7.

Poroznost zemljišta
Između mehaničkih elemenata i strukturnih agregata
nalaze se šupljine - pore. Pore između primarnih čestica -
mehaničkih elemenata označavaju se kao primarne pore, a one
koje se nalaze između strukturnih agregata, kao sekundarne.

Prostor pora kod suvog zemljišta ispunjava vazduh, a kod

vlažnog voda i vazduh. Pored vode i vazduha deo prostora pora
zauzimaju mikroorganizmi, zemljišna fauna i korenov sistem
biljaka, te pore predstavljaju njihov životni prostor.

Postoji ukupna i diferencijalna poroznost zemljišta. Ona

direktno utiče na vodno-vazdušni režim zemljišta i ima veliki
ekološki značaj.
Skup svih pora u nekom zemljištu predstavlja
njegovu ukupnu poroznost.
 Faktori koji utiču na poroznost zemljišta

Oblik agregata

Čestice različitih
veličina smanjuju
poroznost

Matična stena utiče

na poroznost
zemljišta
• Ukupna poroznost i zastupljenost pora različitih veličina zavisi od
mehaničkog sastava i tzv. pakovanja – rasporeda primarnih čestica.
• Kada bi sva zemljišta bila sastavljena samo od okruglih primarnih
čestica, bez obzira na njihove dimenzije, onda bi teorijski, imali istu
ukupnu poroznost 47,6 %, pri pakovanju čestica u vidu kocke (A-B).
• Ukoliko se slaganje čestica promeni, menja se i veličina ukupne
poroznosti, na primer pri heksagonalnom pakovanju čestica poroznost
iznosi 25,9% (C-D).
 Poroznost se može definisati kao zapremina zemljišta
(vol. ili zap. %) koja nije ispunjena čvrstom fazom.
Ukupna poroznost nekog zemljišta izračunava se iz
sledeće formule:

Smp  Smz
P  *100
Smp

P- ukupna poroznost u zap.%

Smp – specifi;na masa prava-gustina čvrste faze g/cm3
Smz – specifi;na masa yapreminska -zapreminska gustina g/cm3
 7.1.Podela zemljišta prema ukupnoj poroznosti
(Prema Gračanin-u)

• Vrlo porozna >60%

• Porozna 60-45 %
• Slabo porozna 45-30 %
• Vrlo slabo porozna < 30 %
• Na osnovu vrednosti ukupne poroznosti ne mogu se oceniti karakteristike vodnog i
vazdušnog režima zemljišta. Na primer, vrednosti ukupne poroznosti mogu biti jednake
kod dva zemljišta, a da se ona razlikuju u pogledu sadržaja vode i vazduha,
vodopropustljivosti, u zavisnosti od sadržaja pora različitih dimenzija.

• Pravu sliku o poroznosti zemljišta jedino pruža zastupljenost pora

različitih dimenzija u zemljištu.

• Pore nisu idealno rasporedjene ni povezane u zemljištu.

• Razlikuju se dve vrsta pora i to :

• primarne su izmedju primarnih čestica - pore unutar samih strukturnih
agregata
• i sekundarne izmedju strukturnih agregata,

• Pored navedenih u zemljištu postoje i druge vrste sekundarnih pora

kao što su hodnici pedofaune, zatim razne pukotine nastale pod
uticajem kontrakcije–skupljanja zemljišta, zatim pore od izumrlog
korenja i dr.

• Oblici i kontinuitet pora se analiziraju pod mikroskopom metodama

mikromorfologije.
Zadržavanje vode izmedju čestica zemljišta
 7.2.Podela pora po veličini

Pore u zemljištu ispunjavaju voda i vazduh. U prostoru pora

ostvaruje se neposredni kontakt čvrste, tečne i gasovite faze
zemljišta. Pore u zemljištu su različitih dimenzija i oblika. Prema
veličini pore se dele na makropore koje su u funkciji vazduha i
mikropore, koje su u funkciji vode.

MAKROPORE - nekapilarne pore su kratkotrajno ispunjene

vodom za vreme obilnijih padavina ili navodnjavanja. Kroz ove pore
se odvija silazno - descedentno kretanje vode pod uticajem
gravitacije. Nakon oticanja vode prostor ovih pora popunjava
vazduh.

MIKROPORE - kapilarne pore ispunjene su vodom, a gubitkom

vode, u njih prodire vazduh. U ovim porama voda se drži kapilarnim
silama i kreće se u svim pravcima.
Opnena voda na
česticama peska

Podzemna voda

Voda izmedju
čestica peska
 7.3.Karakteristike različitih vrsta pora

• Makropore - Krupne pore - su većeg prečnika od 10 mikrona.

Kroz ove pore voda se brzo filtrira. Nakon filtracije vode ove pore su
ispunjene vazduhom. Imaju značaja za aeraciju, za disanje korena i
uopšte za biološku aktivnost.
Od sadržaja ovih pora u zemljištu zavisi da li će nakon većeg
priliva vode, zemljište brzo propustiti suvišak vode ili će voda
stagnirati na površini zemljišta u kraćem ili dužem vremenskom
periodu.

• Mikropore se dele na:

• Srednje pore - od 10 do 0,2 mikrona.

U ovim porama se zadržava voda (retencija vode) koja je pristupačna
za biljke.

• Sitne pore – su manje od 0,2 mikrona.

Voda u sitnim porama je vezana jakim adsorpcionim i kapilrnim silama
i praktično je velikim delom nepristupačna za biljke.
• Karakteristike vodnog i vazdušnog režima zemljišta u
direktnoj su zavisnosti od zastupljenost makro i
mikropora u zemljištu.
• Povoljan vodni i vazdušni režim imaju zemljišta kod kojih
je odnos izmedju navede tri kategorija pora 1:1:1.

• Diferencijalna poroznost pretstavlja odnos različitih

kategorija pora u nekom zemljištu. Ona se određuje
istiskivanjem vode iz zemljišta (zemljište se prethodno
zasiti vodom) primenom različitih pritisaka ili vakuma, koji
se povećava sa smanjenjem prečnika pora.
 KATEGORIJE PORA PO VELIČINI
(Muckenhausen, E.1975)

Prečnik pF vrednosti - energija

Kategorija pora
pora (μm) kojom se drži voda
Krupne grube pore
>50 0-1.77
(brzo drenirajuće)
Sitne grube pore
50-10 1.77-2.54
(sporo drenirajuće)
Srednje pore
(zadržavaju pristupačnu vodu 10-0.2 2.54-4.2
za biljke)
Sitne-fine pore (zadržavaju
<0.2 >4.2
nepristupačnu vodu za biljke)
 Odnos pora po veličini kod zemljišta različitog mehaničkog
sastava

Vrsta zemljišta
prema Grube pore Srednje pore Ukupna
Fine pore %
teksturnoj klasi % % poroznost

Peskovito 30-40 5-10 5-15 35-50

Ilovasto 10-25 15-20 10-20 40-60

Glinovito 5-15 10-15 30-40 40-60

 7.4.Faktori koji utiču na poroznost zemljišta

Ukupna poroznost zemljišta zavisi od strukture, tipa zemljišta,

sadržaja frakcije gline, od kontrakcije i bubrenja, biljnih vrsta i dr.
Zemljišta sa većim udelom frakcije gline, po pravilu imaju i veću
ukupnu poroznost.

Obradom, razrahljivanjem zemljišta se povećava sadržaj pora,

neposredno nakon same obrade, ali se ona brzo smanjuje usled
sabijanja zemljišta. Veće vrednosti ukupne poroznosti su kod
zemljišta pod šumskom i travnom vegetacijom u odnosu na oranice.

Niže vrednosti ukupne poroznosti su karakteristične za

sabijena zemljišta. Površinski, oranični sloj ima više pora od
podoraničnog. Sadžaj pora se po pravilu sa dubinom smanjuje,
zbog slabe strukturnosti, manjeg sadržaja organske materije,
pritiska gornjih slojeva i eluvijacije raznih materija koje popunjavaju
prostor pora u dubljim slojevima zemljišta.

Vrednosti ukupne poroznosti u dubljim slojevima su uglavnom

stabilne.