Μεσογειακές Δενδρώδεις Καλλιέργειες

2μάθημα:
ο

Στοιχεία φυσιολογίας
της Ελιάς
 Ετήσιος βλαστικός κύκλος :
Φάσεις (Jimenez, 1969)

Υπό ομαλές φυσικές συνθήκες, διακρίνουμε τις παρακάτω:

 Φθινοπωρινή βλάστηση
 Χειμερινός λήθαργος (αναστολή αύξησης βλάστησης)
 Εαρινοποίηση (επίδραση χειμερινού ψύχους)
 Διαφοροποίηση ανθοφόρων οφθαλμών (μέσα χειμώνα)
 Nέα ανοιξιάτικη βλάστηση / Ανθοφορία
 Αρχική ανάπτυξη καρπών
 Σκλήρυνση πυρήνα
 Καλοκαιρινή διάπαυση (αναστολή αύξησης βλάστησης)
 Ετήσιος βλαστικός κύκλος:
Ρυθμός βλαστικής αύξησης
 Ελλάδα, Καλιφόρνια: σχεδόν ομοιόμορφη, από αρχές
Απριλίου ως μέσα Οκτωβρίου
 Αζερμπαϊτζάν: 2 φάσεις βλάστησης, ανοιξιάτικη (έντονη)
και φθινοπωρινή (ήπια)
 Ν. Ιταλία: 2 αναστολές δραστηριότητας καμβίου, από το

Δεκέμβριο ως Απρίλιο και από Ιούλιο ως Σεπτέμβριο

 Ν. Γαλλία: κατά κύματα (ανοιξιάτικο, φθινοπωρινό,
καλοκαιρινό – ασθενικό ή μπορεί και να απουσιάζει, λόγω
έλλειψης νερού)
 Η βλαστική αύξηση της ελιάς αντανακλά τις τοπικές
περιβαλλοντικές συνθήκες, εμφανίζοντας διαδοχικά
κύματα ταχείας και βραδείας βλαστικής αύξησης
 Ετήσιος βλαστικός κύκλος:
Παράγοντες επηρεασμού
1. Θερμοκρασία:
 η βλάστηση αρχίζει όταν υπάρχει ένας επαρκής αριθμός
ωρών με θερμοκρασία > 21°C και σταματά όταν είναι
κατώτερη αυτού του ορίου (Hartmann et al, 1977) και
 μοσχεύματα ελιάς σε σταθερή θερμοκρασία 15 °C, έχουν
συνεχή βλαστική αύξηση, μικρότερη όμως από αυτήν σε
σταθερή 25 °C (Androulakis, 1974)
2. Διαθέσιμη εδαφική υγρασία: Ανθεκτική σε ξηρασία,
αλλά αντιδρά στο πότισμα
3. Ανόργανη θρέψη: Δεν εμφανίζει εύκολα συμπτώματα
τροφοπενιών (σε ποικίλα εδάφη), ίσως Ν, Κ, Β, Ca, Mg, P
 Ετήσιος βλαστικός κύκλος:
Παράγοντες επηρεασμού
4. Ανθοφορία και παραγωγή: Στα φυτά υπάρχει γενικά
ενδογενής ανταγωνισμός για θρεπτικά στοιχεία, μεταξύ των
γρήγορα αυξανόμενων φυτικών οργάνων. Στην ελιά,
συμπίπτει η βλαστική και αναπαραγωγική ανάπτυξη 
έντονος ανταγωνισμός βλάστησης/παραγωγής
Μετά την καρπόδεση κυριαρχούν οι καρποί= η βλαστική
αύξηση τείνει να μειώνεται μετά την άνθηση, γι αυτό, καλό
είναι να προηγείται αρκετά, ή να έπεται της άνθησης (π.χ.
Κρήτη)
Ο ανταγωνισμός αυτός επιδρά :
 Στον αριθμό και τη ζωηρότητας της νέας βλάστησης
 Στον προσανατολισμό της (βλαστοί μικτοί, ξυλοφόροι ...)
 Κύκλος Καρποφορίας
 Σε βλαστούς της προηγούμενης περιόδου
 Διαρκεί 1 χρόνο, με τα παρακάτω στάδια:

1. Διαφοροποίηση & ανάπτυξη ανθοφόρων

οφθαλμών
1.1. Φυσιολογική διαφοροποίηση (1ος – 2ος)
1.2. Μορφολογική διαφοροποίηση (3ος – 4ος)
2. Άνθηση ταξιανθιών & καρπόδεση (4ος
– 6ος )
(= Στάδιο ανάπτυξης νέας Βλάστησης)
3. Ανάπτυξη & ελαιοποίηση καρπού (ως Συγκομιδή)
 1. Διαφοροποίηση οφθαλμών
(ανθογονία)
 Αρχικά: μόνο ξυλοφόροι οφθαλμοί στους βλαστούς
 Κάποιοι από αυτούς θα διαφοροποιηθούν (ανθοφόροι),
αλλά μόνο μετά από έκθεση τους σε χειμερινό ψύχος
 Η διαφοροποίηση περιλαμβάνει δύο υποστάδια:
1. φυσιολογική διαφοροποίηση (αρχική)
2. Μορφολογική διαφοροποίηση (διαμόρφωση
ανθικών καταβολών)
 Διάρκεια της διαφοροποίησης: περίπου 8 εβδομάδες,
από την πρώτη παρατήρηση σχηματισμού ανθικών
καταβολών, ως την άνθηση
 1.Διαφοροποίηση οφθαλμών:
Ανάγκες σε ψύχος (εαρινοποίηση)
 Παραμονή ελαιοδέντρων σε θερμοκήπιο με θερμοκρασία
min 16°C και max 27-30 °C= παρεμπόδιση άνθησης
 Παραμονή σε θερμοκρασίες μεταξύ 10-13°C για 1500 –
2000 ώρες (το χειμώνα)= παραγωγή του max ταξιανθιών
 Σε δέντρα χωρίς φύλλα, το ψύχος δεν επιδρά στο
σχηματισμό ανθών (κάποιος παράγοντας στα φύλλα
συμβάλλει στην προτροπή της ανθικής διαδικασίας)
 Οι ποικιλίες της ελιάς διαφέρουν ως προς τις απαιτήσεις σε
ψύχος:
 Βραχείας διάρκειας (π.χ. Κορωνέϊκη)
 Μέσης διάρκειας (π.χ. Κονσερβολιά)
 Μεγάλης διάρκειας (π.χ. Χοντρολιά Χαλκιδικής)
 1.Διαφοροποίηση οφθαλμών:
Ανάγκες σε ψύχος (εαρινοποίηση)

 Απαραίτητο το ψύχος λίγο πριν και κατά το α’ στάδιο της

διαφοροποίησης των ανθικών καταβολών (ανθογονία)
 Ευνοϊκές θερμοκρασίες: 10 - 16οC, για διάστημα
τουλάχιστον 10 εβδομάδων, π.χ.
 Κορωνέϊκη και Βαλανολιά 16οC
 Αμφίσσης 12οC
 Χονδρολιά Χαλκιδικής 10οC

 Ποικιλίες με αυξημένες ανάγκες σε ψύχος,

δεν είναι παραγωγικές σε θερμές περιοχές
 1. Διαφοροποίηση οφθαλμών:
Φυλλική επιφάνεια -
φωτοπερίοδος
 Φυλλόπτωση
 πριν τα τέλη Φλεβάρη  παρεμπόδιση σχηματισμού

ανθοταξιών, έκπτυξη νέας βλάστησης

 στα τέλη Μάρτη  δεν επηρεάζει

 Μερική φυλλόπτωση  άνθη εκεί που έχει φύλλα

 Φωτοπεριοδισμός – δεν φαίνεται να επηρεάζει, αλλά

 η σκίαση επηρεάζει το σχηματισμό ανθών, τον αριθμό

ανθέων/ταξιανθία, το % τέλειων και ατελών ανθών

 οι ποικιλίες έχουν διαφορετικές ανάγκες σε φως

 η πιο κρίσιμη περίοδος: από 7 ως άνθηση

ο
 1. Διαφοροποίηση οφθαλμών:
Πότισμα
Μεγάλη έλλειψη νερού στο έδαφος,
 κατά την περίοδο της διαφοροποίησης των ανθοφόρων
οφθαλμών (2-3 μήνες πριν την άνθηση)  μείωση
αριθμού ταξιανθιών, αύξηση του ποσοστού των
στημονοφόρων ανθέων (με εκφυλισμένο ύπερο)
 Κατά την περίοδο της ανάπτυξης των ανθέων  μείωση

της αύξησης τους, αλλά και της καρπόδεσης

Τότε (αρχές Μαρτίου ως και Ιούνιο), δεν έχουμε έλλειψη
βροχοπτώσεων στη χώρα μας. Αλλιώς, μπορεί να είναι η
βασική αιτία ΑΚΑΡΠΙΑΣ  απαραίτητα 1-2 ποτίσματα πριν
την Άνθηση, ορισμένες χρονιές
 1. Διαφοροποίηση οφθαλμών:
θρέψη
Η ανόργανη θρέψη φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά την
προτροπή σχηματισμού ανθικών καταβολών, π.χ. :
Υψηλά επίπεδα Ν:↑ την βλαστική αύξηση, ↓ την ανθοφορία 
Εφαρμογή αζωτούχας λίπανσης:
 νωρίς, ώστε να απορροφηθεί ως αρχές Μαρτίου (στη

διαφοροποίηση των ανθικών καταβολών)

 συνήθως, η κοπριά το φθινόπωρο, ενώ το αζωτούχο λίπασμα
τέλη 12ου ως αρχές 2ου , ως εξής:
 Ξηρικοί ελαιώνες : 1 φορά, νωρίς (1ο -2ο)
 Αρδευόμενοι ή σε υγρές περιοχές: 2-3 φορές, ως
και την άνοιξη, ως επιφανειακή λίπανση, γιατί έχουν
μεγαλύτερες ανάγκες Ν και για μεγαλύτερη διάρκεια
 2. Άνθηση και Καρπόδεση


1. Εμφάνιση ταξιανθιών
2. Πλήρης άνθηση και
3. Καρπόδεση - Πτώση
πετάλων
 Λειτουργία ανθέων ελιάς
2 τύποι: τέλεια (1-5%) και ατελή ή στημονοφόρα  αν η
καρπόδεση είναι > 1%, θεωρείται επιτυχής
 Η ατροφία των στημόνων (αρρενοστειρότητα) είναι σπάνια και φαίνετα
να οφείλεται σε γενετικά αίτια  υπάρχουν ορισμένες αρρενόστειρες
ποικιλίες π.χ. Cerasola, ή και μερικώς αρρενόστειρεςTanche
Τα άνθη της ελιάς είναι πολύ ευαίσθητα
 σε συνθήκες παγετού (κατά το σχηματισμό τους)

 σε ξηρούς και ζεστούς ανέμους (αποξήρανση ανθέων, κάψιμο

του στίγματος)
 σε δυσμενείς καιρικές συνθήκες (βροχή, ομίχλη) και

 Σε εντομολογικούς εχθρούς (πυρηνοτρύτης, βαμβακάδα...)

 Παράγοντες επηρεασμού άνθησης
- καρπόδεσης
1. Η Ποικιλία της Ελιάς
2. Το Κλίμα
3. Η θρεπτική κατάσταση του δέντρου
4. Παρενιαυτοφορία

Ό,τι επηρεάζει την Παρενιαυτοφορία, είναι

καθοριστικό και για την παραγωγή τελικά του
δέντρου. Ορισμένες φορές μπορεί να είναι ως και
ΑΙΤΙΑ ΑΚΑΡΠΙΑΣ
 Παρενιαυτοφορία
= Η μεγάλη διακύμανση της καρποφορίας, από έτος σε
έτος. Πρακτικά: η ελιά παράγει υπερβολικά τη μια
χρονιά και την άλλη καθόλου
Οφείλεται στον ανταγωνισμό μεταξύ βλάστησης του
έτους και καρποφορίας του έτους =
δέντρα με πολλούς βλαστούς την μια χρονιά, έχουν
πολλά άνθη και λίγους βλαστούς την επομένη, ή
δέντρα με πολλά άνθη την μια χρονιά, έχουν λίγα άνθη
την επόμενη χρονιά
 Χαρακτηριστικά της
παρενιαυτοφορίας
 Διαδοχή χρονιάς καρποφορίας από ακαρπίας ανά 2 / 3
έτη κ.ο.κ.
 Εκδηλώνεται σε μεμονωμένους κλάδους, ολόκληρα
δένδρα ή και σε ολόκληρο τον ελαιώνα, ακόμα και σε
μια ολόκληρη περιοχή
 Ευνοείται από εξωτερικούς παράγοντες (π.χ. θρέψη)
ή εσωτερικούς (π.χ. αυτόστειρες ποικιλίες)
 Είναι έντονη σε ορισμένους τόπους, π.χ. σε άγονα και
ξηρά εδάφη, όπου η θρέψη των δέντρων είναι
προβληματική
 Είναι δύσκολα αναστρέψιμη στα επόμενα χρόνια
 Είσοδος στην
παρενιαυτοφορία
Εξωτερικοί παράγοντες:
Κακές καιρικές συνθήκες κατά την επικονίαση (παγετός,
ξηρός ισχυρός άνεμος ή βροχές...)
 Έλλειψη στο έδαφος νερού και θρεπτικών στοιχείων

(κυρίως Ν, Κ και Β), από τη διαφοροποίηση

ανθοφόρων οφθαλμών ως και την καρπόδεση
 Καλλιεργητικές πρακτικές (π.χ. όψιμη συγκομιδή, μετά

τον Ιανουάριο) κ.α.

Εσωτερικοί παράγοντες:
 Έντονος ανταγωνισμός της νέας βλάστησης και της

καρποφορίας του έτους (π.χ. υπερβολικό δέσιμο),

 Ποικιλίες αυτόστειρες (ανάγκη σταυρεπικονίασης)
 Αντιμετώπιση της
παρενιαυτοφορίας
Προσεκτικοί χειρισμοί, σε κατάλληλο χρόνο
 Άρδευση και λίπανση ελεγχόμενες: π.χ. τη χρονιά

της έντονης καρποφορίας, υπερβολική Νούχος λίπανση

μπορεί να προκαλέσει υπερβολική καρπόδεση και άρα να
την επιδεινώσει πολύ
 Κλάδεμα καρποφορίας (καθυστερημένο, ευνοεί)

 Συγκομιδή (αποφυγή Όψιμης)

 Αραίωμα καρπών (κυρίως σε βρώσιμες ελιές)

 3. Ανάπτυξη καρπών -
ελαιοποίηση
ΕΛΑΙΟΠΟΙΗΣΗ

1. Ταχείας αύξησης 2. Βραδύτερης 3. Έντονης

 Στάδια ανάπτυξης καρπών-
ελαιοποίηση
1. Ταχείας αύξησης του βάρους (Ιούνιος - Ιούλιος): κυρίως
σχηματίζεται και αναπτύσσεται ο πυρήνας, ενώ ελάχιστα
αναπτύσσεται η σάρκα
2. Βραδύτερης αύξησης (Αύγουστος - Σεπτέμβριος): η
σάρκα αναπτύσσεται, ενώ ο πυρήνας παύει
3. Έντονης αύξησης (Οκτώβριος ως συλλογή): ο καρπός
αλλάζει χρώμα από πράσινο σε ιώδες και μαύρο
Η ελαιοποίηση
 αρχίζει προς το τέλος του δεύτερου σταδίου (Αύγουστο)
 αυξάνει το φθινόπωρο, όταν αλλάζει χρώμα ο καρπός και
 φθάνει στο μέγιστο με την πλήρη ωρίμαση του καρπού
(Δεκέμβριο με Ιανουάριο)
 ΣΧΙΝΟΚΑΡΠΙΑ

Οι καρποί
• μένουν μικροί και σφαιρικοί (συνήθως), με υποτυπώδη πυρήνα
• συνήθως πέφτουν πριν, ελάχιστοι φτάνουν σε ωρίμαση
• συχνά σε ορισμένες ποικιλίες (π.χ. «Αμφίσσης)
 ΣΧΙΝΟΚΑΡΠΙΑ

• Είδος παρθενοκαρπίας: Υπάρχει αρκετός

ερεθισμός για την αρχική ανάπτυξη του καρπού,
αλλά ύστερα διακόπτεται η ανάπτυξη του,
επειδή μένει άσπερμος
• Το φαινόμενο αποδίδεται κυρίως στην κακή
επικονίαση αλλά και σε άλλα αίτια (π.χ.
θρεπτικά)
• Η σταυρεπικονίαση σε ορισμένες ποικιλίες
μειώνει τη σχινοκαρπία.