HOÙA HOÏC CAÙC

NGUYEÂN TOÁ
CHUYEÅN TIEÁP
 CAÙC NGUYEÂN TOÁ CHUYEÅN
TIEÁP
• 1. ÑAËC ÑIEÅM CẤU TẠO
- Đó là các nguyên tố d: (n - 1)dxns1,2.
- Trong mỗi chu kỳ (≥4) có 10 ngtố d, họp thành họ
ngtố d. Trong mỗi phân nhóm phụ (B), có 3 ngtố.
- Cấu hình e hóa trị các ngtố d:
Nhoùm III IV V VI
Coâng thöùc e (n-1)d1ns2 (n-1)d2s2 (n-1)d3ns2 (n-1)d5ns1

VII VIII I II
(n-1)d5ns2 (n-1)d6,7,8ns2 (n-1)d10ns1 (n-1)d10ns2

- Các công thức e trên hoàn toàn đúng chỉ với CK IV.
VÒ TRÍ CAÙC NGUYEÂN TOÁ CHUYEÅN
TIEÁP
2. Đặc tính chung
• Lớp n có 1 – 2 e  dễ nhường các e ns tạo cation
 ngtố d đều là KL.
• Lớp (n – 1) thường chưa bão hoà, E(n – 1)d ≈ Ens 
(n – 1)d có khả năng trở thành hóa trị và lần lượt
cho đi từng e một cho đến hết  các ngtố d có
nhiều số OXH (+) và cách nhau 1 đơn vị:
 Số OXH (+) min = +2 (riêng phân nhóm IB là +1).
 Số OXH (+) max = STT nhóm.
• Ngoại lệ:
 phân nhóm IB: số OXH (+) max > STT nhóm
 phân nhóm IIB và IIIB chỉ có 1 số OXH (+) = STT nhóm
 phân nhóm VIIIB hiện nay mới chỉ biết vài ngtố có số
OXH (+) max = STT nhóm.
 2. Đặc tính chung
• Các ngtố d ở số OXH (+) thấp thể hiện
tính KL (≈ KL s, p có cùng số OXH), ở số
OXH cao (≥ +4) thể hiện tính phi kim (≈ phi
kim cùng nhóm). Đó là do sự tương tự về
tổng số e hóa trị và đặc điểm LK trong hợp
chất.
• Traïng thaùi oxy hoùa cöïc ñaïi laø beàn nhaát,
tuøy töøng nhoùm maø coù caùc traïng thaùi
ñaëc tröng khaùc.
– VD: Cr (+6, +3), Mn (+7, +2, +4).
• Caùc hôïp chaát ôû traïng thaùi oxy hoùa thaáp
lieân keát coù baûn chaát ion, coøn trong hôïp
chaát coù soá oxy hoùa cao laïi coù tính coäng
hoùa TiCl
trò.3 Ví duï: VF3 TaCl3
Chaát raén, phaân Raén, tnc=8000C Chaát raén, tnc
huûy ôû 7000C cao.
TiCl4 VF5 TaCl5
Chaát loûng Loûng, ts=1110C tnc =2110C
ts = 1360C ts = 2420C
• Traïng thaùi oxy hoùa thaáp: Caùc hôïp
chaát cuûa nguyeân toá chuyeån tieáp coù
tính base (coù khaû naêng cho ñi e).
– VD: CrO, Cr(OH)2, MnO, Mn(OH)2+acid  muoái.
• Traïng thaùi oxy hoùa cao coù tính acid.
– VD: CrO3, H2CrO4, Mn2O7, HMnO4 +kieàm 
muoái.
• Caùc hôïp chaát cuûa kim loaïi chuyeån tieáp
(ñaëc bieät laø ôû traïng thaùi oxy hoùa
döông thaáp) coù maøu, do hieän töôïng
taùch möùc naêng löôïng (trong phaàn lyù
thuyeát tröôøng tinh theå).
Vanadium kim loaïi vaø caùc hôïp chaát trong
dung dòch:
V2+, V3+, VO2+, and VO2+, töø traùi sang phaûi.
3. Quy luật biến đổi tính chất
• Các ngtố dãy 3d khác nhiều so với các dãy còn lại

(vì các AO 3d có tính đối xứng khác hẳn với các AO

s, p trước đó). Do sự “co d” nên sự giống nhau theo
hàng ngang khá lớn.

• Do có nhiều  hoặc , các ngtố d sớm thường có

số OXH (+) max = STT nhóm.  Ở trạng thái OXH
thấp, các ngtố d sớm: có tính khử mạnh. Trong một
chu kỳ, độ bền của số OXH thấp tăng dần.
 PHÖÙC CHAÁT

• Phöùc chaát laø nhöõng hôïp chaát phöùc taïp

trong ñoù nguyeân töû hay ion kim loaïi
(chuyeån tieáp) lieân keát vôùi 1 nhoùm
nguyeân töû hay ion.
• VD: Fe(CO)5, [Fe(CN)6]4-, [Cu(NH3)4]2+…

• Nguyeân töû hay ion kim loaïi trung taâm goïi

laø chaát taïo phöùc.
• Nhoùm caùc phaân töû hay ion (CO, NH3, CN-
…) goïi laø phoái töû (ligand).
• Caàu noäi: Laø caùc ion phöùc trong ngoaëc [
].
• Caàu ngoaïi: Laø caùc ion ñôn giaûn beân
ngoaøi.
• VD: [Co(NH3)6]Cl3
• Caàu noäi Caàu ngoaïi

• Söï saép xeáp caùc caáu töû xung quanh ion

trung taâm goïi laø söï phoái trí (Coordination).
• Soá vò trí saép xeáp xung quanh ion treân
nhöõng khoaûng caùch gaàn nhaát vaø theo
moät traät töï nhaát ñònh goïi laø soá phoái trí
(Coordination number).
 • Phaân loaïi phöùc chaát
•  Phöùc Cation: Chaát taïo phöùc laø ion döông,
phoái töû laø nhöõng phaân töû trung hoøa, VD
[Co(NH3)6]Cl3.

•  Phöùc anion: Ion trung taâm laø ion döông,

caùc phoái töû laø caùc anion, VD Na[BF4],
K4[Fe(CN)6].

•  Phöùc trung hoøa: Chaát taïo phöùc laø

nhöõng phaân töû trung hoøa, phoái töû cuõng
laø phaân töû trung hoøa, VD: [Ni(CO)4].
• Hoaëc chaát taïo phöùc laø ion döông, phoái töû
 SOÁ PHOÁI TRÍ

• Soá phoái trí 2

– Coù hai daïng hình hoïc coù theå coù:
• Thaúng goùc (D∞h)
• Gaáp khuùc (C2v)
– Thoâng thöôøng vôùi caùc nguyeân toá hoùa
trò 2.
O
O
Pu
H H
O
• Soá phoái trí 3
– Phaúng (D3h)
– Choùp (kim töï thaùp) (C3v)
– Moät soá coù hình chöõ T (C2v)
• Ñöôïc bieát vôùi caùc nguyeân toá trung
taâm coù hoùa trò 3.
– Khoâng phoå bieán laém vôùi caùc ion kim
loaïi. H
N
H H B
H
H H
• Soá phoái trí 4

Caùc daïng hình hoïc cô baûn.

– Töù dieän (Td) – Tetrahedral.
– Hình vuoâng (C4h)

H H F F
C Xe
H H
F F
• Soá phoái trí 5
– Hai hình choùp tam giaùc (D3h)
– Hình choùp töù giaùc (vuoâng) (C4v)
• Coù theå töï chuyeån daïng qua laïi.
– Daïng hai hình choùp tam giaùc thöôøng
gaëp hôn.
• Thöôøng vôùi caùc caáu töû kim loaïi
pentachloride (Cl5).

Cl Cl
Cl Cl
Cl Cl
Cu In

Cl Cl Cl
Cl
• Soá phoái trí 6
• Laø soá phoái trí raát thöôøng gaëp.
• Caùc daïng hình hoïc thöôøng gaëp
• Baùt dieän (Oh)
• 2 hình choùp töù giaùc (D4h)
– Coù theå bò keùo daøi hay neùn
ngaén theo truïc z.
• 2 choùp töù giaùc ñaùy hình thoi (D2h)
– Coù theå thay ñoåi 2 ñöôøng cheùo.
• Hình khoái 6 maët tam giaùc (D3d).
• Caùc daïng chuyeån ñoåi theo hình
döôùi ñaây.
Phoái trí 6

Oh ->D4h or

Oh ->D2h

Oh ->D3d
Caùc soá phoái trí cao hôn

Phoái trí 8
Phoái trí 7

Phoái trí 9
Kim loaïi vaø phoái töû cöùng -
meàm
• Döïa treân ñònh nghóa acid cuûa Lewis
– Phoái töû ñoùng vai troø base, cho caëp e cho
ion kim loaïi.
• Ion kim loaïi cöùng deã töông taùc vôùi
base cöùng.
– Caùc phoái töû cöùng N, O, F.
– Caùc phoái töû meàm P, S, Cl.
• Ñoä cöùng cuûa ligand giaûm töø treân xuoáng theo
nhoùm.
• Kim loaïi cöùng:
– Maät ñoä ñieän tích döông cao.
– Baùn kính nhoû.
– Coù lôùp voû e baõo hoøa hay baùn baõo hoøa.
• Kim loaïi meàm
– Maät ñoä ñieän tích döông thaáp.
– Baùn kính ion lôùn.
– Lôùp voû chöa baõo hoøa.
• Coù vò trí naèm veà beân phaûi cuûa daõy
chuyeån tieáp.
• Lanthanides vaø actinides laø caùc kim loaïi
cöùng.
– Actinides thì meàm hôn lanthanides.
– Baûng sau ñaây phaân loaïi töông ñoái caùc
phaàn töû cöùng – trung bình – meàm.
Cöùn
g

Trung bình

Meàm
 LIEÂN KEÁT TRONG PHÖÙC CHAÁT

• Coù caùc lyù thuyeát khaùc nhau ñeå giaûi

thích söï taïo thaønh lieân keát trong
phöùc chaát: Thuyeát lieân keát hoùa trò
(VB), thuyeát orbital phaân töû (MO),
thuyeát Tröôøng tinh theå (CF-Crystal
Field), thuyeát Tröôøng phoái töû (LF –
Daãn xuaát töø thuyeát CF vaø MO).