Славистика

Predmet slavistike
 Iako se reč slavistika nalazi u naslovima mnogih naučnih radova i
nazivima mnogih naučnih i nastavnih ustanova, obim značenja tog
termina, menjajući se od slučaja do slučaja, pokazuje veliku
raznovrsnost njegove upotrebe.
 U najširem i najpotpunijem značenju slavistika je kompleks nauka
o slovenskim jezicima i književnostima, o istoriji materijalne i
duhovne kulture Slovena, kao i o njihovoj političkoj i ekonomskoj
istoriji.
 Ukoliko se termin slavistika upotrebljava u nekom užem značenju,
njegov obim svodi se na one komponente koje su u datom slučaju bitne
(lingvističke, istorijske, antropološke i dr.). Najčešće se slavistika
odnosi na proučavanje slovenskih jezika i književnosti. U najužem
značenju slavistika je nauka o slovenskim jezicima i kulturi stvorenoj na
tim jezicima. U tom značenju pojam slavistike vrlo je blizak nešto
starijem pojmu slovenska filologija.
 Тermin slavistika
U osnovi termina slavistika je koren slav- slovenskog
porekla sa značenjem etničke pripadnosti. Sufiks -ist je
latinskog porekla (upor.: humanista, egoista i sl.), a sufiks
-ik-a je grčkog porekla i nalazi se u sastavu naziva mnogih
nauka (npr.: fizika, logika, gramatika). Reč slavistika, sa
manjim razlikama u izgovoru i pisanju, postoji u svim
slovenskim jezicima:
u beloruskom - slavistъiika, u srpskom, bugarskom i
makedonskom - slavistika, u gornjolužičkosrpskom i
donjolužičkosrpskom - slawistika, u poljskom - slawistyka,
u ruskom - slavяnovedenie, slavistika, u slovačkom,
slovenačkom i češkom – slavistika, u ukrajinskom -
slavistika.
 Struktura slavistike

 Slavistika se donekle uslovno naziva naukom jer ona zapravo

predstavlja kompleks nauka i naučnih disciplina: lingvistika,
nauka o književnosti (literaturologija), nauka o prevođenju
(translatologija), istorija, folkloristika, etnografija i etnologija,
pravo, ekonomija i dr. Svaka od njih bi mogla da ima i
poseban naziv, dajući atribut reči slavistika, ali to je pre
izuzetak nego pravilo. Tako, na primer, postoji termin
lingvistička slavistika (iako nije u širokoj upotrebi), ali nije
uobičajena upotreba terminoloških izraza istorijska ili
arheološka slavistika i sl. Obično se date naučne oblasti
imenuju opisno: istorija Slovena, istorija slovenskih
književnosti, slovenska arheologija, slovenski folklor itd. Iako
su te nauke i naučne discipline međusobno komplementarne,
one su istovremeno u velikoj meri i autonomne, a posmatrane
ponaosob i veoma složene: na primer, lingvistička slavistika
obuhvata nauke o ruskom, ukrajinskom, poljskom, češkom i
drugim slovenskim jezicima.
 Svaka od slavističkih nauka i disciplina manje ili više potpuno
odražava strukturu odgovarajućih naučnih istraživanja izvan
slavistike. Kao što je, na primer, lingvistika nauka o jezičkom
univerzumu (dinamičkom jedinstvu jezika i govora), o uslovima i
oblicima njegovog funkcionisanja, ali i nauka o metodima i istoriji
proučavanja jezika, tako je i lingvistička slavistika nauka o
slovenskim jezicima i dijalektima, uzetim u celini i ponaosob, o
njihovim realizacijama u konkretnim govornim situacijama i
tekstovima, kao i nauka o metodima i istoriji proučavanja
slovenskih jezika. Kao što strukturu lingvistike, pored opšte
lingvistike (koja ima za predmet jezičke pojave zajedničke svim
prirodnim jezicima ili većini jezika), čini veći broj posebnih
lingvistika, tako i strukturu lingvističke slavistike čini više posebnih
naučnih grana. S obzirom na to da li se izdvajaju prema predmetu
ili prema nekim eksternim svojstvima, posebne lingvistike
najprirodnije se dele na dve grupe.
 a) U prvu grupu spadaju
lingvistike koje za predmet imaju
ili proučavanje jezika u užem  Slavistika se, prema pojedinim
smislu reči, (unutrašnja slovenskim jezicima i
lingvistika mikrolingvistika), književnostima, deli na sledeće
nauke: belorusistika, bohemistika,
 ili proučavanje jezika u vezi sa bulgaristika, makedonistika,
različitim vanjezičkim polonistika, srbistika, kroatistika,
fenomenima bitnim za njegovo slovakistika, slovenistika,
funkcionisanje (spoljašnja rusistika, ukrajinistika.
lingvistika - makrolingvistika).
 Granica između ova dva tipa
lingvistika obično u praksi nije
oštra. Istraživanja prvog tipa dalje
se dele s obzirom na to da li imaju
za predmet jedan jezik (npr.
srbistika) ili dva, odnosno više
jezika (npr. lingvistička
slavistika), dok lingvistike drugog
tipa, takođe prisutne u
istraživanju slovenskih jezika,
najbolje predstavljaju
sociolingvistika, psiholingvistika,
neurolingvistika.
 Nauka o  b) U drugu grupu spadaju
staroslovenskom lingvistike za čiju je prirodu
jeziku ponekad se  relevantan ili metod ili cilj
istraživanja. Postoji više metoda
naziva paleoslavistika, koji se primenjuju u lingvistici
nauka o (poređenje, matematizacija,
eksperiment i dr.) i na osnovu
lužičkosrpskim kojih dobijaju nazive pojedine
jezicima i posebne lingvistike, kao što su
komparativna lingvistika,
književnostima - kontrastivna i/ili konfrontativna
sorabistika, a nauka o lingvistika, matematička
lingvistika, eksperimentalna
rusinskom jeziku fonetika i dr. Razume se, one su
(jednom od slovenskih prisutne i u lingvističkoj
slavistici. Najdužu tradiciju ima
književnih mikro uporedno-istorijsko proučavanje
jezika) i o rusinskoj slovenskih jezika, a zatim i
njihova tipologija i kontrastivni
književnosti naziva se opisi savremenih slovenskih
rusinistika književnih jezika.
Teorijska i primenjena lingvistika
Sa stanovišta cilja lingvistička istraživanja se globalno dele na
teorijska i primenjena, što važi i za lingvističku slavistiku; naime,
proučavanja slovenskih jezika mogu biti usmerena na doprinos
lingvističkoj teoriji (na materijalu slovenskih jezika) ili na primenu
lingvističke teorije. Primenjena lingvistika, ili lingvistika u primeni,
obično se i sa dosta razloga dovodi u vezu pre svega sa nekim
konkretnim zadacima i ciljevima (nastava jezika, izrada rečnika,
dešifrovanje teksta, otklanjanje govornih mana itd.).
Jedan od najvećih lingvista i slavista XIX i XX veka Jan Boduen de
Kurtene, koji je prvi odredio predmet i zadatke primenjene lingvistike,
stavlja u prvi plan one oblike primene lingvistike koji nisu usmereni na
neke praktične ciljeve i potrebe. Na primer, jedna lingvistička teorija
može biti primenjena na neku drugu lingvističku teoriju dopunjujući je,
modifikujući ili korigujući, a može biti primenjena i izvan date naučne
oblasti (lingvistike), kao što je, na primer, lingvistički strukturalizam
sredinom XX veka dosta uticao na razvoj strukturalizma u
antropologiji.
 Literaturologija
Na sličan način nauka o slovenskim književnostima odražava strukturu
literaturologije uopšte, donekle sa izuzetkom teorije književnosti koja ne
može da ima pravu paralelu u proučavanjima pojedinih nacionalnih
književnosti iako proučavanja pojedinih slovenskih književnosti mogu
predstavljati doprinos teoriji književnosti.
• Nauku o slovenskim književnostima, dakle, čine
• istorija književnosti,
• književna kritika,
• uporedna književnost i poetika (koja se prema nekim tumačenjima
približava književnoj kritici u širem smislu, a prema drugim shvatanjima -
teoriji književnosti ili čak pojmu nauke o književnosti u celini).
Pored toga, kao što u predmet literaturologije ulaze
• metodologija
• i istorija date nauke, tako i u predmet nauke o slovenskim književnostima
ulazi
• istorija proučavanja slovenskih književnosti.
 Lingvistička slavistika
 Lingvističkoj slavistici i nauci o slovenskim književnostima bliska je
slavistička translatologija (nauka o prevođenju). Iako je
translatologija jedna od mlađih humanističkih nauka, njena
slavistička grana relativno brzo se razvila u svim glavnim pravcima:
prevođenje naučnih i stručnih tekstova, s jedne strane, i
književnih tekstova, sa druge; a u ovom drugom slučaju poetika,
istorija i kritika međuslovenskih prevoda i prevoda sa
neslovenskih jezika na slovenske i sa slovenskih jezika na
neslovenske.
 Problematika prevođenja stručnih i naučnih tekstova očigledno je
bliža lingvistici (i pojmovno-terminološkim specifičnostima pojedinih
nauka), dok je problematika prevođenja književnog teksta u
najtešnjoj vezi sa naukom o književnosti, kao i sa lingvistikom, ali je i
u domenu umetničkog stvaralaštva.
 Još je izrazitija interdisciplinarnost slovenske filologije kao jedne od
najbitnijih komponenata slavistike.
 Slovenska filologija

 Filologija je kompleksna humanistička naučna disciplina usmerena na otkrivanje,

tumačenje k opisivanje (najčešće starih) tekstova.
 Koreni filologije sežu u najdalju prošlost ljudske civilizacije jer je nastanak filologije
vezan za postojanje pismenosti i tekstova, kao i za potrebu za njihovim tumačenjem i
opisivanjem.
 Filologija je izrazito integrativna disciplina. Ona objedinjuje znanja iz više nauka i
naučnih disciplina: iz lingvistike, literaturologije, folkloristike, tekstologije, paleografije i
arhivistike, ali ta znanja u filologiji ne postoje autonomno, nego su međusobno tesno
povezana zajedničkom funkcijom i usmerenošću na tekst.
 Objekat svakog filološkog istraživanja je tekst, ali predmet istraživanja teksta kao
filološkog objekta može biti različit (npr. književnoistorijski, pravni, teološki itd.) u
zavisnosti od toga sa kog se stanovišta taj objekat proučava i šta je cilj istraživanja.
 Termin filologija sastoji se od dva korena grčkog porekla, od kojih prvi fil- označava
ljubav, a drugi -log- reč, nauku, znanje.
 Ali za razliku od drugih termina sa korenom -log-, na primer, biologija, geologija,
tehnologija i sl., gde je predmet nauke imenovan u prvom delu složenice (biologija je
nauka o životu itd.), sa filologijom to nije slučaj jer bi je onda trebalo shvatiti kao
nauku o ljubavi, iako taj termin treba da sugeriše nešto drugo - ljubav prema reči
(upor. i filosofija - ljubav prema mudrosti).
 U vremenu - kakav je kraj XX veka - koje se odlikuje izrazitom
diferencijacijom i specijalizacijom pojedinih naučnih oblasti, s jedne
strane, i interdisciplinarnim proučavanjima susednih ili nesusednih
oblasti različitih nauka, s druge strane, filologija se može posmatrati
ne samo kao vrlo stara nego i kao vrlo moderna humanistička
disciplina. Međutim, za razliku od klasične filologije, koja je u svom
začetku bila sinkretična jer drukčija nije mogla biti (današnjih
humanističkih nauka tada nije bilo), savremena filologija, uključujući
slovensku filologiju, teži da bude ne toliko sinkretična koliko
sintetična, da integriše sve potrebne elemente drugih nauka u
savremenom trenutku njihovog razvoja sa ciljem savremene naučne
obrade tekstova kao spomenika kulture. Ta opštekulturna
komponentna je, pored tekstocentričnosti i integrativnosti, treća
važna odlika filologije.
 Savremena slovenska filologija je više nego filologija prošloga veka
usmerena i na tekstove novijeg vremena, uključujući i savremene,
pre svega poetske tekstove, ulazeći često i u probleme
međukulturnih uticaja i prožimanja (npr. u tekstovima prevodne
književnosti).
 Ona time jače nego ijedna druga slavistička disciplina povezuje
vremenski, prostorno i problemski međusobno udaljene činjenice u
sistem vrednosti slovenske kulture kome te činjenice organski
pripadaju.
 U okviru takvih istraživanja savremena slovenska filologija dodiruje
se i prepliće sa nekim relativno novijim naučnim granama, kao što
su, na primer, lingvistika teksta (nauka o zakonitostima strukturiranja
različitih tipova tekstova i pravilima njihovog funkcionisanja),
stilistika (nauka o funkcionalnoj i ekspresivnoj raslojenosti prirodnih
jezika, ili o stilskoj specifičnosti jezika pojedinaca, obično pisaca),
translatologija i dr.
 Filologija ima, pored pomenutog starijeg i
još živog značenja, ijedno novije, šire
značenje, u okviru kojeg se filologijom
naziva kompleks humanističkih nauka koje
imaju za predmet određeni jezik i kulturu
na tom jeziku.
 Tako shvaćena slovenska filologija
obuhvatala bi lingvističku slavistiku i nauku
o slovenskim književnostima i drugim
jezički fiksiranim oblicima slovenskih
kultura, što čini zapravo glavni deo
slavistike, ali neke druge njene aspekte
ipak ne bi obuhvatala, na primer
Jozef Dobrovski (1753 – 1829) iz Češke
Aleksandar Vostokov (1781 - 1864) iz Rusije
Vuk Stefanović Karadžić (1781 - 1864) iz Srbije
Pavel Jozef Šafarik (1795 - 1861) iz Slovačke
Franc Miklošič (1813 - 1891) iz Slovenije
Fjodor Buslajev (1818 - 1869) iz Rusije
Anton Janežič (1818 - 1898) iz Slovenije
Vatroslav Jagić (1838 - 1923) iz Hrvatske
Jan Niecisław Baudouin de Courtenay (1845 – 1929) iz Poljske
Aleksandar Brikner (1856 – 1939) iz Poljske
Josip Tominšek (1872 – 1954) iz Slovenije
Maks Vazmer (1886 - 1962) iz Rusije
Jozef Matl (1897 – 1974) iz Austrije
Dmitri Likačev (1906 - 1999) iz Rusije
Jaroslav Rudnyckyj (1910 - 1995) iz istočne Galicije
Dmytro Chyzhevsky (1894 - 1977) iz Ukrajine
Thomas Schaub Noonan (1938 – 2001) iz Sjedinjenih Država