www.collegeprozheh.

ir
‫تولید نانو پودر به روش پاشش حرارتی‬
‫استاد را هنما‪:‬‬
‫دک تر محمد الماسی‬

‫تهیه کننده‪:‬‬
‫هادی نجف زاده‬
‫کارشناسی ارشد نانو تکنولوژی‪-‬گرایش نانو فیزیک‬
‫دانشگاه کاشان‬
‫‪hadinajafzadeh@gmail.com‬‬

‫تابستان‪91‬‬
 ‫عناوین‬
‫مفاهیم نانوپودر‬
‫روش پاشش حرارتی‬
‫کاربرد نانوپودرها‬
 ‫نانو پودر‬
‫نانوپودر چيست؟‬
‫ُ‬
‫پودرها ذرات ريزي هستند كه از خرد کردن قطعات جامد و بزرگ‪ ،‬يا تهنشين شدن ذرات‬
‫جامد معلق در محلولها به دست ميايند‪ .‬بنابراين‪ ،‬نانوپودرها را میتوان مجموعهي از‬ ‫ِ‬
‫ذرات دانست که اندازهي انها کمتر از ‪ 100‬نانومتر است‪( .‬اگر يك متر را يك ميليارد‬
‫قسمت كنيم‪ ،‬به يک نانومتر میرسيم‪ .‬طبق تعريف‪ ،‬ساختار نانومتري ساختاري است که‬
‫اندازهي ان کمتر از ‪ 100‬نانومتر باشد‪).‬‬
‫چه پودري را میتوان نانوپودر به شمار اورد؟‬
‫• پودرها در سه حالت نانوپودر به شمار میايند‪:‬‬
‫• حالت اول‪ :‬ساختار ذرات تشكيلدهندهي پودر‪ ،‬در حد نانومتر باشد‪.‬‬
‫يعني اگر ساختار ذرات تشكيلدهندهي يک پودر را به صورت يکي از اشكال منظم هندسي در نظر بگيريم‪ ،‬ميانگين اندازهي اضالع ان بين ‪ 1‬تا‬
‫‪ 100‬نانومتر باشد‪ .‬مهمترين اشكال هندسي‪ُ ،‬كره و مكعباند‪ .‬اگر ساختار ذرات تشكيلدهندهي پودر را ُكره فرض كنيم‪ ،‬بايد قطر ُكره کمتر از‬
‫‪ 100‬نانومتر باشد و چنانچه ساختار انها مكعب فرض شود‪ ،‬ميانگين اضالع مكعب بايد در محدودهي ‪ 1‬تا ‪ 100‬نانومتر قرار گيرد‪ .‬براي مثال‪،‬‬
‫بلورهاي نمك طعام ساختاري مكعبشکل دارند‪( .‬شکل شمارهي ‪)1‬‬
‫بيشتر ذرات تشکيلدهندة پودر‪ ،‬ابعادي ميان ‪ 1‬تا ‪ 100‬نانومتر داشته باشند‪ ،‬ان پودر‪ ،‬نانوپودر محسوب میشود‪.‬‬‫ياداوري‪ :‬اگر ِ‬
 ‫حالت دوم‪ :‬دانههاي تشکيلدهندة پودر‪ ،‬ابعاد نانومتري داشته باشند‪.‬‬
‫در حالتي که اندازهي ذرات تشكيلدهندهي پودر از صد نانومتر بيشتر باشد‪ ،‬کافي است دانههاي ان ابعاد نانومتري‬
‫داشته باشند تا نانوپودر به شمار ايند‪ .‬يک مثال براي فهم اين موضوع‪ ،‬اتمهاي ي هستند که به صورت منظم و درون‬
‫سلولهاي ي که انها را "دانه" میناميم‪ ،‬کنار هم قرار گرفتهاند‪ .‬مواد بلوري جامد نيز از سلولهاي ريزي تشكيل شدهاند كه‬
‫به انها دانه ميگويند‪ .‬درون هر دانه‪ ،‬اتمها در يك جهت خاص و رديفهاي موازي چيده شدهاند و تفاوت دو دانة مجاو ِر‬
‫هم‪ ،‬تفاوت در همين جهتگيري اتمهاست‪.‬‬

‫شكل ‪ :2‬اين ذره‪ ،‬حاوي سه دانه است‪.‬‬

‫شکل ‪ :4‬اتمها با زاويهي ‪ 90‬درجه نسبت به افق چيده شدهاند‪.‬‬ ‫شکل ‪ :3‬اتمها با زاويهي ‪ 45‬درجه نسبت به افق چيده شدهاند‪.‬‬

‫شکل ‪ :5‬اتمها با زاويه ي ‪ 120‬درجه نسبت به افق چيده شدهاند‪.‬‬

‫• در دانهي ‪( 1‬شکل ‪ ،)3‬اتمها در رديفهاي موازي و با زاويهي ‪ 45‬درجه نسبت به افق چيده شدهاند‪ .‬در دانهي ‪( 2‬شکل‬
‫‪ )4‬اتمها با زاويهي ‪ 90‬درجه و در دانهي ‪( 3‬شکل ‪ )5‬اتمها با زاويهي ‪ 120‬درجه نسبت به افق چيده شدهاند‪ .‬وقتي اين‬
‫سه دانه در كنار يكديگر قرار بگيرند‪ ،‬يك ذره تشكيل ميشود‪( .‬شکل ‪ )6‬به فضاي خالي بين دانهها «مرز دانه»‬
‫ميگويند‪ .‬مرز دانه محلي است كه جهت چيده شدن اتمها عوض ميشود‪.‬‬
‫همچنين دانهها را میتوان مانند اجرهاي يك ديوار فرض كرد‪ .‬در اين صورت‪ ،‬مرز بين دانهها مالت بين اجرهاست‪ .‬اگر‬
‫قطر اين دانهها بين ‪ 1‬تا ‪ 100‬نانومتر باشد‪ ،‬ذرات حاصل تشكيل نانوپودر ميدهند‪.‬‬
‫هر چه قطر دانههاي يك ذره كمتر باشد (البته با حجم ثابت)‪ ،‬تعداد دانههاي تشكيلدهندهي ان بيشتر خواهد بود‬
‫(واضح است كه هر چه اجرهاي تشكيلدهندهي يك ديوار ‪ 1‬متر در ‪ 1‬متر كوچك تر باشند‪ ،‬تعداد اجرها بيشتر خواهد‬
‫بود) و هر چه تعداد دانهها بيشتر شود‪ ،‬مانند گرههاي يک فرش‪ ،‬تار و پود ان محكمتر و درهمتنيدهتر است و بنابرين‬
‫استحكام محصول بيشتر خواهد بود‪.‬‬
 ‫شکل ‪ :6‬سه دانه در مجاورت هم قرار گرفتهاند تا يک ذره را تشکيل دهند‪.‬‬

‫ياداوري‪ :‬اگر درصد قابل توجهي از دانههاي تشكيلدهندهي ذرات‪ ،‬نانومتري باشند‪،‬‬
‫پودر‪ ،‬نانوپودر محسوب میشود‪.‬‬
 ‫• حالت سوم‪ :‬ذرات نانوپودر و ذرات پودر معمولي ترکيب شوند‪.‬‬
‫در اين حالت‪ ،‬پودر را «نانوپودر کامپوزيتي» مینامند‪ .‬کامپوزيت که از کلمهي انگليسي ‪composition‬گرفته شده‪ ،‬به معني‬
‫ترکيب دو يا چند چيز است‪ .‬ملموسترين مثال براي كامپوزيت‪ ،‬كاهگل است‪ .‬در كاهگل رشتههاي كاه در زمينهي ِگل پراكنده شدهاند‪ .‬در‬
‫نانوپودرهاي كامپوزيتي نيز ذرات نانومتري در زمينهي ذرات بزرگ تر (غير نانومتري) پراكنده شدهاند (شکل ‪.)7‬‬

‫شکل ‪ :7‬ذرات با قطر نانومتري در زمينه پراکنده شدهاند‪.‬‬

 ‫ً‬
‫معموال زمينه از يک مادهي نرم و افزودني از مادهي سخت انتخاب‬ ‫• علت ترکيب شدن انها اختالف خواص اين دو ماده است‪ .‬در کامپوزيت‬
‫ميشود‪ .‬در اين صورت‪ ،‬هنگامي که به ماده نيرو وارد ميشود‪ ،‬زمينه نيرو را به رشته يا پودر اضافهشده منتقل ميكند تا بتواند در برابر نيروي‬
‫واردشده مقاومت بيشتري داشته باشد‪( .‬شکل شمارهي ‪)8‬‬

‫شكل ‪ : 8‬در يک نانوکامپوزيت‪ ،‬ذرات نانوي ي در زمينهاي غيرنانوي ي پراكنده شدهاند ‪.‬‬
 ‫پاشش حرارتی‬
‫• پاشش حرارتی ‪HVOF‬‬
‫فرایند‪ HVOF‬یکی از پیشرفته ترین سیستم های پاششی است که با استفاده ازموج انفجار در محفظه احتراق داخلی‬
‫خود قادر است ذرات مواد کاربیدی را با سرعت حدود ‪ 1200‬تا ‪ 1500‬متر بر ثانیه بر روی سطوح قطعات مورد نظر اعمال‬
‫و سطحی ً‬
‫کامال صاف و مقاوم را ایجاد کند‪ .‬این فرایند تنها روش مقاوم سازی بعضی قطعات استراتژیک در صنایع‬
‫هوافضا‪ ،‬نفت و گاز‪ ،‬نیروگاهی و ‪ ...‬می باشد ‪.‬در این روش به دلیل سرعت زیاد ذرات‪ ،‬پوشش با صافی سطح بسیار باال‬
‫تولید شده و همچنین امکان استفاده از نانو پودرها و ایجاد پوشش های نانوساختارکه خواص قابل توجهی را ایجاد می‬
‫نمایند وجود دارد‪ .‬فرايند ‪ HVOF‬يکی از پيشرفته ترين سيستمهای پاششی است که در حال حاضر در کشور در‬
‫مقياس خدمات صنعتی منحصر به فرد می باشد‬
‫پاشش حرارتی‬
‫‪HVOF‬‬
 ‫• پاشش حرارتی پالسمای ی ‪APS‬‬
‫• در این روش انواع مختلف پودر مواد پیشرفته (سرامیکی‪ ،‬سرمتی‪ ،‬بین فلزی و )‪...‬در درجه حرارت‬
‫بین ‪ 10‬تا ‪ 20‬هزار درجه سانتیگراد ذوب و توسط گاز حامل به طور یکنواخت بر سطح قطعه پاشیده‬
‫می‪-‬شوند‪ ،‬با این حال سطح قطعه چندان گرم و دچار تنشهای گرمای ی نمی شود‪ .‬به این ترتیب سطحی‬
‫با پوشش یکنواخت و دارای چسبندگی و کیفیت بسیار عالی ایجاد خواهد شد و مقاومت قطعه را در‬
‫برابر عوامل فرسودگی محیطی چندین برابر افزایش خواهد داد‪ .‬از مزایای این روش محدوده وسیع‬
‫پوشش‪-‬های قابل اعمال و همچنین کیفیت بسیارخوب این پوششها پس از پاشش می باشد‪.‬‬
‫پاشش حرارتی‬
‫‪APS‬‬
 ‫• پاشش حرارتی شعله ای ‪ Flam‬و قوسی ‪Arc‬‬
‫• دو روش فوق از روشهای معمول پاشش حرارتی می باشند که بطور وسیعی در صنایع مختلف جهت‬
‫بازسازی یا ساخت قطعات‪ ،‬مورد استفاده قرار میگیرند‪ .‬پوشش های روئین یا الومینی اعمال شده به‬
‫این روش ها بر روی سطوح سازه های اهنی جهت مقابله با خوردگی جوی یا دریای ی نظیر اسکله ها‪،‬‬
‫سکوهای نفتی‪ ،‬مخازن نگهداری مواد و غیره از این قبیل اند‪ .‬همچنین اعمال پوشش های بابیتی و‬
‫برنزی جهت تولید یا بازسازی یاتاقانهای بزرگ و کوچک و یا بازسازی روتورها‪ ،‬شفت ها و غلطک های‬
‫مختلف در صنایع فوالد‪ ،‬نیروگاهی‪ ،‬نساجی و چاپ از دیگر موارد کاربرد این روش هاست‪.‬‬
‫پاشش حرارتی شعله ای و قوسی‬
 ‫پاشش حرارتی و نشت جت بخار‬ ‫•‬
‫در حين اين عمل ذرات حرارت ديده كمي ذوب مي شوند و سپس روي سطح نشست داده خواهند شد‪ .‬پس از ان تغيير شكل داده و منجمد مي‬ ‫•‬
‫شوند و يك پوشش نانو متري روي سطح ايجاد مي كنند‪.‬‬
‫از اين روش در توليد صنعتي نانو پودرها استفاده مي شود‪ ،‬نمونه اي از اين مواد عبارتند از‪ :‬كربن بالك‪ ،‬فوم سيليكا و اكسيد تيتانيوم‪.‬‬ ‫•‬
‫از معايب اين روش مي توان به موارد زير اشاره نمود‪:‬‬ ‫•‬
‫توليد اكسيد ها‪ :‬در اين روش به علت وجود اكسيد كننده ها توليد اكسيد ها در محدوده واكنش اجتناب ناپذير است كه اين خود يك محدوديت‬ ‫•‬
‫است‪.‬‬
‫فشار باالي گاز‪ :‬در اين روش به علت باال بودن فشار گاز‪ ،‬پودر هاي توليدي داراي تجمع باالي ي مي باشند كه اين امر در مراحل بعدي اثر نا‬ ‫•‬
‫مطلوبي دارد‪.‬‬
‫براي حل مشكل دوم مي توان از احتزاق با فشار كم استفاده نمود كه در ان فشار تا حد فشار در روش ‪ CVD‬كاهش يافته كه در نتيجه از‬ ‫•‬
‫تجمع ذرات كاسته مي گردد‪.‬‬
‫يك راه رسيدن به ذرات نانومتري با اندازه هاي كوچك تر و يكنواخت تر‪ ،‬كنترل شعله براي رسيدن به شعله‪ ،‬پيشاني تخت مي باشد كه در طي ان‬ ‫•‬
‫زمان و دما براي هر ذره برابر خواهد بود‪.‬‬
 ‫• اين روش جز روش هاي كم هزينه بوده و از ان براي توليد كامپوزيت هاي چند اليه اي يا اليه هاي با‬
‫ضخامت چند نانومتر استفاده مي شود‪.‬‬
‫• مكانيزم اين روش بدين صورت است كه از جت هاي گازي با سرعت صوت يا نزديك به ان استفاده مي‬
‫شود ‪ .‬معموال در اين جت ها از گاز هليوم استفاده مي شود‪ .‬ماده اتميزه شده به همراه اين گاز خارج‬
‫شده و بر روي يك اليه نشست پيدا مي كند‪.‬‬
‫• براي نشست دادن يكنواخت بر روي يك زير اليه معموال از حركت نوساني و دوراني جت ها استفاده مي‬
‫شود‪.‬‬
 ‫• تفکافت(پیرولیز) بوسیله ی افشانه ی شعله ای و در فاز گاز و در دمای باال برای تولید نانوذرات به کار برده می‪-‬شود‪.‬‬
‫ماده ی اولیه به صورت ماده ای است که حاوی اجزای فلزی بوده و این اجزاء در ادامه باید به یکدیگر بپیوندند تا‬
‫نانوذرات را تشکیل دهند‪ .‬به عنوان مثال نمک های اسید کربوکسیلیک‪ ،‬استات ها و الکوکسیدها که ترکیبشان با حالل‬
‫های قابل احتراق به غلظت و استوکیومتری مورد نظر رسیده تا بتوان بوسیله ی شعله ور کردن انها ذرات را استخراج‬
‫کرد‪ ،‬از جمله موادی هستند که مورد کاربرد این فناوری به عنوان پیش ماده می‪-‬باشند‪ .‬مواد اولیه به صورت محلول به‬
‫سمت نازل هدایت شده و با برخورد با یک جریان شدید گاز اکسید کننده مانند اکسیژن پخش شده و توسط شعله ی گاز‬
‫متان شعله ور می شود‪ .‬ذرات نانوی ی در قسمت دما باالی شعله تشکیل شده و در همان ناحیه رشد می کند‪.‬‬
‫فرایند رشد از طریق کنترل غلظت ماده اولیه و خواص شعله تحت نظر قرار می گیرد‪ .‬هر از چندگاهی نانوذرات تولید شده‬
‫در حالت خشک صافیده و طبقه بندی می شوند‪.‬‬
 ‫• یکی از طبقه بندی های نانوذرات محیط تولید انهاست‪ .‬بر این اساس می توان انواع روش ها را به دو‬
‫گروه رسوب دهی در فاز مایع و چگالش در فاز گاز تقسیم کرد‪ .‬در سنتز فاز مایع مانند فرایند سل‪-‬ژل یا‬
‫هیدرو ترمال نانوذرات در گستره ی باریکی از اختالف اندازه و دانه بندی به دست می اید‪ .‬ولی پودرهای‬
‫نانوی ی باقیمانده های ناخالص شیمیای ی را در ترکیب خود حفظ می کنند‪ .‬در مقابل چگالش فاز گازی از‬
‫این ایراد مبراست اما به خاطر دمای باالی تولید‪ ،‬کلوخه ای شدن ذرات پدیده ای مرسوم بوده و مواد‬
‫الی نیز حین تولید به ترکیبات ذغالی کربنی تبدیل می شوند‪ .‬راه حل های مختلفی برای برطرف سازی‬
‫این مشکل ارائه شده است‪ .‬یکی از موفق ترین انها بکارگیری شعله ی کم فشار یکنواخت است که با‬
‫دمای ثابت می سوزد‪.‬‬
 ‫• یکی دیگر از روش ها عبور سریع ذرات پاشیده شده از محیط گرم شعله است که باعث فرار ذرات از بهم چسبیدگی‬
‫خواهد شد‪ .‬همچنین می توان از پیش موادی که در مقابل دمای باال مقاوم تر هستند استفاده کرد‪ .‬جنس‬
‫پلیمرهای استفاده شده می توانند راهکرد مناسبی در جلوگیری از سوختن و چسبندگی و باقی ماندن مواد زائد شود‪ .‬اما با‬
‫همه ی این وجود‪ ،‬بکار گیری این تدابیر نیز ً‬
‫کامال مشکل گشا نخواهد بود‪ .‬به عنوان مثال استفاده از پیش‪-‬موادی که‬
‫فشار بخار باال داشته باشند‪ ،‬انعطاف پذیری عملیات را محدود کرده و گاهی مشکالت زیست محیطی دربر خواهند‬
‫داشت‪ .‬از سوی ی دیگر چون مواد مختلف‪ ،‬منحنی های چگالش متفاوتی نیز دارند‪ ،‬ترکیب مولکولی بین انها رخ داده و‬
‫نانوذرات چند جزئی را تشکیل داده و یا بعد از ایجاد این چند جزئی ها دوباره بینشان جدایش رخ می دهد‪ .‬بوجود امدن‬
‫سدهای این چنینی بر سر راه تولید به روش پاشش شعله ای منجر به ایجاد تغییرات مختلفی در این فرایند شده است‪.‬‬
‫نمونه ی این تغییرات ایجاد فرایند رسوب احتراقی بخارات شیمیای ی ‪ CCVD‬می باشد‪.‬این روش که بر اساس‬
‫ائروسل طراحی شده برای تولید الیه نازک مواد متعددی چون فلزات و اکسیدها بکار برده می شود که کیفیت محصول‬
‫بدست امده برابر یا حتی بهتر از محصول تولید شده به روش های سنتی بخار شیمیای ی می باشد‪ .‬سود اوری این روش هم‬
‫که ناشی از کاهش هزینه های جانبی و سرعت رسوب باالست‪ ،‬همواره قابل توجه بوده است‪.‬‬
 ‫• عالوه بر پیشرفت در نحوه ی فرایند به روز شدن قطعات بکار رفته در بدنه ی دستگاه نیز عامل موثری در بهبود این‬
‫فرایند شده است‪ .‬بطور مثال شرکت ‪ Nanomiser‬موفق شده دستگاه ریز کننده یا اتمایزر که قابلیت پاشش‬
‫بسیار قوی‪ ،‬تا این اندازه که بتوان هر قطره ی خروجی از نوک نازل را از نظر ابعاد و شکل کنترل کرد‪ ،‬به مرحله ساخت‬
‫رسانده است‪.‬‬
‫تولید ذرات ائروسلی با گستره ی اختالف اندازه کم‪ ،‬همواره یک دغدغه برای این فرایند بوده است‪ .‬اگر بتوان این گستره‬
‫را کم کرد و در عین حال هاله ای مه الود از ذرات بسیار ریز با یک الیه پوشش بسیار نازک از پیش ماده بر روی ذرات را‬
‫تولید کرد‪ ،‬در ان صورت بازده تولید نانوذرات در یک فشار اتمسفری مناسب شعله باال رفته و به کاربر این امکان را می‬
‫دهد که از هر نوع پیش ماده ای‪ ،‬بدون نگرانی داشتن از فشار بخار ان‪ ،‬استفاده کند‪.‬در این حالت با تغلیظ مناسب‬
‫محلول و همچنین اضافه کردن افزودنی های مناسب به ان می توان بازه ی وسیعی از ترکیبات پرکاربرد صنعتی را به‬
‫سرعت و به راحتی به دست اورد‪.‬‬
 ‫• ذرات با خلوص باال فقط در اتاقکهای با فشار پایین تولید میشوند چرا که فشار پایین موجب افزایش‬
‫زمان موردنیاز برای واکنش ناخالصیها با نانوذرات میگردد‪ .‬همچنین فشار پایین باعث ایجاد یکنواختی‬
‫ً‬
‫معموال چگالش شیمیای ی بخار احتراقی‬ ‫حرارت در طول عملیات میشود‪ .‬پاشش حرارتی در فشار پایین را‬
‫)‪(CVC‬مینامند‪CVC.‬یک روش جایگزین برای روش چگالش گاز خنثی است‪ .‬در این روش‬
‫تبخیر کنندههای سیستم ‪IGC‬توسط منابع دیگر مثل مشعلهای احتراقی یا کورههای دیواره داغ یا‬
‫پالسمای میکروویو جایگزین شدهاند‪ .‬این روش برای تولید نانوذرات اکسید فلزی خالص متنوعی نظیر‬
‫‪TiO2, Al2O3, ZrO2, V2O5, Y2O3-ZrO2‬به کار میرود‪.‬‬
‫شکل‪ -1‬تصویر شماتیکی از اجزای دستگاه پاشش‬
‫شعله ای‬
 ‫• به عنوان یک فناوری صنعتی این روش پتانسیل تولید انبوه و صرفه ی اقتصادی را دارد‪ .‬همچنین می‬
‫توان با صرف هزینه ی کم و با رعایت استانداردهای محیط زیستی پیش ماده های مصرفی را در حالل‬
‫های الی و غیرالی حل کرده و حتی به عنوان سوخت احتراق نیز از ان استفاده کرد‪.‬‬
‫اشکال بعدی دو تصویر شماتیک از دستگاه ‪ CCVD‬و شعله ی تشکیل شده بر سر نازل احتراق‬
‫را نشان می‪-‬دهند‪.‬‬
‫شکل‪ -2‬شماتیکی از دستگاه‬
‫‪CCVD‬‬
‫شکل‪ -3‬تصویر شماتیک شعله در‬
‫‪CCVD‬‬
 ‫• اجزاء این دستگاه شامل مخزن گاز مخصوص احتراق‪ ،‬محل محلول پیش ماده‪ ،‬ریزکننده یا اتمایزر‬
‫محلول که شامل نازل نیز می شود و سرانجام بخش های جانبی شامل فیلترها‪ ،‬پمپ ها و جمع اوری‬
‫کننده ی پودر نانوی ی می باشد‪ .‬دستگاه چهار مرحله را در هر دور عملیات انجام می دهد‪:‬‬
‫‪ .1‬اماده سازی محلول پیش ماده ای مورد نیاز که باید تغذیه شود‪.‬‬
‫‪ .2‬ریزسازی محلول‬
‫‪ .3‬فرایند شعله ورسازی ریزقطرات جهت تشکیل نانوذرات‬
‫‪ .4‬جمع اوری ذرات در یک محیط کلوئیدی و پخش کردن انها در محلول‬
‫محلول پیش ماده ریز شده و و قطرات ان با گاز اکسیدکننده مخلوط می شود و بعد از شعله ور شدن‬
‫بطور دائم شعله ی احتراقی افشانه ای تشکیل داده و با تجزیه ی پیش ماده نانوذرات را تشکیل می‬
‫دهد‪.‬‬
‫• جدول زیر نمایش دهنده ی عناصری(به رنگ سبز) است که نانوذرات انها توسط این دستگاه سنتز شده است‪ .‬عکس ها‬
‫نیز دستگاه ‪ nsp10‬محصول شرکت ‪ TETHIS‬و خروجی نازل را نشان می دهند‪:‬‬
‫شکل‪ -4‬نمای ی از دستگاه‬
‫‪CCVD‬‬
 ‫• نازل دستگاه های این فناوری نقش تاثیرگذاری در نحوه ی سنتز نانوذرات دارد‪ .‬به عنوان مثال نازل‬
‫های دوفازی ساخته شده است که مخلوط درهم پخش شده ی اکسیژن و پیش ماده را در جهتی مشخص‬
‫و گاز متان مخلوط با اکسیژن را به صورت غالف یا الیه در همان جهت و برروی گاز اولیه می پاشد‪.‬‬
‫عالوه بر فشار نازل اولیه ‪ ،‬جریان گازهای احتراقی نیز به پخش و قطره ای شدن پیش ماده کمک می‬
‫کنند‪.‬‬
‫شکل‪-5‬تصویر شعله ی دستگاه‬
‫‪CCVD‬‬
 ‫جمع اوری‬
‫• اين روش مزاياي ي نظير ارزان بودن‪ ،‬يك مرحلهاي بودن‪ ،‬تطبيقپذيري و سرعت توليد باال را داراست‪ .‬در اين روش احتراق مخلوط اكسيژن و‬
‫سوخت در مشعل‪ ،‬شعله را ايجاد ميكند‪ .‬پيشسازهاي شيمياي ي در منطقه گرم شعله تبخير ميشوند و تجزيه حرارتي در منطقه گرم شعله مطابق‬
‫رخ ميدهد‪.‬‬
‫• همانطور که گ فته شد فعل و انفعاالت بين شعله و قطرات‪ ،‬منجر به شكلگيري نانوذرات ميشود‪ .‬ذرات با خلوص باال فقط در اتاقكهاي با فشار‬
‫پايين توليد ميشوند چرا كه فشار پايين موجب افزايش زمان موردنياز براي واكنش ناخالصيها با نانوذرات ميگردد‪ .‬همچنين فشار پايين باعث‬
‫معموال چگالش شيمياي ي بخار احتراقي‪CVC) ( 5‬مينامند‪.‬‬ ‫ً‬ ‫ايجاد يكنواختي حرارت در طول عمليات ميشود‪ .‬پاشش حرارتي در فشار پايين را‬
‫‪CVC‬يك روش جايگزين براي روش چگالش گاز خنثي است‪ .‬در اين روش تبخير كنندههاي سيستم ‪IGC‬توسط منابع ديگر مثل‬
‫مشعلهاي احتراقي يا كورههاي ديواره داغ يا پالسماي ميكروويو جايگزين شدهاند‪ .‬اين روش براي توليد نانوذرات اكسيد فلزي خالص متنوعي‬
‫نظير ‪TiO2, Al2O3, ZrO2, V2O5, Y2O3-ZrO2‬به كار ميرود‪.‬‬
‫• همچنين نانوذرات مغناطيسي اهن و كبالت را ميتوان توسط روش ‪CVC‬و به ترتيب با پيروليز كربونيل اهن ‪Fe(CO)5‬و‬
‫كربونيل كبالت ‪Co2(CO)8‬توليد نمود‪ .‬بررسي تصاوير ‪TEM‬تهيه شده از اين ذرات نشان ميدهد كه توليد ذراتي با ابعاد حدود‬
‫‪ 10‬نانومتر توسط اين روش عملي است‪.‬‬
‫•‬
 ‫کاربرد نانوپودرها‬
‫• ‪ .1‬پوششدهي‬
‫يكي از مهمترين كاربرد نانوپودرها «پوششدهي» است‪ .‬وقتي مقداري پودر روي يك سطح ريخته ميشود‪ ،‬ميتواند تمام‬
‫مثال اگر سطح زمين پودر گچ بپاشيم‪ ،‬تمام سطح پوشيده ميشود و يک سطح يکدست سفيد به وجود‬ ‫سطح را بپوشاند‪ً .‬‬
‫ميايد‪ .‬اما در اين حالت هنوز فضاهاي خيلي ريزي بين پودرها وجود دارد‪ ،‬يعني پوشش يكپارچه نيست‪ .‬اکنون مقداري‬
‫اب به گچ اضافه ميكنيم و صبر ميكنيم تا اب توسط حرارت خشك شود‪ .‬ميبينيم كه ذرات پودر به هم چسبيدهاند و يك‬
‫پوشش يكدست بر روي سطح به وجود امده است‪ .‬اساس پوششدهي توسط نانوپودرها نيز ً‬
‫دقيقا همين است‪ ،‬يعني‬
‫ً‬
‫عمدتا گازهاي اكسيژن يا ارگون كه‬ ‫عمدتا باشدت به سطح ميپاشند و بعد توسط يك عامل اضافهشونده‬‫ً‬ ‫پودرها را‬
‫همان نقش اب را در مثال گچ بازي ميكنند و حرارت‪ ،‬اين ذرات را به هم ميچسبانند تا يك پوشش يكپارچه بر روي‬
‫سطح ايجاد شود‪ .‬پوشش روي داشبورد ماشين ً‬
‫دقيقا به اين روش توليد ميشود‪.‬‬
 ‫• ‪ .2‬ساخت قطعات‬
‫ات پودر ميل زيادي دارند که مانند ُبرادههاي اهنربا به هم بچسبند‪ .‬از طرفي‬
‫همانطور كه ديديم‪ ،‬ذر ِ‬
‫اين ميل با ِاعمال فشار به پودر و درجهي حرارت بهشدت افزايش مييابد‪ ،‬و بنابراين‪ ،‬با ِاعمال فشار و‬
‫افزايش درجهي حرارت ميتوان پودرها را انقدر به هم فشرد تا به هم بچسبند و يك قطعه را توليد كنند‪.‬‬
‫ً‬
‫اين روش عمدتا براي توليد قطعات با شكلهاي پيچيده به كار ميرود‪( .‬اين پديده به طور طبيعي در‬
‫نمك طعام اتفاق ميافتد‪ .‬اگر مقداري نمك طعام در داخل يك نمكدان باقي بماند‪ ،‬بعد از مدتي ذرات‬
‫نمك به هم ميچسبند و نمكدان ديگر نمك نميپاشد‪ .‬بنابراين‪ ،‬بايد به نمكدان چند ضربه وارد كنيم تا‬
‫ذرات از همديگر جدا شوند‪).‬‬
 ‫• ‪ .3‬استفاده در ِك ِرمها‬
‫همانطور كه ميدانيم‪ ،‬نانوپودرها ذراتي با قطر يك تا ‪ 100‬نانومتر هستند‪ .‬وقتي از اين ذرات در ساخت‬
‫ضر نور خورشيد را كه طول موجهاي‬ ‫ِكرم استفاده ميشود‪ ،‬چون قطر انها كوچك است‪ ،‬اشعههاي ُم ّ‬
‫ِ‬
‫بزرگ تر از صد نانومتر دارند از خود عبور نميدهند‪ .‬اين در حالي است كه اشعههاي نور مرئي را كه‬
‫موجب ديده شدن قطعاتاند از خود عبور ميدهند‪ .‬بنابراين‪ ،‬به صورت شفاف ديده ميشوند‪ .‬در اين‬
‫حالت ما ِكرمي داريم كه شفاف است و اشعههاي ُم ّ‬
‫ضر را از خود عبور نميدهد‪.‬‬ ‫ِ‬
 ‫• ‪ .4‬شناساي ي الودگي ها‬
‫خواص سطحي خود‪ ،‬وقتي به يك محلول حاوي الودگي (مثل‬ ‫ّ‬ ‫ذراتي كه نانوپودرها را تشکيل ميدهند‪ ،‬با استفاده از‬
‫باك تري‪ ،‬سلول سرطان زا و‪ )...‬اضافه ميشوند‪ ،‬روي الودگيها ميچسبند و در اثر واكنش با انها تغيير رنگ ميدهند و‬
‫نگ‬ ‫نگ حاصل از ان ديده شود‪ ،‬اما تغيير ر ِ‬‫باعث شناساي ي انها ميشوند‪ .‬البته هر ذره كوچك تر از ان است كه تغيير ر ِ‬
‫مجموعهي اين ذرات‪ ،‬الودگيها را قابل تشخيص و شناساي ي ميكند‪.‬‬
‫نانوساختار‬
‫ِ‬ ‫در فيلمی که در اسالید بعدی نشان داده شده به عنوان مثالي از كاربرد نانوپودرها اورده شده است‪ ،‬ذرات‬
‫سيليكون در محلول‪ ،‬قطرات روغن را شناساي ي ميكنند و با نفوذ مقداري از مايع به داخل حفرههاي انها‪ ،‬تغيير رنگ‬
‫ميدهند و هدف را قابل تشخيص مينمايند‪.‬‬