OSNOVI PROGRAMIRANJA

(I)
BROJNI SISTEMI I KONVERZIJE

mr Dražen Brđanin
Elektrotehnički fakultet Banja Luka
2007.
1. Podaci i njihovo predstavljanje
PODATAK ?

PODATAK = eng. DATA, lat. DATUM (jed.) DATA (mn.)

ONO ŠTO JE DATO, ONO ŠTO JESTE, ONO ŠTO POSTOJI
SVEUKUPNOST KOJU KORISTIMO DA BI OPISIVALI
STVARI, POJAVE...
SVE ONO ŠTO MOŽE DA SE MEMORIŠE, OBRAĐUJE I
PRIKAZUJE POMOĆU DIGITALNOG RAČUNARA

Vrste podataka:
Numerički podaci (brojevi)
cijeli brojevi, realni brojevi, racionalni brojevi ...
Znakovni podaci
alfabet (slova), znakovi interpunkcije ...
Logički podaci
ISTINA, LAŽ
Slikovni podaci
fotografije, video-zapis, ...
Audio podaci

2
1.1. Brojni sistemi
NEPOZICIONI
SISTEMI ?

Nepozicioni brojni sistemi

RIMSKI brojni sistem
• najpoznatiji nepozicioni brojni sistem

cifra I V X L C D M
vrijednost 1 5 10 50 100 500 1000

Primjer:
dekadski 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
rimski I II III IV V VI VII VIII IX X

dekadski 11 19 20 21 30 40 50 60 90 100
rimski XI XIX XX XXI XXX XL L LX XC C

dekadski 101 119 190 200 300 400 500 501 900 1000
rimski CI CXIX CXC CC CCC CD D DI CM M

3
1.1. Brojni sistemi
POZICIONI
SISTEMI ?

Pozicioni (težinski) brojni sistemi

Brojni sistemi kod kojih cifra na različitim pozicijama ima

različitu težinu !!!

2 4 7 2

Cifra Cifra
NAJVEĆE NAJMANJE
težine težine

4
1.1. Brojni sistemi
POZICIONI
SISTEMI ?

Pozicioni (težinski) brojni sistemi

Svaki brojni sistem karakterišu
BAZA (OSNOVA) CIFRE (ALFABET)
decimalni
B = 10 (dekadski)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

B=2 binarni 0 1

B=3 ternarni 0 1 2

B=8 oktalni 0 1 2 3 4 5 6 7

B = 16 heksadecimalni 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
A B C D E F

5
1.1. Brojni sistemi
POZICIONI
SISTEMI ?

Pozicioni (težinski) brojni sistemi

Primjer brojeva u različitim brojnim sistemima

binarni 1 0 2 10 10 101 1111

ternarni 1 3 2 12 22 123 1201

oktalni 8 0 17 23 75 127 7236

heksadecimalni 8 0 A AZ AB 13A 12B5

6
1.1. Brojni sistemi
DEKADSKI
EKVIVALENT ?

Dekadska vrijednost dekadskog podatka

92410 = ?

pozicija 2 1 0

broj 9 2 4
102 101 100
težina
100 10 1

vrijednost 900 20 4

92410 = 9  102 + 2  101 + 4  100 = 900 + 20 + 4 = 924

7
1.1. Brojni sistemi
DEKADSKI
EKVIVALENT ?

Dekadska vrijednost podatka sa decimalama

924.6510 = ?

pozicija 2 1 0 -1 -2

broj 9 2 4 . 6 5
102 101 100 10-1 10-2
težina
100 10 1 0.1 0.01

vrijednost 900 20 4 0.6 0.05

924.6510 = 9  102 + 2  101 + 4  100 + 6  10-1 + 5  10-2 =

= 900 + 20 + 4 + 0.6 + 0.05 = 924.65

8
1.1. Brojni sistemi
DEKADSKI
EKVIVALENT ?

Dekadska vrijednost binarnog podatka

11012 = ?

pozicija 3 2 1 0

broj 1 1 0 1
23 22 21 20
težina
8 4 2 1

vrijednost 8 4 0 1

11012 = 1  23 + 1  22 + 0  21 + 1  20 =
=18+14+02+11=
= 8 + 4 +1 = 1310

9
1.1. Brojni sistemi
DEKADSKI
EKVIVALENT ?

Dekadska vrijednost binarnog podatka sa decimalama

11010.1012 = ?

pozicija 4 3 2 1 0 -1 -2 -3

broj 1 1 0 1 0 . 1 0 1
24 23 22 21 20 2-1 2-2 2-3
težina
16 8 4 2 1 0.5 0.25 0.125

vrijednost 16 8 0 2 0 0.5 0 0.125

11010.1012 = 1  24 + 1  23 + 1  21 + 1  2-1 + 1  2-3 =

= 16 + 8 + 2 + 0.5 + 0.125 = 26.62510

10
1.1. Brojni sistemi
DEKADSKI
EKVIVALENT ?

Dekadska vrijednost oktalnog podatka

714.28 = ?

pozicija 2 1 0 -1

broj 7 1 4 . 2
82 81 80 8-1
težina
64 8 1 0.125

vrijednost 448 8 4 0.25

714.28 = 7  82 + 1  81 + 4  80 + 2  8-1 =
= 7  64 + 1  8 + 4  1 + 2  0.125 =
= 448 + 8 + 4 + 0.25 = 460.2510

11
1.1. Brojni sistemi
DEKADSKI
EKVIVALENT ?

Dekadska vrijednost heksadecimalnog podatka

heksadecimalne
cifre
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
dekadski
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
ekvivalent

1  162 + 10  161 + 5  160 = 256 + 160 + 5 = 42110

1A516 = ?

pozicija 2 1 0

broj 1 A 5
162 161 160
težina
256 16 1

vrijednost 256 160 5

12
1.1. Brojni sistemi
DEKADSKI
EKVIVALENT ?

Dekadska vrijednost podatka u proizvoljnom brojnom sistemu

Opšti oblik podatka

Cn-1 Cn-2 C1 C0 C-1 C-m

B

cijeli dio decimalni dio

decimalna tačka baza

Dekadski ekvivalent

V10 = Cn-1  Bn-1 + + C1  B 1 + C0  B0 +

+ C-1  B-1 + + C-m  B-m

13
1.1. Brojni sistemi
ZADACI ZA VJEŽBU...

Konvertovati u dekadski brojni sistem sljedeće podatke:

101011.12 = ________________10
1231.23 = ________________10

123.48 = ________________10

A10B.816 = ________________10
128.428 = ________________10

0B.4016 = ________________10

1.18 = ________________10

FE.016 = ________________10

14
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
DEKADSKOG ?

Konverzija u binarni brojni sistem

1910 = ?2
Provjera:
19 : 2
pozicija 4 3 2 1 0

9 1 broj 1 0 0 1 1
4 1
24 23 22 21 20
težina
2 0 16 8 4 2 1

1 0 vrijednost 16 0 0 2 1

0 1
100112 = 1  24 + 1  21 + 1  20 =
= 1  16 + 1  2 + 1  1 =
1910 = 100112
= 16 + 2 +1 = 1910

15
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
DEKADSKOG ?

Konverzija u binarni brojni sistem

0.310 = ?2
0.310 = 0.01001...2
0.3 * 2

0.6 0
0.2510 = ?2
1.2 1
0.25 * 2
0.2
0.5 0
0.4 0
1.0 1
0.8 0
0.0
1.6 1
0.6 0.2510 = 0.012

16
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
DEKADSKOG ?

Konverzija u binarni brojni sistem

19.2510 = ?2

19 : 2

9 1 0.25 * 2

4 1 0.5 0

2 0 1.0 1
0.0
1 0

0 1 0.2510 = 0.012

1910 = 100112
19.2510 = 10011.012

17
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
DEKADSKOG ?

Primjeri nekih brojeva u binarnom brojnom sistemu

dekadski binarno
0 0
1 1 dekadski binarno
2 10 0.5 0.1
3 11 0.25 0.01
4 100 0.125 0.001
5 101 0.0625 0.0001
6 110 0.75 0.11
7 111 0.875 0.111
8 1000
9 1001

18
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
DEKADSKOG ?

Konverzija u oktalni brojni sistem

76.2510 = ?8

76 : 8

9 4 0.25 * 8

1 1 2.00 2
0.0
0 1

7610 = 1148 0.2510 = 0.28

76.2510 = 114.28

19
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
DEKADSKOG ?

Konverzija u heksadecimalni brojni sistem

heksadecimalno 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
dekadski 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

32610 = ?16 16510 = ?16 159810 = ?16

326 : 16 165 : 16 1598 : 16

20 6 10 5 5 99 14 E

1 4 0 10 A 6 3 3

0 1 0 6 6
16510 = A516
32610 = 14616 159810 = 63E16

20
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
DEKADSKOG ?

Konverzija u heksadecimalni brojni sistem

heksadecimalno 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
dekadski 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

0.710 = ?16
0.510 = ?16
0.7 * 16
0.5 * 16
11.2 11 B
8.0 8 0.2
0.0
3.2 3 3
0.2
0.510 = 0.816

0.710 = 0.B33…16

21
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
DEKADSKOG ?

Konverzija u heksadecimalni brojni sistem

heksadecimalno 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
dekadski 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

165.510 = ?16
165 : 16 0.5 * 16

10 5 5 8.0 8

0 10 A 0.0

16510 = A516 0.510 = 0.816

165.510 = A5.816

22
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
DEKADSKOG ?

Uporedni prikaz brojeva u različitim brojnim sistemima

B=10 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
B=16 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
B=8 0 1 2 3 4 5 6 7 10 11
B=2 0 1 10 11 100 101 110 111 1000 1001

B=10 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
B=16 A B C D E F 10 11 12 13
B=8 12 13 14 15 16 17 20 21 22 23
B=2 1010 1011 1100 1101 1110 1111 10000 10001 10010 10011

B=10 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29
B=16 14 15 16 17 18 19 1A 1B 1C 1D
B=8 24 25 26 27 30 31 32 33 34 35
B=2 10100 10101 10110 10111 11000 11001 11010 11011 11100 11101

23
1.2. Konverzije brojnih sistema
ZADACI ZA VJEŽBU...

Konvertovati navedene brojeve iz dekadskog brojnog sistema u brojni

sistem sa naznačenom bazom:

129.7510 = ________________2
130.87510 = ________________8

131.12510 = ________________16

256.810 = ________________2

256.410 = ________________4

257.810 = ________________8

1.110 = ________________8

1.110 = ________________16

24
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
BINARNOG ?

Konverzija iz binarnog brojnog sistema u druge BS

1. način: INDIREKTNA KONVERZIJA
ŽELJENI
BINARNI DEKADNI
BROJNI SISTEM
11012 = ?8
1310 = ?8
broj 1 1 0 1
13 : 8
23 22 21 20
težina
8 4 2 1 1 5
vrijednost 8 4 0 1 0 1

11012 = 8 + 4 + 1 = 1310 1310 = 158

11012 = 158
25
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
BINARNOG ?

Konverzija iz binarnog brojnog sistema u druge BS

2. način: DIREKTNA KONVERZIJA U OKTALNI

oktalna binarno
kodirana 1101112 = ?8
cifra oktalna cifra
0 000
1 1 0 1 1 1
1 001
2 010
3 011 6 7
4 100
5 101 1101112 = 678
6 110
7 111

26
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
BINARNOG ?

Konverzija iz binarnog brojnog sistema u druge BS

2. način: DIREKTNA KONVERZIJA U OKTALNI

oktalna binarno
kodirana 101012 = ?8
cifra oktalna cifra
0 000
0 1 0 1 0 1
1 001
2 010
3 011 2 5
4 100
5 101 101012 = 258
6 110
7 111

27
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
BINARNOG ?

Konverzija iz binarnog brojnog sistema u druge BS

2. način: DIREKTNA KONVERZIJA U HEKSADECIMALNI

hex 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F

bch 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100 1101 1110 1111

110110101012=? 16

6 D 5

1 1 0 1 1 0 1 0 1 0 1 2 = 6 D 5 16

28
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
BINARNOG ?

Konverzija iz binarnog brojnog sistema u druge BS

2. način: DIREKTNA KONVERZIJA U HEKSADECIMALNI

hex 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F

bch 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100 1101 1110 1111

1 1 0 1 1 0 1 0 1 0 1 . 0 1 1 0 12 = ? 16

6 D 5 6 8

11011010101.01101 2 = 6 D 5 . 6 8 16

29
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
OKTALNOG ?

Konverzija iz oktalnog brojnog sistema u binarni

oktalna binarno
kodirana 2578 = ?2
cifra oktalna cifra
0 000
2 5 7
1 001
2 010
0 1 0 1 0 1 1 1 1
3 011
4 100
5 101 2578 = 0101011112
6 110
7 111 2578 = 101011112

30
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
HEKSADEKADNOG ?

Konverzija iz heksadecimalnog sistema u binarni

hex 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F

bch 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100 1101 1110 1111

2BC16 = ?2

2 B C

0 0 1 0 1 0 1 1 1 1 0 0

2BC16 = 10101111002

31
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
OKTALNOG ?

Konverzija iz oktalnog brojnog sistema u heksadecimalni

hex 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F

bch 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100 1101 1110 1111

oct bco 6578 = ?16

0 000
1 001
6 5 7
2 010
3 011 1 1 0 1 0 1 1 1 1
4 100
5 101
6 110 1 A F
7 111
6578 = 1AF16

32
1.2. Konverzije brojnih sistema
KONVERZIJA IZ
HEKSADEKADNOG ?

Konverzija iz heksadecimalnog brojnog sistema u oktalni

hex 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F

bch 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100 1101 1110 1111

oct bco 2BC16 = ?8

0 000
1 001 2 B C
2 010
3 011
0 0 1 0 1 0 1 1 1 1 0 0
4 100
5 101
6 110 1 2 7 4
7 111

2BC16 = 12748

33
1.2. Konverzije brojnih sistema
ZADACI ZA VJEŽBU...

Konvertovati navedene brojeve u brojni sistem sa naznačenom bazom:

127.758 = ________________2
B78.4316 = ________________2

1.12 = ________________8

1.12 = ________________16
256.48 = ________________16

468.0A16 = ________________8

1.14 = ________________2

1.14 = ________________8

34
1.3. Osnovne računske operacije
SABIRANJE ?

dekadni brojni sistem binarni brojni sistem

9 8 5 3 0 1 1 0 1 0 1 0
9 8 7 6 5 1 1 0 1 1 0 0
+ +

1 1
9 1
7 2 9 5 1 1 0 1 0 1 1 0

pravila za sabiranje u
binarnom brojnom sistemu
0 1 0 1
+ 0 + 0 + 1 + 1

0 1 1 1 0

35
1.3. Osnovne računske operacije
ODUZIMANJE ?

dekadni brojni sistem binarni brojni sistem

1 1 1 1
8 3
9 4 0 3 6 1 0 0
0 1 0 1 1 0
- 6 4 7 3 5 - 0 1 0 1 1 0 0
2 9 3 0 1 0 1 0 1 0 1 0

pravila za oduzimanje u
binarnom brojnom sistemu
0 1 1 10
- 0 - 0 - 1 - 1

0 1 0 1

36
1.3. Osnovne računske operacije
MNOŽENJE ?

binarni brojni sistem

1 0 * 1 0

1 0
+ 0 0
1 0 0
pravila za množenje u
binarnom brojnom sistemu

0 * 0 1 * 0 0 * 1 1 * 1
0 0 0 1

37
1.3. Osnovne računske operacije
ZADACI ZA VJEŽBU...

Odrediti rezultat traženih operacija:

10101.01 11001.1 11011011

+ 1111.111 +110101 10101010
+10101101

10101.01 111001.1 11011011

- 1111.111 -110101 -10101010

10101*101 111*1001 111.1*10.11

38