SASTOJCI RUDNIČKOG VAZDUHA

SASTOJCI RUDNIČKOG VAZDUHA

• Stalni:
▫ Kiseonik
▫ Azot
▫ Ugljendioksid
• Povremeni
▫ Ugljenmonoksid
▫ Sumporvodonik
▫ Sumpordioksid
▫ Azotni oksidi
▫ Vodonik
▫ Kompresorski gasovi
▫ Ispušnoi gasovi dizel-motora
Kiseonik (O2)
• Bez boje, okusa i mirisa
• Molekularna masa 32
• Gustina u normalnim uslovima 1,42895 kg/m3
• Relativna gustina u odnosu na vazduh 1,1056
• Sam ne sagorijeva, podržava gorenje
• Vrlo aktivan element i lako se jedini sa mnogim
gasovima
Smanjenje sadržaja kiseonika u
vazduhu rudnika
• Apsorpcija (podzemne vode nadoknađuju kisik
apsorpcijom iz rudničkog vazduha),
• Adsorpcija (slobodne površine uglja vezuju
kisik) i
• Oskidacija
Prema Skočinskom smanjenje sadržaja
kiseonika u rudnicima ima uzroke:
• Primarni uzroci: oksidacioni procesi (drvo, rude,
ugalj,okolne stijene), požari, eksplozije metana,
eksplozije ugljene i sulfidne prašine, priticanje
drugih gasova iz ležišta (metan, ugljendioksid,
azot).
• Sekundarni uzroci: disanje ljudi, gorenje lampi,
rad motora sa unutrašnjim sagorijevanjem
Respiratorni koeficjent
• Respiratorni koeficijent čovjeka
(normalno 0,8-0,9, naporan rad 1,0 pa i više)
• Respiratoni koeficijent rudnika (normalno
manji od 1,0; kada dolazi do izdvajanja CO2 iz
ležišta ili ima nekih gasodinamičkih pojava može
biti 0,1-1,6)
Dejstvo smanjenja kisika na čovjeka
• 17,0 % - jako i ubrzano disanje
• 15,0 % - vrtoglavica, zujanje u ušima, ubrzan rad
srca
• 13,0% - gubitak svijesti pri dužem boravku
• 9,0% - nesvjestica
• 7,0% - životna opasnost
• 6,0% - smrt

• U rudnicima minimalna količina kiseonika u

radnoj sredini smije iznositi 19%! (propisi)
Izolacioni aparati
• Ako smanjenje O2 nije praćeno povećanjem
sadržaja CO2 ljudi mogu disati i pri smanjenom
sadržaju O2 – primjer: izolacioni aparat!
• Izolacioni aparat: kiseonik + azot (CO2 ostaje
vezan u kalijevoj patroni); sve do 13% O2 nema
teškoća u disanju – ispod 13% iznenadna
nesvestica bez predzanaka ili smrt
gušenjem
Osiguranje dovoljne količine kisika u
rudnicima
• Radna mjesta snabdijevati dovoljnom količinom
svježeg vazduha
• 3 m3/min po zaposlenom radniku (pri
projektovanju i u praksi znatno veće vrijednosti)
• Danas u svijetu: 6-50 m3/min po zaposlenom
radniku (nije uslovljeno samo disanjem nego i
drugim faktorima: gasovi u ležištu, gasovi
miniranja, zaprašenost, toplota i sl)
AZOT (N2)
• Molekularna masa 28,016
• Gustina 1,2505 kg/m3
• Relativna gustina u odnosu na vazduh 0,9673
• Bez boje, okusa i mirisa
• Nije otrovan, povećanim prisustvom čini vazduh
nepogodnim za disanje (ako se poveća iznad
83%)
• Ne podržava gorenje
Nastanak i pojava azota
• Truljenjem organskih materija, minerskim
radovima, izdvajanjem iz slojeva uglja i stijena u
čistom stanju ili zajedno sa metanom
• U aktivnim prostorijama rudnika varira u malim
granicama, u izolovanim prostorijama ima ga
znatno više
UGLJENDIOKSID (CO2)
• Bez boje i mirisa, kiselkastnog okusa
• Molekularna masa 44,01
• Gustina 1,9768 kg/m3
• Relativna gustina u odnosu na vazduh 1,5291
• Ne podržava ni disanje ni gorenje (do skora se
smatrao zagušljivim gasom)
• Otrovan gas (sa slabije izraženim otrovnim
djelovanjem)
• Nadražuje sluzokožu očiju i organa za disanje
• Kod sadržaja 5-10% izaziva osjećaj lakog žarenja
Pojava u rudnicima
• Običnim izdvajanjem
• Isticanjem (puhači)
• Iznenadnim prodorom (izbojem) – naročito
opasno

• Sekunadarni izvori CO2:

▫ Disanje ljudi, svjetiljke s otvorenim plamenom,
motori s unutrašnjim sagorijevanjem i minerski
radovi
Prisutnost gasa u vazdušnoj struji
• U dobro provjetrenim rudnicima: 0,25-0,3%
• Loše provjetravani: 0,75-1%
• Prema propisima: dozvoljena količina u izlaznoj
vazdušnoj struji 1,0%
• Lampe sa otvorenim plamenom se gase kod
sadržine 3-4% CO2
Dejstvo na čovjeka
• U malim količinama djeluje pozitivno –
stimuliše disanje (0,2% udvostručuje ventilaciju
pluća)
• Otrovno dejstvo pri većim koncentracijama –
nastaje otežano izdvajanje CO2 iz venske krvi
• CO2 nastao disanjem opasniji od onoga
neorganskog porijekla (sadrži štetne produkte
čovječijeg organizma)
Dejstvo na čovjeka
• Kod 1% CO2: čovjek počinje ubrzanije da diše
• 3% CO2: disanje se udvostručuje (manje opasno pri
mirovanju , ugrožava ako se obavlja fizički rad)
• 5% CO2: disanje vrlo otežano
• 7% CO2: osjećaj velike slabosti uz izraženo znojenje
• 10% CO2: nastupa nesvjestica
• 20-25% CO2: SMRTNA OPASNOST

• Kada je sadržaj kiseonika u vazduhu veći (preko

20%) ovi simptomi su manje izraženi)
UGLJENMONOKSID (CO)
• Veoma otrovan, bez boje, okusa i mirisa
• Molekularna masa 28,01
• Gustina 1,2503 kg/m3
• Relativna gustina u odnosu na vazduh 0,9672
• Sagoriv, sa vazduhom stvara eksplozivne smjese
(koncentracije 12,5 do 74,2%) – temperatura
paljenja smjese 630-810 C
• Nastaje kao produkt nepotpune oksidacije
ugljika
• Veoma otrovan
• Lako se jedini s hemoglobinom stvarajući
karboksihemoglobin
• Stepeni zasićenosti krvi ugljenmonoksidom:
▫ 10% - neprimjetni ismptomi
▫ 20% - ubrzan rad srca
▫ 30% glavobolja, razdražljivost, povraćanje
▫ 40-50%: veoma jaka glavobolja, izrazita slabost
▫ 60-70%: nesvjestica i smrt
▫ preko 80%: trenutna smrt
Izvori CO u rudnicima:
• miniranje
• motori sa unutrašnjim sagorijevanjem
• požari i eksplozije
• niskotemperaturna oksidacija uglja
SUMPORVODONIK (H2S)
• Bez boje, vrlo intenzivnog i neprijatnog okusa
(lako se otkriva već u tragovima)
• molekularna masa 34,08
• gustina 1,5392 kg/m3
• relativna gustina u odnosu na vazduh pri 00C i
1013 milibara 1,1912
• lako se rastvara u vodi (često vezan za rudničku
vodu)
• može da gori i s vazduhom stvara eksplozivne
smjese (u granicama 4,3 do 45,5%)
Izvori H2S
• truljenje organskih materija
• miniranje
• prirodno nagomilavanje (u šupljinama i
pukotinama nekih mineralnih sirovina)
• dejstvom vode na piritne rude, gips i neke
minerale

• kada se oslobađa iz rudničke vode posebno

opasni neprovjetravani vodosabirnici i
napušteni niskopi
Dejstvo na ljudski organizam
• subakutno trovanje – nadražaj očiju, nosa, grla i
bronhija
• akutno trovanje – nastaje dejstvom gasa na
nervni sistem a posljedica je prisustva gasa u
krvi

• Neophodno: dobro provjetravanje uz

raspršivanje vode (zbog svojstva da upija ovaj
gas)
Koncentracije sumporvodonika
• MDK 7 ppm, odnosno 0,0007%
• neprijatan miris pri koncentracijama 0,0001-
0,0002%
• u rudnicima – kolorimetrijski indikatori (npr. s
cjevčicama)
SUMPORDIOKSID (SO2)
• Bezbojan gas
• oštrog mirisa
• molekularna masa 64,064
• gustina 2,845 kg/m3
• gustina u odnosu na vazduh 2,2636
• jako nagriza sluzokožu (naročito oči) i to pri 0,002%
• može se osjetiti pri vrlo malim količinama – svega
0,0005%
• kod 0,05% opasnost po život (pri kratkotrajnom
udisanju)
• u rudnicima se javlja u malim količinama
• veće količine moguće pri požarima u rudnicima
sulfidnih ruda, pri njihovom miniranju ili
korištenju eksploziva koji sadrže sumpor
• opasne prašine ruda koje sadrže sumpor –
eksplozivnost
• MDK 4 ppm, odnosno 0,0004%
• utvrđuje se kolorimetrijskim metodama
AZOTNI OKSIDI
• azotsuboksid (N2O), azotmonoksid (NO),
azotdioksid (NO2), azotperoksid (N2O4),
azottrioksid (N2O3) i azotpentoksid (N2O5)
• svi veoma otrovni (osim azotsuboksida –
upotrebljava se u anesteziji)
• najčešće se javljaju:
▫ NO (vrlo otrovan pod uticajem temperature
prelazi u još otrovniji NO2 ponekad i u N2O4)
▫ NO2
▫ N2O4
Nastajanje
• miniranjem
• radom dizel-motora
• kao posljedica radova na elektrozavarivanju
Djelovanje oksida azota na ljude:
• 0,002% - kroz nekoliko sati bez većeg uticaja
• 0,003% - znakovi slabog trovanja ili
nadraživanja sluzokože u toku 2-3 sata
• 0,008% - opasnost ozbiljnog trovanja u toku 30
minuta do 1 sat
• 0,015 – 0,02% - opasnost po život od
kratkotrajnog djelovanja
VODONIK (H2)
• Bez boje, miris i okusa
• fiziološki inertan i vrlo lak
• molekularna masa 2,0156
• gustina 0,08987 kg/m3
• gustina u odnosu na vazduh 0,0694
• sagoriv i veoma eksplozivan gas u smjesi sa
vazduhom (4,1-74,2%)
• temp. paljenja 100-200 0C
• pojava u rudnicima još nerazjašnjena (biohemijski
procesi, metamorfizam uglja, termičkim
razlaganjem uglja)
Rijetke primjese rudničkog vazduha:
• Amonijak (NH3)
• Etan (C2H6)
• Etilen (C2H4)
• Acetilen (C2H2)

• Pare arsena (As), žive (Hg) i cijanovodonika

(HCN) – vrlo rijetko