PROJEKTOVANJE

INFORMACIONIH SISTEMA
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

Prof. dr Branko Latinović

OPŠTA TEORIJA SISTEMA

Generalno prihvaćena karakteristika ovog vremena je intenzivan razvoj

nauke. Cjelokupno znanje akumulirano do 20. vijeka udvostručeno je
za samo pedeset godina. Buduća dinamika dupliranja znanja tekla je
u rasponu od deset do pet godina. Ovaj gotovo nevjerovatan tempo
postignut je zahvaljujući između ostalog razvoju i primjeni naučne
discipline teorije sistema, odnosno sistemskog pristupa.

U razvoju nauke razlikujemo sljedeće faze

 Posmatračko opisivački pristup
 Analitički pristup
 Sistemski pristup

2
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

POSMATRAČKO OPISIVAČKI PRISTUP

 Posmatranje (opservacija)
 Opisivanje (deskripcija)

Posmatračko opisivački pristup je dobar za tzv. determinističke fenomene

Deterministički fenomeni u neizmlenjenim okolnostima rezultuju istim posljedicama
 Slobodni pad
 Izmjena dana i noći
 Kretanje tijela pod djelovanjem stalne sile (zanemarimo sile otpora)
 Temperatura isparavanja tekućina
 Životne faze organizama

PROBLEM nije moguće sve fenomene opisati ovakvim pristupom i javio se novi pristup
početkom 16.vijeka

3
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

ANALITIČKI PRISTUP

Deterministički problemi u svetu u kojem živimo su više izuzetak nego pravilo

Brojniji su stohastički (probabilistički) fenomeni

Kod tih fenomena ishod nije uvek moguće tačno predvideti bez obzira što su okolnosti
nepromenjene

Primjeri:
 Oblaci mogu doneti kišu, grad ili sneg – a moguće je da padavina uopšte i ne bude
 Bacanje kocke (padne bilo koji broj)
 Izvlačenje brojeva na lutriji
 Vožnja automobilom po istoj stazi (različita postignuta vremena)

4
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

Analitički pristup počiva na primjeni logičke indukcije

Metoda logičke indukcije podrazumijeva zaključivanje od specijalnih (posebnih) prema

opštim slučajevima

Analitički pristup je strogo formalizovan:

 Definisati problem
 Rasčlaniti problem na osnovne dijelove (fizičke i logičke) –analiza
 Razmotriti sve uzročno – posljedične veze među dijelovima (kauzalni odnosi)
 Stvoriti lanac među svim kauzalnim odnosima
 Rješenje problema (objašnjenje problema)

Analitički pristup dominira od 16. vijeka sve do početka 20. vijeka

5
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

SISTEMSKI PRISTUP

Pod uticajem Alberta Ajnštajna nastupa obrt i na scenu stupa sistemski pristup

Dragi mladiću pitate me kako je jednostavno moguće objasniti relativnost vremena – e pa

na sljedeći način:
Vjerovatno ste sjedili na kafi s djevojkom koja vam se sviđa i tada je sat vremena proleteo
kao minut
Ukoliko sjednete na užarenu peć budite sigurni da će vam pet sekundi izgledati duže od
sata
Eto to vam je relativnost vremena

Albert Ajnštajn

6
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

Ajnštajnova teorija relativnosti postavljena je na temelju posmatranja nekih fizičkih pojava

koje se nisu dale objasniti analitičkim pristupom

Ajnštajn ih objašnjava efektom sinergije

Sinergija je pojava kada se osobine nekih složenih fenomena ne mogu smatrati pukim
aritmetičkim zbirom osobina delova tih fenomena, niti iz njih izvesti principom kauzaliteta

Primjeri sinergetskog efekta:

 Svaka biološka jedinka ima funkciju preživljavanja –niti jedan njen deo zasebno nema
tu funkciju
 Jedan prut je lako slomiti, ali kada ih povežete u snop to je daleko teže

7
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

 Metoda indukcije ovdje ne daje nikakve rezultate

 Metoda dedukcije je osnova za objašnjenje sinergetskog
efekta
 Deduktivno zaključivanje ide od opšteg prema specijalnom
(posebnom)
 Osobine cjeline (sistem) rezultat su interakcije među svim ili
samo nekim dijelovima cjeline
 Sistemski pristup afirmiše se od 30tih godina prošlog vijeka
 Na tom pristupu se gradi veliki broj naučnih disciplina
 Kibernetika je zasnovana na sistemskom pristupu
 Opšta teorija sistema i Kibernetika zaslužne za nastanak
Informatike kakvu danas poznajemo

8
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

Pojam "sistem" je izveden od grčke riječi "to systema" što

označava "cijelinu sastavljenu od dijelova". Kada je u pitanju
tehnički, pa prema tome i proizvodni sistem podrazumijeva
se skup elemenata (dijelova) i relacija između njih i njihovih
karakteristika integrisanih u cilju ostvarivanja određenog cilja.
Sistem se ne sastoji samo od elemenata (dijelova) već on
predstavlja integralnu cjelinu elemenata i veza određenog
stepena jačine između elemenata i njihovih karakteristika.

9
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

Da bi potpuno objasnili neki konkretni sistem potrebno je

pobliže opisati:
 elemente koji pripadaju sistemu

 veze koje postoje između elemenata sistema (interne), te

između elemenata sistema i okoline (eksterne)
 funkcionisanje sistema

10
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

Elementi sistema predstavljaju dijelove sistema sa određenim

osobinama i funkcijama. Kriterijume pripadnosti određenog
elementa određenom sistemu možemo uglavnom svesti na
relevantnost konkretnog elementa za funkcionisanje sistema i
kontrolisanje elementa od strane sistema. Ako je zadovoljen
prvi kriterijum, ali ne i drugi, tada konstatujemo da se radi o
elementu iz okruženja sistema. Neki elementi mogu biti
relativno kompleksni odnosno mogu predstavljati skup
međusobno povezanih elemenata. Takvi složeni elementi
predstavljaju podsisteme određenog sistema.

11
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

Vezom se uspostavlja određeni međusobni odnos elemenata, prenosi

djelovanje s jednog elementa na drugi. Taj prenos ilustrativno
predstavljamo strelicom. Kanal preko koga se prenosi djelovanje elementa
naziva se izlaz iz tog elementa, a kanal preko koga element preuzima
djelovanje naziva se ulaz. Pojedini elementi mogu posjedovati više ulaza ili
izlaza. Jasno utvrđeni elementi sistema i njihova povezanost (interna i
eksterna), odnosno njihovi ulazi i izlazi, predstavljaju strukturu sistema.

Veze među elementima sistema mogu biti materijalne, energetske i

informacione. Materijalne veze karakteriše promjena rasporeda, oblika i
sastava materije, a energetske predaja i transformacija energije iz jednog
oblika u drugi. Kada govorimo o informacionim vezama primaran je prenos
informacija, odnosno poruka, podataka, signala i sl. o nekom stanju,
događaju ili procesu, dok materijalni i energetski oblik kojima je
interpretirana ta informacija imaju sporednu važnost.

12
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

Osnovni zadatak rada sistema je transformacija ulaza u

izlaze. Uopšte možemo kazati da se sistem sastoji od četiri
osnovne komponente: ulaza, procesa, izlaza i povratne veze.
Takođe treba uzeti u obzir i granicu sistema, koja ga odvaja
od okruženja.

Kriterijumi za klasifikaciju sistema mogu biti različiti. Tako

sisteme razlikujemo prema prirodi elemenata, prema vrstama
ponašanja, prema određenosti, prema stepenu složenosti,
prema vezama sa okruženjem itd.

13
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

Prema prirodi elemenata koji čine sistem postoje apstraktni i

realni sistemi. Elementi apstraktnog sistema su pojmovi
međusobno povezani definicijama i pravilima. To su npr.
brojni sistemi, kompjuterski programi, ljudski govor. Realni
sistemi su oni sistemi čiji su elementi dio konkretnog realnog
objekta. U ove sisteme spadaju npr. mehanički, fizički,
biološki i društveni sistemi.

Prema načinu ponašanja razlikujemo statičke i dinamičke

sisteme. Statički sistemi ne mijenjaju, dakle održavaju, svoju
strukturu i funkcionisanje u vremenu, za razliku od dinamičkih
sistema koji mijenjaju svoju strukturu i funkcionisanje u
interakciji sa okruženjem. Naime u njima se izvršava
upravljanje procesima.

14
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

S obzirom na određenost sistema postoje određeni (deterministički)

sistemi i neodređeni (stohastički) sistemi. Određeni sistemi funkcionišu u
skladu s poznatim pravilima i njihovo ponašanje možemo predvidjeti, ako
poznamo njihovu strukturu i funkcionisanje.

Prema stepenu složenosti, odnosno prema broju elemenata i njihove

interakcije razlikujemo jednostavne, složene i vrlo složene sisteme. Tako
npr. računarski sistem tretiramo kao relativno jednostavan sistem,
preduzeće složenim sistemom, a državu vrlo složenim sistemom.

Prema vezama sistema s okruženjem postoje otvoreni i zatvoreni sistemi.

Otvoreni sistemi posjeduju i održavaju vezu za svojim okruženjem,
odnosno sa drugim sistemima iz svog okruženja. Aktivnost ovih sistema
odvija se s jedne strane preko svojih ulaza, a s druge strane preko svojih
izlaza. Tipičan primjer otvorenog sistema je preduzeće. Zatvoreni sistemi
za razliku od otvorenih nemaju ulaze ni izlaze. Oni su izolovani od
okruženja i nemaju s njim nikakvu komunikaciju. Primjer ovakvog sistema
je tzv. autarhična privreda, koja ne održava odnose sa svojim okruženjem.
15
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

Rekapitulaciju opšte teorije sistema možemo iskazati kroz sljedeće teze:

 Sistem je skup međusobno povezanih elemenata.

 Elementi sistema osposobljeni su za obavljanje različitih funkcija što je i pretpostavka

njihovog udruživanja u cjelinu.
 Elementi sistema tretiraju se u okviru funkcionisanja cjeline, a ne izolovano ili samostalno.
Ovakav pristup u posmatranju pojava, predmeta i problema naziva se holistički pristup.
 Zajedničkim djelovanjem elementi sistema ostvaruju svoje zajedničke ciljeve tj. cilj
funkcionisanja sistema. To predstavlja svrhovitost sistema.
 Princip ekvifinaliteta. Isti cilj funkcionisanja sistema može se postići na različite načine.
 Sistem razmjenjuje materiju, energiju i informacije sa svojim okruženjem.
 Transformacija ulaznih oblika u izlazne oblike predstavlja funkcionisanje sistema.

 Svrha sistema postiže se procesom regulacije. Regulacija se obavlja povratnom spregom

tj. komparacijom stvarnih veličina sistema s veličinom koja je postavljena kao cilj
funkcionisanja sistema i uklanjanjem nastalih odstupanja.
 Svaki je sistem dio nekog većeg sistema, tj. podsistem većeg sistema. Takođe dotični
sistem može sadržavati podsisteme kao svoje elemente. Ovakva struktura sistema naziva
se hijerarhija sistema.
 Teorija sistema proučava zajedničke osobine različitih sistema. To je princip izomorfnosti.
Osnovna karakteristika izomorfnih sistema je jednak skup ulaznih i izlaznih veličina.
16
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

Sistemski pristup čine metodološke osnove svih sistemskih

nauka. Sistemski pristup se ostvaruje uz pomoć primjene
intelekta (mišljenja), tehnike i sredstava zasnovanih na
sistemskom mišljenju i opštoj teoriji sistema.

SISTEMSKE SISTEMSKI NOVO

NAUKE PRISTUP PROCES ZNANJE
INTEGRACIJA PRIMJENE
U PRAKSI

NOVA SISTEMSKA ISTRAŽIVANJA

17
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

Razmišljamo o tome, šta su ulazi, procesi, izlazi i da li smo

zadovoljni izlazom. Ako nismo vršimo korekciju ulaza i ponekad
procesa. Naš cilj je izlaz i zbog njega sve radimo. Na osnovu
sistema napravimo model, a na osnovu njega vršimo
istraživanje i stičemo nova znanja.

18
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

Izlazna transformacija definiše neki način mjerenja ili

posmatranja dinamičkog ponašanja realnog sistema i daje, na
osnovu trenutnog stanja i trenutnih ulaza sistema, njegove
izlaze. Model je pojednostavljena predstava o relevantnim
karakteristikama sistema. Model je reprezentacija nekih
objekata, veza između objekata obilježja (svojstva, osobine,
atributi), objekata i veza. Direktno postoji samo sistem, a svaka
naša predstava o sistemu je model. S obzirom da je
informacioni sistem model realnog sistema u kome djeluje,
postupak projektovanja informacionog sistema svodi se na neku
vrstu modeliranja realnog sistema.

19
OPŠTA TEORIJA SISTEMA

Sa kriterijumom funkcionisanja tražimo optimalno, odnosno

suboptimalno rješenje. Na sistemu modela se vrše eksperimenti
i treba da sadrži ključne karakteristike originala.

Kriterijum ocjenjivanja treba da “odluči” šta treba korigovati na

prvobitnom objektu. Suština proučavanja je poboljšanje objekta
proučavanja. U zavisnosti od pojave koju želimo proučavati
postavljamo sebi neki cilj.

20