POJMOVI I DEFINICIJE.

ARHITEKTURA INFORMACIONIH
SISTEMA

Viši asistent, Ph.D Alem Kozar

Email: alem.kozar@iu-travnik.com
Predmet: Arhitektura informacionih sistema

Vježbe I – 23.10.2019.
 PODATAK, INFORMACIJA,
RAČUNARSTVO

Podatak je niz činjenica, koje su bez značaja ako se posmatraju zasebno. Podaci mogu biti u obliku brojeva kada
izražavamo numerička svojstva, u obliku texta kada kada izražavcamo kvalitativna svojstva, u obliku slike i tako
dalje.

informacija je skup činjenica tako obrađenih i organizvoanih da predstavljaju neko obavještenje.

Računarstvo se kod nas koristi kao prevod izraza compjuter sciences (to bukvalno znači kompjuterske nauke).

Kompjuterske nauke su teorijske nauke vezane za razvoj arhitekture računarskog hardvera i softvera, na primer:
teorija automata, teorija algoritama, teorija programskih jezika, strukture podataka itd.

Vježbe I – 23.10.2019
 SISTEM

Sistem je organizovani skup komponenti sa posebnim vezama

između njih.
 Sistem radi nešto, tj. predstavlja model ponašanja, jedinstven za taj
sistem, ili ima specifičnu svrhu ili cilj.
 Svaka komponenta utiče na određeni način na ponašanje sistema
kao i na njegovo postojanje. Ako se neka komponenta ukloni,
promijenit će se i ponašanje sistema.

Vježbe I – 23.10.2019
 INFORMACIONI SISTEM

Informacioni sistem je sistem koji prikuplja i obrađuje podatke sa

ciljem da produkuje informacije za svoje krajnje korisnike. Da bi
informacioni sistem uspješno funkcionisao, njegovi autori i korisnici
se moraju složiti u sljedećem:
 šta je svrha sistema,
 koje su njegove komponente i
 kakve su veze među komponentama.

Vježbe I – 23.10.2019
 ELEMENTI SISTEMA

Vježbe I – 23.10.2019
 ELEMENTI SISTEMA

Kada se identifikuje sistem, definišu se njegove granice: šta je unutar granice pripada sistemu, sve što je van
granica nije dio sistema. Međutim, većina sistema ne postoji izolovano.

Interakcija sistema sa okolinom može biti oblika ulazi ili izlazi. Ulazi mogu biti oblika materijalni objekti, energija i
informacije koje dolaze iz okruženja u sistem. Izlazi se realizuju i šalju iz sistema nazad u okruženje. Izlaz može
da bude koristan ili beskoristan za neki vanjski sistem. Unutar sistema, ulazi obično prolaze kroz neku vrstu
procesa transformacije, tako da su izlazi različiti od ulaza. Često, ulazi i izlazi prolaze kroz druge specifične
transformacije na granicama sistema; komponente sistema odgovorne za te transformacije se zovu interfejsi
(međusklopovi).

Vježbe I – 23.10.2019
 ELEMENTI SISTEMA

Kod informacionih sistema, podaci se prihvataju kao ulaz preko

interfejsa kao što je tastatura, skener. Transformacije podataka
zavise od vrste ulaznih podataka, kao i od oblika koji izlaz mora da
ima. Mogu biti jednostavne ali i vrlo složene. Izlazi informacionog
sistema se prezentuju krajnjem korisniku preko interfejsa kao sto je
monitor ili štampač.

Vježbe I – 23.10.2019
 KOMPONENTE INFORMACIONIH
SISTEMA

Osnovne komponente su:

 hardver ili fizička oprema koja se koristi za smeštanje i obradu
podataka
 softver i procedure koje se koriste za transformisanje i dobijanje
informacija
 podaci
 mreža koja omogućuje deljenje resursa među kompjuterima ljudi,
koji razvijaju, održavaju i koriste sistem.

Vježbe I – 23.10.2019
 KONTROLA I PETLJE POVRATNE
SPREGE

Sistemi imaju funkciju, cilj ili svrhu. Kontrola je mehanizam koji

kontroliše ulaz, modifikuje procese i aktivnosti koji se dešavaju
unutar sistema.
Kontroler je komponenta ili podsistem koja sprovodi kontrolu i može
biti dio sistema ili van posmatranog sistema. Kontroler posmatra
ponašanje sistema, obično praćenjem svih izlaza sistema i njihovim
poređenjem sa očekivanim stanjem ili ciljem

Vježbe I – 23.10.2019
 HARDVER

Slika 1. Centralni procesor

Vježbe I – 23.10.2019
 HARDVER

Prema Fon Nojmanovom konceptu, osnovne jedinice računara su:

 Memorija
 Upravljačka jedinica
 Aritmetičko‐logička jedinica
 Ulazni uređaji
 Izlazni uređaji

Vježbe I – 23.10.2019
 HARDVER

Memorija služi da se u nju upisuju i pamte (memorišu) podaci i

programi (skup instrukcija). Da bi se neki program izvršio, mora se
najprije smjestiti u memoriju računara. Također, i podaci koji se
obrađuju moraju biti smješteni u memoriju

Vježbe I – 23.10.2019
 HARDVER

Upravljačka jedinica na osnovu instrukcija koje uzima iz memorije

računara, upravlja obradom podataka. Njena uloga je da kontroliše
da se obrada odvija korektno u skladu sa instrukcijama tako što
obezbjeđuje sinhroni rad ulaznih i izlaznih uređaja, memorije i
aritmetičko‐logičke jedinice.

Vježbe I – 23.10.2019
 HARDVER

Aritmetičko logička jedinica obezbjeđuje izvršavanje operacija kao

što su sabiranje, oduzimanje, množenje i djeljenje brojeva, poređenje
brojeva, pomjeranje brojeva ulijevo i udesno. Složenije operacije kao
što su stepenovanje, korijenovanje itd. obavljaju se pomoću
programa koji koriste osnovne operacije.

Vježbe I – 23.10.2019
 HARDVER

Ulazni i izlazni uređaji omogućavaju razmjenu podataka između

računara i vanjskog svijeta. Da bi se neki program izvršio neophodno
je da se pomoću ulaznog uređaja smjesti u memoriju računara, kao i
podaci nad kojim se program izvršava. Rezultati obrade podataka se
prezentiraju korisniku pomoću izlaznih uređaja.

Vježbe I – 23.10.2019
 HARDVER

Slika 2. Blok šema savremenog računara zajedno sa magistralom

Vježbe I – 23.10.2019
 HARDVER

Računari se mogu podijeliti po različitim osobinama. Prema snazi,

odnosno moći obrade podataka, računari se dijele na sljedeće vrste:
 Centralni računar (mainframe computer)
 Mrežni računar (network computer)
 Personalni računar (personal computer, PC)
 Prenosni personalni računar (laptop, notebook)
 Tablični personalni računar (tablet)
 Lični digitalni pomoćnik (Personal digital assistant, PDA)

Vježbe I – 23.10.2019
 HARDVER

Centralni računari su veliki računari i po fizičkim mjerama i po snazi,

a također i po cijeni. Kad se više računara poveže u jednu cjelinu
dobija se klaster (cluster). Svi računari rade zajedno kao jedna
cjelina i posmatraju se kao jedan računar.
Mrežni računari su napravljeni prije svega sa namjenom spajanja na
računarsku mrežu. Njihova osnovna namjena je spajanje sa
centralnim računarom. Zato su to računari sa malom procesorskom
snagom, malom radnom memorijom i malo prostora na disku.
Mrežni serveri (network servers) jesu računari koji upravljaju
računarskom mrežom. Računari, spojeni u računarsku mrežu, mogu
koristiti podatke, softver i hardver mrežnih računara.

Vježbe I – 23.10.2019
 HARDVER

Personalni računar je računar opšte namjene, koji je zbog svoje

veličine, mogućnosti i pristupačne cijene dostupan za individualnu
upotrebu. Prvi PC je na tržište izbacila osamdesetih godina američka
kompanija IBM.
Prenosni personalni računar (laptop, notebook) je računar mnogo
manjih dimenzija od personalnog i obično ne teži više od 3 kg.
Termin laptop koji znači rad u krilu, se pojavio 1983. godine, a kasnije
1989. godine predstavljen je noviji naziv notebook.
Tablični personalni računar (tablet PC) nisu prenosni računari,
već urađaji sa ekranima osjetljivim na dodir, veličine 5 do 10 inča.
Imaju okruženje (inteface) koji korisnicima omogućuje pristup
internetu, gledanje filmova, čitanje e‐knjiga, igranje igrica itd.

Vježbe I – 23.10.2019
 HARDVER

Lični digitalni pomoćnik (PDA) je minijaturni računar koji staje na

dlan. Po funkcionalnosti ne zaostaje za personalnim računarima.
Osnovna namjena PDA uređaja je skladištenje podataka, upotreba
usluga sistema za e‐poštu, reprodukovanje multimedijalnih sadržaja.
Namjenjeni su optimizaciji i lakšoj organizaciji obavljanja poslova, što
je podržano aplikacijama: kalendar, adresar i lista tekućih zadataka.

Vježbe I – 23.10.2019
 HARDVER

Procesor (Central Processing Unit, CPU) je „mozak“ računara.

Njegova uloga je da radi sa programima smještenim u glavnoj
memoriji, tako što preuzima instrukcije jednu po jednu i izvršava ih.
Komponente računara su povezane magistralom ili sabirnicom –
skupom paralelnih vodova za prenošenje adresa, podataka i
upravljačkih signala.

Vježbe I – 23.10.2019
 HARDVER

CPU obično sadrži:

 Upravljačku jedinicu (control unit) koja upravlja radom ostalih komponenti
procesora, konkretno operacionom jedinicom.
 Operacionu jedinicu (execution unit), koja obično sadrži:
 Aritmetičko logičku jedinicu (ALU, arithmetic logic unit), koja obavlja
aritmetičke i logičke operacije. Aritmetičke operacije su osnovne računske
operacije, a logičke operacije, AND, OR i NOT omogućavaju višestruko
ponavljanje niza instrukcija tzv. petlji (loop) i grananje (branching), nastalo
kao rezultat poređenja.
 Registre (registers) koji služe za privremeno skladištenje podataka i
međurezultata prilikom izvršavanja programa (registri opšte namjene), i za
čuvanje informacija o trenutnom stanju programa (programski brojač,
prihvatni registar instrukcije itd.)
 Magistrale (unutrašnje i vanjske).

Vježbe I – 23.10.2019
 HARDVER

Magistrala je skup električnih putanja preko kojih se istovremeno

prenose digitalni električni signali: svaki signal predstavlja jedan bit
informacije (električni ekvivalent binarne cifre nula ili jedan ). Broj
bitova koji se mogu prenositi istovremeno određuje širinu magistrale.
Razlikuju se tri vrste magistrale:
Magistrala podataka (Data bus) je dvosmjerna, po njoj se podaci
mogu prenositi iz mikroprocesora prema memoriji ili drugim kolima
mikroračunara, ili se podaci unose u mikroprocesor iz istih kola (npr. iz
RAM memorije). Adresna magistrala (Address bus) preko koje se
prenosi adresa na koju se smješta podatak. Ona je jednosmjerna jer
smjer podataka ide od mikroprocesora prema memoriji ili drugim
kolima mikroračunara.

Vježbe I – 23.10.2019
 HARDVER

Adresna magistrala (Address bus) preko koje se prenosi adresa na

koju se smješta podatak. Ona je jednosmjerna jer smjer podataka ide
od mikroprocesora prema memoriji ili drugim kolima mikroračunara.
Upravljačka magistrala (Control bus) preko koje se prenose svi
signali bitni za proces upravljanja prenosom podataka, sinhronizaciju
rada pojedinih komponenata, i uopšte rad cijelog sistema. Signali
koji čine kontrolnu magistralu su READ/WRITE (R/W), zahtjev za
prekid rada mikroprocesora (IORQ) ili resetovanje računara
(RESET).

Vježbe I – 23.10.2019
 KRAJ VJEŽBI!

Vježbe I – 23.10.2019
Vježbe I – 22.10.2019