METALNI MATERIJALI

Bakar, Aluminij, Magnezij

Cink
BAKAR
 Bakar je metal koji ljudi koriste već
10.000 godina i jedan je od prvih
metala sa kojim su se ljudi susreli i
naučili da ga koriste.
 U doba Rimskog carstva je bio poznat
kao Aes Cyprium. Aes je latinska riječ
za bakar i bakarne legure a Cyprium
zato što je kopan u rudnicima na
Kipru.
 Vremenom je naziv pojednostavljen
samo na cuprum i odatle vjerovatno
današnji naziv copper na engleskom.
BAKAR
 Kako se tehnologija razvijala tako je i rasla i
upotreba bakra.
 Bakar je izvrstan provodnik električne struje
i jedna od njegovih glavnih primjena je za
proizvodnju kablova, žice i električnih
proizvoda za elektrotehniku kao i za
građevinsku industriju (vodovodne cijevi,
zagrijavanje i ventilaciju, u vidu ukrasnih
fasadnih ploča).
 Koristi se za proizvode u domaćinstvu:
posuđe, noževi, viljuške, kašike, kao
komponenta za izradu metalnog novca.
 Metalni novac EU, SAD-a, Velike Britanije,
Australije i Novog Zelanda sadrži Cu.
 Bakar se koristi i u biomedicini, za izradu
muzičkih instrumenata i sl.
BAKAR
 Rude iz kojih se bakar dobija su uglavnom
oksidne i sulfidne. Danas se većina bakra
dobija iz sulfidnih ruda koje sadrže od 0,4
do 1 mas.% Cu.
 Na početku 20. vijeka sadržaj Cu u rudama
je bio oko 5%, a oko 80-tih je pao na 0,5%.
 Smatra se da će koncentracija bakra u
rudnim ležištima biti sve manja, ali
poboljšanim tehnikama flotacije čak i niži
sadržaji bakra u rudi bit će ekonomski
prihvatljivi.
BAKAR
 Svjetska proizvodnja rude je oko 15 mil t
godišnje, a rezerve se procjenjuje na oko
300 mil. t.
 Glavni proizvođači rude bakra danas u
svijetu su: Čile, Peru, SAD-a, Kina, Australia,
Indonezija i dr.

Rudnik Cu Alderly Edge Površinski rudnik Cu u Čileu

BAKAR
BAKAR
BAKAR

Amerika 28%
Okeanija 2%
Evropa 19%
Afrika 5%
Azija 46%

Udio u svjetskoj proizvodnji Cu u 2011. godini po regionima

 BAKAR

Elektronika 31%
Građevinarstvo 25%
Široka potrošnja 17%
Transport 12%
Mašinska industrija 10%
Ostalo 5%

Udio u svjetskoj proizvodnji Cu u 2011. godini po regionima

BAKAR
BAKAR
 Atomski broj Cu je 29, atomska masa 63,546
g/mol, gustina 8,9 g/cm3, tačka topljenja je
1083 oC. Atomski radijus je 0,128 nm. Bakar
ima 6 izotopa, kristalizira u PCK rešetki
parametra 0,361 nm.
 Bakar je kovan i duktilan. Mekši je od Fe ali
tvrđi od Zn. Nalazi se u Ib grupi PSE, zajedno
sa Ag i Au. Ima nisku hemijsku reaktivnost.
 Na vlažnom zraku formira zelenkastu
površinu koja se naziva patina i koja štiti
metal od daljne oksidacije.
BAKAR
Stanje Rm [N/mm2] A [%] Tvrdoća [HB]
Meko 210 - 250 38 40 - 60
Polutvrdo 250 - 300 10 60 - 90
Tvrdo > 300 6 90
BAKAR

 Cu je najbolji metalni provodnik električne struje jer ima

mnogo manji električni otpor nego drugi metali. On
predstavlja standard prema kojem se ostali provodnici
upoređuju.
 Cu se koristi za izradu električnih kablova, kako izolovanih
tako i neizolovanih za visoke, srednje i niske napone.
 Pored toga, Cu iznimna čvrstoća, duktilnost i otpornost na
puzanje i koroziju, čini ga najvažnijim i najsigurnijim
provodnikom za instalacije u stambenim i poslovnim
zgradama.
 Cu je suštinska komponenta energetski efikasnih
generatora, motora, transformatora i proizvodnih sistema
obnovljive energije.
 Obnovljivi izvori energije kao što so solarne ćelije, vjetar,
geotermalni izvori, pogonske ćelije i druge tehnologije se
uveliko oslanjaju na Cu zbog njegove izvrsne provodnosti.
BAKAR
 Cu igra ključnu ulogu u informacionim i
telekomunikacijskim tehnologijama HDSL
(High Digital Subscriber Line) and ADSL
(Asymmetrical Digital Subscriber Line)
tehnologije imaju visoku brzinu prijenosa
podataka, uključujući i internet servis, kroz
postojeću infrastrukturu telefonske žice od Cu.
 Cu i njegove legure se koriste u mrežnoj
infrastrukturi, mobilnim telefonima i PC.
 Proizvođači poluprovodnika su lansirali
revolucionarni “Cu čip”. Koristeći Cu za strujna
kola u Si čipovima, mikroprocesori su u
mogućnosti da rade većim brzinama koristeći
manje energije. Bakar olakšava hlađenje
tranzistora i omogućava procesoru računara
da rad sa maksimalnom efikasnošću.
 Cu se, također, intenzivno koristi i u drugoj
elektroničnoj opremi u obliku žice,
transformatora, konektora i prekidača.
BAKAR
 Cu i mesing su materijali koji se koriste za
vodovodne cijevi, ventile, slavine i sl.
Zahvaljujući svome estetskom izgledu, bakar i
njegove legure, kao što su arhitekturske
bronze, se koriste za fasade zgrada, kupola,
vrata, prozorskih okvira.
 Za razliku od plastičnih cijevi, Cu ne gori, ne
topi se i ne otpušta toksične pare čak ni u
vatri. Cijevi od Cu,također, pomažu zaštiti
vodeni sistem od potencijalno smrtonosnih
bakterija kao što je legionela. Cu protivpožarni
sistemi su važna sigurnosna komponenta u
zgradama.
 Korištenje bakarnih kvaka i pločica iskorištava
biostatička svojstva bakra koja pomažu u
sprječavanju prijenosa bolesti i mikroba.
 Krov od bakra, osim što je vrlo atraktivnog
izgleda, poznat je i po tome što je vrlo otporan
na ekstremne vremenske uslove. Većina
javnih građevina i kuća koriste bakar za
odvođenje oborina i za krovove.
 BAKAR
 Transportna industrija je, također, jedan od
velikih korisnika bakra i njegovih legura.
 Legure Cu – Ni se koriste za trupove brodova i
čamaca jer se reducira zagađenje marina, uz
istovremeno reduciranje vuče i bolje
iskorištenje goriva.
 Automobili i željeznice se oslanjaju na
bakarne motore, žice, hladnjake, konektore,
kočnice i ležajeve.
 Danas, automobil prosječne srednje veličine
sadrži oko 22,5 kg Cu, dok luksuzni
automobili mogu sadržavati do 150 kg Cu
žice, što odgovara dužini od 1,6 km.
 Električna i hibridna vozila mogu sadržavati
čak i veće količine bakra. Superiorna termička
provodnost Cu, njegova čvrstoća, otpornost
na koroziju i mogućnost reciklaže čine ga
idealnim za hladnjake automobila i kamiona.
Nove proizvodne tehnologije, procesi i
inovativni dizajni rezultirali su u lakšim,
manjim i efikasnijim hladnjacima.
 Bakar se koristi i u novoj generaciji aviona i
vozova. Novi vozovi velike brzine mogu
sadržavati od 2 do 4 t Cu, što je skoro za
duplo više nego što se koristilo u
 BAKAR
 Od početka današnje civilizacije različita
društva su koristila bakar za pravljenje
kovanog novca.
 I danas, mnoge zemlje kovani novac
izrađuju od bakra. U SAD-a novčić od 1
centa i pet cenata sadrži 2,5 i 75% Cu, dok
ostali novčići sadrže jezgru od čistog Cu, a
površina sadrži do 75%. Također, kovani
novac EU sadrži Cu.
 Cu i proizvodi od bakra se koriste u
kancelarijama, domaćinstvima, radnim
mjestima.
 Kompjuteri, električni uređaji, dekorativni
proizvodi od mesinga, brave i ključevi su
samo neki od proizvoda koji koriste
prednosti bakra.
 Osim toga, u područjima gdje je zemljište
siromašno Cu, farmeri koriste bakar za
prehranjivanje stoke i usjeva.
Nazivna
Lice Naličje Metal Prečnik
vrijednost

Čelična jezgra
5 feninga1 18 mm
sa premazom nikla

Čelična jezgra
10 feninga1 20 mm
sa premazom bakra

Čelična jezgra
20 feninga1 22 mm
sa premazom bakra

Čelična jezgra
50 feninga1 24 mm
sa premazom bakra

Čelična jezgra
1 marka 23.23 mm
sa premazom nikla

Dvometalna kovanica sastoji se

od unutrašnjeg prstena koji je
2 marke izrađen od bakar-nikla i sive je 25.75 mm
boje, a vanjski prsten je izrađen
od nikl-mesinga i zlatne je boje

Dvometalna kovanica sastoji se

od dva prstena: unutrašnjeg
prstena koji je izrađen od nikl-
5 maraka 30 mm
mesinga zlatne je boje i vanjskog
prstena koji je izrađen od bakar-
nikla i sive je boje
BAKAR
BAKAR
 Bakar je vrlo važan za biljke, životinje i ljude. Manjak kao i
višak bakra može biti opasan za zdravlje. Asocijacija WHO
“Međunarodni program o hemijskoj sigurnosti” je 1996
zaključila da je po zdravlje mnogo opasniji manjak bakra
u organizmu.
 Bakar je važan u očuvanju imuniteta, čvrstoće kostiju,
razvoju crvenih i bijelih krvnih zrnaca, za metabolizam
holesterola i glukoze, štiti od oksidativnih i upalnih
oštećenja, održava srce, važan je za transport i
adsorpciju Fe i razvoj mozga.
 Određeni enzimi koji su kritični za funkciju ljudskog tijela
zavise od bakra.
 Bolesti koje su posljedica manjka ili viška bakra u
organizmu su: Menke's bolest, Wilson's ova bolest i
idiopatska bakarna toksioza.
 Bakar se u vrlo maloj količini može dodati u vodu što
može zadovoljiti dnevne potrebe organizma za bakrom.
Cu može ubiti ili spriječiti po zdravlje štetne bakterije,
viruse uključujući i organizme koji žive u vodi.
BAKAR
 Bakar je jedan od nekoliko materijala čija se hemijska i
fizička svojstva ne degradiraju ili gube u toku procesa
reciklaže.
 Uzimajući ovo u obzir, bakar koji se danas nalazi u upotrebi
se može smatrati legitimnim dijelom svjetskih rezervi
bakra.
 U proteklim decenijama, sve veći značaj se davao održivoj
upotrebi materijala u kojoj koncept ponovne upotrebe i
recikliranja metala igra važnu ulogu u izboru materijala i
prihvatanju gotovih proizvoda.
 Ako se pravilno upravlja, recikliranjem se može produžiti
upotreba resursa, minimizirati potrošnja energije, neke
emisije i odlaganje na otpad. Zatvarajući petlju kroz
povećanu ponovnu upotrebu i recikliranje povećava se
sveukupna produktivnost resursa i prema tome predstavlja
jedan od ključnih elemenata transformacije ljudskog
društva prema održivoj proizvodnji i potrošnji. Svijet je
prepoznao i priznao da recikliranje nije opozicija
primarnoj proizvodnji metala, ali je neophodna i
korisna dopuna.
ALUMINIJUM
 Aluminijum kao metal se pojavljuje tek krajem 19. vijeka, ali
njegova jedinjenja su koristile stare civilizacije. Glina od Al-
silikata je korištena za pravljenje posuđa, a Al sulfat su
poznavali Egipćani, Grci i Rimljani i koristili su ga kao fiksator
boje na tkaninama. Grci i Rimljani su, također , koristili soli Al i
kao astrigente kod liječenja rana.
 Neki udžbenici sugerišu da se ograničena proizvodnja aluminija
pojavila prije 2.000 godina. Naime, u svojoj enciklopediji „Istorija
prirode” Plinije Stariji spominje srebreni metal kroz priču o
kovaču iz Rima, koji je došao imperatoru Tiberiju da mu pokaže
pladanj za večeru od novog metala. Metal je bio vrlo lagan i
svijetao kao srebro. Kovač je rekao imperatoru da je metal
napravio od gline. Prema Plinijevom kazivanju, imperator je bio
vrlo zaineteresovan za novi metal, ali kao finansijski ekspert i
zabrinut. Shvatio je da bi vrijednost zlata i srebra mogla jako
pasti ako bi ljudi počeli praviti novi metal iz gline. Zbog takvog
razmišljanja imperatora, kovač je umjesto nagrade pogubljen.
 Mnogo godina kasnije drugi imperator, Napoleon III je koristio Al
pladnje i pribor za jelo da impresionira kralja Sijama na
državnom banketu. Aluminijum je tada bio rijedak i vrijedan
metal i manje važni gosti na tom banketu su morali jesti iz
tanjira od čistog zlata.
ALUMINIJUM
 O aluminijumu su razmišljali i pisali ljudi od kojih bi se to
najmanje očekivalo. Slavni engleski pisac Čarls Dikens, skoro
140 godina prije, a 30 godine prije nego što su Hall i Heroult
izumili elektrolitički proces za komercijalnu proizvodnju
aluminija, 1857. godine pisao o aluminijumo kao o metalu
budućnosti. Vrlo je precizno opisao svojstva aluminijuma:
srebrene boje, lagan, postojan kao zlato, lakotopiv, kovan i
duktilan i sl. i bio je uvjeren u sjajnu budućnost novog
metala
 O Al je pisao i Žil Vern, otac moderne naučne fantastike. U
svojoj knjizi od Zemlje do Mjeseca je opisao putovanje
čovjeka na Mjesec više od sto godina prije nego što se to
stvarno i desilo. Svemirski brod za put na Mjesec je trebao
biti ispaljen iz velikog pištolja a napravljen je od Al.
ALUMINIJUM
 Sir Humphrey Davy je je otkrio Al i dao mu
ime. On je izolovao aluminijum elektrolitički
iz alumine odnosno glinice, Al2O3 1808.
godine, a 1821. godine je P. Berthier otkrio
rudu aluminijuma poznatu kao boksit u južnoj
Francuskoj.
 Friedrich Wohler 1827. godine opisuje proces
dobijanja aluminijuma kao praha reakcijom
kalijuma i anhidrida aluminijum hlorida.
 Henri Deville je 1845. godine učinio ovaj
proces komercijalnim.
 Cijena aluminija je tada bila veća od cijene
zlata i platine i u roku od deset godina pala je
za 90%, ali je još uvijek bila visoka da bi
učinila aluminij industrijski upotrebljivim.
ALUMINIJUM
 Prva šipka od aluminijuma je
predstavljena na Pariškoj izložbi 1855.
godine.
 Tek razvojem elektrolitičkog procesa
dobijanja aluminijuma, koji je i danas
osnova za komercijalnu proizvodnju,
1886. godine mogla je započeti
industrijska proizvodnja aluminijuma
svjetskih razmjera. Godišnja proizvodnja
aluminijuma je 1900. godine iznosila
8.000 t.
 Tako je aluminijum za malo više od jednog
vijeka postao drugi najviše korišteni
metalni materijal poslije čelika. Godišnja
proizvodnja aluminija uproizvodnje
Trend svjetske 2005. godini,
Al je
bila 31,9 mil. t a u 2006. je iznosila 34
ALUMINIJUM
 Aluminijum je metal srebrene boje, atomskog broja 13,
atomske mase 26,98 g/mol, gustine 2,7 g/cm3 i tačke
topljenja 660 oC. Ima PCK rešetku sa parametrom od 0,402
nm i atomskim radijusom 0,125 nm i dva izotopa.
 Aluminijum je netoksičan, nemagnetičan i ne varniči.
Električni otpor aluminijuma na 20oC iznosi 26,5 nm, a
toplotna provodnost 237 W/mK. Aluminijum može biti i
superprovodnik sa kritičnom temperaturom od 1,2 K.
 Po količini aluminijuma ima najviše u Zemljinoj kori a treći
je po redu od svih hemijskih elemenata poslije kisika i
silicijuma. Suviše je reaktivan da bi se javio samorodan i
može se naći u 270 različitih minerala.
 Osobine aluminijuma po kojima se izdvaja od drugih
metalnih materijala su: čvrstoća, izdržljivost,
fleksibilnost, nepropusnost, mala gustina, otpornost
na koroziju, može se reciklirati.
ALUMINIJUM
 Čisti aluminijum je dovoljno mekan da se može
rezati, ali pomiješan sa malim količinama drugih
metala u formi legura može imati čvrstoću čelika
sa samo 1/3 njegove mase. Bez aluminijuma ne
bi bilo komercijalnih avionskih putovanja.
 Prvi put Al je korišten u avijaciji 1940. godine za
klipove, pokretne površine i trup aviona.
 85 t Al praha /min sagori US šatl tokom
lansiranja stvarajući potisak od 2,4 kt.
 Prosječno putničko vozilo sadrži oko 121 kg Al, a
preko 100 automobilskih dijelova je napravljeno
od Al.
 Tijela Audijevih modela A2 i A8 su napravljena od
aluminija. 1985. godine Audi je prvi predstavio
model A100 sa tijelom od Al i od tada je lider u
upotrebi Al za konstrukciju automobila.
ALUMINIJUM
 Aluminijum šprican po polimerima formira
tanki izolirajući sloj i tako čuva toplotu tijela.
 Aluminijum i njegove legure su vrlo
fleksibilne, odnosno mogu se oblikovati bilo
kojim industrijskim procesom za preradu
metala – valjanje, ekstruzija, kovanje i
livenje. Aluminijum se može liti u bilo koji
oblik.
 Statuta Erosa na Londonskom trgu Piccadilly
Circus je napravljena livenjem 1893. godine.
ALUMINIJUM
 Valjanjem se Al oblikuje u ploče, trake,
folije debljine dlake ljudske kose.
Procesi valjanja mijenjaju
karakteristike metala čineći ga manje
krtim i duktilnijim.
 Kovanjem se oblikuju konstrukcioni
dijelovi za avione i mlazne motore.
 Aluminijum se može zavarivati i
adhezivno spajati. Neke legure
aluminijuma se mogu termički tretirati
radi poboljšanja svojstava.
ALUMINIJUM
 Aluminijum je moguće dobiti u obliku
praha ili listića ako se gas pod pritiskom
produvava kroz tečni aluminijum.
 Ovakav aluminijum se koristi u
eksplozivima, raketnom gorivu,
metalurgiji, hemiji, i u dekorativnim
materijalima.
 Zbog svoje hemijske stabilnosti idealan je
za korištenje ambalaže u koju se pakuje
hrana i piće.
 Nepropusan je za zrak, svjetlo i
mikroorganizme, reducira potrošnju
energije i emisiju štetnih gasova u okolinu
(efekat staklene bašte).
ALUMINIJUM
 Sa prirodnom prevlakom aluminijum oksida
na površini Al je otporan na koroziju, odnosno
djelovanje zraka, temperature, vlage,
hemijskih sredstava, što ga čini i korisnim
konstrukcionim materijalom.
 Sposobnost recikliranja je jedna od
najvažnijih karakteristika aluminijuma.
Jednom napravljen Al se može ponovo i
ponovo reciklirati, koristeći za to vrlo malu
količinu energije potrebne za proizvodnju
„novog” metala. Recikliranjem se štedi 95%
energije potrebne za primarnu proizvodnju.
ALUMINIJUM
 SAD su bile vodeća zemlja u svijetu u
proizvodnji Al. Do 1960. godine njihov udio u
svjetskoj proizvodnji je iznosio oko 40%, da bi
u 1990. pao na 23%.
 Najveći proizvođači Al u 2010. godini su bili
Kina, Rusija, Kanada, Australija, SAD, Brazil.
 Mjereno u količini ili vrijednosti upotreba Al
premašuje korištenje svih ostalih metala,
osim Fe, što ga čini važnim materijalom u
svim segmentima svjetske ekonomije.
 Zahtjevi za proizvodima od Al rastu svake
godine.
ALUMINIJUM
 Al se može 100 % reciklirati. Razlikuje se stari i novi
skrap.
 Novi skrap je višak materijala, odnosno otpad koji se javlja
u toku proizvodnje Al i njegovih legura sve do faze izrade
gotovih proizvoda (otpad koji nastaje kod obrezivanja
ploča, kod izrade ekstruzijom i sl.). Takav sekundarni Al je
poznatog kvaliteta i hemijskog sastava i može se vratiti u
proizvodni proces uz vrlo malo pripreme.
 Stari skrap su gotovi proizvodi koji su završili svoj radni
vijek. U to spadaju konzerve za piće, glave cilindara
automobila,okviri prozora ili električni kablovi.
 Reciklirani Al se može koristiti ponovo za proizvodnju istih
proizvoda, ali se obično koristi za proizvodnju novih
proizvoda. Tako se npr. glave cilindara automobila koriste
za proizvodnju kutija mjenjača.
ALUMINIJUM
ALUMINIJUM
ALUMINIJUM
ALUMINIJUM
 Globalni trend povrata Al proizvoda u proces
proizvodnje Al se kreće do 90% u transportu i
građevinarstvu i oko 60% u industriji konzervi
za piće.
 Povrat ambalaže od Al se kreće od 25 do
85% u zavisnosti od regiona.
Zatvoreni ciklus životnog vijeka proizvoda od
aluminijuma
Odnos potrošnje energije kod prerade sekundarnog
aluminija i proizvodnje aluminijuma iz rude
ALUMINIJUM
ALUMINIJUM

Odnos stepena recikliranja i životnog vijeka proizvoda

ALUMINIJUM
ALUMINIJUM
Područja primjene su:
 industrija transportnih sredstava,

 ambalaža,

 tretman vode,

 kao zaštitno sredstvo protiv parazita,

 konstrukcioni materijal,

 posuđe,

 elektrotehnika,

 hemijska industrija

 medicinska tehnika.
ALUMINIJUM
ALUMINIJUM
Industrija transportnih
sredstava
 Transport je najvažnija
industrijska grana primjene
Al širom svijeta. U 2007.
godini do 30% legura Al za
kovanje i livenje u formi
različitih konstrukcionih
dijelova ugrađeno u
automobile, kamione,
avione, vozove, brodove i sl.
 Al proizvode se koriste jer se
na taj način reducira masa
transportnih sredstava, a da
se pri tome ne gubi na
performansama, poboljšava
se sigurnost vozila i reducira
emisija gasova staklene
bašte.
ALUMINIJUM
ALUMINIJUM
Građevinarstvo
 Građevinarstvo se danas mora prilagođavati
zahtjevima za zaštitu okoliša, što znači da
mora voditi računa o utjecaju na klimatske
promjene i shodno tome birati materijale i
metode za odlaganje otpada. Rastući zahtjevi
koji razmatraju cijeli životni vijek građevine i
njene armature moraju biti uravnoteženi sa
realnim dizajnom, funkcijom i ekonomijom i
dizajneri su brzo uvidjeli prednosti aluminijuma
sa tog stanovišta.
 Arhitekte su također svjesni jedinstvenih
kvaliteta Al više od 100 godina, i kao jedan od
najrasprostranjenijih metala u Zemljinoj kori,
njegova obradivost, visoka vrijednost odnosa
čvrstoća - masa, koroziona otpornost i lakoća
recikliranja čine ga idealnim materijalom za
širok asortiman proizvoda u građevinarstvu.
ALUMINIJUM
 Al se uglavnom koristi za izradu prozora, vrata,
fasada, krovova i zidova. Ostale primjene idu
od sjajnih ulaza trgovina do superstruktura
svega, od trgovačkih centara do stadijuma. Al
se koristi i za kvake na vratima i prozorima,
gelendere na stepenicama, za klima uređaje i
za okvire solarnih panela, kolektora, polica i sl.
 Al izvrsna svojstva čine ga podobnim za
složene, stabilne i lagane strukture. Ova
svojstva omogućavaju da se čak ni tanke
strukture ne savijaju.
 Legure aluminijuma imaju visok stepen prerade
sa različitim završnim fazama obrade prije
nego komponente napuste fabriku, što
smanjuje radno opterećenje na mjestu
konstrukcije. Al je otporan na koroziju što je
posebno važno ako su komponente instalirane
u području koje nije lako dostupno.
ALUMINIJUM
 Životni vijek građevine se također mora uzeti
u obzir kada se bira materijal. Idealni
materijal će se moći reciklirati na
ekonomičan i ekološki održiv način. Najmanje
poželjna opcija je odlaganje na otpad.
 Velika količina građevinskog materijala odlazi
na otpad što ide na trošak i ekonomije i
okoliša, drugi opet se recikliraju na trošak
zajednice. Suprotno njima Al se reciklira na
takav način da plaća sam sebe i održiv je.
 Stopa sakupljanja Al iz građevine se određuje
poređenjem mase Al skrapa nakon rušenja
zgrade sa masom Al koja je identifikovana u
zgradi prije njenog rušenja.
ALUMINIJUM
U 2004. godini Delft University of
Technology je izveo studiju o sadržaju Al i
stopi sakupljnja iz srušenih građevina u 6
evropskih zemalja, i utvrđeno je da je
prosječna stopa sakupljanja Al bila viša od
95%.
 Globalno, Al ima najvišu stopu sakupljanja
od 85% u građevinskoj industriji.
 Danas, globalno tržište građevinarstva
koristi godišnje oko 11 mil. gotovih
proizvoda od Al.
 Globalna procjena je da današnje
građevine sadrže oko 400 mil. t Al , što se
može smatrati resursom Al u budućnosti.
 Masa Identifikova Udio Al, g/t Stopa
zgrade, t na količina izdvojenog
Al, kg Al, %
Poslovna 10.659 6.826 640 92
zgrada (F)
Stambena 9.243 165 18 31
zgrada (F)
Zgrada suda 10.188 76.414 7.500 98
(G)
Robna kuća 12.000 21.000 1.750 98
(G)
Fabrika sa 142.753 61.384 430 94
kancelarijama
(I)
Stambena 32.700 1.034 32 95
zgrada (NL)
Povezane 37.500 1.853 49 95
kuće (NL)
Banka (E) 23.000 92.000 4.000 95
Stadion (UK) 34.918 213.000 6.100 96
ALUMINIJUM
Ambalaža
 Al posjeduje jedinstvena fizička svojstva zbog kojih
se upotrebljava za pakovanje hrane, pića i lijekova.
Čak i u najtanjoj formi, Al efektno štiti sadržaj od
utjecaja koji bi mogli da umanje kvalitet, kao što su
oksidacija, svjetlost, vlaga, mikroorganizmi i
neželjene arome.
 Al ambalaža se može reciklirati, a količina
reciklirane ambalaže uveliko zavisi od državne
politike i efikasnosti sheme skupljanja. Prema tome
stopa sakupljanja varira od 25 do 85%. U Evropi
iznosi oko 50%.
 Mogu se razlikovati dvije vrste ambalaže:
 kruta i polukruta pakovanja, tj. konzerve za hranu i piće,
za dezodoranse, poklopce i sl., i
 fleksibilna pakovanja, tj. pakovanja gdje tanke Al folije
oblažu plastične ili kartonske kutije kao zaštitni materijal.
ALUMINIJUM
Medicina
 Aluminijum hidroksid se široko koristi za eliminisanje kiseline radi
olakšanja želučane iritacije i pomaže kod liječenja čira. Ima dobar
kapacitet neutralisanja i sposobnost da apsorbuje i smanji aktivnost
pepsina. Aluminijum hlorhidrat je rastvorljivo jedinjenje aluminija koje
se već mnogo godina koristi kao antiperspirant.
 Aluminijum takođe igra važnu ulogu u tretiranju vode. Aluminijum
sulfat se široko koristi u čišćenju otpadnih voda kao i vode iz rijeka,
jezera i rezervoara. On djeluje kao flokulant koji koagulira i hvata
čvrstu materiju koja može plivati u vodi, kao što su alge i druge
organske i neorganske materije. U toku procesa formira se fini
precipitat koji uklanja mnoge kontaminante, uključujući i spore
opasnih patogena. Prije puštanja vode iz postrojenja za pročišćavanje
voda se filtrira da bi se uklonio flokulat i aluminijum.
 Prema Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji (WHO) maksimalni nivo
aluminija u vodi za piće je 0,2 mg ukupnog aluminijuma po litri. Ta
granica je postavljena zbog vizuelnog efekta i ukusa vode. Sa
stanovišta štetnosti po ljudsko zdravlje WHO nije dala maksimalni
nivo sadržaja aluminijuma u vodi.
ALUMINIJUM
Elektrotehnika
 Aluminijum i njegove legure kao električni provodnici se
koriste:
 za prijenos električne struje i za kablove kojima se
struja distribuira,
 električne sisteme i podstanice
 Aluminijum je posebno podesan za ove namjene zbog
svoje visoke provodnosti, male mase i dobre otpornosti
koroziji. Od 1945. godine, aluminijum zamjenjuje bakar
u prijenosu visokog napona i danas je najekonomičniji
način za prijenos električne energije.
 Aluminijumski provodnici mogu biti jednožilni ili višežilni
ili je to aluminijumska žica omotana oko čelične jezgre.
 Skoro sva električna svjetla, motori, uređaji i električni
sistemi zavise od ogromne mreže aluminijumskih žica.
Aluminijum se široko koristi i u podstanicama gdje se
visoki napon obara na niži za lokalnu distribuciju.
ALUMINIJUM
 Od 1950-tih godina aluminijum je
praktično zamijenio mesing kao
standardnu bazu grla električnih
sijalica. Svake godine u Sjevernoj
Americi se proizvede više od četiri
milijarde sijalica, fluoroscentnih cijevi i
drugih električnih lampi i 95% ih ima
aluminijumsku bazu.
 Hiljade televizijskih antena i mnogi
satelitski tanjiri su takođe napravljeni
od aluminijuma.
MAGNEZIJUM
 Farmer iz Epsama u Engleskoj je 1618. godine primjetio
da krave koje je uzgajao neće da piju vodu sa njegovog
izvora. Odbijale su da piju vodu jer je voda bila gorka.
 Međutim, farmer je primjetio da voda i liječi ogrebotine i
osipe i tako se raširila slava Epsomske soli. Na kraju je
to prepoznato kao hidratni magnezijum sulfat MgSO4.
 Black je otkrio magnezij kao element 1755. godine, a
Davy je 1808. godine elektrolizom ga izdvojio iz
mješavine MgO i HgO. Bussy ga je je dobio u
koherentnoj formi 1831. godine.
 Davy je prvo predložio ime magnium koje je poslije
zamijenjeno sa imenom magnezijum.
 Ime magnezijuma vodi porijeklo od grčke riječi za
distrikt u Tesaliji zvan Magnezija. Odnosi se na magnetit
i mangan koji, također, potiču sa ovog područja, ali
naravno radi se o sasvim drugačijim materijalima.
MAGNEZIJUM
 SAD-e su bile do 2005. godine najveći svjetski
proizvođač metalnog magnezijuma još od II
svjetskog rata i proizvodile su 45% svjetske
količine Mg sve do 1995. godine.
 Od 2005. godine i 4% svjetske proizvodnje u
1995. godini Kina preuzima ulogu lidera u
proizvodnji i danas njena proizvodnja iznosi
60% svjetske proizvodnje.
 Godišnja proizvodnja Mg iznosi oko 300.000 t.
 Polovina od ove količine se koristi direktno za
ojačavanje legura aluminijuma, tako npr.
aluminijumska konstrukcija može sadržavati i
do 1 % Mg, a konzerva i do 4,5%. Cijena
magnezijuma je oko 4$/kg.
MAGNEZIJUM
 Magnezijum se nalazi u preko 60 minerala, ali
jedino dolomit, magnezit, brucit, karnalit, talk i
olivin imaju komercijalni značaj. U SAD-a
magnezij se dobija elektrolizom iz MgCl2 iz slane
vode, izvora i morske vode. Kina magnezij dobija
iz rude tzv. silikotermičkim Pidgeon procesom koji
je ustvari redukcija oksida na visokim
temperaturama sa silicijumom.
 Za razliku od aluminijuma koji se u cijelom svijetu
dobija isključivo elektrolizom Hall-Heroultovim
procesom, magnezijum se može dobiti različitim
procesima koji se mogu podijeliti u dvije osnovne
grupe: silikotermički procesi i elektroliza.
MAGNEZIJUM
 Magnezijum kao hemijski element ima simbol
Mg, atomski broj 12 i atomsku masu 24,31.
Magnezijum je deveti element po količini i
čini 2% Zemljine kore, a treći je element po
količini rastvorenoj u morskoj vodi.
 Za razliku od aluminijuma jon magnezijuma
je od suštinske važnosti za žive ćelije i
jedanaesti je po sadržaju u ljudskom tijelu.
 Kao metal u prirodi se ne javlja samorodan.
Magnezijum ima tri stabilna izotopa. Gustina
magnezijuma je 1,738 g/cm3, tačka topljenja
650oC i kristališe u heksagonalnu kristalnu
rešetku. Atomski radijus magnezijuma 0,159
nm.
 Magnezijum kao metal je prilično jak, srebrno
bijel i vrlo lagan.Veoma je reaktivan i obično
se u prirodi nalazi u formi oksida, karbonata
ili silikata. Njegova visoka reaktivnost je
jedan od glavnih razloga zašto proizvodnja
metalnog magnezijum zahtijeva veliku
količinu energije.
MAGNEZIJUM
 Sirovi magnezijum se čisti od primjesa kao što su Fe,
Al, sulfidi, nitridi i hloridi i na taj način se dobije
magnezijum čistoće od 99,7 do 99,9%.
 Monokristal magnezijuma može imati izduženje i do
500%, dok je polikristalni tehnički magnezij na
sobnoj temperaturi krt zbog granica zrna koje
ometaju klizanje kao i heksagonalnog tipa kristalne
rešetke koja ima svega tri sistema klizanja.
 Na nižim temperaturama klizanje je moguće samo
po bazalnim ravnima (0001), a na povišenim
temperaturama se aktiviraju i druge ravni klizanja
pa je moguć i veći stepen deformacije. Temperaturni
prijelaz između krtog i plastičnog ponašanja je oštar.
 Zbog svog neplemenitog elektrohemijskog karaktera
magnezijum je podložan koroziji. Stajanjem na zraku
površina se vrlo brzo prevuče ružnim bijelim
oksidnim slojem.
MAGNEZIJUM
 Magnezijumova osnovna primjena je kao legirajući
element aluminijuma. Legure Al-Mg su koriste za takve
proizvode kao što su konzerve za piće, automobili,
avioni i mašine.
 Proizvodnjom konzervi od aluminijuma je porasla i
potražnja za magnezijumom. Legure magnezijuma se
koriste kao strukturne komponente automobila i
mašina. Magnezijum je treći po redu konstrukcioni
materijal poslije čelika i aluminijuma. U novije vrijeme,
također , je postao važan materijal koji se koristi za
dusulfurizaciju željeza i čelika.
 Jedinjenje magnezijum oksid se uglavnom koristi kao
vatrostalni materijal u oblogama peći za proizvodnju
čelika, obojenih metala, stakla i cementa. Magnezijum
oksid i druga jedinjenja se također koriste u
poljoprivredi i hemijskoj industriji.
MAGNEZIJUM
 Magnezijum u svojoj najčistijoj formi se može
upoređivati sa aluminijumom, i kao takav koristi
se za dijelove visokog volumena u automobilima i
kamionima. Na primjer visokokvalietni točkovi
automobila od magnezijuma poznati pod imenom
„mag” točkovi.
 Automobil Korveta SS dizajnirana za trke je bila
konstruisana sa panelima od magnezijuma.
 Volksvagen je mnogo godina koristo komponente
motora od magnezijumovih legura. Već dugo
Porše koristi leguru magnezijuma za blok motora
kako bi smanjio masu automobila.
MAGNEZIJUM
 Obnovljen je interes i BMW-a za korištenje magnezijumove
legure za blok motora u 2006BMW325i i 330i modelima.
BMW mašina koristi leguru aluminijuma za zidove cilindra
i omotač hladnjaka okruženog sa visokotemperaturnom
legurom magnezijuma AJ62A.
 Primjena magnezijum AE44 legure za zaštitni okvir motora
2006 Korveta Z06 modela je primjer napredovanja
tehnologije u dizajniranju robusnih automobilskih dijelova
od magnezijuma. Obje ove legure su nove legure
dizajnirane sa ciljem povećanja otpornosti
visokotemperaturnom puzanju.
 Drugo područje primjene magnezijuma i njegovih legura
su električni uređaji. Zbog male gustine, dobrih
mehaničkih i električnih svojstava magnezijum se široko
koristi za izradu mobilnih telefona, prijenosnih računara,
kamera i drugih elektroničkih komponenti.
MAGNEZIJUM
 Kao materijal za konstrukciju aviona
magnezijum se počeo vrlo rano koristiti.
 Koristila ga je Njemačka vojska za avione u I kao
i II svjetskom ratu. Uslijed opasnosti od
zapaljenja primjena magnezijuma u
komercijalnoj avioindustriji je ograničena na
komponente motora.
 Trenutno raste upotreba magnezijuma za izradu
avionskih komponenti prvenstveno zbog uštede
na gorivu reduciranjem mase aviona. Razvoj i
testiranje novih magnezijumovih legura pod
imenom Elektron 21 je bilo uspješno. Legura je
uspješno prošla obimna testiranja podesnosti za
primjenu i za vanjske i unutrašnje
aviokomponente.
CINK
 Vjekovima prije nego što je cink otkriven u čistoj metalnoj
formi njegove rude su korištene za proizvodnju mesinga i
cinkovih jedinjenja, kao i za liječenje rana i očiju.
 Proizvodnja cinka u Indiji je bila uobičajena. Mnoga rudna
mjesta rudnika Zawar u Radžastanu, Zawarmaala su bili
aktivni čak u periodu od 1300. do 1000. godine pr.n.e.
Postoje podaci o korištenju cinka u medicinske svrhe u
Charaka Samhita 300. godina pr. n.e, a Rasaratna
Samuccaya, 800. godina pr. n.e, objašnjava postajanje dva
tipa ruda metala cinka, jedan koji je idealan za ekstrakciju
metala i drugi za medicinske svrhe.
 Proizvodi od mesinga datirani u period od 1000. do 1400.
godine pr.n.e. nađeni su u Izraelu, a predmeti sa čak 87%
cinka su nađeni u praistorijskoj Transilvaniji. Vjeruje se da
su Rimljani prvi put napravili mesing u doba imperatora
Augusta.
CINK
 Pretapanje i ekstrakcija nečistoća iz cinka je obavljena
već u prvom milenijumu n.e. u Indiji i Kini. Na Zapadu
je čisti cink ostajao kao ostatak u pećima za topljenje i
smatrao se nevrijednim. Strabo ga spominje kao
„mock” srebro.
 U 13. vijeku Marko Polo je opisao proizvodnju cinkovog
oksida u Perziji.
 U Evropi je cink prepoznat kao poseban metal u 16.
vijeku. Agrikola je zapisao da se metal zvan „zincum”
proizvodi u Šleziji, a Paracelsus jasno zapisuje da je
cink novi metal.
 Prva topionica cinka u Evropi je osnovana 1743. godine
u Bristolu, Velika Britanija. Razvijaju se topionice i u
Njemačkoj, Šleziji, Liježu, Belgiji i Ahenu. Proizvodnja
cinka u SAD-a datira od 1850. godine.
CINK
 Cink je hemijski element atomskog broja 30, atomske mase
65,40 g/mol, gustine 7,14 g/cm3. Tačka topljenja je 419 oC.
Kristalzira po heksagonalnoj kristalnoj rešetki, atomski
radijus mu je 0,135 nm. Modul elastičnosti je 108 GPa,
tvrdoća po Brinelu je 412 MPa.
 Zn se laički naziva spelter, kao metal obično je plavkasto bijel,
diamagnetičan, iako većina komercijalnih kvaliteta ima tamnu
boju.
 Tvrd je i krt na većini temperatura, ali postaje kovan između 100o
i 150oC. Iznad 210oC ponovo postaje krt i može se udarcima
pretvoriti u prah.
 Zn je slab provodnik električne struje.

 Mnoge legure sadrže Zn, jedna od najvažnijih je mesing (legura Zn

i Cu). Drugi metali već dugo poznati koji formiraju binarne legure
sa Zn su: Al, Sb, Bi, Au, Fe, Pb, Hg, Ag, Sn, Mg, Co, Ni, Te i Na.
 Ni Zr ni Zn nisu feromagnetnični ali njihovo jedinjenje ZrZn2

pokazuje feromagnetizam ispod 35 K.

CINK
 Zn čini oko 0.0075% of the Zemljine kore, što ga
stavlja na 24. mjesto po količini od svih elemenata u
Zemljinoj kori. Tlo sadrži 5–770 ppm Zn, prosječno
64 ppm. Morska voda ima svega 30 ppm Zn a
atmosfera sadrži 0.1–4 µg/m3.
 U rudama se Zn obično nalazi zajedno sa Cu i Pb. Zn
je kalkofilan, što znači da je Zn elemenat koji ima
nizak afinitet prema kisiku i više preferira vezu sa
sumporom. Sfalerit, forma Zn sulfida, je najčešća
ruda Zn iz koje se dobija Zn, jer sadrži od 60 do 62%
Zn.
 Ostali minerali iz kojih se može dobiti Zn su:
smitsonit, hemimorfit, vurcit, i ponekad hidrocinkit. Sfalerit
 Svjetske rezerve Zn se procjenjuju na ukupno 1.8 Gt.
Veliki depoziti se nalaze u Australiji, Kanadi i SAD-a,
dok su najveće rezerve u Iranu. Sa sadašnjom
stopom potrošnje, procjenjuje su da će ove rezerve
biti iscrpljene između 2027. i 2055. godine.
 Oko 346 Mt je potrošeno kroz istoriju do 2002. , i
jedna procjena tvrdi da je od toga 109 Mt još uvijek u
upotrebi.
CINK
 Zn je četvrti metal po svojoj upotrebi, odmah iza Fe,
Al i Cu sa godišnjom proizvodnjom od 10 Mt. Najveći
proizvođači Zn su Nyrstar, kompanija u sastavu
australijskog OZ Minerals i belgijski Umicore.
 Oko 70% svjetskog Zn potiče iz rudnika, dok ostatak
od 30 % dolazi od recikliranog Zn. Komercijalni čisti
Zn je poznat kao Specijalni visoki kvalitet, često se
označava skraćenicom SHG, a čistoća mu je
99.995%.
 95% svjetske proizvodnje Zn se dobija iz sulfidnih
ruda, u kojoj je ZnS skoro uvijek pomiješan sa
sulfidom Cu, Pb i Fe. Najvažniji rudnici ruda Zn se
nalaze u Kini, Australiji i Peruu. Kina je proizvela ¼
svjetske proizvodnje u 2006. godini.
Proizvodnja Zn u 2010. godini u
svijetu
CINK

Prvih pet zemalja po proizvodnji Zn u 2009. godini

Država tona
Kina 2,875,000
Peru 1,439,000
Australija 1,279,000
SAD 735,000
Kanada 695,000
CINK
Cink se najviše koristi za:
 Galvanizaciju: 50% - automobili i građevinske
konstrukcije
 Legure za livenje: 17% - kućišta motora,
vrata namještaj, igračke
 Mesinzi & Bronze: 17% - slavine i cijevi

 Valjani cink: 6 % - krovovi i oluci u nekim

dijelovima Evrope, lisice u južnoj Evropi i
baterije
 Hemijski: 6.0% - guma and cinkova pasta

 Ostalo: 4% - uključujući i prašinu u

baterijama
Proizvodnja i potražnja cinka u 2008. godini
CINK
 Više od jednog vijeka, cink se koristi za zašititu čelika od korozije.
Zn prevlake su najefikasniji i najekonomičniji način zaštite čelika
od korozije, koja po procjenama stručnjaka ekonomije
industrijskih zemalja košta najmanje 4% GDP svake godine.
 Zn prevlaka ili galvanizirani čelik nudi jedinstvenu kombinaciju
svojstava koju nema nijedan drugi materijal:
 visoka čvrstoća
 sposobnost oblikovanja
 mala masa
 otpornost na koroziju
 estetika
 mogućnost recikliranja
 niski troškovi

 Galvanizirani čelični limovi su idealni materijal za građevinarstvo,

automobilsku industriju ili industriju kućanskih aparata.
 Galvanizirani limovi su glavni konstituenti u 50 mil. vozila i preko
40 mil. uređaja proizvedenih svake godine.
 CINK
Vrsta prevlaka od cinka i njihova namjena
Galvanizirani proizvod Primjena Ključne osobine
Sposobnost oblikovanja i
Galvanizirani Čelični okviri, grijalice, ventilacije, trajnost, širok dijapazon
(prevlaka od čistog krovovi, silosi, unutrašnji paneli debljine sloja, čvrstoća i brzina
cinka) automobila nanošenja, mogu se bojiti,
ekonomične
Mogućnost finiširanja površine,
Elektrogalvanizirani Vanjski paneli automobila,
zavarljivost, elektromagnetna
(elektrolitički cink) kompjuterska kućišta
zaštita
Galvanneal (legura Zavarljivost, sposobnost
Vanjski paneli automobila,
Zn-Fe) oblikovanja, mogućnost bojenja
Gavalume (legura Zn Otpornost na koroziju,
Krovovi
sa 55% Al) mogućnost bojenja
Otpornost na koroziju, dobra
Galfan (legura Zn i Arhitektonski paneli, oprema
sposobnost oblikovanja i
5% Al) automobila
mogućnost bojenja
CINK
CINK
 Energetski sistemi bazirani na cinku imaju visoku
specifičnu energiju, mogu se reciklirati, sigurni su i
nemaju štetnih emisija. Cink se koristi za izradu
različitih baterija, primarnih i onih koje se mogu
puniti, potrošačkih i industrijskih.
 Najpoznatije su primarne cink-ugljik i alkalne
baterije u standardnim AAA, AA, C i D veličinama.
 Cink/Zrak i Cink/Srebro baterije se također široko
koriste u elektronskoj industriji za digitrone, ručne
satove, slušalice. Industrijske Cink/Srebro i
Cink/Nikl baterije su od velike važnosti u različitim
aeronautičkim i vojnim aplikacijama, dok velike
Cink/Zrak ćelije su razvijene za električna vozila i
sl.
CINK
 Cinkove zračne ćelije su posebno
interesantna tehnologija jer djeluju kao
parcijalno ćelijsko gorivo koristeći kisik iz
zraka kao katodu.
 Postoje mini primarne Cink/Zrak baterije i
industrijske Cink/Zrak baterije. Također,
postoje električne Cink/Zrak baterije koje se
mogu puniti i koje koriste bifunkcionalne
elektrode kisika za punjenje i pražnjenje i
mehaničke Cink/Zrak baterije koje zahtijevaju
zamjenu ispražnjenih anoda.
CINK
 Široko korištena legura koja sadrži
Zn je mesing. Osnovna komponenta
mesinga je Cu a sadržaj Zn je u
rasponu od 3 do 45%, zavisno od
tipa mesinga. Mesing je generalno
duktilniji i jači od bakra i otporniji je
na koroziju. Ova svojstva ga čine
korisnim u komunikacijskoj opremi,
hardveru, muzičkim instrumentima,
i ventilima za vodu. Mikrostruktura livenog
mesinga, 400x
 Druga široko upotrebljavana legura
koja sadrži Zn je Ni srebro,
štamparski metal, mek služi za
lemljenje aluminijuma i bronze. Zn
se koristi u vodovodnim
instalacijama kao zamjena za
tradicionalne legure Pb/Sn za cijevi.
CINK
 Legura sa 85–88% Zn, 4–10% Cu, i
2–8% Al se ograničeno koristi u
nekim tipovima mašinskih ležajeva.
 Zn je primarni metal korišten za
izradu američkog kovanog novca u
vrijednosti od jednog centa od
1982. godine. Jezgra od Zn je
prevučena tankim slojem Cu da bi
se stvorio utisak da se radi o
bakarnom novčiću.
 U 1994. 33 200 t Zn je potrošeno da
bi se proizvelo 13,6 milijardi centi u
SAD-a.
CINK
 Legura sa primarnom komponentom Zn i malom
količinom Cu , Al, i Mg se koriste za livenje pod
pritiskom, kao i za centrifugalno livenje, posebno u
automobilskoj, električnoj i u industriji tehničke
opreme. Ove legure su na tržištu poznate pod
imenom Zamak.
 Primjer ovih legura je ZnAl legura. Niska tačka
topljenja zajedno sa niskom vrijednosti viskoznosti
čini ove legure pogodnim za livenje sitnih i
komplikovanih oblika.
 Legura poznata pod imenom Prestal (78% Zn i 22%
Al) ima čvrstoću kao i čelik ali je kovna kao plastika.
Ova superplastičnost legure omogućava da se
oblikuje koristeći kalupe od keramike ili cementa.
CINK
 Slične legure uz mali dodatak Pb se mogu hladno
valjati u limove.
 Legura sa 96% Zn i 4% Al se koristi za štancovanje
za proizvode malih serija, za koje bi izrada alata od
čelika bila preskupa.
 Za izradu limova za fasade zgrada, krovove i slične
aplikacije u kojima se Zn koristi u formi limova i za
metode kao što su duboko vučenje, valjanje ili
savijanje koriste se legure Zn, Ti i Cu. Nelegirani
Zn je suviše krt za ovu vrstu proizvodnog procesa.
 CdZnTe (CZT) je legura poluprovodnik. Jedna od
njenih primjena je da se koristi za izradu senzora
za određivanje pravca zračenja.
PROIZVODI OD CINKA
CINK
 U hemijskoj industriji Zn se koristi u formi
praha ili prašine, koji se dobiju
pulverizacijom tečnog metala u struji
kompresovanog zrka ili vode. Razlika
između praha i prašine je ustvari u finoći
materije. Prašina je finija od praha.
 Koriste se za pročišćavanje rastvora
cementacijom ili kroz druge redukcije.
Specijalni kvaliteti Zn praha se koriste u
alkalnim baterijama, kao i u nekim
dugmastim ćelijama.
 ZnO je jedinjenje Zn koje se najviše koriste.
ZnO se koristi u vulkanizaciji gume, u
keramici, bojama, hrani za životinje,
farmaciji i u mnogim drugim proizvodima i
procesima.
CINK
 ZnS se miješa sa Ba sulfatom kao bijeli
pigment poznat kao litopon. ZnS se koristi i
kao detektor alfa zračenja.
 ZnS i ZnSe se koriste u infracrvenoj optici.

 Zn soli imaju različite primjene: Zn hlorid se

koristi u tekstilnoj industriji, Zn sulfat u
poljoprivredi i ishrani životinja, Zn fosfat u
pasivizaciji čelika, i sl.
 Organske soli se koriste u bojama, Zn stearat
se koristi u pripremi plastike kao i u
praškastoj metalurgiji.
CINK
 Zn je od suštinskog značaja za ljudsko zdravlje.
 Zn je suštinski element u tragu u ljudima,
životinjama i biljkama. Bitan je za mnoge
biološke funkcije i igra krucijalnu ulogu u više
od 300 enzima u ljudskom tijelu.
 Tijelo odraslog čovjeka sadrži 2-3 g Zn. Nalazi
se u svim dijelovima tijela: u organima,
tkivima, kostima, tjelesnim tekućinama i
ćelijama. Mišići i kosti sadrže više od 90% Zn
koji se nalazi u ljudskom tijelu.
 Zn je važan za rast i diobu ćelija. Posebno je
važan u toku trudnoće za razvoj fetusa čije se
ćelije vrlo brzo dijele. Pomaže kod izbjegavanja
anormalnosti i preranog porođaja. Bitan je i za
rast – visinu, masu i razvoj kostiju kod
dojenčadi, djece i tinejdžera.
CINK
 Od svih vitamina i minerala Zn pokazuje
najveći utjecaj na imuni sistem, jer ima
jedinstvenu ulogu u T ćelijama. Nizak nivo Zn
u ovim ćelijama vodi ka smanjenju i
slabljenju T ćelija koje onda nisu sposobone
da prepoznaju i bore se protiv infekcija. Zn
pomaže u borbi protiv upale pluća i dijareje i
drugih infekcija, može reducirati trajanje i
jačinu obične prehlade.
 Zn aktivira područja mozga odgovorna za
prijem i obradu informacija za senzore mirisa
i okusa. Koristi se u liječenju anoreksije.
CINK
 Ubrzava obnavljanje ćelija kože. Zn krema se
koristi za osip beba, liječi posjekotine i rane,
akne, i ima pozitivan utjecaj na psorijazu i
neurodermitis.
 Važan je i za nokte i kosu.

 Visoke koncentracije Zn nađene su u retini

oka. Sa godinama sadržaj Zn opada što je
razlog razvoju degeneracija oka koja vode do
djelimičnog ili potpunog gubitka vida. Zn
može zaštiti od noćnog sljepila i spriječiti
razvoj katarakte.
CINK I OKOLIŠ
 Proizvodnja cinkovih sulfidnih ruda proizvodi
velike količine SO2 i para Cd. Nus proizvodi
procesa topljenja kao što je troska sadrže velike
količine teških metala.
 Oko 1.1 Mt metalnog Zn i 130 kt Pb je izvađeno i
istopljeno u Belgijskim gradovima La Calamine i
Plombières između 1806 i1882. Jame nastale kao
rezultat operacija vađenja rude ispuštaju
značajne količine Zn i Cd, zbog čega sediment
rijeke Geul sadrži značajne količine teških
metala.
 Oko 200 godina prije emisije Zn iz rudnika i
talionica su iznosile 10 kt/g. Nakon 10 strukog
povećanja od 1850, Zn emisije su dostigle
vrijednost od 3,5 Mt/g u 1980 i pale su na 2,7 Mt
u 1990-tim.
CINK I OKOLIŠ
 Nivo Zn u rijekama koje protiču kroz industrijska ili rudna
područja može biti i do 20 ppm. Efektivnim tretmanom tla
ovo se može značajno reducirati; tretman duž Rhine, je npr.
smanjio nivo Zn na 50 ppb. Koncentracija Zn i od 2 ppm
značajno utječe na količinu kisika kojeg ribe mogu nositi u
svojoj krvi.
 Tvronica Zn u Lutana, je najveća izvoznik u Tasmaniji,
proizvodeći 2,5% od GDP. Proizvode preko 250 kt Zn/g. Ova
tvornica je kroz svoj dugi radni vijek odgovorna za visok nivo
teških metala u rijeci Derwent.
 Kontaminacija tla sa Zn kroz kopanje ruda Zn, njihovom
preradom, ili gdje se mulj koji sadrži Zn koristi kao đubrivo,
može sadržavati nekoliko grama Zn/kg suhog tla. Nivo Zn
veći od 500 ppm u tlu utječe na sposobnost biljaka da
apsorbuju druge bitne metala, kao što su Fe i Mn. Nivo Zn od
2000 ppm do 180.0000 pm (18%) je zabilježen u nekim
uzorcima tla.
CINK I OKOLIŠ

Fabrika Zn u Lutana, Tasmanija

RECIKLIRANJE CINKA
 Približno 70% proizvedenog cinka u svijetu potiče iz ruda, a
30% je reciklirano. Nivo recikliranog cinka raste iz godinu u
godinu sa razvojem tehnologije proizvodnje cinka i
tehnologije recikliranja. Danas se preko 80% cinka koji je na
raspolaganju za reciklažu i reciklira.
 Cink se može reciklirati u svim fazama njegove proizvodnje i
upotrebe. Na primjer otpad koji nastaje tokom galvanizacije
čeličnih limova, u toku proizvodnje ili procesa instalacije, kao
i gotovi proizvodi čije je radni vijek završen.
 Galvanizirani čelični limovi i ostali proizvodi zaštićeni
cinkovim prevlakama sporo ulaze u krug recikliranja zbog
svoje dugotrajnosti.
 Proizvodi koji sadrže cink mogu imati vijek trajanja od 10 do
15 godina, kao što su to dijelovi automobila ili kućanski
aparati, ili čak preko 100 godina kao što je to slučaj sa
limovima cinka koji se koriste u građevinarstvu. Stubovi za
uličnu rasvjetu napravljeni od čeličnih limova prevučenih
cinkom mogu imati vijek trajanja od 40 godina i duže, a
prijenosni tornjevi traju i preko 70 godina. Svi ovi proizvodi se
prije zamjenjuju zbog zastarjelosti nego zbog toga što
cinkova prevlaka nije mogla zaštiti čelik od korozije.
RECIKLIRANJE CINKA