6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE

GÜVENLİĞİ KANUNU
HAKKINDA TAVSİYELER

EROL ÇİLELİ
KİPLAS Teknik İşler Başdanışmanı

KİPLAS, 2013
 Kimya Petrol Lastik ve Plastik Sanayii
İşverenleri Sendikası (KİPLAS)
1961 yılında kurulan Türkiye Kimya Petrol Lastik ve Plastik Sanayi İşverenleri
Sendikası; kimya sektöründeki en büyük işveren sendikası ve
organizasyonudur. Çeşitli kimya alt sektörlerinden, çoğunluğu ISO 500 ve
1000 firmalarından oluşan 74 üyesi bulunmaktadır.
Görevleri:
• Kanundan gelen toplu iş sözleşmesi sürecini yürütme görevi
• İş sağlığı güvenliği ve çevre konularında danışmanlık ve eğitim
• Bağlı bulunduğu çatı örgütü TİSK aracılığıyla işveren sorunlarının çözümü
• İçinde bulunduğu ulusal ve uluslararası network’lerle, bir işveren
dayanışma örgütü olma
• Sanayinin yaşadığı sorunların çözümünde liderlik ve organizasyon merkezi
görevi (Gebze’de hayata geçirdiği GEBKİM Kimya Organize Sanayi
Bölgesi, bu girişimlerin somut bir örneğidir.)
 Kanunun Amacı
Bu Kanunun amacı; işyerlerinde iş sağlığı ve
güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve
güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve
çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve
yükümlülüklerini düzenlemektir.
 Kanunun Kapsamı

• Kamu ve özel sektöre ait tüm işler ve işyerleri

• İşveren, işveren vekili, çırak ve stajyer de dahil tüm
çalışanlar
• İstisnalar (TSK, MİT, afet ve acil durum birimleri, ev
hizmetleri vb.)
 İşveren Yükümlülükleri
GENEL YÜKÜMLÜLÜKLER
• Mesleki risklerin önlenmesi
• Eğitim ve bilgilendirme
• Her türlü tedbir (tedbirlerin gelişen şartlara uyumunu
sağlamak)
• Organizasyon
• Gerekli araç ve gereç
• İzleme, denetleme ve uygunsuzlukların giderilmesi
• Risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmak
• Çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğu
• Hayati ve özel tehlike taşıyan yerlere diğer çalışanların
girmemesi için gerekli tedbirler (bilgi ve talimat)
 Risklerden Korunma
• Risklerden kaçınmak
• Kaçınılması mümkün olmayanları analiz etmek
• Risklerle kaynağında mücadele
• İşin kişilere uygun hale getirilmesi
• Teknolojik gelişmelere uyum sağlamak
• Tehlikeli olanı tehlikesiz ya da daha az tehlikeli
olanla değiştirmek
• Genel bir önleme politikası
• Toplu korunma tedbirleri (KKD lardan önce)
• Uygun talimatlar
 İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri
• İş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık
personeli (İSGB (tam süreli görevlendirme
durumunda), OSGB, tam süreli işyeri hekimi
görevlendirilen yerlerde diğer sağlık personeli
zorunlu değil)
• Araç, gereç, mekan ve zaman
• İşbirliği ve koordinasyon
• Mevzuata uygun ve yazılı olarak bildirilen
tedbirleri uygulamak
• Başka işyerinden gelen çalışanları ve işverenleri
bilgilendirmek
 İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin
Desteklenmesi
• Kamu kurum ve kuruluşları hariç
• < 10 çalışan, tehlikeli ve çok tehlikeli sınıf
• < 10 çalışan, az tehlikeli (Bakanlar Kurulu Kararı ile)
• Finansman: SGK tarafından iş kazası ve meslek
hastalığı bakımından kısa vadeli sigorta kolları için
toplanan primlerden kaynak aktarılarak
• Sigortasız çalışan tespiti durumunda; işverenden faizi
ile birlikte tahsil edilir ve sağlanan destekten 3 yıl
süreyle yararlanamaz
• Desteğin uygulanması, İSG hizmet bedellerinin tespiti,
destek olunacak kısmı ve ödenme şekli, işyerlerinin
taşıması gerektiği şartlar ile ilgili Yönetmelik
İşyeri Hekimleri ve İş Güvenliği Uzmanları
• İSG ile ilgili alınması gerekli tedbirleri yazılı olarak işverene
bildirir (onaylı defter)
• Hizmetlerin yürütülmesindeki ihmallerden dolayı işverene karşı
sorumlu
• İş kazası ve meslek hastalığında ihmalin tespiti durumunda
yetki belgesinin askıya alınması
• Çok tehlikeli ((A) sınıfı İGU) (4 yıl süreyle (B)) 30.06.2016
• Tehlikeli (en az (B) sınıfı İGU) (3 yıl süreyle (C)) 30.06.2015
• Az tehlikeli (en az (C) sınıfı İGU)
İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ GÖREV, YETKİ, SORUMLULUK VE EĞİTİMLERİ
HAKKINDA YÖNETMELİKTE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR YÖNETMELİK
R. Gazete Tarih ve Sayı: 31.01.2013/28545

• 3 yıllık mesleki tecrübe (750 günlük prim) ile

beraber (C) veya (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı
belgesine sahip iş güvenliği uzmanları, kendi
meslek dallarına uygun işlerle sınırlı olmak
üzere bütün tehlike sınıflarında yedi yıl
süreyle görev yapabilmelerine imkan
tanımaktadır. (Yürürlük 31.03.2013)
• İş güvenliği uzmanlarının meslek dalı ile işyeri
tehlike sınıfının ilgisi Bakanlıkça belirlenecektir.
(Bu konuda bir Taslak çalışma hazırlanmıştır)
 Risk Değerlendirmesi
• Risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmak
• Risk değerlendirmesi sonucu alınacak tedbirler
ve kullanılacak KKD
• Tedbirler her kademeye uygulanabilir olmalıdır
• Çalışma ortamı ve çalışanların maruz kaldığı
risklerin belirlenmesine yönelik kontrol, ölçüm,
inceleme ve araştırma yapmak
 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ RİSK
DEĞERLENDİRMESİ YÖNETMELİĞİ
R. Gazete Tarih ve Sayı: 29.12.2012/28512

• Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka

zararlı sonuç meydana gelme ihtimali
• Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya
işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyeli
• Kabul edilebilir risk seviyesi: Yasal yükümlülüklere ve
işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma
oluşturmayacak risk seviyesi
• Önleme: İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve
güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için
planlanan ve alınan tedbirlerin tümü
• Ramak kala olay: İşyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da
iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde zarara
uğratmayan olay
 İşveren Yükümlülükleri
• İş sağlığı ve güvenliği yönünden risk
değerlendirmesi yapar veya yaptırır.
• Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmiş olması;
işverenin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin
sağlanması yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.
• Risk değerlendirmesi çalışmalarında
görevlendirilen kişi veya kişilere risk
değerlendirmesi ile ilgili ihtiyaç duydukları her
türlü bilgi ve belgeyi temin eder.
 Risk Değerlendirmesi Ekibi
• İşveren veya işveren vekili
• İş güvenliği uzmanları ile işyeri
hekimleri
• Çalışan temsilcileri
• Destek elemanları
• Tüm birimleri temsil edecek birer
çalışan
• Dışarıdan destek amaçlı hizmet
(Yükümlülüğü başlamayan işyerleri
için iş güvenli uzmanı ve işyeri
hekiminin ekipte bulunması zorunlu
değildir.)
 Risk Değerlendirmesi Aşamaları
Tüm işyerlerinde tasarım veya kuruluş
aşamasından başlamak üzere;
• Tehlikeleri tanımlama
• Riskleri belirleme
• Riskleri analiz etme ve derecelendirme
• Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması
• Dokümantasyon
• Güncelleme ve yenileme
 Tehlikelerin Tanımlanması İçin Gerekli Bilgiler
Faaliyet, iş ve işlemler İşyeri bina ve eklentileri

Üretim süreç ve teknikleri İş ekipmanları

Kullanılan maddeler Artık ve atıklar ile ilgili işlemler

Organizasyon Çalışanların tecrübe ve düşünceleri

Çalışma izin belgeleri Sağlık gözetimi kayıtları

Özel politika gerektiren çalışanlar Teftiş sonuçları

Meslek hastalığı kayıtları İş kazası kayıtları

İş ekipmanının zarara uğradığı kayıtlar Ramak kala olay kayıtları

Güvenlik bilgi formları Maruziyet ölçüm sonuçları
Önceki risk değerlendirmesi çalışması Acil durum planları
Sağlık güvenlik planı, PKD, BKÖP, GR gibi dokümanlar
 Risklerin Belirlenmesi ve Analizi
Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri
ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden
kaynaklanabilecek risklerin;
• Hangi sıklıkta oluşabileceği
• Kimlerin, nelerin etkileneceği
• Ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği
belirlenir.
• Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar
verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne
ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine
sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hale
getirilir.
 Risk Kontrol Adımları
• Planlama
• Risk kontrol tedbirlerinin seçimi
 Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması
 Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi
 Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi

• Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması

 İşyeri bölümü, sorumlu kişi, başlangıç ve bitiş tarihi

• Uygulamaların izlenmesi
 Hazırlanan planların uygulama adımları düzenli olarak izlenir
 Denetlenir ve aksayan yönler tespit edilir
 Gerekli düzeltici ve önleyici işlemler tamamlanır
 Risk Değerlendirmesi Dokümantasyonu
• İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı
• Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları
• Tarih ve geçerlilik tarihi
• Yapıldığı bölümlerin adı
• Tehlike kaynakları ve tehlikeler
• Tespit edilen riskler
• Risk analizinde kullanılan yöntemler
• Risklerin önem ve öncelik sırası
• Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme
tarihleri ve sonrasında tespit edilen risk seviyesi.
Acil Durum Planları, Yangınla Mücadele ve
İlkyardım
• Çalışma ortamı Acil Durum
• Kullanılan maddeler • Yangın
• Sel
• İş ekipmanı • Deprem
• • Sabotaj vb.
Çevre şartları

İşyeri dışındaki Önleme, koruma,

Olumsuz
kuruluşlarla (itfaiye, tahliye, yangınla
etkilerden
ambulans vb.) mücadele, ilkyardım
korunmak üzere
irtibat sağlamak için konularında eğitimli
acil durum
gerekli ekipler oluşturulur,
planları hazırlanır
düzenlemeler tatbikatlar yaptırılır
ve tedbirler alınır
yapılır (haberli, yarı
haberli ve habersiz
tatbikatlar)
İş Kazası ve Meslek Hastalıklarının Kayıt ve
Bildirimi
• Bütün meslek hastalıkları ve kazaların kaydı
tutulur
• Yaralanma ve ölüm olmayan kazalar ve ramak
kala olaylar incelenir ve rapor düzenlenir
• Bildirim
 Kazadan sonraki 3 iş günü içinde
 Meslek hastalığı teşhisi konduğu tarihten itibaren 3 iş günü içinde

SGK na bildirilir
 Sağlık Gözetimi
• Sağlık muayeneleri

 İşe girişlerde
 İş değişikliğinde
 Kaza, meslek hastalığı gibi sebeplerle işten uzaklaşmalardan sonra işe
dönüşlerde
 Bakanlıkça belirlenen düzenli aralıklarla
 Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta, yapacakları işe uygun olduğunu gösterir
sağlık raporu
 Bu sağlık raporları, İSGB veya OSGB de bulunan işyeri hekimi
tarafından alınır

4857 sayılı Kanun ve diğer mevzuat gereği daha önce alınmış bulunan periyodik sağlık raporları
süresi bitinceye kadar geçerlidir
 Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi

• Sağlık ve güvenlik riskleri

• Koruyucu ve önleyici tedbirler
• Yasal hak ve sorumluluklar
• İlk yardım, olağan dışı durumlar, afetler ve
yangınla mücadele ve tahliye işleri

gibi genel, sağlık ve teknik konularda çalışanlar

bilgilendirilir ve eğitilir.
 ÇALIŞANLARIN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ EĞİTİMLERİNİN USUL
VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİK TASLAĞI

• Dayanak: Kanunun 16, 17 ve 30. Maddeleri

• İSG Eğitimleri;
Tehlike Sınıf Eğitim Periyodu Eğitim süresi

Çok tehlikeli Yılda en az 1 defa En az 16 saat

Tehlikeli İki yılda en az 1 defa En az 12 saat

Az tehlikeli Üç yılda en az 1 defa En az 8 saat

• Ayrıca, herhangi bir sebeple altı aydan fazla süreyle işten uzak
kalanlara, tekrar işe başlatılmadan önce bilgi yenileme eğitimi verilir.
 Eğitimin Temel Prensipleri
• Bireysel seviye tespiti yapılarak çalışanların
eğitim öncesi seviyesi ve Ek-1 de yer alan
konular dışında almaları gereken eğitimler
belirlenir.
• Verilen eğitimin sonunda bir ölçme ve
değerlendirme yapılır. Değerlendirme
sonuçlarına göre eğitimin etkin olup olmadığı
belirlenerek ihtiyaç duyulması halinde, eğitim
programında veya eğiticilerde değişiklik yapılır
veya eğitim tekrarlanır.
 EK-1
EĞİTİM KONULARI VE EĞİTİCİ TABLOSU
EĞİTİM KONULARI
1. Genel konular
a) Çalışma mevzuatı ile ilgili bilgiler,
b) Çalışanların yasal hak ve sorumlulukları,
c) İş sağlığı ve güvenliği genel kuralları ve güvenlik kültürü,
ç) İşyeri temizliği ve düzeni,
d) Ergonomi,
e) Güvenlik ve sağlık işaretleri,
f) Kişisel koruyucu donanım kullanımı.
2. Sağlık konuları
a) Meslek hastalıklarının sebepleri,
b) Hastalıktan korunma prensipleri ve korunma tekniklerinin uygulanması,
c) Biyolojik risk etmenleri,
ç) İlkyardım ve kurtarma.
3. Teknik konular
a) Kimyasal ve fiziksel risk etmenleri,
b) Elle kaldırma ve taşıma,
c) Parlama, patlama, yangın ve yangından korunma,
ç) İş ekipmanlarının güvenli kullanımı,
d) Ekranlı araçlarla çalışma,
e) Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri,
f) İş kazalarının sebepleri,
g) Kaza ve yaralanma sebepleri ile korunma prensipleri ve tekniklerinin
uygulanması.
ğ) İş hijyeni
 Eğitimler ile ilgili idari para cezaları
2013 YILINDA
UYGULANACAK
2012 CEZA MİKTARI
Kanun Maddesinde (TL)
Kanun Maddesi Ceza Maddesi Açıklamalar
Sözü Edilen Fiil
Miktar (Yeniden
Değerleme Oranı
% 7,8)
Çalışanları
MADDE 16 -
bilgilendirme Türk Lirası / her
Çalışanların 26/1-g 1.000 1.078
yükümlülüğüne çalışan için
bilgilendirilmesi
uymamak.
Çalışanlara eğitim
MADDE 17 -
verme Türk Lirası / her
Çalışanların 26/1-ğ 1.000 1.078
yükümlülüğüne çalışan için
eğitimi
uymamak.
MADDE 30 - İş 30 uncu madde de Türk Lirası / her
1.000 1.078
sağlığı ve öngörülen hüküm için
güvenliği ile ilgili 26/1-n yönetmeliklerdeki Türk Lirası / her ay
çeşitli hükümlere aykırı 1.000 1.078 (Aykırılığın devamı
yönetmelikler hareket etmek. halinde)
 Çalışanların Yükümlülükleri
• Aldıkları eğitim ve talimatlar doğrultusunda;
 Tüm üretim araç ve gereçlerini uygun şekilde kullanmak
 KKD ları doğru kullanmak ve korumak
 Ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında işverene veya
çalışan temsilcisine derhal haber vermek
 Teftiş sonucu tespit edilen noksanlıkların giderilmesi
konusunda işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak
 Kendi görev alanında iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması
için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak
 Çalışan Temsilcisi
• Çalışanlar arasında yapılacak seçim veya seçimle belirlenemediği durumda
atama yoluyla belirlenir
İşyerindeki çalışan sayısı Çalışan temsilcisi sayısı
2-50 1
51-100 2
101-500 3
501-1000 4
1001-2000 5
≥ 2001 6

• Birden fazla çalışan temsilcisinin bulunması durumunda baş temsilci,

çalışan temsilcileri arasında yapılacak seçimle belirlenir

• İşyerinde yetkili sendika bulunması halinde, işyeri sendika temsilcileri

çalışan temsilcisi olarak da görev yapar
 İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu
• ≥ 50 çalışan bulunan ve 6 aydan fazla süren sürekli işlerin
yapıldığı işyerlerinde İSG Kurulu oluşturulur.

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULLARI HAKKINDA YÖNETMELİK

• Dayanak: Kanunun 22. ve 30. Maddeleri
• Kurulun Oluşumu
 İşveren veya işveren vekili, (Kurul Başkanı)
 İş güvenliği uzmanı, (Kurul Sekreteri)
 İşyeri hekimi,
 İnsan kaynakları, personel, sosyal işler veya idari ve mali işleri yürütmekle
görevli bir kişi,
 Bulunması halinde sivil savunma uzmanı,
 Bulunması halinde formen, ustabaşı veya usta,
 Çalışan temsilcisi, işyerinde birden çok çalışan temsilcisi olması halinde
baş temsilci.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULLARI HAKKINDA YÖNETMELİK

• Çalışma Usulleri
Çok tehlikeli En az ayda bir
Tehlikeli En az iki ayda bir Kurul
Az tehlikeli En az üç ayda bir Toplanır

• Her toplantıda, görüşülen konularla ilgili alınan

kararları içeren bir tutanak düzenlenir, başkan
ve üyeler tarafından imzalanır, imzalı tutanak
ve kararlar sırasıyla özel dosyasında saklanır.
 GÜVENLİK RAPORU VEYA BÜYÜK KAZA ÖNLEME POLİTİKA BELGESİ
(Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik)

• Yönetmeliğin eklerinde belirtilen tehlikeli maddelerin

miktarlarına eşit ya da üzerinde bulunduran (yıl
içindeki en yüksek miktar) kuruluşlara uygulanır

• Alt seviyeli kuruluş

Büyük kaza önleme politikasını oluşturmak
• Üst seviyeli kuruluş
Güvenlik raporu hazırlamak
Dahili Acil Durum Planlarını hazırlamak
Halkın bilgilendirilmesi
Dinlediğiniz İçin Teşekkür
Ederim
 ÖRNEK OLAY 1: Barton Solvents

TAŞINABİLİR TANKLARIN DOLUMU SIRASINDA STATİK

ELEKTRİK KIVILCIMININ PARLAYICI SIVIYI TUTUŞTURMASI

KİPLAS, 2012
Kazanın Tanımı
 Olay 29 Ekim 2007 tarihinde öğleden sonra saat 1
sıralarında Iowa eyaletinde bulunan Barton Solvents
fabrikasında, bir dizi patlama ve yangın ile
gerçekleşmiştir. İlk yangın, yanıcı bir solvent olan etil
asetatın 300 galonluk çelik tanka doldurulduğu
esnada ambalajlama alanında başladı (Şekil-1).
Şekil-1: 300 galonluk çelik tankın dolumu
 Operatör tankın üstünde bulunan açıklığa dolum
hortumunu yerleştirdi ve sabit kalması için hortuma çelik
bir ağırlık astı. Dolum işlemine başlamak için vanayı
açtıktan sonra, operatör diğer iş için odaya doğru yürüdü.
Tank dolarken operatör bir patlama sesi duydu ve tankı
alevlerin sardığını, dolum hortumun yere düştüğünü ve
zemine etil asetat döküldüğünü gördü. Tahliyeden önce,
çalışanlar yangın söndürücüler ile yangını söndürmek için
çabaladılar. Yanıcı ve parlayıcı sıvıların büyük bir hacmi
tutuşunca, yangın hızla ahşap çerçeveli depoya yayıldı.

 Kazada bir çalışan hafif yaralar aldı ve bir itfaiyeci ısı ile ilgili
rahatsızlıktan tedavi gördü. Geniş bir duman bulutu,
varillerin patlayıp fırlaması ve enkaz nedeniyle tesisin
etrafındaki işletmeler tahliye edildi. Ana depo binası tahrip
oldu ve iş önemli ölçüde aksadı.
 Etil Asetatın Yanıcılığı

 Etil Asetat olay sırasındaki koşullar altında ele alındı ve

ABD Kimyasal Güvenlik ve Tehlike Araştırma Kurulu
(CSB), tank dolum ağzı yakınında tutuşabilen bir
buhar-hava karışımı oluştuğunu belirledi. Çelik ağırlık
içeren dolum ağzı/hortum bağlantısındaki metal bir
bileşen ve tank yüzeyi arasındaki bir statik deşarj
(kıvılcım) muhtemelen buhar-hava karışımını
tutuşturdu.
 Bağlantı ve Topraklama

 Bağlantı (Bonding), statik elektrik kıvılcımlarını önlemek için

iletken nesnelerin (örneğin, çelik tank için dolum tabancası)
bireysel elektriksel potansiyellerini eşitlemek için kablo veya
doğrudan temas ile elektrik bağlantısı yapma işlemidir.
 Topraklama (Grounding), birikmiş statik elektrik, yıldırımlar
ve ekipman hatalarından kaynaklanan elektriği dağıtarak
çalışanlardan ve teçhizattan uzak tutmak amacıyla, iletken
bir cismi (örneğin, tanklar, dağıtıcılar) yeryüzüne
bağlamaktır (Şekil-2)
Şekil-2: Bağlantı ve Topraklama
 Dolum Tabancası ve Hortum

 Dolum tabancası ve hortumun (ve çelik ağırlık) çelik

parçaları nedeniyle bağlantı ve topraklama
yapılamadığından, CSB, statik elektriğin muhtemelen
bu parçalar üzerinde biriktiği ve dolum sırasında
dolum ağzı etrafında biriken buharın kıvılcımla
parlaması ile paslanmaz çelik tank gövdeyi
tutuşturduğu sonucuna vardı.
 Üstten Dolum

 Barton üstten dolum (sıçramalı dolum) tankları ve bidonları

ambalajlama alanındadır. Muhtemelen dolum ekipmanlarındaki
topraksız metal parçalarda statik yük birikti, çelik tankların dış yüzeyine
sıçrayan kıvılcımlar dolum ağzı etrafındaki tutuşabilen buharları ateşledi.
Uygun bağlantı ve topraklama ya da diğer önlemler, statik tutuşturma
olasılığını azaltmış olacaktı.

 Topraklı bir metal tanka bağlanmış metal bir doldurma başlığı veya
daldırma borusu, statik yük birikimine neden olmayacaktır. «NFPA 77,
Statik Elektrikte Tavsiye Edilen Uygulama», taşınabilir metal tanklar ve
IPC lerin (orta boy konteyner) mümkünse yavaş bir hız kullanılarak
(saniyede 1 m) alttan dolum yapılması ya da daldırma borusunun
yaklaşık 150 mm kadar batırılması gerektiğini ifade etmektedir. Şekil 3,
parlayıcı sıvıların dağıtımı için dizayn edilmiş metal (iletken) bir dolum
başlığı ve hortum kullanılan bir daldırma borusunu göstermektedir.
Şekil-3: Daldırma borusu
 Yangının Ayrılması ve Bastırılması

 Parlayıcı maddelerin deposu ambalaj alanıyla bitişikti. İki alanı ayıran

duvar yangına dayanıklı değildi, depo ve ambalaj alanı arasındaki
yangına dayanıksız kapılar açık bırakılmıştı ve kendiliğinden kapanan
mekanizmayla donatılmamışlardı. CSB, yangının depo alanına hızla
yayılmasının etkili bir ayırma desteğinin eksikliğinden olduğuna
inanmaktadır.

 Yangın ambalaj alanında başladı ve hızlı bir şekilde depoya doğru

yayıldı. Yangından sonra aktif hale geçen depodaki yağmurlama sistemi
ambalaj alanında bir hız kazanmıştı, ancak yangını söndürmek için
yetersiz kalmıştı.

 Eğer ambalaj alanında bir yangın bastırma sistemi kurulsaydı ve bu alan

depodan yangına dayanıklı duvar ve kapılarla ayrılmış olsaydı, tüm
depoya yayılmadan önce bu yangın sönmüş olacaktı ya da
hapsolacaktı.
Parlayıcı Maddelerin Güvenli Taşınması ve Depolanması İçin
Önemli Dersler

1) Dolum başlığı ve hortum gibi ekipmanların ara

bağlantıları ve topraklamaları garantiye alınmalı ve
parlayıcı maddelerle çalışmalar için dizayn edilmelidir.
 Bartonda kullanılan dolum başlığı ve hortum, bağlantı ve
topraklama olmadan dizayn edilmiştir ve parlayıcı,
patlayıcı maddelerle çalışmalar için tasarlanmamıştır.
2) Tankların üstten dolumu sırasında, bağlantı ve
topraklaması yapılmış metal daldırma boruları
kullanılmalıdır.
 Tank dolumu için bir daldırma borusunun eksikliği bu
kazada bir neden olmasa da, NFPA 77 tarafından önerilen
topraklanmış metalik daldırma boruları kullanılmalıdır.
3) Parlayıcı maddelerin ambalajlandığı alanlarda yangın
bastırma sistemleri kurulmalıdır.
 Muhtemelen ambalajlama alanındaki yangın bastırma
sistemi, yangının depoya hızla yayılmasını
engelleyememişti.
4) Parlayıcı maddelerin ambalajlanması, toplu depolama
alanlarından ayrı tutulmalıdır.
 Yangına dayanıklı uygun duvar ve kapılar ile depodan
ayrılması, yangının depoya yayılmasını önlemeye
yardımcı olabilirdi.
 ÖRNEK OLAY 2: Barton Solvents

STATİK KIVILCIMIN DEPOLAMA TANKI İÇİNDEKİ PARLAYICI

SIVIYI TUTUŞTURMASI
 1. GİRİŞ

 17 Temmuz 2007 tarihinde saat öğleden önce 09:00 sıralarında,

Valley Center, Kansas’da Barton Solvents’in Wichita Tesisinde bir
patlama ve yangın meydana geldi. On bir kişi ve bir itfaiyeci tıbbi
tedavi gördü. Olay, Valley Center’ın tahliyesine neden oldu
(yaklaşık 6000 kişi), tank merkezi yok oldu ve Barton’un işi
durdu. ABD Kimyasal Güvenlik ve Tehlike Araştırma Kurulu (CSB)
tarafından yapılan araştırmada, ilk patlamanın boya ve vernik
üretiminde kullanılan solvent (nafta) ile dolum yapılan bir
yerüstü depolama tankı içinde meydana geldiği sonucuna
varılmıştır. Ulusal Yangından Korunma Derneği (NFPA)’da Sınıf IB
parlayıcı sıvı 1 olarak geçen Nafta, tankların içinde tutuşabilen
buhar-hava karışımları üretebilir ve düşük elektriksel iletkenliği
nedeniyle tehlikeli seviyelerde statik elektrik birikimine sebep
olabilir.
 2. KAZANIN TANIMI

 İlk patlama, tank merkezi şefinin, içinde nafta olan

15000 galon (57 m3) yerüstü depolama tankı içeren
tankerin son römork bölümünde transferi
başlatmasından hemen sonra gerçekleşti (Şekil 1).
Şekil 1: Nafta tankı ve örnek bir şamandıra fotoğrafı
 Patlama, solvent tankını havaya uçurdu, yanan sıvıdan ateş
ve duman bulutu yükseldi ve tank yaklaşık 40 metre öteye
düştü. Tanıklar patlamayı duydu ve birkaç kilometre öteden
ateş topunu gördüler. Dakikalar içinde, iki tank daha
patladı ve tank merkezini çevreleyen toprağa saçılmış alan
içinde bulunan konsantre içerik hızla büyüyen yangına
doğru yayıldı. Yangın devam ederken, diğer çelik tankların
üstleri (10-12 feet (3-4 m) çapında) aşırı basınçtan fırladı ve
içindekiler tutuştu; tahliye vanaları, borular ve çelik
parçalar bitişikteki ev ve işyerlerine doğru fırladı. Bir tankın
üst kapağı yaklaşık 300 feet (92 m) uzaktaki prefabrik bir
eve çarptı ve bir basınç/vakum valfi yaklaşık 400 feet (120
m) uzaklıktaki komşu işyerine düştü (Şekil 2 ve 3).
Şekil 2: Tank üstünün eve çarpması

Şekil 3: Basınçlı vakum valfinin komşu işyerine düşmesi

3. PARLAYICI SIVILAR VE STATİK ELEKTRİK

 Vernik ve boya naftaları ve ayrıca diğer parlayıcı sıvılar

(örneğin, birçok NFPA Sınıf IB Parlayıcılar), normal taşıma
sıcaklıklarında, tankların içinde tutuşabilen buhar-hava
karışımları oluşturabilirler.
 Statik elektrik, sıvıların borular, vanalar ve filtreler aracılığıyla
aktarılması sırasında oluşur. Ayrıca, su veya havanın
sürtünmesi, sıçrama, çalkalanma ve tankın alt kısmında
bulunan askıdaki tortular ile oluşabilir.
 Vernik ve boya naftası ve diğer parlayıcı sıvılar gibi iletken
olmayan sıvılarda statik elektrik yavaşça yayılır, bu yüzden
tankların içinde kıvılcım oluşturabilecek bir tehlikeli statik
elektrik birikme riski oluştururlar.
Statik elektrik ile tutuşabilen yaygın olarak kullanılan parlayıcı buhar-hava
karışımı oluşturabilen parlayıcı sıvılar

 Nafta
 Siklohekzan
 n-Heptan
 Benzen
 Toluen
 n-Hekzan
 Ksilen
 Etil Benzen
 Stiren
 4. TEMEL BULGULAR

CSB, ilk patlamanın oluşması için çeşitli kombine faktörler tespit

etmiştir:
 Tank üst kısmındaki boşlukta tutuşabilen buhar-hava karışımı
içeriyordu.
 Dolumun durması ve başlaması ile transfer borularındaki hava,
sediment ve su (tankta mevcut olan), nafta tankı içinde hızlı bir
statik yük birikimine neden oldu.
 Dolum sırasında, tankta bulunan sıvı seviye ölçme sistemindeki
(şamandıra) gevşek bir bağlantı sebebiyle bağlantı teli
muhtemelen koptu ve bir kıvılcım yarattı.
 Normal Bağlantı ve Topraklama Yeterli Olmayabilir!

Parlayıcı sıvıların elleçleme, taşıma ve depolama işini

yapan şirketler, bu sıvıların depolama tanklarında tehlikeli
seviyelerde statik elektrik biriktirebileceğini ve patlayıcı
buhar-hava karışımları oluşturabileceğini belirlemek için
üreticilerle temasa geçmelidirler. Bu durumda, normal
bağlantı ve topraklamanın ötesinde ekstra önlemler
gerekli olabilir.
4.1. Vernik ve Boya Naftasının Yanıcılığı

 CSB, patlama anında tankın içinde tutuşabilen buhar-hava

karışımının mevcut olabileceğini belirlemek için Barton
patlamasıyla ilişkili olan Naftayı analiz etmiştir. Sonuçlar,
yaklaşık 77˚F (25˚C)’ de (olay sırasında naftanın kullanım
sıcaklığı) muhtemelen tankın üst kısmındaki boşlukta kolayca
tutuşabilen bir buhar-hava karışımı içerdiğini ortaya
koymuştur. Statik kıvılcım enerjisi, bu buhar-hava karışımın
tutuşturmak için yeterli olmuştur.
4.2. Şamandıra Tasarımı

 Barton tarafından kullanılan sıvı seviye şamandırasının tasarımında

gevşek bir bağlantının olması, şamandırayı bağlı olduğu telin
bağlantı noktasından yavaşça ayırabilir, topraklamanın kesilmesi
(Bkz. Bölüm 4.3) ve potansiyel bir kıvılcım oluşmasına (Şekil 4)
neden olabilir. CSB, transfer pompasının durdurulup başlatılması
sırasında türbülans ve köpürme olduğu, bunun yanı sıra hızlı statik
yük birikiminin oluştuğu, aynı zamanda şamandıraya bağlı ölçme
telindeki gevşekliğin, bağlantının ayrılmasına ve kıvılcım oluşmasına
neden olduğu sonucuna varmıştır.
Şekil 4: Şamandıra bağlantısı ve kıvılcımın oluştuğu alan
4.3. Bağlantı ve Topraklama
 Barton’ daki görgü tanıklarına göre, olay sırasında tanker-
römork, pompa, boru ve depolama tankının bağlantı ve
topraklaması yapılmıştı. Ancak, yayınlanan güvenlik kılavuzu,
iletken olmayan parlayıcı sıvılarla ilgili tipik transfer ve
depolama işlemleri için uygulanan ölçümlerin bağlantı ve
topraklama için yeterli olmadığını göstermektedir. İletken
olmayan sıvılar statik elektrik biriktirir ve iletken sıvılara göre
daha yavaş yayar, bu yüzden ilave önlemler gerektirir (Bkz.
Bölüm 5).
4.4. Pompalanan Sıvıdaki Statik Birikim

 Barton, tanker römorkunda üç ayrı bölmeden gelen naftayı tanklara

pompalamıştır. Bölmeler değiştirildikten sonra tanker-römorkuna
transfer hortumu yeniden bağlandığında tanka transfer başladığı
zaman, dolan boru içinde hava boşlukları oluşmuştur. Çalışmalar,
iletken olmayan sıvıların depolama tanklarına transferi yapılırken
pompalamanın başlamasıyla birlikte statik elektriğin hızlı bir şekilde
biriktiğini göstermiştir. Bu durumda, tankın içindeki süspanse çökelti
ve suyun varlığı ve hava boşlukları (köpürme) ile statik elektrik
birikimi artmıştır. Buna ek olarak, patlama sırasında tankın yaklaşık
olarak %30’ u dolmuş durumdaydı, dolum sırasında maksimuma
yakın beklenen sıvı yüzey potansiyeli (voltaj) oluşmuştur.
4.5. Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS)

 Barton’da kullanılan naftanın üreticisinin temin ettiği MSDS,

malzemenin statik elektrik yük biriktirebileceğini, boşalabilir
ve birikmiş buharları tutuşturabilir olduğunu göstermektedir.
Ancak, depolama tanklarında tutuşabilen buhar-hava
karışımları oluşturabilen malzemenin, kritik fiziksel ve
kimyasal özellikleri ve tehlikeleri verilmemişti. Ayrıca,
Barton’un patlamayı önlemede kullanacağı referans rehber
veya normal bağlantı ve topraklama uygulamalarının
haricinde, herhangi bir önlem listesi de yoktu. Nafta gibi
parlayıcı sıvılarla çalışmalarda patlamaları önlemek için
Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDSs) aşağıdaki yazılanları
ile ilgili olmalıdır:
 Malzemenin bir statik elektrik oluşturucu olduğu ve
depolama tankları içinde tutuşabilen bir buhar-hava karışımı
oluşturabileceği uyarıları;

 Bağlantı ve topraklamanın yeterli olmayabileceği;

 Statik elektrik boşalmalarının önlenmesini amaçlayan

yayınlanmış rehberler ve ilave önlemlerin spesifik örnekleri ve

 İletkenlik test verisi

 5. İLAVE ÖNLEMLER

Nafta, toluen, benzen ve heptan gibi parlayıcı sıvıların

elleçleme, taşıma ve depolanma işlemlerini yapan
işletmeler aşağıdaki önlemleri almalıdır:

 Üreticiden ilave rehberlik talep edin

 Tankın üst kısmındaki boşluğa inert bir gaz ilave edin
 Tank seviye şamandırasındaki gevşek bağlantıları
onarın ya da yenisiyle değiştirin
 Bir anti-statik madde ilave edin
 Pompanın akış hızın azaltın
5.1. Üreticiden İlave Rehberlik Talep Etme
 MSDS lerin yeterli olmadığı durumlarda, parlayıcı sıvı transferi
yapan şirketler üreticilerle ya da bir uzmanla iletişime geçmelidirler.

5.2. Tankın Üst Boşluğuna Yanmaz, Reaktif Olmayan (İnert) Bir Gaz
İlavesi
 Eğer doğru yapılırsa, azot gibi inert bir gaz kullanmak, tankın üst
boşluğunda statik bir kıvılcımın tutuşmaya yardımcı olmasını
yetersiz kıldığı için patlama riskinin azalmasında etkili olur. Ancak
bu uygulama tank içindeki ortamda oksijen yetersizliği yaratması
nedeniyle, rutin denetim ve bakımlar için tanklar açıldığında çok
dikkatli olunmalıdır.
5.3. Tank Seviye Şamandıralarındaki Gevşek Bağlantıları
Onarma veya Yenisiyle Değiştirme

 Seviye ölçüm cihazları ile şamandıraları uygun şekilde kontrol

etmek ve değiştirmek, tank içinde statik kıvılcım oluşmasını
engelleyecektir.
 Şamandıraları değiştirin, böylece düzgün bir bağlantı ve
topraklama yapılmış olur (Bkz. Şekil 6).
 Bir kıvılcım boşluğu oluşturmaya izin verebilecek şamandıra
mekanizmasına bağlı teldeki herhangi bir gevşekliği ortadan
kaldırın.
Şekil 6: Tank seviye şamandırası bağlantı teli
5.4. Anti-statik İlaveler
 Sıvıların iletkenliğini arttıran anti-statik (iletkenlik
arttırıcı) katkılar, statik birikimin azalmasına yardımcı
olur. İşletmeler sadece bu maddelere güvenmek
yerine, özellikle sıvılarda böyle bir katkı maddesinin
uygun ve etkili olup olmadığını belirlemek için parlayıcı
sıvı üreticileriyle temasa geçmelidirler.
5.5. Akış (Pompalama) Hızını Azaltmak
 Çeşitli rehberlerde, tankların içinde tutuşabilir buhar-
hava karışımı oluşturma yeteneğine sahip iletken
olmayan parlayıcı sıvıların, statik tutuşma riskini
minimize etmek için düşük akım hızlarında aktarılması
gerektiği belirtilmektedir.
Dinlediğiniz İçin
Teşekkür Ederim