Totalitarni režimi izmedju dva

svetska rata
• Svet je nakon I svetskog rata u znaku
borbe tri osnovne ideologije:
• Liberalne demokratije: SAD, Velika
Britanija, Francuska
• Fašističkih diktatura: Italija, Nemačka,
Španija, Japan
• Komunistička diktatura: Rusija
 Komunizam
• Nakon gradjanskog rata u Rusiji (1918-1920) i
pobede boljševika oko 2 miliona ljudi napustilo je
Rusiju
• Posledica rata bila je ekonomska kriza i glad u
Rusiji
• Period od 1917.god do 1921.god naziva se
periodom “ratnog komunizma”; kompletna
privreda bila je nacionalizovana (zemlja, banke,
industrija)
• To je dovelo do nezadovoljstva seljaka, koji su
morali da svoje proizvode daju državi
• Zato je Lenjin 1921.god. uveo “Novu ekonomsku
politiku” (NEP); seljaci su dobili pravo da prodaju
viškove proizvoda na tržištu, obnovljene su
privatne fabrike, pod kontrolom države, ali su
ključne industrije dalje bile pod čvrstom
državnom kontrolom
• Krajem 1922.god. proglašeno je stvaranje
Saveza Sovjetskih Socijalističkih Republika
(SSSR)
• Nakon Lenjinove smrti 1924.god. generalni sekretar KP
SSSR postao je Josif Visarionovič Džugašvili (partijsko
ime Staljin)
• Staljin je ukinuo NEP i svaki oblik privatnog vlasništva u
privredi
• On je sproveo princip kolektivizacije (pretvaranje svog
zemljišta u državnu svojinu) i stvaranje kolhoza i
sovhoza (državna poljoprivredna preduzeća)
• Najvećeg neprijatelja on je video u bogatim seljacima
(kulacima) koje je primoravao da predaju zemlju pod
pretnjom smrti ili deportacije u logore (gulage)
• Josif Visarionovič
Staljin (1878-1953)
Staljinova rodna kuća, Gori, Gruzija
• Istoričari su ubedjeni da je proces kolektivizacije
bio osnovni uzrok velike gladi, koja je zahvatila
SSSR (u Ukrajini je umrlo 5 miliona ljudi od
gladi)
• Staljin je sprovodio ubrzani proces
industrijalizacije, sa centralizovanim sistemom
podeljenim na “petogodišnje planove”
• Sovjetski savez je iz poljoprivredne pretvoren u
industrijsku zemlju, ali po cenu niskog životnog
standarda i eksploatacije bogatog seljaštva
• Staljin je vršio progon političkih protivnika, od kojih je
najopasniji bio Lav Trocki, jedan od vodja Oktobarske
revolucije
• U periodu od 1936.do 1938.god. sproveo je tzv.”veliku
čistku”, kampanju represije i progona
• Čistka je zahvatila rukovodstva Komunističke partije i
Crvene armije
• Za sprovodjenje terora bila je zadužena tajna policija
(NKVD-Narodni komesarijat za unutrašnje poslove)
• Smatra se da je za vreme Staljinove vladavine stradalo
oko 20 miliona ljudi
• Jedna od karakteristika totalitarnih režima je kult
ličnosti
• Staljinov kult ličnost gajen je u politici, nauci i
umetnosti, predstavljan je kao nepogrešivi vodja,
po njemu su nazivane fabrike, pa i čitavi gradovi
(Staljingrad, današnji Volgograd)
• U umetnosti je nastao poseban pravac,
socijalistički realizam, koji je slavio komunistički
režim i njegove uspehe
• 1919.god. u Moskvi je osnovana
Kominterna, medjunarodna organizacija
komunističkih partija
• Pod Staljinom, ona je bila produžena ruka
sovjetske politike, sve komunističke partije
morale su bez pogovora da izvršavaju
naredjenja iz Moskve
• Raspuštena je 1943.god.
 Fašizam u Italiji
• Iako pobednica u I svetskom ratu Italija je
bila nezadovoljna njegovim ishodom
• Ona je bila zahvaćena ekonomskom
krizom i nezadovoljna dobicima na
Versajskoj konferenciji
• Posledica je bila jačanje nacionalizma
• Benito Musolini
1919.god. osniva prve
fašističke odrede
• Naziv potiče od
latinskog fascio, što
znači snop i
predstavlja simbol
sloge
Benito Musolini (1883-1945)
• Najveći neprijatelji fašista bili su socijalisti i
komunisti, članovi njegovih odreda nosili
su crne košulje (crnokošuljaši)
• 1921.god. pokret prerasta u političku
stranku
• Oktobra 1922.god. fašisti preuzimaju vlast
nakon “marša na Rim”. Kralj Vitorio
Emanuel je Musoliniju dao mandat za
sastav vlade
• U narednim godinama fašisti su ukinuli
demokratiju u Italiji, zabranjen je rad svim
drugim strankama
• Musolini je dobio titulu Il Duce (vodja)
• 1929.god. potpisao je konkordat sa
Vatikanom, kojim je italijanska država
konačno priznata od strane katoličke crkve
• Namera mu je bila da stvori
tzv.korporativni sistem
• Osnovna ideja bila da se formiraju
profesionalna udruženja ili korporacije,
koje bi bile pod punim nadzorom vlade,
ideja nije nikada ostvarena
• Musolini se zanosio obnavljanjem
nekadašnjeg Rimskog carstva, na
obalama Sredozemnog mora
• 1935.god. napao je Etiopiju, što ga je
dovelo u sukob sa Društvom naroda, ali
sankcije nisu imale veći uspeh
• Nakon toga se približava nacističkoj Nemačkoj
• 1936.god. sa Nemačkom potpisuje savez sila
Osovine, kojem se 1937.god. priključuje i Japan
• U španskom gradjanskom ratu (1936-1939.god.)
podržavao je generala Franka, što ga dovodi u
sukob sa Francuskom i Engleskom
• 1939.god. Italija je okupirala Albaniju
Nacionalsocijalizam u Nemačkoj
• Posle I svetskog rata u Nemačkoj je proglašena
republika (Vajmarska republika)
• Ona je naročito bila ugrožena akcijama nacista
• Naziv nacisti izveden je iz naziva stranke:
“Nacionalsocijalistička nemačka radnička
partija”, na čelu sa Adolfom Hitlerom
• Stranka je odbacivala komunizam, demorakratiju
i liberalizam i zalagala se za “rasnu čistotu”
nemačkog naroda
• Progonila je sve one koji su označeni
“rasnim neprijateljima”: Jevreje, Slovene,
Rome, psihičke i mentalne bolesnike
• U spoljnoj politici zalagala se za ukidanje
Versajskog ugovora, ujedinjenje svih
Nemaca u “Veliku Nemačku” i stvaranje
“životnog prostora” (Lebensraum) za
superiorni nemački narod
• 1923.god. Nemačka je doživela
hiperinflaciju i veliko siromaštvo
• Krajem 1923.god. Hitler je u Minhenu
pokušao da sprovede državni udar, poznat
kao “pivnički puč”, ali je uhapšen, osudjen
na 5 godina zatvora a stranka je
zabranjena
• Adolf Hitler (1889-
1945)
Učesnici Pivničkog puča
• Za vreme boravka u zatvoru Hitler je napisao knjigu
“Mein Kampf” (Moja borba)
• Knjiga predstavlja mešavinu autobiografije i političkog
programa
• Glavni elementi u knjizi su antisemitizam (mržnja prema
Jevrejima) i teza o “prodoru na istok” tj. stvaranju
životnog prostora na istoku(Sloveni služe kao robovi)
• Pozivao se na socijaldarvinističke ideje
• U knjizi je formulisao rasnu teoriju, po kojoj su Nemci
pripadnici arijevske rase, koja je nadmoćna u odnosu na
ostale rase
• Mein Kampf (naslovna
strana)
• Prvobitni naziv dela bio
je: Četiri i po godine
borbe protiv laži, gluposti
i kukavičluka
• Dozvoljena je samo u
obrazovne svrhe i to ne u
izvornom obliku, već
samo uz komentere i
tumačenja
• Ekonomski problemi i plaćanje ratne štete išli su
u prilog nacistima
• Na izborima 1932.god. stranka je postala
vodeća u parlamentu, a januara 1933.god. Hitler
je imenovan za nemačkog kancelara
• To je kraj Vajmarske republike i početak “Trećeg
rajha”
• Februara 1933.god. izbio je požar u Rajhstagu,
koji je Hitler iskoristio za ukidanje političkih
sloboda
• Iste godine osnovan je prvi koncentracioni logor,
Dahau
• 1934.god. Hitler ukida funkciju predsednika i
sebe proglašava “firerom” i kancelarom Rajha
• 1935.god. doneti su Nirnberški rasni zakoni
• Ovim zakonima Jevrejima je oduzeto nemačko
državljanstvo i zabranjen je brak izmedju
Nemaca i Jevreja
• Jevreji su izbačeni iz svih javnih služb
• Morali su da nose žutu “Davidovu zvezdu” kao
znak raspoznavanja
• 1938.god. desio se pogrom Jevreja, poznat pod
imenom “Kristalna noć”
• Ovaj pogrom je bio uvod u holokaust
• Povod je bio ubistvo sekretara nemačke
ambasade u Pariz, koje je izvršio jedan francuski
Jevrejin u znak protesta zbog politike Nemačke
• Veliki broj poznatih naučnika i umetnika Jevreja
napustio je Nemačku nakon Hitlerovog dolaska
na vlast (Albert Ajnštajn, Sigmund Frojd, Tomas
Man)