UNIVERZITET DONJA GORICA

Fakultet za prehrambenu tehnologiju,

bezbjednost hrane i ekologiju
I CIKLUS STUDIJA
Predmet: ODRŽIVI RAZVOJ POLJOPRIVREDE
(ODRŽIVA PRIVREDA I LOGISTIKA)

Predavanja na I ciklusu studija

Prof.dr. sc.Darko Petković

Podgorica, mart, 2019.
 Sadržaj predavanja

Sadržaj i organizacija predavanja

I ned. - Okruženje, privreda i održivi razvoj : Održivi razvoj – izazov civilizacije

II ned. - Pritisci na okolinu i održivi razvoj (Demografija, Urbanizacija, Energetika,
Poljoprivreda, Industrija, Turizam i dr.)
III ned. - Energija – ključ održivog razvoja (energetska sigurnost i energetska
efikasnost)
IV ned. - Obnovljivi izvori energije
V ned. - Onečišćenje zraka, vode, tla, prirode i smanjenje bioraznolikosti
VI ned. - Otpad – savremeni ekološki problem

2
 Sadržaj predavanja

Sadržaj i organizacija predavanja

IX ned. - Logistika-pojam i značaj; Koncepcija upravljanja lancem nabave.

Upravljanje kupovinom i nabavom.
X ned. Poslovanje. Upravljanje integralnom logistikom. Kvalitet usluga kupcu.
Logistika usluga.
XI ned. Prevoz na domaćem tržištu. Upravljanje prevozom.
XII ned. Upravljanje zalihama. Raspoređivanje.
XIII ned. Upravljanje skladištenjem. Materijalno poslovanje i pakovanje.
XIV ned. Logistika povrata. Organizacija integralne logistike.Informatička podrška
integralnoj logistici.
XV ned. Strateško upravljanje integralnom logistikom. Globalna integralna logistika.

3
 LITERATURA

 Nevenko Herceg: Okoliš i održivi razvoj; Sveučilište u

Mostaru, 2013.;
 Bloomberg D., LeMay S., Hanna J.: Logistika, Prentice
Hall, prevod, Zagreb, 2006.
 Darko Znaor, Seth Landau: Zameci promene:održiva
poljoprivreda kao put prosperiteta za zapadni Balkan /–
Beograd :Fondacija "Heinrich Böll". 2015;
 Kovacevic, D. et all. (2005): Organska poljoprivredna
proizvodnja; Monografija, Poljoprivredni fakultet Zemun;
 Kristiansen, P., Taji, A., Reganold, J.: Organic Agriculture
– A Global Perspective. National Library of Australia
Cataloguing in Publishing entry.
4
 LITERATURA

Literatura (elektronska):

Nataša Mirecki, Thomas Wehinger i Mark Jaklič : PRIRUČNIK ZA ORGANSKU

PROIZVODNJU - za poljoprivredne proizvođače; Food and Agriculture
Organization of the United Nations (FAO)

Projektni tim: NACIONALNA STRATEGIJA ODRŽIVOG RAZVOJA CRNE GORE

DO 2030.GODINE.; Ministarstvo održivog razvoja i turizma.

Projektni tim: ENERGETSKA POLITIKA CRNE GORE DO 2030.GODINE;

Ministarstvo ekonomije.

Projektni tim: NACIONALNA STRATEGIJA U OBLASTI KLIMATSKIH PROMJENA

U CRNOJ GORI DO 2030.GODINE, Ministarstvo održivog razvoja i turizma.

5
 ODRŽIVI RAZVOJ

Okruženje, privreda i održivi razvoj

Karakteristike:

 Interdisciplinaran pristup
 Tehnološki razvoj
 Privredni rast i razvoj (industrija, energetika, saobraćaj odnosno
poljoprivreda, šumarstvo, ribarstvo, turizam)
 Demografske promjene

6
ODRŽIVI RAZVOJ

7
 Okruženje, privreda i održivi razvoj

Samo neki od jasno mjerljivih parametara:

 Svake godine nestaje 17 miliona hektara šuma;

 Potrošnja vode raste po dva puta većoj stopi od rasta
populacije u poslednjih 100 godina;
 Količina CO2 u atmosferi se povećava po stopi od 0,4%
godišnje;

8
 Okruženje, privreda i održivi razvoj

Samo neki od jasno mjerljivih parametara:

 U minuti se proizvede više od 15 tona otpada, emituje 38 000

tona CO2, uništi 3,5 km2 šume i ¼ km2 pretvori iz obradivog
zemljišta u građevinsko.
 Broj stanovnika u minutu raste 165 a 40 u isto vrijeme umre
od gladi.
 Danas u Svijetu radi 450 nuklearnih energana (180 u EU) a 67
ih je trenutno u gradnji (najviše u Kini) – problem nuklearnog
otpada!

9
 Okruženje, privreda i održivi razvoj

KAKO ZADOVOLJITI SADAŠNJE

POTREBE OSIGURAVAJUĆI PRAVO
BUDUĆIH NARAŠTAJA DA IMAJU
PRAVO NA BUDUĆNOST?
Mjenjajmo naše navike ali i politike na
lokalnom, nacionalnom i globalnom
nivou!

10
 Okruženje, privreda i održivi razvoj

Šta možemo uraditi na pojedinačnom

nivou – svako od nas?

11
 Održivi razvoj – Izazov civilizacije

Šta je održivi razvoj?

Definicija: Razvoj koji zadovoljava potrebe sadašnjih

generacija ne ugrožavajući pri tom budućnost slijedećih
generacija. (WCED)

Ekonomski održivi razvoj

Ekološki održivi razvoj

Cilj održivog razvoja treba počivati na:

 Privrednom napretku
 Socijalnom napretku
 Odgovornosti prema okruženju (okolišu)
12
 Održivi razvoj – Izazov civilizacije

Šta je održivi razvoj?

Definicija: Razvoj koji zadovoljava potrebe sadašnjih

generacija ne ugrožavajući pri tom budućnost slijedećih
generacija. (WCED)

Ekonomski održivi razvoj

Ekološki održivi razvoj

Cilj održivog razvoja treba počivati na:

 Privrednom napretku
 Socijalnom napretku
 Odgovornosti prema okruženju (okolišu)
13
 Održivi razvoj – Izazov civilizacije

Kratki istorijat nastanka koncepta održivog razvoja

1972. godine – Prva konferencija UN o zaštiti okoline u Štokholmu na

kojoj je učestvovalo 113 država i oko 400 raznih organizacija – Dokument
World Conservation Strategy

1980. godine – Formirana u okviru UN Svjetska komisija za okoliš i razvoj

(tzv. Brundtlandina komisija ili eng. WCED) – Cilj definisanje dugoročne
strategije razvoja i zaštite okoliša (1987.god. –Dokument Our Common
Future – Naša zajednička budućnost)

1992.godine. II Konferencija UN o razvoju i okolišu (United Nations

Conference of Environment and Development - UNCED) – Rio de Janeiro:
Deklaracija o okolišu i razvoju (tzv. Rio deklaracija) i Agenda XXI (tzv.
Akcioni plan za XXI vijek)
14
 Održivi razvoj – Izazov civilizacije

2002.godine- Sastanak na vrhu u Johanesburgu o održivom

razvoju (tzv.Rio 10+) na kome su usvojeni Politička deklaracija i
Lokalni plan za XXI vijek

2003.godine- Karlov univerzitet u Pragu – Praška deklaracija o

obrazovanju (2005-2015 desetljećje obrazovanja za održivi razvoj)

2005.godine – Viljnus – Strategija UNECE za obrazovanje za

održivi razvoj

2012.godine – Konferencija Rio Earth Summit on Sustainable

Development (Rio+20) – zelena privreda i institucionalni okvir za
održivi razvoj.
15
 Održivi razvoj – Izazov civilizacije

Deklaracija o okolišu i razvoju ima 27 ključnih odredbi za

ostvarenje održivog razvoja od kojih su neke od najznačajnijih:

Ljudska bića imaju centralno mjesto u brizi za održivi razvoj;

Države imaju suvereno pravo eksploatacije vlastitih izvora vodeći
računa da taj razvoj ni u kojoj mjeri ne smije ugroziti drugog kao ni
domaće propisane standarde;
Jednako pravo na razvoj imaju kako sadašnje tako i buduće generacije;
Zaštita okoline se treba posmatrati kao dio razvojnog procesa;
Neizostavna saradnja država;
Države moraju raditi na donođenju i inoviranju propisa;
Privredni rast voditi usklađeno sa potrebama zaštite okoliša;
Sanacije šteta plaća onaj ko je prouzrokuje; i dr.

16
 Principi održivog razvoja

Koncept održivog razvoja bazira se na na tri osnovna principa:

Princip okolišne održivosti (princip održivosti okruženja) –

obezbjeđuje razvoj usklađen sa zahtjevom održavanja vitalnih
okolišnih procesa, biološke raznolikosti i bioloških resursa.

Princip socijalne i kulturne održivosti – obezbjeđuje razvoj

usklađen s kulturnim i tradicionalnim vrijednostima ljudskih
zajednica i pridonosi jačanju njihovog identiteta.

Princip privredne održivosti – osigurava privredno efikasan

razvoj koji resursima upravlja na način koji garantuje njihovo
optimalno korištenje i za naredna pokoljenja.
17
 Principi održivog razvoja

Prema LA 21 principi održivog razvoja obuhvataju:

Okoliš (okruženje) – fizička izdržljivost okoline

Budućnost – narednih generacija
Kvalitet života
Pravednost
Predostrožnost
Holistički pristup

18
 Principi održivog razvoja

U izvještaju Briga za zemlju (Caring for the Earth) naglašava se

devet principa održivog razvoja:

1. Poštovanje i briga za životnu zajednicu

2. Poboljšavanje kvaliteta života
3. Zaštita vitalnosti i raznolikosti Zemlje
4. Minimalizacija iscrpljivanja neobnovljivih resursa
5. Poštovanje granica prihvatljivog kapaciteta Zemlje
6. Promjene u ličnim stavovima i postupcima
7. Omogućavanje zajednicama da brinu o vlastitom okruženju
8. Stvaranje nacionalnog okvira za integraciju razvoja i zaštite
9. Stvaranje globalnog saveza

19
 Definicije održivog razvoja

Održivi razvoj znači upravljanje i očuvanje prirodnih resursa i

orijentaciju tehnoloških i institucionalnih promjena na način da se
osigura postizanje i održi zadovoljavanje čovjekovih potreba za
sadašnje i buduće naraštaje; takav razvoj čuva vodu, biljni i
životinjski svijet, okolišu je prihvatljiv, tehnološki odgovarajući,
ekonomski ostvarljiv i društveno prihvatljiv. (FAO, 1989)

Održivi razvoj znači jednak pristup resursima za svaku generaciju.

(Pearce i dr., 1990)

20
 Definicije održivog razvoja

Održivi razvoj znači poboljšanje kvaliteta života unutar kapaciteta

postojećih sistema. (WWF, 1991)

Održivi razvoj je čovjekova potreba da pravedno živi u sklopu

prirode. (Wackernagel&Rees, 1996)

Mnogi izdvajaju definiciju Svjetske unije za zaštitu prirode (IUCN),

UN-ovog programa za okoliš (UNEP) i Svjetskog fonda za prirodu
(WWF):

Održivi razvoj je proces unapređivanja kvaliteta ljudskog života koji

se odvija u okvirima tzv. nosivog kapaciteta održivih eko-sistema.
(Lay, 1998)
21
 Različite teorije i pristupi održivom razvoju

Teorija Brundtlandine komisije

Teorija kvantifikacije pojma održivog razvoja
Neomarksistička teorija
Ekološka teorija
Ekonomsko-ekološka teorija
Holistička teorija

Kada više nemaš/ne znaš o čemu da pričaš pričaj o održivom

razvoju!

22
 Korak po korak do održivog razvoja

„Svaka generacija mora riješiti svoje zadatke i ne smije ih ostavljati

slijedećim generacijama – ovo je osnovna zamisao održivog
razvoja i ona uključuje i globalnu perspektivu.“ (Gerhard Shroeder)

Baza održivog razvoja je sistem upravljanja okolišem (okruženjem)

– Environmental Management System – EMS, koji uključuje
sedam koraka „u stepenicama“ održivog razvoja:

1.Industrijska ekologija (Industrial Ecology)

2.Čistija proizvodnja (Cleaner Production)
3.Sprečavanje zagađenja (Pollution Prevention)
4.Minimiziranje otpada (Minimization of Waste)
5.Recikliranje (Recycling)
6.Kontrola oneščišćenja 23
7.Zbrinjavanje otpada
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Do postojećeg stanja u velikoj mjeri doprinosi i podatak da 1/3

svijeta u kojem živi 20% bogatih koristi 86% svjetskih prirodnih
bogatstava odnosno da nasuprot tome imamo 2/3 svijeta u kojem
je 80% stanovništva koje koristi 14% svjetskih prirodnih
bogatstava. Tako npr. 85 miliona Njemaca opterećuje okruženje
više nego milijarda Indijaca.

24
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Demografski rast

 Prije 2000 godina na Zemlji je živjelo oko 300 miliona ljudi;

 Oko 1800 godine – prva milijarda stanovnika;
 1927 godine – dvije milijarde stanovnika;
 1959 godine- tri milijarde stanovnika;
 1974 godine – četiri milijarde stanovnika;
 2011.godine – sedam milijardi stanovnika;

25
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Demografski rast

Ekološki otisak (Ecological Footprint) je površina tla potrebna za

proizvodnju hrane, energije i drugih dobara, potrebnih da bi se
zadržao sadašnji visokopotrošački način života, a računa se u
globalnim hektarima.

Prosječan svjetski ekološki otisak u 2007.godini bio je 2,7

globalnih hektara po osobi. Uz svjetski prosječni biokapacitet od
1,8 globalnih hektara po osobi to dovodi do ekološkog deficita od
0,9 globalnih hektara po osobi.

26
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Ekološki otisak (Ecological Footprint)

https://www.footprintnetwork.org/resources/footprint-calculator/

27
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Ekološki otisak (Ecological Footprint)

Prosječni godišnji karbonski otisak jednog Amerikanca je 28 tona CO2

Prosječni Britanac ima godišnji karbonski otisak od 15,4 tona CO2

Građanin EU prosječno proizvede karbonski otisak od 5,6 tona

CO2/god.
Građanin CG prosječno proizvede karbonski otisak od 5,1 tone
CO2/god.

Svi mi dnevno emitujemo 14,2 kg CO2.

Karbonski otisak prosječnog turiste u CG je 6,5 kg CO2
dnevno.
28
Izvor: Turistički bilten CG, septembar, 2016.
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Demografski rast

Indeks ljudskog razvoja razvijen od strane UNDP (Human

Development Index – HDI) mjeri kvalitet života u nekom društvu:

Mogućnost dugog i zdravog života (prosječna životna dob)

Mogućnost edukacije (svi ciklusi)
Mogućnost pristojnih uslova za život (BDP po glavi stanovnika
mjeren paritetom kupovne moći – PPP)

Parametri
 HDI ≥ 0,8 – indeks visokog društvenog razvoja
 HDI od 0,8 do 0,5 – indeks srednjeg društvenog razvoja
 HDI ≤ 0, 5 – indeks slabog društvenog razvoja 29
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Indeks ljudskog razvoja (Human Development Index – HDI)

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_Human_Development_Index

1. Norveška--------0,949 29. Slovenija

2. Australia---------0,939 45. Hrvatska
3. Švajcarska-----0,939 66. Srbija
4. Njemačka-------0,926 81. BiH
5. Danska----------0,925 82. Makedonija
......
47. Bahrein---------0,824
48. Crna Gora----- 0,807
49. Rusija------------0,804

30
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Urbanizacija

Rast gradskog stanovništva

Povećanje broja gradova

Urbana populacija povećala se sa 13% iz 1900 godine na 49% svjetske

populacije u 2005.godini.

1950 godine su bila tzv.dva megagrada (Njujork i Tokio)

2005.godine – 20 megagradova (magalopolisa)

Kako i kuda dalje?

Zelena gradnja, tzv. Zeleni gradovi, naselja, te permakulturalni koncept,
odnosno osmišljavanje i razvijanje sistema za planiranje, projektovanje i
održavanje održivih životnih prostora u skladu sa prirodom.
31
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Urbanizacija

Evidenti problemi:

Transport
Parking
Buka
Aerozagađenje
Cijene nekretnina
Izgubljeno vrijeme
.....

Pitanje za diskusiju:

Zašto se onda
povećava broj
megalopolisa? 32
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Energetika i energija

Energetika je privredna djelatnost koja se bavi proučavanjem i iskorištavanjem

različitih izvora energije te njenom proizvodnjom.

Procjenjuje se da sa sadašnjim nivoom i načinom potrošenje rezerve uglja su

164 godine, nafte 41 godina i plina 67 godina.

OIE - Obnovljivi izvori energije (Renewable Energy Sources – RES) su izvori koji
se dobijaju iz prirode i mogu se obnavljati.

Tradicionalni obnovljivi izvori energije (biomasa i velike hidroelektrane)

Novi izvori obnovljive energije (MHE, energija Sunca, vjetra, geotermalna i dr.)

EU – 300 000 radnih mjesta u sektoru OIE i više od 30 milijardi EUR prometa u
33
sektoru.
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Energetika i energija

Npr. Holandske vjetrenjače proizvode godišnje toliko struje koliko je

dovoljno za kompletan sistem holandskih željeznica koje dnevno prevezu i
milion putnika.

Svjetska proizvodnja električne energije:

39% - ugalj (fosilna goriva)

20% -prirodni plin
16% - nuklearna energija
16% - hidroenergija
7 % - nafta
2 % - OIE
34
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Energetika i energija
Source of Electricity (World total year 2008)

Natural
- Coal Oil Nuclear Renewables other Total
Gas
Average electric
power 8,263 1,111 4,301 2,731 3,288 568 20,261
(TWh/year)
Average electric
942.6 126.7 490.7 311.6 375.1 64.8 2311.4
power (GW)

Proportion 41% 5% 21% 13% 16% 3% 100%

data source IEA/OECD

35
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj
Energetika i energija

36
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj
Energetika i energija

37
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Saobraćaj

Saobraćaj je uslužna djelatnost kojom se obavlja prenos ljudi, materijalnih

dobara, vijesti i energije s mjesta na mjesto.

Saobraćajna infrastruktura (fiksna i mobilna) je ključni faktor jedne zemlje

u razvoju privrede i kvaliteta života.

Negativni efeketi (buka, vibracije, onečišćenje okolišta, vode i vazduha,

dimni plinovi, čađ, prašina, zauzimanje prostora i dr. i najposlije vanredni
događaji – nesreće)

Dok se ljudska populacija udvostručila u periodu od 1950 godine broj

automobila se povećao i više od 10 puta (danas oko 800 miliona vozila)
38
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Saobraćaj

39
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Industrija

 Ekstraktivna (primarna) industrija

 Prerađivačka (sekundarna) industrija

Održive industrijske aktivnosti moraju zadovoljiti potrebe sadašnjost bez

ugrožavanja potreba budućih generacija, što znači da industrijski procesi
trebaju koristiti sirovine, vodu i energente na takav način da ne štete
okruženju i da budu ekonomski prihvatljivi.

40
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Industrija

S obzirom na uticaj na okruženje danas u osnovi razlikujemo četiri

pristupa proizvodnji:

 Tradicionalni (zbrinjavanje otpada nakon što je nastao)

 Preventivni (maksimalno sprečavanja nastanka otpada koliko je god to
moguće)
 Proizvodnja fokusirana ekodizajn i ekofunkciju proizvoda (produženje
životnog vijeka, recikliranje i dr.)
 Dematerijalizacija (supstitucija proizvoda uslugama)

41
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Poljoprivreda i šumarstvo

Šumarstvo je nauka o umjeću obnovljivog privrednog upravljanja

šumama i ostalim ekosistemima i resursima vezanim za šume, ali i
značajna privredna djelatnost u smislu energije i sirovinske baze
koje šuma nudi za razvoj drvoprerađivačke industrije te
angažovanja radne snage.

42
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Poljoprivreda i šumarstvo

Privredna aktivnost uzgoja biljaka i životinja u svrhu prvenstveno

proizvodnje prehrambenih potreba stanovništva.

Održiva poljoprivreda je sistem proizvodnje koji objedinjuje

ekološke i ekonomske elemente proizvodnje, brige za zdravlje ljudi
i pri tome uzima u obzir različitost poljoprivrede i društvene
zajednice. (Agenda 21, Rio, 1992)

43
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Poljoprivreda i šumarstvo

Šume:
Regulacija klimatskih prilika;
Direktni uticaj na kvalitet zraka i voda;
Rasadnik čuvanja biološke raznovrsnosti;
Stabilizacija tla;
Resursna osnova za razvoj brojnih industrijskih grana;

44
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Poljoprivreda i šumarstvo
Cereals 2,263

Vegetables and melons 866

Agricultural products, by crop types Roots and tubers 715

(million tonnes) 2014 data
Milk 619

Fruit 503

Meat 259

Oilcrops 133

Fish (2001 estimate) 130

Eggs 63

Pulses 60

Vegetable fiber 30

45
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Turizam

Turizam je skup odnosa i pojava koje proizilaze iz putovanja i

boravka posjetilaca nekog mjesta, ako se tim boravkom ne zasniva
stalno boravište i ako sa takvim boravkom nije povezana nikakva
privredna aktivnost. (Hunzker, Krapf, AIEST, 1954).

1950 godine – 25 miliona turističkih dolazaka /putovanja

2010 godine – 940 miliona turističkih dolazaka /putovanja
2020 godine – 1,6 milijardi (predviđanja WTO)

46
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Turizam

Pritisak na prostor:

Mjesta posjećivanja
Gradnja saobraćajnica,
Gradnja infrastrukture za smještaj i podmirenje potreba
turista;

Gustoća stanovanja (Monako ljeti – porast 765%, Malta 383%,

Francuska 207%,)

47
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Turizam

Održivi razvoj turizma:

Zadovoljiti potrebe i unaprediti kvalitet života lokalnog

stanovništva;
Očuvati sociokulturni identitet lokalnih zajednica;
Razviti visokokvalitetni turistički proizvod;
Unaprediti kvalitet doživljaja turista;
Sačuvati resurse kako bi ih i budući naraštaji mogli
koristiti te doprinijeti blagostanju čovječanstva u cjelini.

48
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Turizam
Budva / Jahorina?!

49
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Turizam

Ekoturizam:
Specifično okruženje
Korist od očuvanja resursa
Koristi za lokalno stanovništvo
Turistički doživljaj

50
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Turizam
International
UNWTO tourist
Rank Country
Region [22] arrivals
(2015)[23]

1 France Europe 84.5 million

2 United States North America 77.5 million

3 Spain Europe 68.2 million

4 China Asia 56.9 million

5 Italy Europe 50.7 million

6 Turkey Europe & Asia 39.5 million

7 Germany Europe 35.0 million

8 United Kingdom Europe 34.4 million

9 Mexico North America 32.1 million

10 Russia Europe 31.3 million

51
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Turizam
World Tourism Organization
World Tourism Organization
Organisation Mondiale du Tourisme (French)

Abbreviation UNWTO
OMT

Formation 1975

Type Specialized agency

Legal status Active

Headquarters Madrid, Spain

Head Taleb Rifai & AB

Parent organization United Nations

Website UNWTO website

52
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Turizam

UNWTO E-Library
The UNWTO E-Library is the world's biggest online
collection of tourism publications and statistics. A fully
cross-searchable interactive database, the E-library
includes, among other things the Tourism FactBook
with data on key tourism indicators by country, all issues
of the UNWTO World Tourism Barometer, as well
as more than 1100 reports in English, French, Spanish,
Russian or Arabic.

53
 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Turizam
UNWTO Tourism Market Trends Programme

The UNWTO Tourism Market Trends Programme

provides the tourism community with up-to-
date market intelligence, including the latest tourism
market trends, short and long-term tourism forecasts
and knowledge on specific market segments and
source markets.

Responsible for
UNWTO World Tourism Barometer
UNWTO Tourism Highlights
UNWTO Long term forecasts - Tourism towards
2030
Regular research on specific source markets 54

and tourism market segments

 Pritisci na okruženje i održivi razvoj

Turizam

UNWTO Statistics and Tourism Satellite Account

Programme
The UNWTO Statistics and Tourism Satellite Account
Programme compiles and disseminates tourism
statistics of countries all over the world, while
advancing and standardizing the methodological
frameworks for measuring tourism and expanding its
analytical potential.
The Programme also supports statistical strengthening
in UNWTO Member States through capacity building.

55
 CRNA GORA i održivi razvoj privrede
Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja
Ministarstvo održivog razvoja i turizma
Ministarstvo ekonomije
Ministarstvo saobraćaja i pomorstva

6 prioriteta u politici ruralnog razvoja Crne Gore u periodu 2016-2020:

 Unapređenje životnog standarda u ruralnim područjima;

 Poboljšanje osnovnih uslova života (putna infrastruktura, snabdjevanje vodom i strujom,
izgradnja/rekonstrukcija zdravstvenih, socijalnih i kulturinih objekata i dr.);
 Diverzifikacija privrednih djelatnosti i mogućnosti koje obezbjeđuju ekonomsku i socijalnu
koheziju između urbanih i ruralnih područja;
 Stvaranje prilika za zapošljavanje i trajne izvore prihoda za značajan dio stanovništva i
doprinos borbi protiv siromaštva i depopulacije ruralnih područja;
 Povezivanje turizma i poljoprivrede kroz promociju nacionalne kuhinje, uz korištenje bogate
ponude domaćih proizvoda; 56
 Očuvanje tradicije i kulturnog naslijeđa sela.
 CRNA GORA i održivi razvoj privrede

Neki značajniji parametri:

 Crna Gora je očuvala tradicionalno stočarstvo. Više od 2000 porodica tokom ljeta izdiže stoku na
planinske pašnjake – katune.

 Kroz provođenja IPARD programa u crnogorsku poljoprivredu će biti investirano oko 100 miliona
eura do 2020.godine.

 U Crnoj Gori postoji oko 50 000 košnica sa proizvodnjom od oko 100 tona meda.

 U Crnoj Gori je 520 000 ha ukupnih poljoprivrednih površina, 180 000 ha obradivih, odnosno 0,84
ha ukupnih i 0,29 ha obradivih po glavi stanovnika – veoma značajan ali još uvijek nedovoljno
iskorišten potencijal.

57
 CRNA GORA i održivi razvoj privrede
Neki značajniji parametri:
 U ukupnoj proizvodnji mesa meso goveda je na prvom mjestu, potom ovčije i kozije, što je
rijetkost u Evropi gdje su obično na čelu svinjsko i živinsko meso. (???)

 Crna Gora se nalazi u evropskom vrhu po poljoprivrednoj površini u odnosu na broj stanovnika
(0,84 ha po stanovniku).

 Prosječan farmer u EU obrađuje oko 12 ha zemljišta dok je 70% gazdinstava manje od 5 ha.

 Poljoprivreda je sektor koji predstavlja osnovni ili značajan dopunski izvor prihoda za oko 60 000
domaćinstava u Crnoj Gori.

58
 CRNA GORA i održivi razvoj privrede
Neki značajniji parametri:
Veoma je mala površina pod žitaricama i kukuruzom (oko 5 000 ha) tako da se žitarice za
komercijalne potrebe praktično u cjelosti uvoze.

Oko 60% stanovništva EU živi u ruralnim oblastima, na površinama koje čine 90% EU teritorije.

Učešće primarne poljoprivrede u CG u GDP-u je oko 8%, u formalnoj zaposlenosti ispod 2%, dok
je stvarna zaposlenost oko 25%.

Mladi poljoprivrednici čine 6% aktivnog poljoprivrednog stanovništva u EU.

59
 CRNA GORA i održivi razvoj privrede
Neki značajniji parametri:
Preko 90% poljoprivrednih površina koje se koriste otpada na prirodne livade i pašnjake, po čemu
se Crna Gora razlikuje od svojih susjeda.

Glavni izvozni proizvod Crne Gore je vino i to je jedini proizvod od koga CG ima suficit u
spoljnotrgovinskoj razmjeni.

Crna Gora ima vegetacijskih jedinica koliko sav ostali prostor Evrope. Na prostoru Crne Gore žive
2 833 biljne vrste i podvrste. Među njima je i 220 biljaka karakterističnih samo za Balkansko
poluostrvo i 22 kojih nema nigdje u svijetu osim u CG.

60
 CRNA GORA i održivi razvoj privrede
Neki značajniji parametri:
 Nova politika EU u smislu podsticaja za poljoprivredu (CAP) može biti vrlo značajna za budući
razvoj poljoprivrede u CG jer postoje brojni mehanizmi podrške razvoju malih gazdinstva.
Fokusiranje je na povećanju konkurentnosti i promociji inovativnosti.

 U flori CG nalazi se oko 500 ljekovitih biljaka. Među njima su najpoznatije pelin i lincura.

 Države članice EU izdvajaju najmanje 5% od svog budžeta za ruralni razvoj kroz finansiranje
programa LEADER. Program LEADER I (akronim je francuska skraćenica koja povezuje akcije u
razvoju ruralne privrede) postoji od 1991-1993 godine, LEADER II od 1994–99, i LEADER+ od
2000-2006. U tekućem program (2014-2020) pored ruralnog razvoja unutrašnjosti, proširen je i na
obalni pojas.

61
Hvala za pažnju!
Pitanja i diskusija
Za sve buduće kontakte
koristite neku od mojih
elektronskih adresa:
dpetkovic@mf.unze.ba
darko.petkovic@mail.com
darko.petkovic@unze.ba
+387 32 44 91 20