Nuklearne reakcije

Radioaktivni raspadi - spontani nuklearni procesi (reakcije)

Prva umjetna nuklearna reakcija (Rutherford 1919.):

4
2 He  147N  178O  11 H 14N (,p) 17O

projektil meta

Očuvanje naboja: 2 + 7 = 8 + 1
Očuvanje nukleona: 4 + 14 = 17 + 1
Očuvanje energije: m1c2 + Ek1 + E1 = m2 c2 + Ek2 + E 2

mc2 – energija mirovanja

Ek – kinetička energija
E - energija fotona

uc2 = 1,66056510-27 kg(2,9979108 m s-1)2 = 1,492410-10 J

1,4924 1010
 19
eV uc2 = 931,5 MeV
1,602110

Očuvanje količine gibanja: p1 = p2

Primjer 1: Koju najmanju energiju mora imati  kvant da bi
izazvao (,n) reakciju na 12
24
Mg ?

Rješenje:

0
0  12
24
Mg ZA X  01n

0 + 12 = Z + 0 0
0  12
24
Mg12
23
Mg 01n
Z = 12
E + mMg24c2 = mMg23c2+ mnc2
0 + 24 = A + 1
E = (mMg23 + mn - mMg24)c2
A = 23
E = (22,98754 u + 1,00866 u - 23,97874 u)c2
= 0,01746 uc2 = 0,01746931,5 MeV

E = 16,3 MeV
Primjer 2: Reakcija (n,) na 5 B nastaje bombardiranjem bora
10

sporim neutronima.
a) Kolika se energija oslobodi tom reakcijom?
1
0 n  10
5 B  7
3 Li  4
2 He

mnc2 + mBc2 = mLic2+ mHec2 + Ek

Ek = mnc2 + mBc2 - mLic2 - mHec2

Ek = (mn + mB - mLi – mHe)c2

Ek = (1,00866 u + 10,01019 u - 7,01436 u - 4,00150 u)c2

= 0,00299 u c2 = 0,00299931,5 MeV

Ek = 2,8 MeV
b) Kolika je kinetička energija svake od nastalih čestica?

   
p n  p B  p Li  p He 2 E kLi m Li  2 E kHe m He
 
pn  p B  0 E kLi m Li  E kHe m He
 
p Li  p He  0 EkLi + EkHe = Ek
 
p Li   p He
E k mHe 2,8 MeV  4,00150 u
E kLi  
pLi = pHe mHe  mLi 4,00150 u  7,01436 u

mv 2 m (mv ) 2 p 2 EkLi = 1,0 MeV

Ek    
2 m 2m 2m
EkHe = Ek - EkLi = 2,8 MeV - 1,0 MeV
p  2Ek m
EkHe = 1,8 MeV
Primjer 3: U reakciji 49 Be 24He126C  01n jezgra berilija je
nepokretna, dok je kinetička energija  čestice 5,3 MeV.
Neutron odlijeće okomito na smjer gibanja  čestice. Odredite
kinetičke energije produkata reakcije.
(mBe = 9,00999 u, mHe = 4,00150 u, mC = 11,99670 u,
mn =1,00866 u)
Rješenje:
Ek = 5,3 MeV
mBec2 + mHec2 + Ek = mCc2 + EkC + mnc2 + Ekn
EkC , Ekn= ?
EkC + Ekn = mBec2 + mHec2 + Ek - mCc2 - mnc2
EkC + Ekn = (mBe + mHe - mC – mn)c2 + Ek
= (9,00999 u + 4,00150 u - 11,99670 u - 1,00866 u)· c2 + 5,3 MeV
= 0,00613 u c2 + 5,3 MeV
EkC + Ekn = 11 MeV
 pC
pn
pC2  pn2  p2
p
2EkCmC - 2Eknmn = 2EkmHe

EkCmC - Eknmn = EkmHe

11,99670EkC – 1,00866Ekn = 5,3 MeV4,00150 u

EkC = 11 MeV - Ekn

11,99670 u(11 MeV - Ekn) – 1,00866Ekn = 21,21 MeV u

Ekn = 8,5 MeV EkC = 2,5 MeV

Zadatak 1: Odredite X u sljedećim reakcijama:
0
a) 239
92 U  X  e   U  X  e 
239
92
A
Z
0
1 0
A = 239 239
Np
Z = 93 93

b) 105 
 e  X  Cd  10e ZAX  00
105 A = 105 105
Ag
48 Cd 48
Z = 47 47

A = 222 222
c) 226
88 Ra  X  24He 226
88 Ra  X  He
A
Z
4
2 Z = 86 86 Rn

 A = 15
 X  e  O X  e   0 
15 15 A 0 15
d) 8O 8 Z 1 0 Z= 7 7 N
Zadatak 2: Oslobađa li se ili troši energija pri nuklearnoj reakciji:
16
8O  2H 14N  4He ?
Koliki je iznos energije?
mO = 15,99052 u, mH = 2,01355 u, mN = 13,99922 u, mHe = 4,00150 u.
Rješenje:
moc2 + mHc2 + Ek1 = mN c2 + mHec2 + Ek2
Ek = Ek2 – Ek1 = (mo + mH - mN – mHe)c2
= (15,99052 u + 2,01355 u – 13,99922 u – 4,00150 u)c2
= 0,000335 uc2 = 0,000335931,5 MeV
E = 3,12 MeV > 0 Energija se oslobađa.
Zadatak 3: Jezgra kalija 40K izbaci γ foton energije 1,46 MeV.
Koliku kinetičku energiju dobije jezgra nakon emitiranja γ
fotona ako je prije toga mirovala?
Rješenje:
E = 1,46 MeV
Ek = ?
pj = p p j  2 Ek m E 2  p 2c 2  m2c 4
E = p c
E
2 Ek m  E
c p 
c
E2 1,46 MeV 
2

Ek   = 2,8610-5 MeV
2mc 2 2  40 uc 2

Ek = 28,6 eV
Zadatak 4: U reakciji: 49 Be11H  24 He 36Li jezgra helija odlijeće
okomito na smjer upadnog protona. Odredite kinetičke energije
protona i jezgre helija ako je kinetička energija jezgre litija
2,18 MeV.
( mBe = 9,00999 u, mH = 1,00728 u, mHe = 4,00150 u, mLi = 6,01348 u)
Rješenje:
pLi
EkLi = 2,18 MeV pHe
pH
p p p
2
Li
2
He
2
H p  2 Ek m

2EkLimLi = 2EkHemHe + 2EkHmH

EkLimLi = EkHemHe + EkHmH
2,18 MeV6,01348 u = 4,00150 uEkHe + 1,00728 uEkH
13,11 MeV u = 4,00150 uEkHe + 1,00728 uEkH
mBec2 + mHc2 + EkH = mHec2 + EkHe + mLic2 + EkLi
EkH - EkHe = (mHe + mLi – mBe - mH)c2 + EkLi

= (4,00150 u + 6,01348 u – 9,00999 u – 1,00728)c2+ 2,18 MeV

= 2,18 MeV - 0,00229 uc2 = 2,18 MeV - 2,13 MeV
EkH – EkHe = 0,05 MeV EkH = EkHe + 0,05 MeV
13,11 MeV u = 4,00150 uEkHe + 1,00728 uEkH
13,11 MeV u = 4,00150 uEkHe + 1,00728 u(EkHe + 0,05 MeV)

EkHe = 2,61 MeV

EkH = 2,66 MeV
Zadatak 5: Na mirnu jezgru litija 7Li naleti proton kinetičke
energije 0,5 MeV, pri čemu nastanu dvije  čestice jednakih
kinetičkih energija: 7Li + p  2. Izračunajte:
a) kinetičku energiju svake od  čestica
b) količine gibanja protona i  čestica
c) kut između smjerova raspršenja  čestica.
(mLi = 7,01436 u, mp = 1,00728 u, m = 4,00150 u)
Rješenje:
Ekp = 0,5 MeV

a) mLic2 + mpc2 + Ekp = 2mc2 + 2Ek

Ek 
m Li  m p  2mHe c 2  Ekp
2

7,01436 u  1,00728 u  2  4,00150 u c 2  0,5 MeV
2
Ek = 8,93 MeV
b) p p  2 Ekp m p  2  0,5 1,6 10 13 J 1,00728 1,660565 10 27 kg

pp = 1,6410-20 kg m s-1

p  2 E m  2  8,93 1,6 10 13 J  4,00150 1,660565 10 27 kg

p = 1,3810-19 kg m s-1

c)
pp p
 
p p  2 p cos cos  2
2 2 p  pp/2

p
 pp1,64 10 kg m s  20 -1
cos    = 173o
2 2 p 2 1,38 10-19 kg m s -1