You are on page 1of 69

Menghitung Integral tak tentu dan Integral

Tentu dari fungsi aljabar dan fungsi


Trigonomet ri yang sederhana.

1
1. Menentukan Integral dengan cara substitusi
2. Menentukan integral dengan cara parsial
3. Menentukan Integral dengan cara Substitusi
Trigonomet ri

2
3
4
a. Peserta didik dapat menentukan integral
tak tentu dari fungsi aljabar dan sederhana
fungsi Trigonomet ri yang sederhana
b. Peserta didik dapat menjelaska n integral
tak tentu dan terten tu sebagai luas daerah
di bidang datar
c. Peserta didik dapat menentukan integral
dengan cara parsial
5
a. Integral tak tentu
b. Integral tertentu
c. Integral Parsial
6
1. Ceramah
2. Tanya Jawab
3. Diskusi
7
8
Contoh - contoh soal bentuk Integral dengan
substitusi Aljabar dan Trigonomet ri
A. Contoh bentuk soal substitusi Aljabar
3
1.  t ( t  5) 3 dx
2

x ( x  9) dx
2 3 2
2.

3. x 2x  1 dx
9
B. Contoh bentuk soal substitusi Trigonomet ri

  2
1. x Sin (3 x ) dx


10
2. Cos x Sin x dx
3.  Cos 2x 4 - Sin 2x dx

10
11
12
Carilah :  9(x  3 x  5) (2 x  3) dx
2 8

Jawab : Misalkan u  x 2  3x  5
du
  2x  3
dx
 du  (2x  3) dx
Maka  9(x 2  3 x  5)8 (2 x  3) dx menjadi

 du
8
9u
13
9
9u
 c  u c
9

9
 (x  3x  5 )  c
2 9

14
  7
Selesaikan lah (2x 1) dx
Jawab :
du
Misalkan u  2x  1  2
dx
1
 dx  du
2
7 1
   2
7
(2x 1) dx Menjadi u . du
15
1 7 1 1 8
  u du  .( ).u  c
2 2 8
1 8
 u c
16
1
 (2 x  1)  c
8

16
16
Tentukanla h :  3x  7 dx

17
du
Misalkan : u  3x  7  3
dx
du
 dx 
3
du
maka  3x  7 dx   u .
3
1 du
  u2.
3
1 12
  u .du
3 18
3
1u 2

 3 c
3 2
1 2 32
 . .u  c
3 3
2
 (3 x  7) 3 x  7  c
9 19

3
Carilah x(4x - 5) dx
Jawab :
1
Misalkan u  4x - 5  x  (u  5)
4
dx 1 du
maka   dx 
du 4 4
1 3 du
 x(4x  5) dx   4 (u  5).u . 4
3

1
  (u 4  5u 3 )du
16 20
1 5 5 4
 u  u c
80 64
1 5
 (4x - 5)  (4 x  5)  c
5 4

80 64

21
x dx
Carilah : 
Jawab : x 1
2

Misalkan u  x 2  1
du
maka du  2x dx atau dx 
2x
1
x du 1 
 u 2x 2  du
.  u 2

1 2 12
 . u c
2 1
 x2 1  c 22
Carilah :  (4 - 2Cos θ) 3 sin θ dθ
Jawab : Misalkan u  4 - 2Cos θ
du
maka  2 sin θ

du
dθ 
2 sin θ
 θ sin θ dθ 
3
(4 - 2Cos )
du 1 3
 u sin θ. 2 sin θ  2  u du
3

1 1 4 1 4
 . u c u c
2 4 8
1
 (4 - 2Cos θ) 4  c
8 23
2
Hitunglah :  (4x - 5) 3dx
1

Jawab :
du
Misalkan u  4x - 5, maka du  4 dx dan dx 
4
Bila x  2  u  4.2 - 5  3
Bila x  1  u  4.1 - 5  -1
2 3
du
  (4x - 5) dx   u
3 3

1 -1
4
3
1 1 4 
  u 
4  4  -1 24

16
 
1 43
u 1


16

1 4
3  (1)4

1 80
 (81  1)  5
16 16 25
3
dx
Hitunglah : 
-1
(2x  3) 2

Jawab :
- 2 d(2x  3)
3 3
dx
-1 (2x  3) 2  -1 (2x  3) 2

3
1 1  2 1 
 2 .  2  1 (2 x  3) 
1
3
1 1  1  1 1 1 8 4
          . 
2  (2 x  3)  1 2  9 1 2 9 9 26
dx
 x  3  a x  3  c, maka nilai a adalah.... .
A. - 2
B. - 1
1
C.
2
D. 1
E. 2
27
1
 5 - 6x dx  9 f(x) 5 - 6x  c,
maka f(x) sama dengan.... .
2
A. (5 - 6x)
2
B. (6x - 5)
C. (6x - 5)
D. (5 - 6x)
1
E. (6x - 5)
3 28
4
 (7  3x) dx  ...
1
A. - (7  3 x ) 5  c
12
1
B. - (7  3 x )  c5

15
1
C. - (7  3 x )  c 5

21
1
D. (7  3 x ) 5  c
15
1
E. (7  3 x )  c
5

12 29
1
 a sin( ax  b) dx  .....
A. - asin(ax  b)  c; a  0
1
B. - cos(ax  b)  c; a  0
a
1
C. - 2 cos(ax  b)  c; a  0
a
1
D. cos(ax  b)  c; a  0
a
1
E. cos(ax  b)  c; a  0
a
30
 acos(ax  b) dx  .....
A. - acos(ax  b); a  0
B. - asin(ax  b); a  0
1
C. cos(ax  b); a  0
a
D. sin(ax  b); a  0
E. cos(ax  b); a  0 31
1
 cos(4x  3 π) dx  ...
1
A. 4sin(4x  π)  c
3
1
B. 2sin(4x  π)  c
3
1 1
C. sin(4x  π)  c
2 3
1 1
D. sin(4x  π)  c
3 3
1 1
E. sin(4x  π)  c
4 3 32
1

x 1  3x dx  ...
2

10
A.
9
7
B.
9
9
C.
7
10
D.
7
7
E.
10 33
1

 x  x dx  ...
2 4

A. -3
1
B. -
3
1
C.
4
D. 1
E. 4 34
 x  5 dx  .....
2 3
9x

A. 10(x  5) x  5  c
3 3

B. 8(x  5) x  5  c
3 3

C. 6(x  5) x  5  c
3 3

D. 4(x  5) x  5  c
3 3

E. 2(x  5) x  5  c
3 3
35
2
6x
 x 1
3
dx  ...

A. 6(x  1) x  5  c
3 3

B. 3(x  1) x  5  c
3 3

C. 4 x 1  c 3

D. 6 x 1  c 3

E. 18 x  1  c 3
36

4

 5cos x sin x dx  ...


4

1
A. (16  2 )
16
1
B. (8  2 )
8
1
C. (4  2 )
4
1
D. ( 2  8)
8
1
E. ( 2  16)
16 37
 (6x - 21) x  7 x  41 dx  ...
2

A. (2x  14 x  82) x  7 x  41  c
2 2

B. (x  7 x  41) x  7 x  41  c
2 2

1 2
C. (x  7 x  41) x  7 x  41  c
2

2
1 2
D. (x  7 x  41) x  7 x  41  c
2

3
1 2
E. (x  7 x  41) x  7 x  41  c
2

4 38
39
n m
Sin x.Cos x dx

Sin x  Cos x  1
2 2

40
Sinus dan Cosinus Pangkat genap seperti
2 4 6 2 4 6
Sin x, Sin x, Sin x, Cos x, Cos x, Cos x
dan seterusnya dirubah menjadi
1
1. Sin x  (1  Cos 2x) dan
2

2
1
2. Cos x  (1  Cos 2x)
2

2 41
Sinus dan Cosinus Pangkat ganjil seperti
3 5 7 3 5 7
Sin x, Sin x, Sin x, Cos x, Cos x, Cos x
dan seterusnya dirubah menjadi

1. Sin x  Sin x . Sin x  (1  Cos x) Sin x


3 2 2

2. Cos x  Cos x.Cos x  (1  Sin x).Cos x


3 2 2

42
 Sin
2 3
Tentukanla h : x Cos dx
  
2 3 2 2
Sin x Cos x dx Sin x ( Cos x.Cosx) dx
  Sin 2 x (1  Sin 2 x)Cos x dx
  (Sin 2 x  Sin 4 x) Cos x dx

  Sin 2 x Cos x dx -  Sin 4 x Cos x dx


  Sin x d(sin x) -  Sin x d(sin x) dx
2 4

1 1
 Sin x - Sin 5 x  c
3

3 5 43
Selesaikan lah :

  
3 2
Sin 5x dx Sin 5x.Sin x dx
  (1 - Cos 5x ).Sin 5x dx
2

  Sin 5x dx -  Cos 5x.Sin5x dx


2

1 1
 - Cos 5x  Cos 5x  c
3

5 15

44

4
Tentukanla h : Cos x dx

  
4 2 2
Cos x dx (Cos x ) dx
2
1 
   (1  Cos2x)  dx
2 
1
  (1  2Cos2x  Cos 2 2x)dx
4
1 1
  {(1  2Cos2x  (1  Cos4x)}dx
4 2
1 1 1
  {(1  2Cos2x   Cos4x)}dx 45
4 2 2
1 3 1
  (  2Cos2x  Cos4x)dx
4 2 2
1 3 1 1 1
  dx   2Cos 2x dx   Cos 4x dx
4 2 4 4 2
3 1 1 1
  dx   Cos2x d(2x)  .  Cos4x d(4x)
8 4 4 8
3 1 1
 x  Sin2x  Sin4x  c
8 4 32
46
47
Tentukanla h :

 tan x. sec x dx
3 2
1.


3 4
2. cot x. cosec x dx


3
3. tan x dx


4
4. cot 2 x dx


4
5. cosec x dx
48
49
INVERS FUNGSI TRIGONOMET RI
1 u u
1.  2
a -u 2
du  arc sin    c, dengan a  0 dan - 1   1
a a
1 u u
2.   a 2  u 2 du  - arc cos a   c, dengan a  0 dan -1  a  1
1 1 u
3.  a 2  u 2 du  a arc tan  a   c, dengan a  0

50
Fungsi Integral Substitusi Trigonometri
Dengan a > 0

a u
2 2
u  a sin θ
a u
2 2 u  a tan θ
u a
2 2 u  a sec θ
51
Tentukan Integral tak tentu berikut ini :
1 x
a.  16 - x 2
dx  arc sin    c
4
1 x
b.  49 - x 2
dx  - arc cos    c
7
dx dx 1 x
c.  x 2  9dx   9  x 2 dx  3 arc tan  3   c
52
Hitunglah Integral berikut ini :
dx
 x 2 4  x 2 ; a  4 maka a  2, u  x maka u  x
2 2 2

substitusi kan u  2 sin θ dan du  dx  2cosθ dθ


dx 2cosθ dθ
 x 2 4  x 2   4 sin 2θ 4  4 sin 2θ
2cosθ dθ

4 sin 2θ 4(1  sin 2θ)

53
x
2 cos θ dθ dθ x  2sin θ  sin θ 
   2
4 sin θ.2 cos θ
2
4 sin 2 θ
1 1
  cosec θ dθ  - cot θ  c
2
x 2
4 4
2
- 4-x
 c 4  x2
4x
4 - x2
cot θ 
x

54
Digunakan untuk Mengintegr alkan hasil kali
dua fungsi

Penurunan Rumus Dasar Integral Parsial


d(uv)  u dv  vdu ( Kedua ruas diintegral kan)

 d(uv)   u dv   vdu
uv   u dv   vdu

 u dv  uv -  v du
55
Hitunglah Integral Parsial berikut ini
1.  x sin x dx


2
2. x sin x dx
3.  x 4x - 1 dx
4.  x ln x dx
56
1.  x sin x dx
Selesaikan dengan cara Tabulasi sbb :
Turunkan Integralkan

X Sin x dx
1 -Cos x
+
0 - Sin x
-

Jadi  x Sin x dx  - x cos x  sin x  c


57
 x sin x dx
2
2.

Turunkan Integralkan

X2 Sin x dx
2x -Cos x
+
2 - Sin x
-
0 Cos x
+

Jadi  x sin x dx   x cos x  2x sin x  2 cos x  c


2 2

58
Dengan Cara Tabulasi
3.  x 4x - 1 dx
Turunkan Integralkan
x 4x -1 dx
1 2
1 . (4 x  1) 4 x  1
4 3 +
1 1 2
0 . . (4 x  1) 4 x  1
2

6 4 5 -
1 1
      4x  1  c
2
x 4x - 1 dx x(4x 1) 4x 1 (4x 1)
6 60 59
4.  x ln x dx
1
Misalkan u  ln x  du  dx
x
1 2
dv  x dx  v   x dx  x
2
1 2 1 2 1
 x ln x dx  2 x lnx  2  x . x dx
1 2 1
 x lnx   x dx
2 2
1 2 1 2
 x lnx  x  c
2 4 60
Hitunglah Integral Parsial berikut ini dengan Tabulasi

1.  x cos x dx


2
2. x cos x dx

 
2
3. x ( x 6 ) dx


2
4. x ln x dx
61
62
n m
Sin x.Cos x dx

Sin x  Cos x  1
2 2

63
Sinus dan Cosinus Pangkat genap seperti
2 4 6 2 4 6
Sin x, Sin x, Sin x, Cos x, Cos x, Cos x
dan seterusnya dirubah menjadi
1
1. Sin x  (1  Cos 2x) dan
2

2
1
2. Cos x  (1  Cos 2x)
2

2 64
Sinus dan Cosinus Pangkat ganjil seperti
3 5 7 3 5 7
Sin x, Sin x, Sin x, Cos x, Cos x, Cos x
dan seterusnya dirubah menjadi

1. Sin x  Sin x . Sin x  (1  Cos x) Sin x


3 2 2

2. Cos x  Cos x.Cos x  (1  Sin x).Cos x


3 2 2

65
Digunakan untuk Mengintegr alkan hasil kali
dua fungsi

Penurunan Rumus Dasar Integral Parsial


d(uv)  u dv  vdu ( Kedua ruas diintegral kan)

 d(uv)   u dv   vdu
uv   u dv   vdu

 u dv  uv -  v du
66
Integral Parsial dapat diselesaik an dengan
menggunaka n cara TABULASI
Turunkan Integralkan

X2 Sin x dx
2x -Cos x
+
2 - Sin x
-
0 Cos x
+

Jadi  x 2 Sin x dx  - x 2 cos x  2x sin x  2cosx  c


67
Selesaikan soal - soal berikut ini dengan tep at
dan benar

 cos xsin x dx
2 3
1.

 sin x cos x dx
3 3
2.

 sin x cos x dx
4 3
3.

 sin 5x dx
3
4.

 cot 2 x dx
3
5.
68
dx
6.  4-x 2

3x
7.  16 - 9x 2
dx

dx
8. x x 4
2

9.  x sin x . cos x dx (Integral Parsial)


 x sin 3x dx (Integral Parsial)
2
10.
69

You might also like