MODYUL ALANG SA

2018 BARANGAY UG
SK ELEKSYON
HAMUBO NGA
PASIUNA
 ANG GOBERNO

• Usa ka hugpong sa katawhan nga mag dumala,

mu giya, ug mu desisyon para sa usa ka lupyo,
dakbayan, o nasud.
• Usa ka pinasahing pamaagi nga gigamit sa pag
dumala sa nasud.
 Mga Hagdanan sa Pamalaud
 Balaud sa Yutang Natawhan (Constitution)
 Balaud – (RA, BP)
 Pinatuman nga mga Mando Ug Regulasyon
 Ordinansa
 Mga Desisyon sa Korte Suprema
(Jurisprudence)
 Mga Sanga sa Goberno
LEGISLATURA EHEKUTIBA JUDIKATURA

• Senado • Presidente • Mga Huwes sa

• Congreso • Bise Presidente Korte Suprema
• Gobernadores • Mga Huwes sa
 Magbubuhat • Mga Bise Korteng
sa mga Gobernador Dalangpan
Balaudnon • Mayores • Mga Huwes
• Mga Bise Mayor
 Maghuhusay
 Tigpapatuman sa mga
sa mga Balaud Kontrobersiya
 Pamalaud sa Yutang Natawhan
• Katungod sa pag butar

• Ang Congreso mao ang:

 maga hatag ug sestema sa pag kab-ot ug pag preserba sa
pagka sagrado sa mga balota apil na ang sestema sa
sekreto nga pag piniliay alang niadtong mga Pilipino nga
namuyo sa laing mga kanasuran.
 Mag mugna ug pinasahing mga pama agi alang niadtong
mga adunay kalisdanan o balatian sa pisikal nga
panglawas ug niadtong mga kulang sa kahibalo bisan
paman walay kauban o tumatabang kanila.
 Pamalaud sa Yutang Natawhan
• Katungod sa Pag butar

• Ang Congreso mao ang:

o Ug sa dihang higayon sila maka Until then, they shall
be allobatun ug igong katungod sa pag botar sumala sa
kin andang mga pamalaud ug sumala sa mga
pagmando sa Komisyon Sa Pagpiniliay (Commission
on Elections).
• Ang pagmugna sa COMELEC

• Mga Panginahanglan ug
Kwalipikasyon alang sa mga
dagkong posisyon sa
Panggamhanan sa Nasud Pilipinas
 Mga Kalakip sa nga Katungod sa
Pag Butar

• Plebisito

• Piniliay
• Reperendum ug mga Inisyatibo
 Ang Pag Piniliay

Ang piniliay ma o ang usa ka pamaagi nga

ang mga lumulopyo (katawhan) mo pili sa
ilang mga Opisyal nga Magdudumala sa usa
ka tinong higayon
 Mga Balaud sa Piniliay
 Pamalaud sa Yutang Natawhan (Constitution)
 Legal nga Katungdanang Pamalaud sa Piniliay
(The Omnibus Election Code)
 Pinasahing mga Balaud mugna subay sa Balaud
sa Yutang Natwhan (Special Laws created in
accordance to the Constitution)
 Pinatuman sa mga Mando Ug Regulasyon
(Implementing Rules and Regulation)
 Mga Obligadong Makigbahin/apil sa
pag Piniliay

• Artikulo 4 seksyon 4 sa Balaud sa Yutang

Natawhan (Constitution) nag mando sa
obligasyon sa pag palista/rehistro ug sa pag butar.
• Sa pagpakita ug paghigugma ug pagtahud ug
papakabana sa atong nasud.
• Responsibilidad isip lumulopyo sa nasud.
 PAGMUGNA SA
KATUNGDANANG
BARANGAY UG
HUGPONG KABATAAN
 Balaud sa Pang gamhanan
1. Local Government Code of the Philippines, Book
III, Title I, Chapter I – Papel ug pagka mugna sa
Barangay
 KAPITULO 8 – Sangguniang Kabataan
2. RA 10742 – Usa ka akto nga nag tukod ug
mga reporma sa Sangguniag Kabataan ug
mga pag mugna ug mekanismo para sa
makahuloganong pakig bahin sa mga
batan-on sa pagpa lambo sa nasud
(nation-building), ug uban pang mga
katuyuan
 Papel sa Barangay
Isip batakang pangpolitikang busok, ang Barangay nag
silbi nga:
 Ang pangunang busok sa pag plano ug pag
implementar sa mga polisiya, programa, proyekto, ug
mga kalihokan sa komunidad, ug
 Usa ko porum kung diin ang panahom o mga
panglantaw sa katawhan ma tuki ug ma konsidera, ug
ang mga bikil ma husay.
SAMTANG NAG BUTAR
UG PAGKAHUMAN UG
BUTAR
SEC. 24 ADLAW SA PAG PINILIAY

MAYO 14, 2018

(Lunes)
 SEC. 26 MGA ORAS SA PAG BUTAR
7:00 AM – 3:00 PM
• Sa pag abot sa ika 3 nga takna sa kahapunon ug aduna pay mga tao nga
wala pa naka butar, maga padayun kini hantod nga maka butar na ang
tanan.

• Ang Kleriko sa Piniliay (Poll Clerk) ang gipiyalan sa katungdanan sa pag

lista sa pangalan sa mga botante inubana sa ilang tagsa-tagsa ka mga
numero

• Tawagon sa Kleriko (poll clerk) ang mga botante nga ana a sa maong
lista. Ang wala sa present (precint) sa higayon sa pag tawag, dili na
pwede mu butar sa sunod pang higayon sa susamang adlaw.
 Sec. 27 SA PRESENTO

Ang mga botante maga butar

lamang sa luna nga gi andam
kanila diin sila maga butar.
 SEC.28 MGA PASIUNA SA PAG BUTAR
Ang mga membro sa gibansagang Electoral Board maga pulong-
pulong sa mga lugar sa pag piniliay ug mag buhat sa mga sumusunod
nga mga aktibidades:

6:00 AM sa adlaw sa pag piniliay

 Andamon ang tanan mga document, gamit ug himan nga kinahanglan
 Paskinan ug tinag usa ka copya sa mga PCVL para sa mga Botante sa
Barangay ug SK sa gawas sa presento
 Ipa hikyad ang mga poster nga naga tudlo sa lokasyon sa mga butaranan
 Mag plastar sa butaranan sumala sa mga rekumendadong pamaagi sa
mga kuna butaranan
 Magpapilit ug mga lista sa mga Kandidato sa sa mga folder/lamisa
 Mag butang sa mga folder sa ibabaw sa lamisa
 SEC.28 MGA PASIUNA SA PAG BUTAR
Sa dili pa mag sugod ang pag piniliay, ang Pangulo sa
Electoral Board maga:

1. Maga abli sa ballot box ug ipakita sa mga katawhan nga kini

walay sulod. Ang Pangulo (Chairperson sa Electoral Board) ang
mag silyo sa tabon gamit ang isa ka kandado. Ang yabi ni ini
taguan sa Poll Clerk samtang nag butar ang mga tao.
2. Ipa kita sa mga katawhan ug mga magbalantay ang sudlanan sa
mga balota. Suwatan sa mga numero ang pad sa serial number
sa matag usa ka balota.
 SEC. 29 MGA MANDO SAMTANG NAGA BUTAR

 Ang mga butante nga una mo abot, maoy una nga maka butar
 Ang mga Magbalantay (Watcher), gina dumilian sa pag sulod sa mga
lugar nga para ra sa mga butante ug membro sa Electoral Board. Dili
usab sila pwede makig hinabi sa mga butante
 Gi dumilian sa pag sulod sa present nga butaranan ang mga adunay
sukbit nga mga hinagibanug armas pang gubat , kun sila walay
pagtugot sa COMELEC
 Ginadili ang pag tapok-tapok, gubot-gubot ug pag sinamok sa
present butaranan
 SEC. 29 MGA MANDO SAMTANG
NAGA BUTAR

 Ang sulod nga bahin sa takob sa ballot box magpabilin nga sirado ug
kinandaduhan hantod mahuman ang pag piniliay ug inig mag sugod
na ug kwenta. Mamahimo lamang kini ablihan sa Chairperson kung
iyang iduot paubos ang mga balota nga walay gi kuha bisan isa ka
balota aron maka paigo pa sa ubang balota samtang gibantayan kini
sa mga magbalantay. Inig kahuman sa maong buhat, ang
Chairperson maoy mu sirado ug usab sa kahon ug ibalik usab ang
kandado ni ini. Kani nga mga panghitabo paga talaon sa mga record
(minutes).
SEC. 31 ANG MGA TAO NGA GITUGOTAN
SULOD SA PRESENTO BUTARANAN
 Mga Membro sa Electoral Board
 Watchers/ Mag-Balantay (naka destino sa mga luna
gitagana lamang kanila)

 Ang mga butante nga mo butar

 Mga butante nga nag hulat pa aron makabutar
 Uban pang mga tao nga gi tugotan sa COMELEC
 SEC. 32 MGA TAO NGA GIDID-AN SA
BUTARANAN
Guinadili ang mga sumusunod nga mga tao sa present butaranan o sa
bisan 50 metros gikan sa present butaranan, sukwahi ni adtong mga
adunay pagtugot nga gihatag ang COMELEC:
 Mga Opisyal o Membro sa AFP/PNP, apan kun sila mga membro usab sa
Electoral Board
 Mga membro sa kasundaluhan AFP/PNP o mga legal nga dugang sa mga
hukbong kapulisan, espesyal nga kapulisan, CAFGU, Barangay Tanod ug
uban pa nga susama kanila o mga Sekyu ug spesyal nga Kapulisan ug
KasundaluhanAll other kinds of armed or unarmed extra legal police
forces
Mga kasarangang nangatungdanang opisyal sa Barangay,
pinili man o tinudlo
 SEC. 32 MGA TAO NGA GIDID-AN SA
BUTARANAN
• Apan ang mga membro sa EB, pinanagi sa mayorya nga boto, kun
kini gikinanhanglan, mamahimo nga mo sulat sa pag pangayo ug
mga PNP/AFP nga mga opisyale ug personahe alang sa ilang
proteksyon ug kasigurohan kalakip na ang mga balota ug himan
gamait mahitungod sa pagpiniliay.

• Mga mando naka sukip sa kasulatan.

• Ang mga PNP/AFP nga mga opisyal ug personahe official shall stay
ma destino sa gawas lamang sa present butaranan or bisan diing
dapit sulod lamang sa 30 metros haduol langmang sa luna aron sila
sayon ra nga masampit sa EB apan dili sa pultahan apan didto
lamang sa mga lugar diin gi ila nga ilaum sa pagdumala sa
COMELEC.
 SEC. 32 MGA TAO NGA GIDID-AN SA
BUTARANAN
• Sa dihang adunay panghitabo o kasamok sa kalinaw ang
opisyal o personahe sa PNP/AFP mamahimo nga mo
sulod sa present butaranan bisan pa man walay sulat
gikan sa EB

• Guinadili gayud ang pag pakighinabi sa mga opisyalNP o

AFP ngadto sa mga botante aron kapugngan sila sa pag
butar
 SEC. 34 KAHAPSAY SA PAG PINILIAY
1. Ang mga botante maga linya, sumala sa ilang pag abot sa
present butaranan

2. Ang maong linya mao usab ang matuman sa pag piliay

3. Guinadili ang pag tapok sa lamesa sa Electoral Board

4. Mu gawas dayun sa maong present inig kahuman sa pagbutar

* Pinasahing pinili nga linya ug luna ang gitagana alang sa mga

adunay eded nga katigulangan, adunay balatian ug sa mga mabdos
nga kababayen-an
 Sec. 35 PAMAAGI SA PAG HUPOT SA
BALOTA
Ang mga Katungdanan sa mga Butante:

1. Pangita sa ilang pangalan sa PCVL aron mahibal-an ang

ilang presento ug numero sa pag botar
2. Mu duol sa ika tulo nga membro sa EB nga maoy
mangutana sa ilang pangalan, edad, ug precint ug
numero sa pag butar
Sec. 35 PAMAAGI SA PAG KUHA SA BALOTA

ANG MGA KATUNGDANAN SA IKA TULO NGA MEMBRO

SA EB:
1. Sa pag tino sa pangalan sa butante sa lista sa PCVL-Barangay/SK.
Kon ang pangalan nila wala mahimutang sa lista, sila dili
matugotan nga maka butar.
2. Kung sila Makita sa lista, paga susihon usab ang ilang mga tudlo
kung aduna bay makitang mantsa sa tinta (indelible ink.)
3. Kung walay mantsa sa tinta ug na tino na ang pag ila sa butante.
Kun kini angay ug matarong, ang butante mamahimo na sa pag
dangop sa pangulo sa EB ((Chairperson).
Sec. 35 PAMAAGI SA PAG KUHA UG BALOTA
ANG KATUNGDANAN SA PANGULO SA EB
(CHAIRPERSON) :
1. Maga awhag sa makusug nga tingog aron mahi dunggan sa
tanan nga ana a sa maong luna ang Pangalan, Numero sa
Presento, Numero sa Barangay nga Balota ug SK nga Balota
nga ihatag unya sa butante. Ang klereko maoy gitahasan sa
pagsulat ni ini sa espasyong gitagana diha sa “Ballot SN”
nahimutang sa EDCVL-Barangay/SK;
a. Pagpa tino sa balota sumala sa pag perma sa likod nga pahina
b. Pag perma sa EDCVL
Sec. 35 PAMAAGI SA PAG KUHA UG BALOTA
ANG KATUNGDANAN SA PANGULO SA EB
(CHAIRPERSON) :
c. Sa pag pilo sa balota sa pama agi nga kini matabuna gayud
apan Makita gihapon ang parte sa SN. Ilahi sa pag pilo ang
balota nga adunay kalambigitan sa Barangay ngato sa
nalambigit sa SK.
d. Papermahun ang butante sa EDCVL.
e. Ihatag ang balota sa butante.

*Ang Pangulo sa EB lamang ang maghatag sa

balota ug usa lamang ang ihatag ni ini sa
matag butante sa matag higayon, sukwahi ni
ini kun ang butante sa Barangay butante usab
sa SK.
Sec. 35 PAMAAGI SA PAG KUHA UG BALOTA
CHAIRPERSON SHALL:
• Ang botante nga nag panuigon gikan sa 18-30 anyos ang
panuigon, nga magdumili sa pag dawat sa duha ka mga
balota (tagana sa SK ug sa Barangay), ang Pangulo sa EB
(Chairperson) mao ang mopasabot sa botante nga siya
maghupot gayud ni ni-ining duluha ka balota ug humanon
gayud ang proseso ni ni-ini sa iyang gi apilang piniliay.
• Paghuman ni-ini ang EB mupadayon sa proseso nga gi takda
sa Seksyon 41 aron sa pag human sa proseso sa balota.
Sec. 35 PAMAAGI SA PAG KUHA UG BALOTA
CHAIRPERSON SHALL:
• Isangyaw sa pangulo sa EB ang kumpleto nang guidumiliang
mga balota ug ang mga kalambigitan sa pag dumili.
• Sa atubangan mismo sa maong butante markahan ug
“abstained” o pag palta ang maong balota ug ihulog na dayon
ang maong balota sa “spoiled ballot compartment” o mga na
kalas nga mga balota.
• Ug kining tana nga panghitabo itaho ug ipatik na dayon sa mga
tala sa SN.
 SEC. 42 MGA PAG HAGIT SA MGA DILI
LEGAL NA MGA BOTANTE
Bisan kinsa nga botante o magbalantay mamahimong mo hagit
ni bisan kinsang botante kun sila:
a) Wala na rehistro
b) Nag gamit ug pangalan nga dili iya
c) Aduna nay kasarangang pagka diskwalipika
d) Doble/o sa makadaghan na nga nagpa rehistro
* Sa sama nga mga kahigayunan, ang EB maoy mopa
sigayon sa pag ila kun ang paghagit angay ug matarong
pina agi sa pag pakita sa mga kamatuoran pinanagi sa
pagpamatuod sa pag rehistro, sa pag ila, ug sa mga
kwalipikasyon.
 SEC. 42 MGA PAG HAGIT SA MGA DILI
LEGAL NA MGA BOTANTE
Dili na kinahanglan mo pakita ang botante sa iyang ID, kung
kini walay makitang pagduda sa iyang pagpa ila. Apan ang
kapakyas sa pag hatang ug hustong pagpa ila dili igong
hinongdan nga madumilian sa pag butar ang si kinsang
adunay mapakitang pag pa ila pina agi sa pagpanaad:

1. Sa usa ka membro sa Elektoral Board;

2. Sa usa ka reegistradong botante sa maong barangay.

* Ang usa ka Barangay / Sk nga botante mapamatud an

lamang pina agi sa usa ka botante sa samang barangay.
( Ug gikinahanglang ma hisulat usab kini sa tala).
Sec. 41 PAGKAHUMAN UG BUTAR

Pagka human mo butar sa butante, iyang

piloon ang polder ug ibbalik niya kini sa
samang porma sa kung unsa kini niya
madawati.
 Sec. 41 PAGKA HUMAN UG BUTAR
Ang botante mopadayon ngadto sa Klerko nga maoy mo susi kon
ang maong gibalik nga balota sama ra sa unang giahtag kaniya pina
agi sa pag tanaw sa “Seryal nga Numero” ni ini. Iya kining paga
buhaton atubangan sa uban pang mga membro sa EB ug botante
nga way pag abli sa pagpilo o pagtan aw sa uban pang bahin sa
maong balota.

Ang botante mo tamla sa iyang

kumagko sa luna sa balota ug
ibalik kini niya ngadto sa Kleriko.

Matawag isip usa ka kalas nga

balota ug markahang “kalas” ug
pirmahan kini sa pangalo sa EB ug
isulod kini sa sudlanan sa mga
kalas nga balota.
 Sec. 41 PAGKA HUMAN UG BUTAR
Ang usa ka balota paga markahang
“kalas” sa Pangulo sa EB kun kini
wala makuha I sa kupon sa higayon
nga gui balik ang maong balota sa
kleriko, sa mismong atubangan sa
mga membro sa EB ug tawagon
kining usa ka “na kalas na nga
balota”. “SPOILED
BALLOTS“
 Sec. 41 PAGKA HUMAN UG BUTAR
Ang kleriko mopa tagdo tinta “indelible
ink” sa tibook tudlo ngadto sa tuong kamot
sa botante.
 Sec. 41 PAGKA HUMAN UG BUTAR
Ang pangulo sa EB mo tangtang sa kupon sa balota sa
nga nasaksihan sa botante mismo, ug isulod ang
maong pinilo nga balota sa sudlanan sa mga “BALIDO
NGA BALOTA” ug ang tinangtang nga kupon isulod
usab sa “sudlanan alang sa mga “NAKALAS NGA
BALOTA” . Ug ang botante mamahimo na sa pag
gawas sa presento butaranan.

“BALIDO “NAKALAS
NGA NGA
BALOTA” BALOTA”
 Sec. 41 PAGKA HUMAN UG BUTAR
Kung ang butante dili magpa tatak sa tinta “indelible
ink”, siya pahimangnuan nga dili na ma apil sa pag
ihap iyang balota
 Kun ang botante magmagahi sa pag
dumili bisan sa mga pahimangno,
markahang usa ka “nakalas nga balota”
samtang nag pabilin pa ang kupon ug dili
usab kini paga piluon, apan pirmahan kini
sa pangulo sa EB sa luyo nga bahin sa balota
ug isulod kini sa sudlanan sa mga
“NAKALAS NGA BALOTA”.

“NAKALAS
NGA
BALOTA”
PAG INIHAPAY SA MGA
BOTO
 Sec. 47. PAG KWENTA SA MGA BOTO

Ang pag ihap sa mga boto publiko ug walay

pag hunong. – Ang Electoral Board maga ihap
sa mga boto sa presento butaranan,
atubangan sa mga nagtan aw o misaksi nga
publiko
 Sec. 47. PAG IHAP SA MGA BOTO
• Mahimo nga usabon ang porma sa butaranan aron
mas ma sayon ang pag kwenta. Ang mga kahon sa
balota ug uban pang dokumento kalakip ni ini,
guikinahanglan makita sa publiko ug sa mga
magbalantay sa tanang panahon.
• Guinadili ang pagpa undang o pag uswag sa oras o
adlaw o bisan sa paglangan ang pag ihap samga
balota hangtud sa kini sila mahuman. Pinasahi kun
anh hinungdan sa kalangan kansang mando sa
COMELEC.
Sec. 51 PAMAAGI SA PAG IHAP SA MGA BOTO
Ukban sa EB ang mga balota ug mag porma ug tinag usa ka
gatos (100) ka mga pundok ni ini ug bugkusan kini sa
lastiko. Ang Pangulo sa EB mo kuha ug usa ka pundok sa
mga balota ug sugdan ang pag basa sa mga nabotaran nga
mga kandidato sa tagsa tagsa.

100 100 100

balots balota balota
Sec. 51PAMAAGI SA PAG IHAP SA MGA BOTO
Inig binasahay sa mga balota sa panahon sa pag inihapay, ang
Pangulo sa EB, ang Kleriko, ug ang ika tulo nga membro maoy mag
hupot sa posisyon ug mohatag ug luna alang sa mga magbalantay,
ug alang sa publiko ug sa uban pang interesado sigon sa maigong
kapasidad sa maong lawak/present diin gina himo ang pag inhapay
sa klaro/ug tataw nga pwesto ni ini samtang gibasa sa Pangulo sa
EB ang mga balota. Ang ER ug ang ug ang pisara (tally board) paga
sulatan kini sa Kleriko ug sa ika tulo nga membro sa walay bisan
unsa nga matang sa paghikap sa mga dokumento. Ang lamesa gi
kinahanglang limpiohan sa mga bisan unsang matang sa mga
kagamitan sa pag panulat.
Sec. 51 PAMAAGI SA PAG IHAP SA BOTO

Ang Kleriko ug ang ika Tulo nga membro ang mag lista sa
mga boto ngadto sa ER ug sa pisara (tally board) sa dihang
basahon ang kandidatong gibutaran. Matag boto sa usa ka
kandidato pagaliyahan kini ug tul id hantud sa upat ka linya,
ang ika lima mamahimog ibabag kini sa mga upat ka
nagtapad nga mga linya alang sa sayon nga pag ihap sa nga
botos.
iiii
iii
Sec. 51 PAMAAGI SA PAG IHAP SA MGA BOTO
Human ma ihap ang tanag mga balota, isulat sa tala sa Pangulo sa
EB ang mga botos nga nakuha sa matag kandidato gnadto sa ER ug
pisara (tally board). Ang mga inihap nang mga balota isulod sa
sobre nga gitagana alang kanila ug paga selyuhan kini ug ihulog sa
sudlanan alang sa mga balido nga mga balota. Human ma
kumpleto na ang tally board kini paga pamatud an sa EB dili na ma
usan, o madaut apan hinuon kini iga hulog usab kini sa sudlanan sa
mga balido nga botos.

– 5 (five votes)
– 3 (three votes)

“VALID
BALLOTS”
Sec. 51 PAMAAGI SA PAG IHAP SA MGA BOTO

Pag mahuman na ang pag inihapay sa mga botos sa pag piniliay,

ang mga membro sa Electoral board maga anunsyo sa resulta sa
pag piniliay sa butaranan ug mupadayon sa pag abli sa mga
kandado sa sudlanan sa mga balota ug ipagawas ang mga balota
alang sa mga SK ug ipuli pagsulod ang tally sa barangay ug
kandadohan kini, ug mo padayon sa pag ihap sa mga botos alang sa
SK nga pagpiniliay, pag pahibalo sa mananaug, lakip na ang pag
protektar sa mga ER ug tally, ug padayunon ang proseso nga
nasugdan na susama sa gihisgutan sa unahang bahi ining pagtulun
an.
 ANG PAGHUMAN SA MGA BALOTA
ALANG NIADTONG MGA NAG KULANG
SA EDUKASYON, ALANG SA MGA
ADUNAY BALATIAN, UG ALANG USAB
SA MGA TIGULANG NA
SEC. 37. ANG PAGHUMAN SA MGA BALOTA
NI ADTONG MGA KULANG SA EDUKASYON,
MGA ADUNAY BALATIAN, UG SA MGA
TIGULANG NA
Silang mga kulang sa edukasyon, adunay mga balatian, ug mga
tigulang na, nga dili na mamahimong maka butar sumala sa
ilag kaugalingong pama agi, mahimong makabotar pina agi sa
tabang ni ining mga sumusunod:
• Mga paryente nga hantud na ngadto sa ika upat na
relayon sa kalambigitan sa dugo o sa pagpangasawa.
SEC. 37. ANG PAGHUMAN SA MGA BALOTA
NI ADTONG MGA KULANG SA EDUKASYON,
MGA ADUNAY BALATIAN, UG SA MGA
TIGULANG NA
• Usa ka tao nga gipiyalan sa pagsalig sa butante
nga kauban ra niya sa banay. Kini mamahimog
iyang alalay, taga silbi, usa ka nurse, o sama ni
adtong gi isip nla nga membro na sa ilang bamay
apan dili nila kini paryente.
SEC. 37. ANG PAGHUMAN SA MGA BALOTA
NI ADTONG MGA KULANG SA EDUKASYON,
MGA ADUNAY BALATIAN, UG SA MGA
TIGULANG NA
 Membro sa Electoral Board.
 Tanan nga motabang kanila kinahanglang hamtong usab ang
panuigon sa pagbutar.
 Ang Electoral Board members lamang ang mamahimong
motabang sa kulang ug edukasyon, PWD or SC sa maka tulo (3)
ka beses.
SEC. 37. ANG PAGHUMAN SA MGA BALOTA
NI ADTONG MGA KULANG SA EDUKASYON,
MGA ADUNAY BALATIAN, UG SA MGA
TIGULANG NA
 Sa tanang kahigayunan ang Kleriko mo suta kun ang
nangnahanglan ug tabang nga illiterate, PWD or SC mitugot ba
sa maong tabang.
SEC. 37. ACCOMPLISHMENT OF BALLOTS
FOR ILLITIERATE, PWDS OR SENIOR
CITIZENS (SCS).

 Ang mo tabang, atuba ngan sa illiterate, PWD or SC, mo andam

sa balota gamit ang polder sa sekretong balota.
 Ang mi tabang, obligadong mosulat sa mga pangalan nga dikta
lamang sa botante, siya gidid an pag panabi o pag pangistorya
sa mga gidiktar kaniya, ug mo pirma usab siya sa tala sa EB.
 SEC. 39. PINASAHI NGA LINYA ALANG SA MGA
PWDS, SCS AND HEAVILY PREGNANT WOMEN
UG ELECTORAL BOARDS NGA NAGPATUMAN NI
INI
 PWDs, senior citizens, ug mga mabdos adunay
katungod nga mogamit ini nga linya tungod sa
ilang gidala nga kondisyon sa kinabuhi.
 Guikinahanglan nga adunay saktong
pahibalo sa tana nga adunay
nahimutang sa luna sama ni ini.
MGA NAKALAS NGA
BALOTA
 SEC. 40. MGA KALAS NGA BALOTA
• Kung ang ika duha nga balota kalas gihapon
ug dili na ma gamit,
– gui kinahanglan kini nga ihatag dayon sa
Electoral Board Chairperson sa samang pa agi
sa unang kalas o defaced ballot.

• Walay si bisan kinsa nga gui tugutan sa pag

ilis sa usa ka kalas nga balota.
 MGA PAGLAPAS UG
PROHIBISYON SA PAG
PINILIAY
 MGA KOMON NGA KALAPASAN SA PAG PINILIAY

Sa Pagparehistro sa mga Botante:

• Dili makatarunganon nga pag hiklin sa usa ka
botante o dili registradong botante, o dili aprobado
nga porma sa pag apply. (Dagdag-Bawas)

• Pagpa walay bili sa librong listahan sa mga botante

nga gihimo nga adunay laraw sa pag pang limbong,
pag panuhol, pagpanundog ug pagtakuban,
pagpanhulga, o mga datus nga mini.
 MGA KOMON NGA KALAPASAN SA PAG PINILIAY

Registration of voters

• Pahinumdum: Ang mando o disisyon sa pag hiklin

sa listahan sa mga botante mahimo nga
ipahamtang kini sulod lamang sa nubenta diyas
(90) sa dili pa mo abot ang eleksyon.
• SILOT: Pagka priso sulod sa usa (1) ngadto
sa unom (6) ka tuig, lakip na ang pagka
diskwalipika sa pag pangatungdanang
publiko ug ang hukas sa katungod sa pag
butar.
 MGA KOMON NGA KALAPASAN SA PAG PINILIAY

Sa Pag butar

• Dili Balaudnon nga pag Butar ( kansang
butante mi butar sa maka daghang higayon ug
bisan wala marihistro sa pag butar )
• Pag Pamalit sa Boto (pag pamugos sa pagpa
botar o batok sa usa ka kandidato kaaylo ang
salapi, trabaho o nga hatag)
• Pag Pamaligya sa Boto ( pag pang awhag,
pagdawat sa bisan unsang galastuhan ug mga
pagsaad batok sa usa ka kandidato)
 MGA KOMON NGA KALAPASAN SA PAG PINILIAY
Sa Pag butar
• Dili Makatarunganonng Pag Impluwensya (susama
sa pag pamaligya ug pag pamalit ug boto apan
kalangkob ang publiko)
• Pag kusabo alang sa pag panuhol sa mga botante
(duha o tulo ka tawo nga manag uyon sa pagpamalit
ug pag pamaligya sa boto)
• Pag andam sa balota sa tawo nga wala
nagkulang sa edukasyon o walay
balatian
• Dili makatarunganong pag sulod sa
present butaranan
 MGA KOMON NGA KALAPASAN SA PAG PINILIAY
MANDO: Dili makatarunganon alang sa membro sa
Hugpong sa Armadong Kusog (AFP< PNP) Konsehal sa
Barangay ug uban pang gitahasang magbalantay sa kalinaw
ug siguridad sa katawhan nga mo sulod sa lawak diin
mahitabo ang pag piniliay ug bisan ang pag paduol sulod sa
sengkwenta ka metro distansya (50 meter radius)
XPN: 1. sila maka butar apan mubiya gayod dayon sa
maong lugar;
2. pag tugaw sa kalinaw ug siguridad;
3. Ang BEI maga sulat sa alang sa proteksyon
sa mga dukomento nga gamit sa pagpiniliay
MGA KOMON NGA KALAPASAN SA PAG PINILIAY
• Pagpamugos, pag panghulga, pag panghadluk, pag
pangilad, pag pang hasi, ug terorismo
• Pag pang dakop ug pag panghasul sa botante lakip na
ang mga:
1. Pag panikop nga walay hustong balaud nga
gika pasikaran ;
2. Pag pugong sa pag sa usa ka botante nga mo
butar ug mo pauli sa panimalay human siya
maka butar;
3. Pag pamugos sa usa ka butante nga ipanugid
ang iyang kasinatian sa pag butar.
MGA KOMON NGA KALAPASAN SA PAG PINILIAY

• SILOT: Ang pagka banug sa balay

bilanggoanan sulod sa usa(1) apan
dili mo lapas sa unom (6) ka tuig ang
gidugayon, apil na ang pagka
diskwalipika sa paghupot sa
pagpangatungdanan sa goberno ug
ang pag hukas sa katungod sa
pagbutar
 MGA COMON NGA PAGLAPAS SA PAG PINILIAY
 Pag Sabotahe sa Piniliay
• Pag pang hilabot sa pag usab pina agi sa pagpa uswag ug
pag pakunhod sa mga boto nga nadawatan sa usa ka
kandidato o si bisan kinsang mga membro sa EB nga mag
dumili sa pag lista ug ppag tala sa hstong numero sa mga
boto nga na angkon sa matag kandidato
• Kun ang kansang salawayon nga binuhatan gipakuyanap
sa mukabat o mo lapas pa sa lima ka libong botante
(exceeding 5,000 votes) o kun ang maong suma sa balota
mokabat ug napulo ka libo (and in any and all cases where
the total votes exceed 10,000)
 MGA COMON NGA PAGLAPAS SA PAG PINILIAY

 Pag Sabotahe sa Piniliay

• SILOT:Ang tanan o ang si bisan kinsa

nga nakig sabotahe sa mga membro sa
BEI ug sa BOC nga nalambigit maka
baton ug sama nga pag pahamtang sa
tibuok kinabuhi nga pagka bilanggo
MGA KOMON NGA KALAPASAN SA PAG PINILIAY
Kini ang mga kalihokan nga adunay mga silot
sumala sa pamalaud, bisan pa man aduna o wala na
kini epekto sa mga proseso ug resulta sa pag
piniliay :
Di Makina-Elektroniko nga Sestema sa Pag
Piniliay (Automated Election System)
1. Dili Tinugutan nga pag gamit, pag hilabot,
pag pang guba, ug pag kawat sa nga opisyal
nga mga balota, election returns ug sertipiko
sa pag ihap sa mga bato ug uban pang himan
elektroniko gamit sa pag piniliay
MGA KOMON NGA KALAPASAN SA PAG PINILIAY
Kini ang mga kalihokan nga adunay mga silot
sumala sa pamalaud, bisan pa man aduna o wala
na kini epekto sa mga proseso ug resulta sa pag
piniliay :
Di Makina-Elektroniko nga Sestema sa Pag
Piniliay (Automated Election System)
2. Pag sinamok ug pag pang hasol sa pag
panaud ug pag gamit sa mga ekwepo sa
pah inihapay ug sa pag proseso ug pang
hatud sa resulta sa piniliay
MGA KOMON NGA KALAPASAN SA PAG PINILIAY
Kini ang mga kalihokan nga adunay mga silot
sumala sa pamalaud, bisan pa man aduna o wala
na kini epekto sa mga proseso ug resulta sa pag
piniliay :
Di Makina-Elektroniko nga Sestema sa Pag
Piniliay (Automated Election System)
3. Pagbaton ug koneksyon o katungud sa pag
bulgar / sangyaw sa mga tala ug pag pang
guba sa mga ekwipo sa piniliay
(computer-related devices)
MGA KOMON NGA KALAPASAN SA PAG PINILIAY

4. Pag dumili sa tawhanong hugpong (citizens’ arm) nga

mopakita sa ilang kopya sa “election return” ngadto sa
BOC

5. Pag pakita sa inusab ug hinilabtan nga “election

returns”

6. Pag dumili ug pag pakyas sa paghatag sa minorya ug

mayorya nga partido ug sa tawhaong hugpong
(citizen’s arm) sa ilang kopya sa “election returns”
MGA KOMON NGA KALAPASAN SA PAG PINILIAY
7. Paka pakyas sa pag plastar ug pasundayag sa
lista sa mga botante sa takda nga higayon
gigahin ni ini sa gitakda nga luna alang ni ini.

• SILOT: Paka bilanggo sulod sa walo (8) ka

tuig usa (1) ka adlaw hangtud sa dose ka
tuig (12) nga walay posibilidad nga ma
parolado siya, hangtud sa hangtud nga
pagka diskwalipika sa pag hupot ug
katungdadan sa publikong opisina (pinili
man o dili) ug ang pag hukas sa katungod sa
pag butar ug pag apil sa uma abot pang
piniliay.
MGA KOMON NGA KALAPASAN SA PAG PINILIAY
Board of Election Inspectors
1. Ang pag dumili sa pag pirma ug pag
sertipiko sa mga porma sa eleksyon sa
walay hingpit ug angay nga rason

2. Pag dili sa mga politikanhong kalihukan

gawas sa pag butar

3. Pag relibo ug pag balhin sa distino nga

walay pag tugot sa Komisyon
MGA KOMON NGA KALAPASAN SA PAG PINILIAY
Board of Election Inspectors

4. Dili kwalipikadong mga katawhan nga nag

takda ug gitakda sulod sa BEI ug sa BOC
5. Pag dumili sa pag hatag ug akreditado nga
magbalantay sa mga sertipiko sa mga boto
(Certificate of Votes)
6. Pag hatag / isyu sa sertipiko sa pag butar
gikan sa BEI
ANG HIYAS SA MGA
MAAYO NGA MGA
LIDER
UNSA ANG MGA HIYAS SA USA KA MAAYO
NGA LIDER?
• MASALIGAN SA GAGMAY O DAGKO NGA MGA BUTANG
• MADASIGON SA PAGPANERBISYO
• POSITIBO NGA KINAIYA UG PANGLANTAW
• NAGPAKABANA SA IYANG PALIBOT
• MATINUD-ANON UG HUSTO SA TANAN BUHAT UG
PAGPANERBISYO
• DALI RA MADUOLAN UG ABRI KANUNAY IYANG OPISINA
SA MGA HINABANG
 UNSA ANG KALIDAD SA MAAYO NGA
KANDIDATO?
• MAAYO MAKIGKOMUNIKAR SA MGA KATAWHAN
• MAMUGNAON SA SA PAGSOLBAD SA MGA
PROBLEMA
• AKTIBO NGA NAGAPAMINAW SA
PANGINAHANGLANON O OPINYON SA KATAWHAN
• ADUNAY KAALAM SA MGA PAMPUBLIKO UG PANG
GOBERNO NGA ASPETO
• NAAY KAHADLOK SA GINOO
PAHINUMDOM
 Mag dala ug lista sa mga kandidato
 Susiha pag usab ang balota sa dili pa dawaton.
 Ayaw pasubrahi sa pag butar
 Guinadili and pag marka ug bisag ang pag
kum ot ug pag gusi sa balota .
SALAMA
T
KADIAO!