Pregled poremećaja kod djece i

adolescenata
Senzorne smetnje
 Teškoće u primanju informacija čulom vida
i sluha
 Vidne smetnje: slijepi i slabovidi učenici
 Glavni znakovi:
 Suzne upaljene oči
 Često sudaranje ili spoticanje o predmete
 Teško čitanje ili razlikovanje slova
 Česte glavobolje ili trljanje očiju
 Zatvaranje jednog oka pri čitanju ili pisanju
Kako pomoći slabovidom
učeniku
 Smjestiti ga blizu table ili nastavnika
 Dozvoliti mu da se približi kada treba
 Učionica ne smije imati opasnih prepreka
 Smanjiti nepotrebnu buku u razredu
 Stvari treba da imaju svoje mjesto kako bi
oni uvijek znali gdje da ih pronađu
 Naučiti da objašnjavate ono što radite
Smetnje sluha
 Teškoće u praćenju uputa
 Gleda u govornikova usta vrlo pažljivo
 Okreće jedno uho prema govorniku
 Pojačava zvukove ili glasno govori
 Nepažljivost tokom predavanja
 Česte upale uha, bolovi u uhu
 Zapitkivanje za vrijeme nastave
Kako pomoći učenicima sa
slušnim smetnjama
 Staviti ih da sjede što bliže nastavnici
 Pokušati govoriti na razini učenikovih očiju
 Upute za rad davati okrenuti razredu, a ne tabli
 Važne dijelove predavanja imati pripremljene u
vizuelnom obliku
 Kratke rečenice, ponavljati dijelove
 Koristiti adekvatne neverbalne znakove
 Ne puštati da više učenika govori u isti glas
 Prozivati učenike kako bi svi znali ko odgovara
Klasifikacija psihičkih poremećaja djece i
mladih
 Organski i (simptomatski) psihički poremećaji
 Mentalni i poremećaji i poremećaji ponašanja izazvani
psihoaktivnim supstancama
 Shizofrenija, shizotipska stanja i poremećaji sa
sumanutim idejama
 Poremećaji raspoloženja (afektivni poremećaji)
 Neurotični, sa stresom povezani, somatoformni
poremećaji
 Sindromi poremećaja ponašanja udruženi sa psihološkim
poremećajima i fizičkim faktorima
Poremećaji psihološkog razvoja
 Specifični razvojni poremećaj govora i jezika
 Specifični razvojni poremećaji školskih vještina
 Specifični razvojni poremećaj motorne funkcije
 Mješoviti specifični razvojni poremećaji
 Pervazivni razvojni poremećaji
 Drugi poremećaji psihološkog razvoja
 Nespecifikovan poremećaj psihološkog razvoja
Specifični razvojni poremećaji govora i jezika

 Oštećenje normalnih obrazaca sticanja

govora od ranih stadijuma razvoja koje se
ne može objasniti abnormalnostima
neuroloških ili govornih mehanizama,
senzornim oštećenjima, mentalnom
zaostalošću i faktorima sredine
 Udruženi problemi: teškoće u čitanju i
interpersonalnim odnosima, emocionalni
problemi i problemi ponašanja
Specifični poremećaj čitanja - disleksija
 Oštećenje razvoja sposobnosti čitanja koje je znatno ispod
očekivanog za uzrast i opće intelektualne sposobnosti
djeteta i ne može se objasniti mentalnim uzrastom,
problemima vida ili neadekvatnim školovanjem.
 Termin u upotrebi: disleksija i razvojna disleksija
 Prevalencija: 4 – 10 % i češće se javlja kod dječaka
 Specifični poremećaj spelovanja (zaseban poremećaj) –
oštećenje razvoja sposobnosti spelovanja (oralno
spelovanje i ispravno pisanje riječi) u odsustvu postojanja
poremećaja čitanja, intelektualne zaostalosti, problema
vida i neadekvatnog školovanja – u našem jeziku se ne
dijagnosticira
 Disgrafija – poremećaj pisanja
Disleksija i disgrafija
Disleksija Disgrafija
Teškoće u povezivanju slova i glasa Nečitak rukopis, kao neispisan
Zamjena sličnih slova u čitanju (b id, u i Izostavljanje slova i zamjene slova u
n) riječi
Neizgovaranje slova na kraju riječi Zrcalno pisanje (pr. Kod s,z,E, 3,1,2)
Dodavanje slova u riječi Pisanje riječi zajedno bez odvajanja
Pogađanje riječi
Specifični poremećaj računanja

 Specifično oštećenje sposobnosti računanja

(sabiranja, oduzimanja, dijeljenja – aritmetike, a
manje u oblasti algebre geometrije i
trigonometrije) koje je znatno ispod očekivanog
za uzrast i intelektualne sposobnosti djeteta, a
koje se ne može objasniti mentalnom
retardacijom ili neadekvatnim školovanjem.
 Sinonimi: razvojna akalkulija, razvojni poremećaj
računanja, Gertsmannov sindrom
Govorne smetnje
 Ispuštanje glasova, iskrivljavanje glasova,
zamjena i dodavanje glasova u riječima –
ne mogu razumjeti govor drugih ili njih
drugi teško razumiju
 Mucanje
Kako pomoći učeniku koji muca
 Obavezno ga prozivati prije odgovaranja
 Usmjeriti pažnju na sadržaj, a ne na izgovor
 Zadavati im više pismenih zadataka
 Ne dopustiti da im mucanje bude izgovor za
lošija postignuća
 Jačati im samopouzdanje kroz aktivnosti u kojima
imaju manje poteškoća
 Surađivati sa roditeljima
Pervazivni razvojni poremećaji
 Pervazivni (pervasive, pervailing) – koji
prožima, sveobuhvata, upotrijebljen prvi put
1980. i označava psihopatološka ispoljavanja
koja prožimaju i zahvataju sve sfere
funkcionisanja djeteta.
 Pervazivne poremećaje karakterišu kvalitativna
oštećenja u razvoju:
1. recipročnih socijalnih interakcija djece
2. verbalnih i neverbalnih sposobnosti
komuniciranja
3. imaginativnih aktivnosti
Dječiji autizam
 Karakteriše ga postojanje abnormalnog ili
izmijenjenog razvoja prije 3. godine života u
oblastima:
 recipročnih socijalnih interakcija
 komunikacije
 ponašanja (oskudni, repetitivni i stereotipni
obrasci ponašanja i interesovanja)
Sinonimi: autistični poremećaj, infantilni autizam, infantilna psihoza,
Kannerov sindrom
*Autizam nije psihoza – iako postoji gubitak realiteta, to je
sekundarna pojava proizašla iz oštećenja razvojnog procesa.
Dječiji autizam
 Prvi opis bolesti potiče od Lea Kannera
1943. i 1944.
 Prevalencija: 4 – 5 na 10 000 djece uzrasta
do 15 god. (novija istraživanja
pretpostavljaju veću prevalenciju)
 Češće se javlja kod dječaka
Poremećaji ponašanja
 Ponavljano i trajno prisustvo obrazaca
antisocijalnog, agresivnog ili izazivačkog
ponašanja, koje je iznad očekivanog za uzrast i
može nagovijestiti trajan obrazac ponašanja (6
mj. ili duže).
 Poremećaj ponašanja obuhvata sljedeći repertoar:
pretjerane tuče i zastrašivanja, surovost prema
ljudima ili životinjama, destruktivnost prema
imovini, podmetanje požara, krađe, ponavljano
laganje, izostajanje iz škole i bježanje od kuće,
neobično česte i teške napade bijesa i
neposlušnost
Poremećaji ponašanja
 Tok socijalnog razvoja je znatno
izmijenjen.
 Češće se javlja kod dječaka.
 Za dijagnosticiranje je potrebno da
poremećaj traje najmanje 6 mjeseci.
 Poremećaj je biopsihosocijalno uslovljen.
Poremećaj ponašanja - vrste
 Poremećaj ponašanja ograničen na porodičnu sredinu
- antisocijalno ili agresivno ponašanje (ne samo
suprotstavljajuće, prkosno, rušilačko ponašanje) u kojem
je izmijenjeno ponašanje, u potpunosti ili skoro u
potpunosti ograničeno na kuću i interakcije sa članovima
uže porodice ili domaćinstva.
 Nesocijalizovani poremećaj ponašanja – trajno prisutno
disocijalno ili agresivno ponašanje sa znatno izraženim
poremećajima sa drugom djecom. Integracija u grupu je
veoma loša ili ne postoji (izolacija, odbacivanje,
nepopularnost, nedostatak bliskih prijatelja).Odnos sa
odraslima može, ali i ne mora biti poremećen. Agresija se
javlja solitarno.
Poremećaji ponašanja - vrste
 Socijalizovani poremećaj ponašanja – stalno
antisocijalno ili agresivno ponašanje kod pojedinaca koji
su dobro integrisani u grupu. Antisocijalno ponašanje se
ispoljava u grupi (grupna delinkvencija) ili izvan, a odnosi
sa odraslima mogu i ne moraju biti dobri.
 Poremećaj u vidu protivljenja i prkosa – naznačeno
nepokorno, neposlušno i provokativno ponašanje uz
odsustvo delinkventnih postupaka ili ekstremnijih oblika
agresivnog ili disocijalnog ponašanja koji se obično javlja
kod mlađe djece (do 10 god.). Odlike poremećaja:
negativističko, neprijateljsko, prkosno, provokativno i
rušilačko ponašanje iznad očekivanja uzrasta djeteta, a
koje ne obuhvata ozbiljnije narušavanje prava drugih.
Emocionalni poremećaji sa
početkom u djetinjstvu
 Pretjerana izraženost normalnih razvojnih tokova
koja je razvojno neprikladna.
 Razvojna prikladnost diferencira emocionalne
poremećaje u djetinjstvu od neurotskih
poremećaja odraslih.
 Veliki broj neurotskih poremećaja odraslih ima
početak u odraslom dobu, bez značajnijih
psihopatoloških prethodnika u djetinjstvu. Zbog
toga se ne može reći da postoji kontinuitet
između emocionalnih poremećaja koji se javljaju
u dva životna perioda.
 Emocionalni poremećaji - vrste
 Poremećaj separacione anksioznosti u djetinjstvu – strah
od odvajanja, čiji je stepen izraženosti značajan, i koji se
prvi put pojavljuje u ranom životnom periodu, je u fokusu
anksioznosti, uz udruženost sa problemima u socijalnom
funkcionisanju.
 Etiologija u izmijenjenoj interakciji roditelj – dijete
(proučavali John Bowlby i Mary Ainsworth)
 Vrste privrženosti:
 sigurno privržena djeca
 anksiozno privržena djeca
 anksiozno izbjegavajuća djeca
Uzrok (okidač) poremećaja: okolnost odvajanja od bliske
osobe
Emocionalni poremećaji - vrste
 Poremećaj fobičke anksioznosti u djetinjstvu – strahovi koji
su razvojno specifični i nastaju (u izvjesnoj mjeri) kod većine
djece, ali su patološki po stepenu izraženosti.
 Poremećaj socijalne anksioznosti u djetinjstvu – strah od
stranih lica i socijalna strašljivost u susretu sa novim,
nepoznatim i socijalno zastrašujućim situacijama, koji se javlja
prije uzrasta od 6 god., a koji prema kliničkoj slici pokazuje
značajne probleme u socijalnom funkcionisanju i prevazilazi
normalne okvire za uzrast djeteta.
 Poremećaj u vidu suparništva sa bratom ili sestrom –
izvjestan stepen emocionalnih teškoća nakon rođenja mlađeg
brata ili sestre. Javlja se kod mlađe djece i odlikuju ga:
regresija ka bebastom ponašanju, imitiranje bebe u
aktivnostima, naglašeno protivljenja roditeljima, poremećaj
spavanja i zahtjev za pažnjom roditelja, neprijateljstvo prema
mlađem bratu ili sestri.
 Sinonimi: ljubomora na brata / sestru.
Poremećaj socijalnog
funkcionisanja u djetinjstvu
 Heterogena grupa poremećaja sa zajedničkim
karakteristikama abnormalnosti u socijalnom
funkcionisanju koje počinju tokom razvojnog
perioda.
 Etiologija: ozbiljne sredinske izopačenosti ili
lišavanja.
 Ne postoje razlike među spolovima.
Poremećaji socijalnog funkcionisanja - vrste
 Elektivni mutizam – stanje naznačene emocionalno uslovljene
selektivnosti govora, tako da dijete ispoljava jezičke sposobnosti u
samo određenim situacijama (u ne u drugima).
 Podjednako se javlja kod dječaka i djevojčica, čak češće kod
djevojčica.
 Tik poremećaji – iznenadni, brzi, nevoljni, nesvrsishodni pokreti
dijelova tijela (ili grupa mišića) koji se ponavljaju u nepravilnim
vremenskim razmacima. Postoji neodoljiva želja da se tik radnja
ponovi, a sprečavanje izvršenja radnje povećava napetost. Češći su
tikovi lica.
 Češće se javljaju kod dječaka.
 Tourettov sindrom – kombinovani glasovni i multipli motorni tik sa
ponekad udruženom gestualnom ehopraksijom koja može biti
nepristojna (ehopraksija).
Drugi emocionalni i poremećaji
ponašanja u djetinjstvu
 Heterogena grupa poremećaja čija je zajednička
karakteristika početak u djetinjstvu, a inače se razlikuju u
mnogim aspektima.
 Neorganska enureza – nevoljno umokravanje danju i/ili
noću koje je nenormalno u odnosu na uzrast pojedinca i
koje nije posljedica loše kontrole mokraćne bešike,
epileptičkih napada ili bilo koje abnormalnosti urinarnog
trakta. Enureza se uzima u razmatranje kao patološka
nakon 3. ili 4. god. života. Može biti primarna (kontrola
mokrenja nikada nije uspostavljena) i sekundarna (nakon
uspostavljene kontrole). Prema dobu javljanja, može biti
noćna, dnevna, i noćna i dnevna.
 Primarna noćna enureza – najčešći oblik
 Enureza je 2 x češća kod dječaka
Drugi emocionalni i poremećaji
ponašanja u djetinjstvu
 Neorganska enkopreza – voljno ili nevoljno ispuštanje
fecesa na neprikladnim mjestima, poslije 4. god. života,
bez oštećenja organskih sklopova koji učestvuju u
zadržavanju i pražnjenju. Poremećaj je češći u većim
porodicama, kod prvorođenih sinova i kod dječaka čiji su
očevi imali enkoprezu. Enkopreza može biti primarna i
sekundarna.
 Mucanje – govor kojeg karakteriše često ponavljanje ili
produžavanje glasova, slogova ili riječi, ili često
odugovlačenje i pauze koje remete ritam govora. Mucanje
se može pojaviti i nakon uspostavljanja normalnog govora
(obično prije 10. god. života). Pojavljuje se kod 4 %
dječaka i 2 % djevojčica.
Psihoze razvojnog doba
 1941 – uveden termin dementia praecox
 1966 – Komitet za dječiju psihijatriju daje novu klasifikaciju
dječijih psihoza
 Suvremeni klasifikacioni sistemi psihičkih poremećaja kao
zasebnu kategoriju izdvajaju pervazivne razvojne poremećaje
čiji je početak isključivo vezan za djetinjstvo
 Izvan ove kategorije ne postoje izdvojene kategorije psihoza
koje bi bile karakteristične samo za djetinjstvo i adolescenciju
(koriste se isti dijagnostički kriterijumi)
 Prevalencija – 0.1 – 1 % (prije 10. god.), 4 % prije 15. god.
 Češća kod osoba muškog pola
Psihoze razvojnog doba - simptomi
 Poremećaji mišljenja po sadržaju
 Poremećaji mišljenja po formi
 Halucinacije
 Poremećaji afekta
 Voljni poremećaji
 Poremećaji motorne aktivnosti
 Ostali simptomi: socijalna izolacija uz pretjerano
maštanje sa sumanutim i nelogičnim idejama,
moguć je i osjećaj gubitka identiteta
Psihoze razvojnog doba - nastanak
 Pojava akutnih psihoza u djetinjstvu je
rijetka.
 Psihoze u djetinjstvu najčešće nastaju kao:
1. Široki spektar razvojnih poremećaja u
najranijem djetinjstvu
2. Razvoj psihotičnih simptoma – nazadovanje
u funkcionisanju uz hospitalizaciju i detaljnu
dijagnostiku
Poremećaji raspoloženja – afektivni
poremećaji
 Upotrebljavaju se isti dijagnostički kriterijumi i kod djece
i kod odraslih
 Osnovni simptomi: promjena raspoloženja koje može biti
povišeno (u smislu pretjerano dobrog raspoloženja –
manija) i sniženo (u smislu neraspoloženja – depresija),
promjena ukupnog nivoa funkcionisanja, sklonost ka
rekurentnosti (ponavljanju)
 Bipolarni poremećaj – smjenjivanje najmanje dvije faze –
povišenog raspoloženja (hipomanija i manija) i sniženog
raspoloženja (depresija)
Poremećaji raspoloženja – afektivni
poremećaji
 Ciklotimija – promjene raspoloženja koje
dovoljno dugo traju da bi se zapazile, koje su
slične bipolarnom (manično – depresivnom)
poremećaju, ali ne dostižu intenzitet da bi se
zapazile.
 Distimija – hronično stanje depresije u blažoj
formi ispoljeno, ali ne zadovoljava kriterijume
rekurentnog depresivnog poremećaja
Poremećaji raspoloženja – afektivni
poremećaji
 Prevalencija: rijedak poremećaj u
predškolskom uzrastu (1.8 %), uz povećanje u
adolescenciji (4.7 %), u predpubertetskom
periodu 2 x češća kod dječaka, tokom
puberteta zastupljenost depresije među
polovima se izjednačava da bi nakon
puberteta odnos bio obrnut
Poremećaji raspoloženja - simptomi
 Oštećena koncentracija i pažnja
 Smanjeno samopouzdanje i samopoštovanje
 Osjećanje krivice i bezvrijednosti
 Pesimistički pogled na budućnost
 Ideje o samopovređivanju i suicidu
 Poremećen san
 Poremećen apetit (snižen češće, ali može biti i
povišen)
Poremećaji raspoloženja – simptomi (Akiskal
i Weller, 1989)
 Simptomi specifični za djecu i mlade:
 Iritabilnost koja može dovesti do problema
u školi
 Neprovođenje vremena u igri i zabavi
 Česte glavobolje i bolovi u stomaku
 Opći i psihomotorni umor
 Žalbe da su glupi i nepopularni
 Nagli pad uspjeha u školi
Suicidalnost u razvojnom periodu
 Namjerna samopovreda (ICD – 10) podrazumijeva:
1. Namjerno samotrovanje ili povrede
2. Samoubistvo – rjeđe do 12. god. sa tendencijom
povećanja nakon 13 – 14. god., češće kod djevojaka
(u SAD obrnuto)
 95 % adolescenata koji su izvršili suicid je imalo
neki poremećaj i to najčešće afektivni – depresiju
 Komorbiditet depresivnih i agresivnih simptoma
može biti “letalna kombinacija”
 Precipitirajući faktori suicidu: stresni događaji
(odbacivanje, poniženje, neuspjeh u školi..)
Poremećaji ishrane
 Anorexia nervosa
 Osnovni simptom – strah od debljine praćen
izbjegavanjem hrane, uz poremećaj tjelesne
sheme (bez obzira na drastičan gubitak težine –
15 % ispod očekivane, pacijent sebe ne
doživljava mršavim), pretjeranu fizičku aktivnost
i ponekad namjerno izazivanje povraćanja
 Dodatni fizički simptomi: bradikardija,
hipotenzija, hipotermija, amenoreja (gubitak
menstruacije)
Poremećaji ishrane
 Češća kod djevojaka, a u ukupnoj
populaciji prevalencija iznosi 1 %
 Etiologiji doprinosi više faktora:
1. Individualni faktori
2. Porodični faktori
3. Sociokulturalni faktori
4. Biološki faktori
5. Precipitirajući faktori
Poremećaji ishrane
 Bulimia nervosa
 Osnovni simptomi: stalna preokupacija jelom
i konzumiranje pretjerane količine hrane,
pokušaj da se naknadno spriječi gojenje
izazivanjem povraćanja, gladovanjem,
upotrebom laksativa, uz stalni strah od
gojaznosti. Obično joj prethodi epizoda
anorexiae nervosae.
Poremećaji ishrane
 Bulimičari su najčešće i depresivni
 Većina bulimičnih pacijenata ima normalnu
tjelesnu težinu.
 Poremećaj je češći među djevojkama
 Menstrualne iregularnosti su česte
 Bulimija dijeli etiološki model sa anoreksijom
 Bulimija se sve češće smatra bolešću ovisnosti
(zbog zloupotrebe supstanci među rođacima
bulimičnih pacijenata)
Zlostavljanje i zanemarivanje djece
 Najčešće obuhvataju sljedeće kategorije:
1. Fizičko zlostavljanje
2. Emocionalno zlostavljanje
3. Seksualno zlostavljanje
4. Zanemarivanje
Zlostavljanju (seksualnom) su izloženi 1 od
3– 4 djevojčice i 1 od 7 – 8 dječaka.
Pretpostavlja se da su stvarni podaci veći.
Zlostavljanje i zanemarivanje djece
 Manjoj incidenciji poremećaja doprinosi:
1. Neprepoznavanje znakova i simptoma
2. Ako se simptomi primijete, ne prepoznaju se kao
simptomi zlostavljanja
3. Neprijavljivanje slučajeva jasnog zlostavljanja i
zanemarivanja
 Fizičko zlostavljanje podrazumijeva fizičku
povredu djeteta mlađeg od 18 godina koju
nanose osobe odgovorne za dijete (staratelji)
Zlostavljanje i zanemarivanje djece
 Fizički se većinom zlostavljaju djeca mlađa od 1 god. (50
%) a pokazalo se da su zlostavljači i sami bili žrtvama
zlostavljanja u djetinjstvu.
 Na fizičko zlostavljanje treba posumnjati kada:
• dijete ima povrede koje se ne mogu logički objasniti
• su povrede i rane po tijelu simetrične
• postoje multiple i spiralne frakture kostiju (posebno kod
beba i male djece)
• se utvrdi retinalno krvarenje kod malog djeteta (shaking
syndrome)
• se dijete često dovodi u bolnicu zbog tretmana čudnih
fizičkih problema
Zlostavljanje i zanemarivanje djece
 Emocionalno zlostavljanje se definiše kao:
1. Ograničavanje pokreta
2. Verbalno ili emocionalno nasilje
3. Ostali načini
 Zlostavljanje je akt izvršenja dok je
zanemarivanje akt neizvršenja.
 Zanemarivanje može biti: fizičko,
edukativno i emocionalno.
Zlostavljanje i zanemarivanje djece
 Fizičko zanemarivanje se ispoljava kao:
1. Odbijanje da se ukaže neophodna medicinska pomoć
2. Kašnjenje pri ukazivanju medicinske pomoći
3. Napuštanje
4. Izbacivanje
5. Ostali oblici fizičkog zanemarivanja
 Edukativno zanemarivanje se ispoljava kao:
1. Odobravanje čestog izbjegavanja škole
2. Nebriga prema specijalnim edukativnim potrebama djece
(djeca sa specifičnim smetnjama u učenju, retardirana
djeca, djeca sa senzornim i tjelesnim oštećenjima)
Zlostavljanje i zanemarivanje djece
 Seksualno zlostavljanje djece podrazumijeva
upotrebu djece kao objekata zadovoljenja
seksualnih želja i potreba odraslih lica.
 Incest se odnosi na seksualnu eksploataciju
djeteta od člana porodice.
 Seksualno zlostavljanje češće čine muškarci.
Mnogi zlostavljači su i sami bili žrtve
zlostavljanja.
Zlostavljanje i zanemarivanje djece
 Na seksualno zlostavljanje treba posumnjati:
• Kada dijete ima bolove, ogrebotine, modrice u
genitalnom predjelu
• Kada dijete ima krvarenje (rektalno i/ili
vaginalno)
• Kod učestalih urinarnih infekcija
• Kod pojave pojačane vaginalne sekrecije
• Ponašanja djece koja pobuđuju sumnju na
seksualno zlostavljanje (detaljno poznavanje
seksualnog akta i ispoljavanje kroz igru,
pretjerani strah od odraslih, agresivno ponašanje