Dispersiyon

2003-2004 Güz
Hidrodinamik Dispersiyon

Hidrodinamik Mekanik
= + Difüzyon
Dispersiyon Dispersiyon

(Dispersiyon)
Dispersiyon

C=0 C=C0 C=0 C=0

C=0 C<C0 C<C0 C<C0

C=0 C=0 C<C0

Boyuna Dispersiyon
Akım yönünde yayılma akım yolu boyunca giderek
artar.

to

t1

t2
t4 t3
Mekanik Dispersiyon
 Yeraltısuyu akımı hız vektörünün yön ve
büyüklüğünün ortalama yeraltısuyu akım
hızına göre değişiklik göstermesi sonucu
meydana gelen saçılma/dağılma
Dispersiyon

C/C0=1 C<C0 C/C0=0

C/C0=1 C<C0 C/C0=0

C/C0=1 C<C0
Dispersiyon 2D
1-2-3D Dispersiyon

Van Genuchten et al, 2001

 Sürekli Enjeksiyon

Ortalama yeraltısuyu
hızından yavaş izleyici
Ortalama yeraltısuyu hızı
ile ulaşan izleyici C/Co=0.5
İlk izleyici ort. Yeraltısuyu
akım hızından önce ulaşır.
C/C0
1 C/C0
1

0
to 0
t t
Sürekli Enjeksiyon

t = t1

t = t2
C/Co = 1 C/Co = 0

t = t3
Sürekli Enjeksiyon
C

t1
t2 t3

x 1= v t1 x
Konsantrasyon – Konum Grafiği
Suyun v hızı ile t anında bulunduğu yer

C/Co Adveksiyon Herhangi bir t anı

Konsantrasyon

1.0 Adveksiyon+
Difüzyon
0.5
Adveksiyon+Difüzyon+
Dispersiyon
0
L
Yol, x
 Ani Enjeksiyon
Giriş A Çıkış B
1 1
C/Co

C/Co
0 0
t t
Başlangıç Başlangıç

A B
Ani Enjeksiyon Deneyi
 Pik varış hızı advektif hıza eşittir.
 Pik noktasında C/Co 1’den küçüktür.
 Eğrinin genişliği ve yüksekliği gözenekli
ortamın dispersivitesine bağlıdır.
 Akım yolu boyunca dispersiyon (saçılma)
zonu genişlerken, pik konsantrasyonu C/Co
azalır.
 Bu zonun ötesinde ve gerisinde C/Co = 0
Ani Enjeksiyon
t = t1

t = t2
C/Co = 0 C/Co = 0

t = t3
Makroskopik Dispersiyon
 Hız vektöründeki rassal değişimler litolojik
heterojenitenin bir sonucudur. Makroskopik
dispersiyon, litolojik heterojenite nedeniyle
gerçekleşen saçılmadır.
Advektif-Dispersif Taşınım
t0 t1 t2
C/Co
1
Taşınım/Akım Yönü

sL

0
x1 x2
Normal Dağılım Fonksiyonu
f n

 x  m 
2

s s 
2 i 1
N

m
 x  m   2 x
1
f ( x)  exp  
2 s  2s 
2
Dispersiyon Katsayısı
C Gauss Dağılımında s
standart sapma olup
ortalama değer etrafında
saçılmanın bir ölçüsüdür.
Eğrinin altında kalan
alanın % 95.4’ü ortalama
etrafında –2sL ve
-3 -2 -1 0 1 2 3 x/s +2sLaralığında bulunur.
Ani bir enjeksiyondan sonra
herhangi bir t anı için çizilen
Konsantrasyon-Konum sL = (2DLt)1/2
(C-x) grafiği Gauss Normal
Dağılım Fonksiyonuna
benzemektedir.
2D-Dispersiyon
s 2
s 2
DL  L
DT  T
2t 2t
C/C0

x
Herhangi bir t anında izleyicinin konumsal dağılım varyansı
Dispersiyon Katsayısı
t0 t1 t2
C/Co
1
Taşınım/Akım Yönü

sL

0
x1 x2
(v sabit)
s 2
s v 2
DL  L
DL  L
2t 2x
 0.84 st2 zamansal varyans (c-t)
sL2 konumsal varyans (c-x)
C / Cmax

t84  t16
st 
0.50

2
0.16 s L  v st
2 2 2

s vs
2 2 2
t16 t50 t84 DL   L t
2t 2t
Dispersiyon Katsayısı

vs
2 2
s v s 2
L
2
t
2
DL  t
2t
1

C/C0

0
t
Enine (Transverse) Dispersiyon

C/C0 GT
sT 
0.5
GT 2.354

X,0 y
Advektif – Dispersif Taşınım
Denklemi
 Dispersif Kütle Akısı
 Birim zamanda birim alandan dispersiyon
nedeniyle geçen kütle miktarı:

C
F   Dm ne
l
Dm : Mekanik Dispersiyon Katsayısı: Yeraltısuyu akım hızı ile
orantılıdır

Dm    v n
Kontrol hacminde kütle korunumu:

 Fx Fy Fz  C

     n e
 x y z  t

C
F  qC  Dm ne
l
  C   C   C  
  q xC  nDx   q y C  nDy   q z C  nDz 
  x   y   z   C
     ne
x y z t
 
 
 
   C    C    C  
  Dx   
 D 
   D  
 x    
y
  
z
 
 x y  y  z z
  v x C   v y C   vz C   C
     
 x y y  t
1D-Advektif-Dispersif Taşınım

  C  vx C  C
 Dx  
x  x  x t

C 2
C  C
Dx 2  vx 
x x t
Dispersiyon

C  2C C
 Dx 2  v
t x x
Adveksiyon – Dispersiyon
Taşınım Eşitliği
   C    C    C  
  Dx   
 D  
 z  D  
 x    
y
 
z
  
 x y  y  z 
  v x C   v y C   vz C   C
     
 x y y  t

D  v  D '
d
1D-Taşınım
CR

Co

C
2
C  C
Dx 2  vx  C ( x, t  0)  C0
x x t
C ( x  0, t )  C R
C ( x  , t )  C 0
1D-Yarı Sonlu Sınır Koşulu-Sürekli Enjeksiyon
1. Tip Sınır Koşulu

C 2
C  C
Dx 2  vx 
x x t
  x  vt  
erfc   
C ( x , t )  C0 1   2 Dt  

C R  C0 2  vx   x  vt  
 exp  erfc   
 D  2 Dt  
1D-Yarı Sonlu Sınır Koşulu-Sürekli Enjeksiyon
1. Tip Sınır Koşulu

C2
C  C C (0, t )  C0 t0
Dx 2  vx  C (, t )  0 t0
x x t
C ( x,0)  0 x0

  x  vt  
erfc   
C0   2 Dt  
C ( x, t ) 
2   vx   x  vt  
 exp  erfc   
 D  2 Dt  
 C0   x  vt  
C ( x, t )  erfc 
2   2 Dt  
Erfc(b) b
erf b  
2

 y2
e dy
 0
1.00 
erfcb   1  erf b  
2

 y2
0.90
e dy
0.80  b
0.70

0.60 erf ( b )  erf ( b )

Erf - Erfc

erfc( b )  1  erf ( b )
Erf
0.50
Erfc
0.40

0.30 erfc( b )  1  erf ( b )  2  erfc( b )

0.20
erf (0)  0 erfc(0)  1
0.10

0.00
erf ()  1 erfc()  0
0.00 0.50 1.00 1.50 2.00 2.50 3.00
b
Erfc – Normal Dağılım Fonksiyonu

x ( xm )2
1 
F ( X  x)  P( X  x) 
s 2 e

2s 2
dx

1  x  m 
 1  erf   
2  s 2 
1D-Taşınım
CR

Co

C
2
C  C
Dx 2  vx  C ( x, t  0)  C0
x x t
C ( x  0, t )  C R
C ( x  , t )  C 0
 M 1
Cmax (t ) 
1D-Ani Enjeksiyon
nA 4DLt
M

M 1   ( x  vxt ) 
C ( x, t )  exp  
nA 4DLt  4 DLt 
1D Dispersiyon



nec( x, t )dx  c0 nevxt t 0

C(x,0) =0, - < x <

C(, t) = 0 t> 0

C0 x - vt vL x + vt
C = [erfc ( )  exp ( ) erfc ( )]
2 2 Dx t Dx 2 Dx t
 C( x,0)  0 BK
 C 
 D  v x C   v x C0 SK
 x  x 0
C
 (sonlu ) SK
x x 

  L  vx t  v 2x t  L  v x t 2  
erfc   exp   
C0   2 D L t  D L  4D L t  
C  
2  1  v L v2 t   vxL   L  vx t 
 2 1  D  D  exp  D erfc  
x x

  L L   L   2 D L t  