Krivično procesno

pravo
Tema: Načelo akuzatornosti
 Načelo akuzatornosti
 Načelo akuzatornosti ili optužno načelo (lat. accusare – optužiti)
tradicionalno se smatra jednim od osnovnih krivičnoprocesnih
načela. Ovo načelo široko je prihvaćeno u savremenim krivičnim
postupcima, pa tako i u krivičnom procesnom pravu BiH. Na ovom
načelu počivala je organizacija krivičnog postupka u staroj Grčkoj
i Rimu, kao i kasnije, sve dok akuzatorski tip krivičnog postupka
nije bio zamijenjen inkvizitorskim krivičnim postupkom. Krajem
XVIII vijeka iz engleskog krivičnog postupka gdje se očuvao
trajno, njegove osnovne karakteristike preuzete su u evropski
mješoviti krivični postupak. Prema ovom načelu, krivični postupak
se pokreće i vodi samo po zahtjevu tužioca (lat. nemo index sine
actore). Bez tužioca nema postupka, ne samo prilikom
pokretanja, već i za sve vrijeme njegovog trajanja. Tužilac može
odustati od svog krivičnopravnog zahtjeva i u tom slučaju krivični
postupak se obustavlja. Prihvatanje ovog načela omogućava
razdvajanje osnovnih krivičnoprocesnih funkcija i njihovo
povjeravanje različitim subjektima. U tom smislu odvojena je
funkcija krivičnog gonjenja ili optuženja i povjerena tužiocu.
Tužilac funkciju krivičnog gonjenja ostvaruje tako da pokreće
krivični postupak, zastupa optužbu pred nadležnim sudom i
preduzima druge potrebne i zakonom propisane krivičnoprocesne
radnje.
 Druga osnovna krivičnoprocesna funkcija jeste funkcija
presuđenja koja je, zahvaljujući načelu akuzatornosti, povjerena
posebnom subjektu – sudu. Sud nema inicijativu za pokretanje
krivičnog postupka, niti za njegovo održanje u toku. Funkcija
suda ogleda se u presuđenju konkretne krivične stvari. U
mješovitom krivičnom postupku funkcija presuđenja se ostvaruje
na drukčiji način u odnosu na ostvarivanje te funkcije u
akuzatorskom krivičnom postupku. Naime, u mješovitom
krivičnom postupku uloga suda na glavnom pretresu nije pasivna
i ne odnosi se samo na donošenje odluke povodom
krivičnopravnog zahtjeva tužioca i procesne aktivnosti tužioca i
optuženog u pogledu utvrđivanja činjeničnog stanja. Funkcija
presuđenja u mješovitom krivičnom postupku podrazumjeva i
inicijativu za prikupljanje i izvođenje dokaza i određene aktivnosti
u postupku utvrđivanja činjenica. Također, u skladu sa načelom
akuzatornosti, sud može raspravljati samo o onom krivičnom
djelu i samo o onom izvršiocu koji su obuhvaćeni krivičnopravnim
zahtjevom tužioca (tzv. objektivni i subjektivni identitet između
optužbe i presude). Razdvajanjem funkcija krivičnog gonjenja i
presuđenja izdvaja se i treća funkcija koju vrši osumnjičeni,
odnosno optuženi uz pomoć branioca i naziva se funkcija
odbrane. Načelo akuzatornosti omogućava osumnjičenom,
odnosno optuženom, procesni položaj stranke koja u krivičnom
postupku raspolaže pravom na odbranu.
 Načelo akuzatornosti omogućava osumnjičenom,
odnosno optuženom, procesni položaj stranke koja u
krivičnom postupku raspolaže pravom na odbranu.
Zbog toga, krivični postupak ima prirodu spora koji se
odvija između dvije ravnopravne stranke pred
nepristrasnim sudom. Dakle, posljedica prihvatanja
načela akuzatornosti jeste mogućnost izgradnje
krivičnog postupka kao spora dvije ravnopravne
stranke (tužioca i osumnjičenog, odnosno
optuženog), koje u postupku pred sudom iznose tezu
optužbe i tezu odbrane. Iz navedenog se može
zaključiti da su posljedice načela akuzatornosti ne
samo razdvajanje krivičnoprocesnih funkcija i njihovo
povjeravanje odvojenim procesnim subjektima, već i
odvajanje krivičnog postupka kao spora između dvije
ravnopravne stranke (načelo kontradiktornosti).
 Bosna i Hercegovina. Prema odredbi člana 16. ZKP BiH,
krivični postupak se može pokrenuti i provesti samo na
zahtjev tužioca. Time se u BiH prihvata načelo
akuzatornosti koje, kako smo vidjeli, uređuje pitanja
pokretanja i vođenja krivičnog postupka, te ostvarivanja
osnovnih krivičnoprocesnih funkcija. U tom smislu, ni kod
nas sud ne može inicirati krivični postupak, a odvojene su i
tri osnovne krivičnoprocesne funkcije i one su povjerene
zasebnim procesnim subjektima. Zatim, osumnjičeni,
odnosno optuženi, ima pravo na odbranu u toku cijelog
krivičnog postupka (čl. 5-7. ZKP BiH), a sud može voditi
postupak samo protiv osobe koja je obuhvaćena optužnim
aktom i samo za opisano krivično djelo (čl. 280. st. 1. ZKP
BiH). Nepoštivanje zakonskog zahtjeva o postojanju
subjektivnog i objektivnog identiteta između optužbe i
presude predstavlja bitnu povredu odredaba krivičnog
postupka i razlog za ulaganje žalbe (čl. 297. st. 1. tač. j)
ZKP BiH). Načelo akuzatornosti izraženo je i u procesnim
odredbama o obustavi krivičnog postupka, odnosno
donošenju presude kojom se optužba odbija ukoliko tužilac
odustane od krivičnog gonjenja.
 Evropski sud za ljudska prava. Načelo
akuzatornosti je često predmet raspravljanja pred
ESLJP. Pri tome se naglašava da ovo načelo
podrazumijeva da u svakom krivičnom postupku mora
postojati određeni optužni akt, i to kako na početku
postupka, tako i u toku njegovog trajanja. Optužni
akt omogućava određivanje tačke u kojoj započinje
krivični postupak, što je vrlo važno za ocjenu da li je
konkretni krivični postupak proveden u razumnom
roku i da li je time ostvareno jedno od osnovnih prava
na pravičan postupak (čl. 6. st. 1. ESLJP). Također,
prema presudama ESLJP, osumnjičenoj, odnosno
optuženoj osobi mora biti obezbjeđeno pravo na
odbranu, a na glavnom pretresu mora biti upoznat sa
činjenicama koje su na njegovu štetu u smislu
strožijeg kažnjavanja
HVALA NA PAŽNJI