HOÙA VOÂ CÔ

CHÖÔNG I
DANH PHAÙP CAÙC CHAÁT
VOÂ CÔ
 Ñònh nghóa

• Moät hôïp chaát Ion chöùa 1 cation kim loaïi

lieân keát vôùi moät anion phi kim baèng löïc
huùt tónh ñieän.

• Moät hôïp chaát coäng hoùa trò chöùa 2

nguyeân töû phi kim duøng chung moät caëp
electron.

• Moät hôïp chaát baäc hai ñöôïc caáu taïo töø hai
nguyeân toá.
• Hieän nay söû duïng danh phaùp theo IUPAC
(International Union of Pure and Applied
Chemistry)

• 1. Danh phaùp cuûa ñôn chaát: Theo IUPAC

hoaëc theo teân ñòa phöông:
• VD: Fe – saét (ferrum)
Döïa vaøo baûng phaân loaïi tuaàn hoaøn
ñeå ñoïc.
• 2. Danh phaùp caùc hôïp chaát baäc 2 ñôn
giaûn:
• Cation hay chaát coù ñoä aâm ñieän nhoû hôn:
– Goïi theo teân ñòa phöông (hoaëc teân latin), caàn
theâm soá oxy hoùa trong ngoaëc ( ).
• Anion hay chaát coù ñoä aâm ñieän lôùn hôn:
– Goïi theo goác latin + ide (neáu caàn ghi roõ soá oxy
hoùa, trong tieáng vieät ñuoâi ide ñöôïc ñoïc thaønh
–ua, moät soá laø –it)
– Ví duï: FeCl3 : Clorua saét (III) ( Iron (III) chloride)
FeCl2 : Clorua saét (II) (Iron (II) chloride)
CuO: Oxit ñoàng (II) (Copper (II) oxide)

Vaøo trang
http://webbook.nist.gov/chemistry/form-
• Moät soá cation hai hoaù trò:
Fe2+ Saét (II) Fe3+ saét (III) (iron)
Ni2+ nickel (II) Ni3+ nickel (III)
Co2+ cobalt (II) Co3+ cobalt (III)
Cu+ ñoàng (I) Cu2+ ñoàng (II)
(copper)
Au+ vaøng (I) Au3+ vaøng (III) (gold)
Sn2+ thíeât (II) Sn4+ thieát (IV) (tin)

Trong heä thoáng latin cuõ, tieáp vó ngöõ -ô (-

ous) duøng cho ion nhoû hôn, -ic cho ion lôùn
hôn. VD:
Ferrous & Ferric, Cuprous & Cupric, Stannous &
Stannic
Hôïp chaát baäc hai coäng hoùa trò
• Nguyeân toá ñöùng tröôùc goïi teân tröôùc.
• Nguyeân toá ñöùng sau theâm ñoâi -it (–ide).
• Duøng caùc tieáp thuû ngöõ mono-, di-, tri-,
tetra-, penta-, hexa-, hepta-, octa-, nona-,
deca-, ñeå chæ soá nguyeân töû cuûa moãi
nguyeân toá.
– Khoâng duøng mono- tröôùc teân trong tröôøng
hôïp caáu phaàn ñôn trò.
– VD: PbClF = florua-clorua chì, khoâng duøng
monoflorua-monoclorua chì.
– Hay coù caáu phaàn khaùc xaùc ñònh hoùa trò.
– VD: Br3N = nitrua tribrom, khoâng duøng
mononitrua tribrom.
Trong tröôøng hôïp caàn phaûi xaùc ñònh roõ hoaù
trò thì khoâng ñöôïc quyeàn boû mono-:
VD: CO = monooxit carbon, khoâng ñöôïc duøng
oxitcarbon vì coøn coù CO2.

Teân IUPAC, teân thoâng duïng:

VD: P2O5 = diphotpho pentaoxit (diphosphorus
pentaoxide)
Caùc hôïp chaát naøy duøng teân ñòa phöông
thoâng duïng keøm theo soá chæ hoaù trò la maõ
trong ngoaëc ñôn:
VD: Photpho (V) oxyt.
Na2SO4 : Natrisulfat, khoâng goïi laø dinatri
tetraoxosulfato(IV)
Cations
Caùc anion ñôn giaûn vaø phöùc taïp.
 Teân caùc anionoxy

• Khi moät nguyeân toá taïo thaønh 2

anionoxy
– Chaát ít oxy hôn theâm ñuoâi -it (-ite)
• NO2− : nitrit; SO32− : sulfit
– Caùi nhieàu oxy hôn theâm ñuoâi -at (-ate)
• NO3− : nitrat; SO42− : sulfat

•
 • Vôùi nguyeân toá taïo ñöôïc nhieàu hôïp chaát vôùi
Oxy:
• Hôïp chaát ít oxy nhaát coù ñaàu ngöõ laø hypo- vaø vó
ngöõ laø -it (-ite)
ClO− : hypochlorit
• Chaát ít oxy thöù nhì theâm ñuoâi -it (-ite)
ClO2− : chlorit
• Chaát nhieàu oxy thöù nhì theâm ñuoâi -at (-ate)
ClO3− : chlorat
• Chaát nhieàu oxy nhaát theâm ñaàu per- vaø ñuoâi -at (-
ate)
ClO4− : perchlorat
 Caùc acid daãn xuaát töø hôïp chaát
baäc 2

• Hôïp chaát cuûa hydro taïo thaønh acid

trong nöôùc
– Ñaàu ngöõ hydro-
– Vó ngöõ –ic
– Theâm töø acid
• Ví duï: HCl
– Hydrogen chloride (neáu khan)
– Hydrochloric acid
– Nhöng goïi baèng teân thöôøng goïi: Acid
chloric
 Danh phaùp caùc Oxyacid (acidoxy)

• 1. Danh phaùp thoâng duïng: (döïa vaøo caùc

oxyanion)
• Neáu anion trong acid coù ñuoâi -it (-ite), ñoåi
ñuoâi acid thaønh -ô (-ous) vaø theâm axit
(acid):
– HClO: hypoclorô acid (hypochlorous)
– HClO2: clorô acid (chlorous)

• Neáu anion trong acid coù ñuoâi -at (-ate),

ñoåi ñuoâi acid thaønh -ic vaø theâm acid:
– HClO3: cloric axit (chloric acid)
– HClO4: perchloric acid
• Neáu nguyeân toá trung taâm trong acid coù
cuøng soá oxy hoùa, nhöng trong phaân töû
khaùc nhau löôïng nöôùc thì theâm ñaàu ngöõ:
– Orto chæ acid nieàu nöôùc nhaát.
– Meta chæ acid ít nöôùc nhaát.
– Pyro chæ 2 acid orto maát 1 nöôùc.
– VD: H3PO3 = ortophosphoric acid
(HPO3)n = metaphosphoric acid
H4P2O7 = pyrophosphoric acid
H4SiO4 = ortosilicic acid
(H2SiO3)n = metasilicic acid
• 2. Danh phaùp heä thoáng: Goïi nhö danh phaùp
phöùc chaát.
• VD: H2MnO4 = Hydro tetraoxomanganat(VI)
• HReO4 = hydro tetraoxorenat(VII)
• 3. Danh phaùp töø daãn xuaát cuûa oxyacid
• Caùc acid ñöôïc goïi laø daãn xuaát cuûa caùc
oxyacid khi moät soá nguyeân töû oxy trong
phaân töû ñöôïc thay theá baèng caùc nguyeân
töû hay nhoùm nguyeân töû khaùc.
• Theâm caùc thuû ngöõ chæ söï thay theá.
• VD: HNO3 -> HNO4 : peroxonitric acid
• H3PO4 -> H3PO5: peroxophosphoric acid
• (-O- ñaõ thay baèng nhoùm peroxy –O-O-)
• Neáu –O- bò thay baèng nhoùm –S- (löu huyønh
hay thio):
• H2SO3 -> H2S2O2 = thiosulfurô (ous) acid
• H2SO4 -> H2S2O3 = thiosulfuric acid.
• Neáu –O- thay baèng Cl hay F:
• HAuCl4 = tetrachloro auric acid (hay hydro
tetrachlororaurat(III) nhö teân phöùc chaát)
• HBF4 = tetrafluoro boric acid
 Ion phöùc vaø teân goïi
Caùc hôïp chaát phöùc taïp cuûa kim loaïi chuyeån
tieáp vaø coù maøu saéc.
Moät phöùc chaát trung hoøa chöùa ion phöùc
vaø ion keát hôïp
Ion phöùc – Kim loaïi chuyeån tieáp ñính keøm caùc
ligand.
Ion keát hôïp – Anion hoaëc cation.
Ligand – Caùc base Lewis vôùi caëp electron taïo
thaønh caàu noái coäng hoùa trò.
 Danh phaùp phöùc chaát
1. Cation tröôùc anion vôùi khoaûng caùch ôû
giöõa.
2. Trong ion phöùc, goïi teân ligand tröôùc ion.
3. Ligand ñöôïc goïi teân tröôùc theo alphabet
vôùi caùc tieáp ñaàu ngöõ, di- ñeán hexa, ñeå
chæ soá phoái töû ñôn coù maët, sau ñoù laø
teân kim loaïi.
a. Neáu ligand laø anion coù ñuoâi laø –it (–ite)
hay –at (-ate), thì “e” ñöôïc ñoåi thaønh
“o”
b. Neáu ligand laø anion coù ñuoâi –ua (-
ide), thì ñoåi thaønh “o”
Chloride => chloro; cyanide => cyano
c. Neáu ligand trung hoøa thì duøng teân
thoâng thöôøng.
Ngoaïi tröø moät soá ligand water (aqua),
ammonia (ammine), carbon monoxide
(carbonyl)
Caùc ligand thoâng thöôøng
F- fluoro
Br- bromo H2 O aqua
I- iodo NH3 ammine
CO32- carbonato CH3NH2 methylamine
NO3- nitrato P(C6H5)3 triphenylphosphi
ne
SO32- sulfito
As(C6H5)3 Triphenyl arsine
S2O32- thiosulfito
N2 dinitrogen
SO42- sulfato
O2 dioxygen
CO carbonyl
NO nitrosyl
Cl- chloro
C2H4 ethylene
O2- oxo
C 5 H5 N pyridine
O22- peroxo
OH- hydroxo
NH2- amido
CN- cyano
SCN- thiocyano
NO2- nitro
 d. Neáu ligand phöùc taïp, ñaõ coù chöùa ñaàu
(di, tri), tieáp ñaàu ngöõ baây giôø trôû thaønh
bis, tris, tetrakis, pentakis… keøm teân cuûa
ligand trong ngoaëc ñôn.

4. Neáu ion phöùc laø anion thì theâm ñuoâi –at (-

ate).
Neáu caàn thieát thì boû -ium, -en, -ese vaø theâm
–ate
VD: “cobaltate”, “nickelate”, “chromate” (khoâng
phaûi laø chromiumate),
“manganate” (khoâng phaûi manganeseate)
5. Soá oxy hoùa cuûa kim loaïi vieát baèng soá
La maõ trong ( ) ngay sau teân ion.

7. Trong tröôøng hôïp caùc ñoàng phaân, cis

hay trans coù theå ñöôïc theâm vaøo tuøy
theo caùc ligand.
 CAÙC VÍ DUÏ

1. Caùc hôïp chaát vôùi Cation phöùc:

[Cu(NH3)4]SO4 = tetraammineñoàng(copper)(II) sulphat

(sulfate)
[Co(en)2(H2O)Cl](NO3)2 =
aquachlorobis(ethylenediamine)cobalt(III) nitrate
[Co(NH3)4]2(SO4)3 = hexaamminecobalt(III) sulfate
[Fe(H2O)5(NO)]SO4 = nitrosylpentaaquodisaét(II) sulfate
[Pt(NH3)4][PtIV(NH3)4Cl2]Cl4 = tetraammineplatin(II)-
dichlorotetraammineplatin(IV) clorua.
2. Caùc hôïp chaát vôùi Anion phöùc:
• K2[CoCl4] = kali (potassium)
tetrachlorocobaltate(II)
• Na3[Ag(S2O3)2] = natri (sodium)
bis(thiosulfato)argentat(I)
3. Caùc hôïp chaát caû Cation vaø Anion phöùc:
• [Cu(en)2][PtIICl4] = bis(ethylenediamine)ñoàng(II)
tetrachloroplatinat(II)
• [XeF5][[CoIIIF4] = pentafluoroxenon(VI)
tetrafluorocobaltat(III)
 Hôïp chaát ion hydrate

• HYDRATE laø muoái coù ngaäm moät soá phaân töû

nöôùc trong tinh theå.
• Soá phaân töû nöôùc trong tinh theå ñöôïc chæ
baèng caùc tieáp ñaàu ngöõ.

CuSO4 . 5 H2O
Ñoàng (copper) (II) sulfate pentahydrate

MgCO3 .10 H2O

Magie (magnesium) carbonate
decahydrate