
slojeva, te promjene u tlu posteljice u tokugodine,
promjene u temperaturi kolovoza i dr.
Na poligonu br 2 bilo je proučavano ponašanje
površinskih obrada, kao završnog sloja kolovozne
konstrukcije, u zavisnosti debljine gornjeg i donjeg
nosivog sloja. Ostala specijalna istraživanja su:
proučavanje uticaja različitih širina bankine s asfaltnim
zastorom, na ponašanje cijele kolovozne konstrukcije,
kao i proučavanje različitih tipova nosivih slojeva ispod
asfaltnog zastora na dijelu voznih traka.
Razmatrane su četiri vrste nosivih slojeva, i to od
tucanika, šljunka, kao i slojeva sa cementom ili
bitumenom stabiliziranog (vezanog) zrnastog kamenog
materijala.
 Ekvivalentno saobraćajno opterećenje

Na pojavu oštećenja kolovozne konstrukcije, osim

veličine opterećenja koje se prenosi preko pojedinačnih
točkova vozila, veliki uticaj imaju broj i razmak osovina
vozila, kao i ukupan broj prelaza pojedinih osovina u
analiziranom projektnom periodu. Uticaj nehomogenog
(mješovitog) saobraćajnog opterećenja, koje je
mjerodavno za dimenzionisanje, preračunava se pomoću
odgovarajućih faktora ekvivalencije na jedinično
standardno osovinsko opterećenje.
Faktori ekvivalencije pojedinih osovinskih opterećenja
vozila u odnosu na jedinično osovinsko opterećenje za
kolovoznu konstrukciju istog sastava i debljine određuje
se po definiciji:
U svrhu pojednostavljenja načina proračuna predlaže se,
da se za određivanje faktora ekvivalencije različitih
osovinskih opterećenja kod asfaltnih kolovoznih
konstrukcija mogu s dovoljnom tačnošću primjeniti
slijedeći odnosi:

za jednostruke osovine

za dvostruke osovine

gdje je:
Li – osovinsko opterećenje u kipsim
 Određivanje ukupnog ekvivalentnog saobraćajnog
opterećenja u projektnom periodu za dimenzionisanje
kolovoznih konstrukcija prema standardu JUS
U.C.4.012
U analizi se ne uzimaju u obzir PA (putnički automobili),
zbog vrlo malog uticaja na oštećenja kolovozne
konstrukcije, u odnosu na teška teretna motorna vozila.
Zbog toga se analiza radi samo za teška teretna vozila.
Pod teškim teretnim vozilom podrazumjevaju se vozila sa
pojedinačnim osovinskim opterećenjem većim od 20kN.
Podaci o prosječnom godišnjem broju teških teretnih
vozila se utvrđuju na osnovu saobraćajnih studija.
Prema vrsti osovina, preko kojih se prenosi opterećenje
vozila na kolovoznu konstrukciju, razlikuju se jednostruke
i dvostruke osovine. Pod dvostrukim osovinama
podrazumjevaju se osovine na međusobnom razmaku
između 1 i 2 m.
Osovinska opterećenja pojedinih analiziranih teških
teretnih vozila, koje se uzimaju u obzir za proračun,
pretvaraju se u standardno osovinsko opterećenje
pomoću odgovarajućih faktora ekvivalencije.

Za određivanje faktora ekvivalencije usvojeni su slijedeći

izrazi:
za jednostruke osovine

za dvostruke osovine

gdje je:
Li - osovinsko opterećenje u kipsima.
 Određivanje ukupnog ekvivalentnog saobraćajnog
opterećenja u projektnom periodu za dimenzionisanje
novih asfaltnih konstrukcija prema standardu JUS
U.C4.015
Ukupno ekvivalentno saobraćajno opterećenje u
projektnom periodu za voznu traku koja se dimenzioniše,
izražava se po broju prelaza "standardnih opterećenja" od
80kN po osovini:
ESO80 = Rs Rt eso

Ukupno ekvivalentno osovinsko opterećenje iznosi: