TEHNOLOGIJA GORIVA

GORIVA
Pod gorivom se podrazumjevaju gorive materije koje
podvrgnute procesu sagorijevanja pored produkata
sagorijevanja daju određenu količinu toplote koja se može
ekonomično koristiti (kao toplotna ili pretvaranje u
mehaničku ili električnu energiju).
Da bi se neka materija koristila kao gorivo ona mora da
zadovolji niz zahtjeva:
sagorijevanjem u kratkom vremenu mora se proizvesti
znatna količina energije;
mora je biti u prirodi u značajnoj količini;
eksploatacija mora biti ekonomična;
ne smije mijenjati sastav i karakteristike u toku transporta
i skladištenja;
bezbjednost od požara i eksplozija;
ekonomska opravdanost i
uticaj na životnu sredinu i prevencija zagađenja.
 Elementarna analiza goriva
Elementarana analiza goriva omogućava izračunavanje:
 potrebne količine vazduha za potpuno sagorijevanje;
 toplotne moći goriva;
 količine i sastav proizvoda sagorijevanja i
 temperature sagorijevanja.

Gorivo se sastoji iz:

 gorivih elemenata (ugljenik, vodonik i gorivi sumpor);
 negorivih elemenata (kiseonik i azot) i
 nevezanih elemenata (pepeo i voda).
Uobičajeno sastav čvrstih i tečnih goriva se izražava
masenim udjelima a gasovitih zapreminskim udjelima
pojedinih komponenti goriva.
 Osnovne karakteristike elemenata goriva
Gorivo se sastoji iz:
 gorivog dijela:
 ugljenik (C) – prisutan u najvećoj mjeri i sagorijevanjam oslobađa
najveću količinu topote. Toplotna moć – 33.829 (kJ/kg);
 vodonik (H) – u gorivima se nalazi u sva tri agregatna stanja. Toplotna
moć – 142.014 (kJ/kg);
 sumpor (S) – u gorivima može biti gorivi (u obliku organskih jedinjenja)
i negorivi (sulfati željeza i kalcijuma);
 kiseonik (O) – nije gorivi element, njegovo prisustvo potpomaže
sagorijevanja, može biti u obliku jedinjenja ili slobodan i
 azot (N) – nalazi se u neznatnim količinama, proizvodi sagorijevanja
azota su štetni (kancirogeni i kisele kiše).
 negorivog dijela:
 voda i
 pepeo.
 Tehnička analiza goriva
Zagrijavanjem goriva na povišenim temperaturama bez prisustva
vazduha dolazi do njegovog termičkog razlaganja na isparljive i
neisparljive sastojke. Sastav goriva na osnovu tehničke analize:
 isparljivi sastojci:
 gorivi isparljivi sastojci (volatili) Vol (%): vol (kgvol/kgg)
 negorivi isparljivi sastojci (voda) W (%): vol (kgH2O/kgg)
 neisparljivi sastojci:
 gorivi ugljenik (fiksni ugljenik) Cfix (%): cfix (kg Cfix/kgg)
 negorive materije (pepeo) P (%): a (kg CA/kgg)

Vol + W + Cfix + P = 100%

Tehnička analiza još daje:

 gornju topotnu moć goriva (Hg) (J/kg) i
 donju topotnu moć goriva (Hd) (J/kg)

Toplotna moć goriva predstavlja količinu toplote koja se oslogađa

potpunim sagorijevanjem jedinice mase goriva.
 Količina toplote i specifična toplota

• Količina toplote koja je potrebna da se 1 kg neke tvari zagrije za 1°C

zove se specifična toplota „c”.
• Iz definicije specifične toplote izlazi da se ona mjeri u džulima po
kilogramkelvinu (J/kg • °K), odnosno kilodžulima po kilo-
gram*kelvinu (kJ/kg • °K).
• Poznavajući specifičnu toplotu neke tvari, možemo
naći potrebnu količinu toplote (Q) za zagrijavanje
tijela na neku višu temperaturu.

Q = c m (t2-t1) (J)

Pri čemu je:

c = 4,186 (kJ/kg • °K) – količina tplote potrebna za
grijanje 1 kg vode za 1 °K.
m – masa vode
 Toplotna vrijednost goriva.
• Toplotna energija koja se oslobađa pri sagorijevanju
1 kg goriva (kod čvrstih i tečnih goriva)
• ili jedan normalni metar kubni (1 Nm3) kod gasovitih
goriva, naziva se toplotna vrijednost goriva.
Prosječna toplota vrijednost goriva
Vrsta goriva Prosječna toplota vrijednost
goriva

drvo (suho na vazduhu) 12 000 - 13 400 kJ po 1 kg goriva

treset (suh na vazduhu) 10 500-17 000

lignit (suh na vazduhu) 14 000- 18 000

smeđi ugalj 18 000-23 000
kameni ugalj 25 000-33 500
antracit 33 500 - 35 600
nafta 40 000 - 46 000

Plinsko ulje za dizel -

motore 42 000
benzin 45 600
petrolej 46 000
prirodni zemni gas 33 500 - 55 000 kJ po 1 Nm3 goriva
Pretvaranje toplote u rad

• 1kW = 1000 W
a 1 kW u satu će biti
1 000 · 3 600 = 3 600 000 Ws.

Iz ovoga se dobija da je
• 1 kWh = 3600 kJ = 3600 kNm.
 Negorive materije u gorivima
Negorive – mineralne materije u gorivima su prisutne kao:
 primarne – iz pramaterije iz koje je gorivo nastalo;
sekundarne – dospjele u gorivo u toku njegovog nastanka i
 tercijarne – dospjele u gorivo u toku njegove eksploatacije.

Pepeo u gorivu predstavlja smjesu oksida mineralnih materija koja

ostaje nakon završetka sagorijevanja. Pepeo u većim količinama je
nepoželjan u gorivima jer:
 pogoršava prenos toplote na grejne površine;
 dovodi do habanja radnih elemenata mlinova – priprema goriva;
 povećava transportne troškove;
 povećava otpor dima i
 smanjuje koeficijent prenosa toplote.
Vlaga u gorivu smanjuje njegovu topotnu moć, za isparavanje 1 kg
vode troši se 2450 kJ/kg. U čvrstom gorivu voda je prisutna kao:
 gruba vlaga - dospjela u gorivo u toku eksploatacije, skladištenja ili
transporta;
 higroskopna vlaga – dospijeva u gorivo kapilarnim silama i
 konstituciona vlaga – hemijski vezana tzv. kristalna voda.
 Toplotna moć goriva
Pod toplotnom moći goriva (H) podrazumjeva se količina toplote
dobijena/oslobođena potpunim sagorijevanjem jedinice količine goriva, pod
uslovom da:
 ugljenik i sumpor iz goriva budu u proizvodima u obliku svojih dioksida u
gasnoj fazi, a da azot ne podliježe sagorijevanju;
 prozvodi sagorijevanja budu svedeni na temperaturu koju je gorivo imalo
prije sagorjevanja (293 K) i

 voda u proizvodima sagorjevanja bude u tečnoj fazi (gornja toplotna moć

goriva Hg goriva) ili da voda bude u obliku pare (donja toplotna moć goriva
Hd).

Razlika u vrijednosti gornje i donje toplotne moći goriva proističe iz toga u

kakvoj fazi/agregatnom stanju se nalazi voda u proizvodima sagorijevanja goriva.
Voda u proizvodima sagorjevanja goriva potiče iz vlage prisutne u gorivu ili
nastaje kao proizvod sagorjevanja vodonika u gorivu.
Ukoliko se voda u proizvodima sagorjevanja nalazi u parnoj fazi jedan dio
količine toplote dobijen sagorjevanjem jedinice količine goriva utrošen je na
njeno zagrijavanje od 293 K do 373 K i prevođenje u gasnu/parnu fazu.
Toplota potrebna za zagrijavanje i isparavanje prisutne i nastale vode u proizvoda
sagorjevanja je 44 kJ/mol = 2444 kJ/kg).
Utjecaj fosilnih goriva na onečišćenje okoliša
i klimatske promjene
• Energija i njezina uporaba znatno utječu na okoliš
uzrokujući zagađenja na lokalnoj i regionalnoj razini, ali i
velik svjetski problem promjene klime.
• Problem klimatskih promjena leži u činjenici da se većina
danas globalno korištene energije dobiva iz fosilnih goriva
- ugljena, nafte i naftnih derivata te prirodnog plina.
• Njihovim izgaranjem u industriji, kućanstvima i prometu
nastaju plinovi kao što su sumporov dioksid - SO2,
dušikovi oksidi - NOx i ugljikov dioksid - CO2, koji uzrokuju
onečišćenje okoliša i klimatske promjene - kisele kiše i
globalno zagrijavanje.
Nastanak kiselih kiša
Kisele kiše
• Kisele kiše rezultat su izgaranja plinova sumporova dioksida
i dušikovih (azotnih) oksida. Ti plinovi reagiraju s vodom iz
kišnih kapi stvarajući kiseline.
• Kisele kiše mogu imati i 40 puta veću količinu kiseline u od-
nosu na čistu kišnicu.
• Sumporov dioksid daleko je najštetnija tvar u zraku. Radi se
o plinu bez boje, ali jaka i neugodna mirisa koji kod ljudi
prije svega negativno djeluje na dišne organe.
• U zimskim mjesecima visoka koncentracija sumporova
dioksida s česticama prašine koja se nalazi u zraku čini
smog.
Kisele kiše negativno
• utječu na šume, slika 1.4., u kojima dolazi do ošte-
ćenja iglica, pupoljaka i mladih klica, kore i korijena,
anomalije rasta te propadanja šumskog ekosusta-
va. Također utječu na izumiranje mikroorganizama
i biljaka u jezerima, zakiseljavanje površinskih voda
i tla što rezultira zagađenjem podzemnih vodenih
tokova i ugrožavanjem izvora pitke vode
Globalno zagrijavanje
• Odavno se zna da je još jedna posljedica povećane emisije
ugljikova dioksida i metana (stakleničkih plinova) u
atmosferu, poglavito iz industrijskih postrojenja - globalno
zagrijavanje. To je naziv za povećanje prosječne temperature
Zemljine atmosfere i oceana.
• Od ukupne količine Sunčeve svjetlosti koja dospije do Zemlje,
30% reflektira se natrag u svemir. Ostalih 70% apsorbiraju tlo,
zrak i oceani te tako dolazi do zagrijavanja Zemljine površine i
atmosfere.
• Kako se Zemljina površina i zrak zagrijavaju, tako emitiraju
toplinsko zračenje koje najvećim dijelom završava u svemiru,
što omogućava hlađenje Zemlje. Dio tog toplinskog zračenja
Zemlje zaustavljaju vodena para, ugljikov dioksid i drugi
plinovi u atmosferi i vraćaju ga na Zemlju.
Efekt staklenika
• Taj proces omogućava povoljne životne uvjete, jer bi bez
njega prosječna temperatura na površini Zemlje bila znatno
niža (oko -18°C) nego što jest (+15°C). Dakle, ugljikov dioksid
ima važan pozitivan utjecaj na temperaturu i život na Zemlji.
• No ukoliko se koncentracija stakleničkih plinova znatno
poveća, većina Zemljina toplinskog zračenja neće se emitirati
u svemir.
• Staklenički plinovi imaju sposobnost zarobljavanja topline
u Zemljinoj atmosferi te dolazi do pojave sada već
neželjenog zagrijavanja, tzv. "efekta staklenika"
Efekt staklenika
Obnovljivi izvori energije
Kao što je u prethodnom poglavlju navedeno, obnovljivi
izvori energije oblici su energije koji su sačuvani u
prirodi i prirodno se obnavljaju u intervalima koji su
mjerljivi u ljudskom poimanju vremena. Obnovljivi
(neiscrpivi, nekonvencionalni, "alternativni") izvori
energije na Zemlji potječu od triju glavnih primarnih
izvora:
a) od Sunca;
b) iz dubine Zemlje kao rezultat raspadanja izotopa
(geotermalna energija).
c) od gravitacijskog djelovanja planeta (energija morskih
mijena - plime i oseke).
Čvrsta goriva
 Čvrsta goriva
Čvrsta goriva koriste se:
 u kotlovskim postrojenjima:
 ugljevi;
 biomasa i
 škriljci.
 za individualna grijanja:
 ugljevi;
 drvo i
 briketi.
Podjela ugljeva prema starosti i nastanku
U prirodi formiranje ugljeva se odvija u dva stepena:
 prvi – transformacija biljne mase u treset - djelovanjem
pritiska i temperature na biljnu masu i životinjske ostatke
u kombinaciji sa dejstvom anaerobnih bakterija (teorija
Gumbel-a) i
 drugi – transformacija treseta u ugalj.

Prema starosti ugljevi se dijele:

 kameni – devon, prije 450x106 godina;
 mrki – kreda, prije 1-60x106 godina;
 mrki (lignit) – prije nekoliko miliona godina i
 treset – prije oko milion godina.
Prema materiji od koje su nastali ugljevi se dijele:
 humusne – pramaterija biljna;
 sapropelne – pramaterija ostaci živih organizama i
 lipotobilni – pramaterija voskovi i smole.
 Treseti
Treset (rastresita masa sive do crne boje) predstavlja prvu fazu
transformacije biljne mase u procesu koji prethodi nastajanju uglja.
Prema stepenu transformacije trest se dijeli na:
 vlaknasti – još neraspadnuti ostaci biomase;
 zemljasti – osnovni dio se već transformisao u treset i
 smolasti – homogena tresetna masa bez ostataka biomase.

Razlikuje se površinski i dubinski. Lako se pali i gori dugim

plamenom, sklon je samozapaljenju. Ima malu čvrstoću i toplotnu moć
pa je poželjno njegovo briketiranje.
Sastav treseta:
 ugljenik – 53-60%;
 vodonik – 4,5-6,5%;
 kiseonik – 30-40%;
 azot – 1,5-3,0%
 sumpor – do 0,3%
 pepeo – 3-12%.

Toplotna moć – 11,75-12,58 MJ/kg.

 Mrki ugljevi
Mrki ugljevi prema stepenu ugljenisanja nalaze se između treseta i kamenih
ugljeva.
U zavisnosti od strukture, stepena ugljenisanja i karakteristika dijele se na:
 lignite – pretrpjeli su najmanje promjene u odnosu na pramateriju;
 smolaste – proizvod duboke transformacije pramaterije i
 zemljasti – po karakteristikama zmeđu lignita i smolastih mrkih ugljeva.

Toplotno su nepostojani, male tvrdoće i čvrstoće, skloni oksidaciji i

samozapaljenju. Koriste se u velikim termoenergetskim postrojenjima i za
dalju preradu (briketi i polukoks) ili za gasovita goriva.

Sastav treseta:
 ugljenik – 65-75%;
 vodonik – 5-6%;
 kiseonik i azot– 17-28%;
 sumpor – do 5%
 pepeo – 7-45% .

Donja toplotna moć – ≤29.3 MJ/kg.

 Kameni ugljevi
Kameni ugljevi predstavljaju proizvod skoro potpune
transformacije početne materije.

Kameni ugljevi su manje higroskopni, veće tvrdoće i čvrstoće,

hemijski stabilniji.

Sastav kamenih ugljeva:

 ugljenik – 75-90%;
 vodonik – 4-6%;
 kiseonik – 2-28%;
sumpor – do 5%;
 vlaga – 3-15%;
 pepeo – 20,9-29,3.

Donja toplotna moć – ≤29.3 MJ/kg.

 Antraciti
Antraciti predstavljaju ugljeve kod kojih je proces
ugljenisanja – transformacije pramaterije skoro završen.

U odnosu na kamene ugljeve još manje su higroskopni, veće

tvrdoće i čvrstoće, hemijski stabilniji.

Sastav antracita:
 ugljenik – 97-98%;
 vlaga – oko 6%;
 pepeo – 8-20%.

Donja toplotna moć – 21,1-27,2 MJ/kg.

SADRŽAJ C, H, O
Prikaz donjih ogrjevnih vrijednosti krutih
fosilnih goriva u usporedbi s drvetom
Koks
• Najpoznatija vrsta umjetnog ugljena je koks. Uveliko se
primjenjuje u industriji jer je zbog visokog sadržaja ugljika
kvalitetno gorivo i dobro redukcijsko sredstvo.
• Taj se postupak zove suha destilacija, koksiranje ili isplinjavanje
ugljena i predstavlja postupak zagrijavanja ugljena bez prisutnosti
kisika čime se dobivaju vrednija umjetna goriva u sva tri
agregatna stanja:
• koks i polukoks
• tekućine i
• plinovi.
 Uljni škriljci
Uljni škriljci nastali su od organskog mulja nastalog
raspadanjem biljnih i životinjskih organizama –
planktona stajaćih voda.