 DOĞAL YAPI MALZEMESİ NEDİR ?

Proje alanı veya yakın çevresinden temin

edilerek, inşaat/yapım çalışmalarında
kullanılan her çeşit doğal materyal
malzeme olarak tanımlanır.
İstenilen koşullara sahip olan taş, kum,
çakıl, toprak ve hatta su bu anlamda birer
doğal yapı malzemesi olarak
tanımlanabilir.
Bütün bu malzemelere ait belirli ve doğal
yığınaklar ise genel olarak MALZEME
OCAĞI adı ile anılmaktadır.
  MALZEME OCAKLARININ KULLANIMINI
ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1. Malzeme ocağı ile kullanılacağı yer arasındaki mesafe,

2. Servis yolu durumu,
3. Ocakta mevcut malzeme miktarı,
4. Ocaktaki malzemenin kalınlığı,
5. Ocak sahasının şekli,
6. Ocaktaki örtü tabakasının kalınlığı,
7. Su içindeki malzemelerin durumu,
8. Kamulaştırma işlerinin kapsamı,
9. Malzemenin kalitesi,
10. Çevresel Etki Değerlendirmesi.
  GENEL HATLARI İLE MALZEME
OCAKLARI/KAYNAKLARI

1. ARİYET OCAKLARI
Proje hattı boyunca veya proje
alanında organik veya düşük yoğunluklu
taban toprağının bulunduğu kesimlerde ve
yarmalardan alınacak malzemenin dolgu
olarak kullanılmasının kalite ve rezerv
açısından mümkün olmadığı durumlarda
dolgu oluşturmak amacı ile mümkün
olduğunca yakın çevreden temin edilen
uygun nitelikli malzeme depoları ARİYET
OCAĞI olarak adlandırılmaktadır.
 DENEY ŞARTNAME LİMİTİ

   

Likit limit % ≤ 60

Plastisite İndeksi % ≤ 35

Max. Kuru Bir Ağır. ≥ 1.450 t/m3

PI ≤ ve CBR > 10 olan doğal cüruf ve tüflerde bu şart aranmayacaktır.

  Birikinti konileri, birikinti yelpazeleri, dere
ve sel yatakları ile siltli, kumlu, çakıllı ve
molozlu yığınları içeren alanlar ariyet
malzemesi sahaları olarak kullanılabilirler.

 Yol projelerinde iyi kaliteli ariyet malzemeleri

ile oluşturulan dolgular üzerine gelecek
malzeme (alttemel malzemesi) kalınlığı daha
az olacak ve dolayısı ile yapım maliyetlerine ve
kullanım ömrüne olumlu etkiler yapacaktır.
 2. ALTTEMEL MALZEMELERİ
Yol gövdesi oluşturulurken tabanı
kuvvetlendirmek amacı ile dolgu tabakası
ile temel tabakası arasına serilen genellikle
akarsu yatakları, sel sahaları, birikinti
konileri, alüvyonel teraslar veya taş
ocaklarından temin edilen uygun evsaftaki
malzemeler ALTTEMEL MALZEMESİ olarak
adlandırılır.
 Alttemel Malzemesinin Fiziksel Özellikleri
DENEY ADI ŞARTNAME LİMİTLERİ

2 mm elek zerinde kalan agreganın hava

tesirlerine karşı dayanıklılık (donma) deneyinde 25
MgSO4 ile kayıp, Max %

Aşınma kaybı (Los Angeles) Max % 50

Likit Limit Max. % 25

Metilen Mavisi % 4

Plastisite İndeksi Max. % 6

İri Malzeme İnce malzeme

Kil topağı ve dağılabilen dane oranı, Max %
(4.75 mm elek üstü) (4.75 mm elek altı)
2 2

Organik Madde % 1

Yaş CBR % (Min.) Tip-A 30 Tip – B 50

3. TEMEL ve ASFALT KAPLAMA MALZEMELERİ

Hazırlanan yol tabanı veya Alttemel

Tabakası üzerine tatbik edilecek
malzemeler Temel Malzemesi; çakıl,
kırılmış çakıl, veya kırılmış taştan elde
edilerek asfalt kaplamaların yapımında
kullanılan malzemeler ise Asfalt Kaplama
Malzemeleri olarak adlandırılır.
Bu tip malzemeler genellikle taş
ocaklarından elde edilmekte olup, uygun
nitelikte malzeme bulunması durumunda
kırılmış, çakıl ve kırılmış volkan cürufu
vb. uygun nitelikli malzemeler de
kullanılabilmektedir.
 Kaba Agreganın (2 mm elek üzeri) Fiziksel Özellikleri

DENEY ADI ŞARTNAME LİMİTLERİ

2 mm elek zerinde kalan agreganın hava tesirlerine
karşı dayanıklılık (donma) deneyinde MgSO4 ile kayıp,Max % 20

Aşınma kaybı (Los Angeles) Max % 40

Kil topağı ve dağılabilen dane oranı, Max % (4.75 mm eleküstü) 1.0
Organik Madde % Bulunmayacak
Diğer zararlı maddeler, Max. % 1.0

Temel malzemesinde kullanılacak su yağ, tuz, asit, alkali gibi

endüstri ve bitkisel atıklar içermemelidir.
İnce Agreganın Fiziksel Özellikleri

DENEY ŞARTNAME LİMİTİ

Metilen Mavisi % 3

Likit limit Max. % 25

Plastisite İndeksi Max. % 6

Kil Topağı ve dağılabilen tane oranı (4.75 mm elekaltı)
Max % 1

Organik madde Max % 0.5

Renk skalası 0-1

Diğer zararlı maddeler Max. % 1.0

4. SANAT YAPISI MALZEMELERİ

Köprü, Menfez, Tünel, İstinat Duvarı vb.

yapıların inşasında kullanılan her türlü
agrega ile parça veya blok halindeki kaya
malzemeler Sanat Yapısı Malzemeleri adı
altında tanımlanmaktadır.

Sanat yapısı malzemeleri genellikle

akarsu yatakları, sel sahaları, birikinti
konileri, teraslar veya taş ocaklarından
temin edilmektedir.
Suda çözünen sülfatlar, ufalanan agregalar, opal,
kalsedon ve tridimit gibi çimento ile reaksiyona
girebilen mineraller veya camsı vb. nitelikli
agregalar beton malzemesi olarak
kullanılamazlar. Agregada bulunan aktif silika ile
çimento içindeki alkali oksitler arasında meydana
gelen alkali agrega reaksiyonu betonda çatlak
oluşumuna ve zaman içinde hasarlara neden
olmaktadır.
POTANSİYEL
MALZEME
SAHALARI
 POTANSİYEL MALZEME SAHALARI

1. AKARSU YATAKLARI
Akarsu yatak malzemelerinin en önemli
özelliği, sürekli olarak yıkanma
sonucunda bağlayıcı kilden arınmaları ve
tanelerin yuvarlak, yarı-yuvarlak veya
yassı olmalarıdır. Bu tip malzemelerde
tanelerin köşeli olmaması nedeniyle içsel
sürtünme azalacaktır. Örneğin; temel
malzemesi olarak kullanılmaları
durumunda tabaka stabilitesi önemli
oranda olumsuz etkilenecektir.
  POTANSİYEL MALZEME SAHALARI

 Çapraz tabakalanma gözlenen bir ariyet/tüvenan malzeme sahası

  POTANSİYEL MALZEME SAHALARI

Akarsu yatakları boyunca

devamlı parçalanan veya
sürtünerek aşınma
sonucunda zayıf
unsurlardan ayrışarak
arınan daneler daha
dayanıklı bir yapı
kazanmaktadır.

Kil, Silt ve İnce Kum vb.

partiküller ise
süspansiyon halinde
taşınarak Çakıl veya
Kaba Kum boyutundaki
tanelerden ayrılarak
çökelmektedir.
 POTANSİYEL MALZEME SAHALARI

2. SEL YATAKLARI
Yataklarında mevsimden mevsime ya da
yağışlı zamanlarda su bulunan ve dolayısı ile
sel etkisi altında bulunan yörelerdeki
malzemeler ise uzun mesafeler boyunca
taşınmadığı için genellikle taneler köşelidir.

Bu husus tercih edilen bir özellik olmakla

birlikte iri malzeme miktarındaki fazlalık ve
sel oluşumu sürecini takiben çökelen
süspansiyon halindeki kil ve silt gibi
malzemelerin miktar olarak fazlalığı ise
önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır.
  POTANSİYEL MALZEME SAHALARI

Sel suları
yoğunluğunun yüksek
olması nedeniyle
oldukça büyük blokları
kilometrelerce uzağa
taşıyabilirler.

Yüksek viskosite ve
karmaşık yapı
nedeniyle sel çökelleri
düzensiz bir görünüm
arz ederler.
  POTANSİYEL MALZEME SAHALARI

3. BİRİKİNTİ KONİLERİ
Dik yamaçlardan inen
sellerin veya akarsuların
ova veya geniş vadi tabanı
kenarlarına biriktirdiği
malzeme depoları Birikinti
Konileri olarak adlandırılır.

Bu tip malzemeler genel

olarak kısa taşıma
mesafesi nedeni az
miktarda ince taneli bir
matriks içine yerleşmiş
köşeli parçalar içerir.
 POTANSİYEL MALZEME SAHALARI

4. TERASLAR
Akarsuların göllerin ve hatta eski iç
denizlerin eski yataklarında veya kıyı
boylarında biriktirdiği malzemelerdir.
En önemli özellikleri; yuvarlak, veya yarı
yuvarlak bir yapı arz etmelerine karşın,
jeolojik süreç içinde gelişen konsolidasyon
sonucunda kısmen veya tamamen çimentolu
bir yapı kazanmaları (kısmen zorlaşan
sökülme, yükselen kazı klası) veya yerinde
ayrışma (fiziksel/kimyasal) sonucunda
kısmen killeşebilmeleridir.
 POTANSİYEL MALZEME SAHALARI
 POTANSİYEL MALZEME SAHALARI
 POTANSİYEL MALZEME SAHALARI

5. PLAJ MALZEMELERİ
Sahil şeritlerindeki doğal plaj malzemeleri
fiziksel ve kimyasal özelliklerinin uygun
olması ve doğal yapının bozulmaması şartı
ile malzeme kaynağı olarak kullanılabilirler.
 POTANSİYEL MALZEME SAHALARI

5. PLAJ MALZEMELERİ

Deniz kumu agrega olarak değerli bir

malzeme olmakla beraber bulaşık
bulunduğu çözelti ve tuzlar dolayısıyla
yapılarda oldukları gibi kullanılması
doğru değildir.
 POTANSİYEL MALZEME SAHALARI

6. VOLKAN CÜRUFU
Eski volkan sahaları ve yakın çevresinde,
volkanik fragmanlar (bombalar) ve küllerin
konsolidasyon sonucu katılaşması sonucu
oluşan sahalar malzeme kaynağı olarak
kullanılabilir.
Bu malzemelerin en
önemli özelliği genellikle
non-plastik
davranmalarına karşın
poroz yapıları nedeni ile
oldukça düşük
yoğunluklara sahip
olmalarıdır.
 POTANSİYEL MALZEME SAHALARI

Bazaltik litolojideki bir Taşocağında

Bazalt, Tüf, Volkanik Cüruf ilişkileri
 POTANSİYEL MALZEME SAHALARI

Volkanik kayaçlardaki farklılaşmaya bir örnek

(Aglomera, Tüf , Bazalt ve Andezit Karmaşığı)
 POTANSİYEL MALZEME SAHALARI

7. TAŞ OCAKLARI

Tortul, Magmatik ve Kısmen Metamorfik

Kayaçların masif ve sürekli yığınlar halinde
bulunduğu lokasyonlarda ilgili şartname
kriterlerine uygunluğunun sağlanması şartı ile
kırmataş üretim tesislerinin çalıştırılması
mümkündür.
Bugün için karayollarında kullanılan taş cinsleri
içinde en yaygın olarak tercih edileni Kireçtaşı,
ve Bazalt litolojisindeki kayaçlardır.
 POTANSİYEL MALZEME SAHALARI

Taş ocaklarının kum-çakıl ocaklarına

göre bir çok avantajı bulunmaktadır:
1. Malzemenin tamamının veya kontrol
edilebilir nitelikteki bir kesiminin
homojen olması,
2. Üretimin kırılarak yapılması nedeniyle
köşeli ve agregalar üretilebilmesi,
3. Kalite kontrol sistemlerinin doğru
çalıştırılması şartı ile malzeme
kalitesinde sürekliliğin sağlanabilmesi,
4. Tüvenan ocak sahalarının aksine
genellikle daha dar alanlarda daha
yüksek rezerve sahip olmaları.
  POTANSİYEL MALZEME SAHALARI

Yine de Taşocaklarında
rezervin hesaplanması,
işletmenin nerede ve ne
şekilde başlayacağı,
kontrol dışı kesimler
(killi, ayrışmış kesimler,
vb.) gibi hususların
belirlenmesinde
yaşanan güçlükler ve
ilgili işletme ve çevre
mevzuatlarına uyumda
karşılaşılan aksaklıklar
nedeni ile zaman zaman
ocak sahalarının elden
çıkarılmasına kadar
varan problemler ile
karşılaşılmaktadır.
Kireçtaşı litolojisindeki bir ocak sahasında
çatlaklar arasında gelişmiş killi seviyeler
Kireçtaşı litolojisindeki kırıklı parçalı ve yer yer
breşik özellikteki bir ocak sahası
Açık işletme yapılan bir ocak aynasının genel
görünümü
 TABAN TOPRAĞINDAN
OCAKLARDAN VE
AGREGA KARIŞIMLARINDAN
NUMUNE ALMA
YÖNTEMLERİ
 NUMUNE ALMA YÖNTEMLERİ
Günümüzde inşaat maliyetleri dolayısı ile yol
yapım maliyetleri oldukça yüksek rakamlara
ulaşmakta, bu da malzeme ve imalat
kontrolünü önemli bir hale getirmekte ve
ilgili şartname ve standartlara uygun imalat
yapılıp yapılmadığının belirlenmesi ve tespit
edilen hataların düzeltilmesi açısından
KALİTE KONTROLÜ giderek daha da fazla
önem kazanmaktadır.
 NUMUNE ALMA YÖNTEMLERİ

Kalite kontrolünün güvenilir

sonuçlara ulaşması önce doğru
yöntemler kullanarak numune
alımından daha sonra ise ilgili
niteliksel laboratuar çalışmalarının
hatasız yapılmasından geçmektedir.
 NUMUNE ALMA YÖNTEMLERİ
Kalite kontrolünde aşağıdaki
soruların cevapları iyi bilinmelidir.

NUMUNE NASIL ALINACAK?

Numune ne kadar alınacak?
Numune ne sıklıkta alınacak?
Hangi deneyler uygulanacak?
Deneyler nasıl yapılacak?
Sonuçlar nasıl rapor edilecek?
 NUMUNE ALMA YÖNTEMLERİ

Numune alımında başlıca iki yöntem

uygulanmaktadır:

Numuneyi alan kişinin tecrübesine bağlı

olarak malzemenin ortalama özelliklerini
yansıttığı kesimlerden temsili numune alımı,

Üretim periyodunun hangi noktalarında veya

hangi mesafelerde alınacağı istatistik
yöntemler kullanılarak önceden belirlenen
rastgele numune alımı.
 NUMUNE ALMA YÖNTEMLERİ

Günümüzde inşaat işlerinde

karşılaşılan yapım maliyetleri oldukça
yüksek rakamlara ulaşmakta ve söz
konusu maliyetlerin
minimizasyonu/optimizasyonu için kalite
kontrol çalışmalarının önemi giderek daha
da artmaktadır.
Kalite kontrolünün güvenilir sonuçlara
ulaşması ise, önce doğru yöntemler
kullanılarak numune alımından daha sonra
ise ilgili deneylerin hatasız yapımından
geçmektedir.
 TABAN TOPRAĞINDAN NUMUNE ALIMI

 Taban toprağından iki türlü numune

alınabilir.
- Örselenmiş numune alma yöntemleri:
Zeminin tabii haldeki yapısı değiştirilerek
alınan numunelerdir.
- Örselenmemiş numune alma
yöntemleri:
Taban toprağının doğal haldeki CBR değerinin
saptanması gerektiği durumlarda
örselenmemiş numune alınır.
Bu metot ince daneli zeminler için uygundur.
 ARİYET VE KUM-ÇAKIL OCAKLARINDA NUMUNE ALIMI

Ariyet ve Kum Çakıl ocağı gibi malzeme

kaynaklarında numune alınmadan önce bir
çukur açılarak malzeme kesiti görülmelidir.
  ARİYET VE KUM-ÇAKIL OCAKLARINDA NUMUNE ALIMI

Açık yarma ve ocak aynalarında laboratuar çalışmaları için

örnek alınırken nebati örtü ve yüzeydeki ayrışmış ve yıkıntılar
nedeniyle birikmiş malzemenin alınan örneğe karışması
engellenmelidir.
 ARİYET VE KUM-ÇAKIL OCAKLARINDA NUMUNE ALIMI
  ARİYET VE KUM-ÇAKIL OCAKLARINDA NUMUNE ALIMI

Aynada birden fazla tabaka görülüyorsa aynı

işlemler tekrarlanarak her tabakadan ayrı ayrı
numune alınmalıdır. İkinci tabakadan alınacak
numuneye birinci tabakadan malzemenin
karıştırılmamasına dikkat edilmelidir.
 TAŞ OCAKLARINDA NUMUNE ALIMI

Taş ocağının genel yapısı dikkate alınarak

hava ile temas etmemiş kesimlerden
numuneler alınmalıdır.
  AGREGA DEPOLARINDAN NUMUNE ALIMI

Temsili numunelerin alındığı agrega depoları

numune alımında problem yaşanmaması için
usulüne uygun olarak segregasyon olmayacak
şekilde oluşturulmalıdır.
Depolamada segregasyonu en aza indirmek için
depolama tekniğine dikkat edilmelidir.
  AGREGA DEPOLARINDAN NUMUNE ALIMI

Üretilen değişik boyutlardaki agreganın belirli bir

plan dahilinde ayrı ayrı gruplanarak depolanması
gerek söz konusu agrega kullanılarak yapılacak
imalatlar gerekse malzeme için yapılacak
örneklemeler açısından büyük önem taşımaktadır.
 AGREGA DEPOLARINDAN NUMUNE ALIMI
 AGREGA DEPOLARINDAN NUMUNE ALIMI
  AGREGA DEPOLARINDAN NUMUNE ALIMI

Numunenin bütün malzemeyi temsil edebilmesi

açısından kaba agrega ihzaratlarında etek, orta
ve üst kesimlerden olmak üzere üç çukur açılmalı
ve numuneler bu çukurlardan alınmalıdır.
  AGREGA DEPOLARINDAN NUMUNE ALIMI

Örnek

Numunenin temizliği ve ayrık (segrege) malzeme

alınmasını önlemek açısından yüzeydeki malzeme
kaldırılarak, temsili örneğin yığının içinden
alınması sağlanmalıdır.
  AGREGA DEPOLARINDAN NUMUNE ALIMI

Numune alımına etekten başlamakta fayda

vardır. Çukur açılırken ve numune alımı
sırasında malzemenin karışmasını
engellemek için ahşap, plastik veya metal
levhalar kullanılmalı; alınan numuneler
birleştirilerek deney için gerekli miktar böl-
geçler ile elde edilmelidir.

İnce agrega sahalarında da benzer yöntemin

kullanılması mümkündür.
  AGREGA DEPOLARINDAN NUMUNE ALIMI

İnce agrega sahalarında, bazı durumlarda

malzemenin rutubeti nedeni ile akma veya çökme
olmayacağından levha kullanılması
gerekmeyebilir. Bu tür malzemelerden numune
almanın bir yolu da boru şeklindeki numune
tüplerinin ihzaratın alt, orta ve üst kısımlarına
yerleştirilmesi ve geri çıkarılarak tüplerdeki
numunenin birleştirilmesidir.
  YOLDAN NUMUNE ALIMI

 Yola serilmiş malzemeden numune almak

için 1m2 lik alan açılır. İstenilen derinliğe
kadar inilerek numune alınır.
Bu yöntemle yolun bozulması sözkonusu
olduğundan bunu önlemek için yolun şevinde
segregasyona uğramış malzeme sıyrılıp, çukur
açılarak istenilen tabakadan numune alınabilir.
  FİGÜRE MALZEMEDEN NUMUNE ALIMI

Herhangi bir amaçla kullanım yerinde figüre

edilmiş malzemelerden numune alırken trapez
kesitli figürenin üst kısmındaki yüzey bozuklukları
giderilerek numuneler alınır ve karıştırılır. Numune
çukurlarına yanlardan malzeme akışı olmayacak
şekilde ve figüre malzemenin boyuna bağlı olarak
gerekli, sayıda numune alınmalıdır.
  FİGÜRE MALZEMEDEN NUMUNE ALIMI

Bazı durumlarda greyder bıçağı ile oluşturulan

figüreden numune almak gerekebilir. Bu durumda
öncelikle ~30 cm genişliğinde düz bir yüzey oluşacak
şekilde greyder figüresinin üzerindeki malzeme atılır.
Elde edilen düzgün yüzeyden numuneler alınır ve
karıştırılır. Çukurlardan alınacak numunelere
malzeme akışı engellenmelidir.
 FİGÜRE MALZEMEDEN NUMUNE ALIMI
 FİGÜRE MALZEMEDEN NUMUNE ALIMI
  İŞ MAKİNELERİ İLE VE
NAKLİYE ARAÇLARINDAN NUMUNE ALIMI
  İŞ MAKİNELERİ İLE VE
NAKLİYE ARAÇLARINDAN NUMUNE ALIMI
  KONVEYÖR BANTLARINDAN NUMUNE ALIMI

Hareket halindeki bir banttan numune almak

mümkün olmakla birlikte oldukça zordur. Bu
nedenle bant durdurularak ihtiyaç duyulan
genişlik elde edilecek şekilde bant üzerine iki
ayırıcı levha yerleştirilerek levhalar arasında
kalan numune alınır. Burada dikkat edilmesi
gereken husus bant üzerindeki malzemenin
tamamının numune torbasına konmasıdır.
 KONVEYÖR BANTLARINDAN NUMUNE ALIMI
  KONVEYÖR BANTLARINDAN NUMUNE ALIMI
Hareket halindeki konveyor bantlarında sisteme
malzemenin akış yönünün dikine entegre edilecek
manuel/otomatik ekipmanlar kullanılarak numune
almak da mümkün olmakla birlikte tüm malzemeyi
temsil eder nitelikte numune alınmasını sağlayacak bu
tip ekipmanlar önemli ekstra maliyet artışları
getirmektedir.
 KONVEYÖR BANTLARINDAN NUMUNE ALIMI

Konveyör örneklerinin aynadaki son

durumun temsili açısından, sistem en az
yaklaşık 10-15 dakika çalıştıktan sonra
alınması, kırıcıya beslenen en son
malzemenin örneklenmesi açısından önem
arz etmektedir. Ancak bu sürenin sistemden
sisteme değişeceği hususu göz ardı
edilmemelidir.
OTOMATİK NUMUNE ALICI
OTOMATİK NUMUNE ALICI
  TAZE BİTÜMLÜ KARIŞIMDAN NUMUNE ALIMI

Sıkıştırılmamış bitümlü
sıcak karışımlardan serim
yapıldıktan sonra numune
alınabilir.
30-60 cm kenarlı kare
şeklindeki bir alanda en az
tabaka kalınlığı kadar bir
derinlikten numune
alındıktan sonra alt tabaka
üzerinde üst tabakaya ait
malzeme bırakılmamalı ve
alt tabaka
örselenmemelidir. Bu
amaçla serimden önce
numune alınacak yere bir
levha yerleştirilebilir.
 Gerekli Malzeme Miktarı
Poz No Deney Adı/ Parametre Metod No Boyut Aralığı(mm)
(kg)

TOPRAK VE TOPRAK-AGREGA KARIŞIMLARI SINIFLANDIRMA DENEYLERİ

Dane Boyutu Dağılımının Tayini
AASHTO T-27
Ü.1.1 İri daneli temiz malzemeler 75 mm altı Min. 30
TS 1900-1
AASHTO T-27,T-11
Ü.1.2 İnce daneli malzemeler 4.75 mm altı Min. 5
TS 1900-1
İri daneli karışık malzemeler
AASHTO T-27,T-11
Ü.1.3 Kuru metot 75 mm altı Min. 30
TS 1900-1
AASHTO T-27,T-11
Ü.1.4 Yaş metot 75 mm altı Min. 30
TS 1900-1
Atterberg Limitlerinin Tayini
AASHTO T-89
Ü.1.6 Likit Limit (LL) 4.75 mm altı Min. 2
TS 1900-1
AASHTO T-90
Plastik Limit (PL) ve Plastisite İndeksi (PI) 4.75 mm altı Min. 2
TS 1900-1
TOPRAK VE TOPRAK-AGREGA KARIŞIMLARININ KURU BİRİM HACİM AĞIRLIK-SU İÇERİĞİ BAĞINTISININ TAYİNİ *

Ü.1.8 Su ve Basınç Altında Dağılabilen Malzemelerin (kiltaşı, kumtaşı,marn...vb.) Deneye Hazırlanması ( 20 Kg için)

Standart Proktor
AASHTO T-99
Ü.1.9 İnce daneli topraklarda 4.75 mm altı Min. 30
TS 1900-1
AASHTO T-99
Ü.1.11 İri daneli toprak-agrega karışımlarında 75 mm altı Min. 50
TS 1900-1
Modifiye Proktor
AASHTO T-180
Ü.1.12 İnce daneli topraklarda 4.75 mm altı Min. 30
TS 1900-1
AASHTO T-180
Ü.1.14 İri daneli toprak-agrega karışımlarında 75 mm altı Min. 50
TS 1900-1
Ü.1.15 Titreşimli Tokmak TS 1900-1 37.5 mm altı Min. 50
KALİFORNİYA TAŞIMA ORANI TAYİNİ (CBR) **
AASHTO T-193
Ü.1.19 Kuru CBR 75 mm altı Min. 120
TS 1900-1
AASHTO T-193
Ü.1.20 Yaş CBR (şişme %`si dahil) 75 mm altı Min. 120
TS 1900-1

AGREGA DENEYLERİ

Ü.1.22 Yassılık İndeksi *** BS 812 63 mm altı Min. 70

YERİNDE SIKIŞMA KONTROL DENEYLERİ (Yerinde kuru birim hacim ağırlık ve su içeriği tayini)

İri Daneli Malzemelerde AASHTO T-181-60

Ü.1.25
(Kasnak veya Kum Konisi Metodu ile) ASTM D 1556
İnce Daneli Malzemelerde AASHTO T-147-54
Ü.1.26
(Tepsi veya Kum Konisi Metodu ile) ASTM D 1556
Nükleer Metod ile
ASTM D 2922
Ü.1.27 Hava aralıklı geri saçılma metodu ile (Bir deney yeri için)
ASTM D 3017
TEMEL TABAKASI DİZAYNLARI (Ü.1,M.1.20,M.1.23, M.1.24 deneyleri yapılmış malzeme ile)

Granüler Temel ve Plent-Miks Temel Tamamı kırılmış malzeme ile GT 50 mm altı

Ü.1.33 Her gruptan min. 75 kg
(Ü.1.4,6,13,15,20,22 dahil) PMT 37.5 mm altı
 NUMUNELERİN TORBALANMASI VE
ETİKETLENMESİ

Araziden alınmış numuneler uygun

nitelikteki torbalara konulmalıdır.
Doğal Su İçeriğinin belirleneceği
durumlarda numune madeni veya
cam kavanozlara konularak ağızları
parafinlenmelidir.
Etiketleme yapılarak malzeme
laboratuvara gönderilmelidir.
ÖRNEKLEME
SÜRECİNDE
GENEL
PRENSİPLER
BATCH (üretim hattı)
“Batch” belirli bir homojeniteyi sağlamak üzere
özelleştirilebilir bir üretim hattı ya da sistemi olarak
tanımlanabilir.

Bir üretim hattının homojenitesi ise üretim sürecinde

herhangi bir etken faktörün (tolere edilebilir etkenlerden
kaynaklananlar dışında) değişmemesi yolu ile sağlanabilir.

Bu anlamda büyük üretim hatlarında etken faktörlerden

kaynaklanan risklerde önemli miktarda artışla
karşılaşılabilecektir.

Bu durumun tersine küçük üretim hatlarında ise kalite

kontrolü açısından maliyetler artacaktır. Ancak her iki
durumda da örnekleme aralığı ve zamanlaması üretim
hattından bağımsız olarak değerlendirilmelidir.
Örnekleme planı
Kalite kontrolünün yapılması için üretim hattın
yapılacak her türlü örneklem çalışması ile ilgili
tüm faaliyetler olarak tanımlanabilir.
Örnekleme Planı
Örnekleme sürecinde karşılaşılan hatalar genel
olarak aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

 KONTROLSÜZ HATALAR
 SİSTEMATİK HATALAR
 BÜTÜNLEŞTİRME HATALARI
KONTROLSÜZ HATALAR
Alınan yığın örneklerin deney örneklerine
dönüştürülmek amacı ile bölümlendirilmesi
sürecinde karşılaşılan hatalardır.

Örnek:
Granülometrik
değerlendirme
amacı ile alınan
bir numunede
deneysel sonuçlar
blok malzemenin
ne tarafta
kalacağına bağlı
olarak
farklılaşacaktır.
SİSTEMATİK HATALAR
Örnekleme sürecinde gerek örnekleme tekniğinden
gerekse örnekleme için kullanılan araç ve gereçten
kaynaklanan hatalar olarak tanımlanabilir.

Örnek: Numune kabındaki malzeme ince agregayı

(banttaki örneği) temsil etmemektedir.
 BÜTÜNLEŞTİRME HATALARI
Yığın örneği hazırlanırken alınan örneklerin
malzemenin depolama ve üretim sürecindeki
dağılımının dikkate alınmaması sonucunda oluşan
hatalardır.

Örnek: Değişik zamanlarda üretilmiş/depolanmış

malzemelerin tamamını temsil edecek nitelikte malzeme
alınmaması durumunda deney örnekleri ana yığını temsil
etmeyecektir.
 KONVEYÖR BANTLARINDAN NUMUNE ALIMI

II

I. Kısa kesit Daha az kontrolsüz hata

II. Uzun kesit Dikkate değer ölçüde kontrolsüz hata

 PRATİKTE KARŞILAŞILAN SORUNLAR
Maliyet artışları nedeniyle otomatik örnek alma
ekipmanlarının aktif olarak çalıştığı ocak sahaları pek
fazla değildir.

Örnek alma amacı ile taşıyıcı bantların durdurulması

sürekli ve dinamik bir süreci kesintiye uğratacağından
heterojen ürünler elde edilmesine neden olabilecektir.
Bu nedenle en rasyonel yaklaşım yükleme işlemini
takiben taşıyıcı araçlardan veya depo sahalarından
örnek temini yoluna gidilmesidir.

Her iki durumda da örneğin temsil yeteneği büyük

önem kazanmaktadır. Örneklerin alındığı lokasyonda
yüzey altındaki malzemeye her zaman ulaşılamadığı da
dikkate alınarak geniş bir alanda örnekleme
yapılmalıdır.
 PRATİKTE KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Hazırlanan yığın örneklerinin incelenen ürün ile

ilgili üretim hattını/hatlarını temsil edecek nitelikte
ve sayıda lokasyondan temin edilmesi büyük önem
arz etmektedir.

Her durumda örnek almadan önce depoda, bantta

ve ocak aynasındaki işlenen malzemenin genel
durumu incelenerek malzemedeki değişimler ve
bu değişimlerin bir bütün olarak üretime nasıl etki
yaptığı mutlak surette değerlendirilmelidir.
 KALİTE KONTROL DENEYLERİ
DENEYİN ADI ALTTEMEL GT PMT ÇBGT

Kaba Agrega Her 500 m³' e 1 deney

Elek Analizi Her 2000 m³' e 1 deney Her 1000 m³' e 1 deney Her 1000 tana 1 deney
İnce Agrega Her 300 m³' e 1 deney

Karışım Her 1000 tona 1 deney

Likit Limit ve Plastik Limit
Los Angeles Aşınma Kaybı
Na 2SO4 Don Deneyi
Her 2000 m³' e 1 deney
Her malzeme veya gradasyon
değişikliğinde ve ayrıca 6 ayda
bir deney
Her malzeme veya gradasyon
değişikliğinde ve ayrıca 6 ayda
bir deney
Her 1000 m³' e 1 deney
Her malzeme veya gradasyon
değişikliğinde ve ayrıca 6 ayda
bir deney
Her malzeme veya gradasyon
değişikliğinde ve ayrıca 6 ayda
bir deney
Her 1000 tona 1 deney Her 1000 tona 1 deney
Her malzeme veya gradasyon
değişikliğinde ve ayrıca 6 ayda bir
deney Her 10.000 m³' e 1 deney
Her malzeme veya gradasyon
değişikliğinde ve ayrıca 6 ayda bir
deney Her 10.000 m³' e 1 deney

Su İçeriği Her 2000 m³' e 1 deney
Her malzeme veya gradasyon
değişikliğinde ve ayrıca ayda
Su İçeriği-Kuru Birim Ağ.İlişkisi bir deney
Her malzeme veya gradasyon
değişikliğinde ve ayrıca ayda
Yaş CBR bir deney
Her 1000 m³' e 1 deney Her 1000 tona 1 deney −
Her malzeme veya gradasyon
değişikliğinde ve ayrıca ayda bir Karışım dizaynında ve her ay bir
deney deney Her 20.000 tona 1 deney
Her malzeme veya gradasyon
değişikliğinde ve ayrıca ayda bir Karışım dizaynında ve her ay bir
deney deney -

Serbest Basınç Dayanımı ( 7 gün ) − − − Her 1000 m 2'ye 5 deney

Kum Konisi Metodu Her 1000 m 2.' de 1 deney Her 1000 m 2.' de 1 deney Her 1000 m 2.' de 1 deney Her 100 m.' de 1 deney
Sıkışma %' si
Tayini Kasnak Metodu Her 1000 m 2.' de 1 deney Her 1000 m 2.' de 1 deney Her 1000 m 2.' de 1 deney Her 100 m.' de 1 deney

Nükleer Metod Her 250 m 2.' de 1 deney Her 250 m 2.' de 1 deney Her 250 m 2.' de 1 deney Her 25 m.' de 1 deney
Her malzeme veya gradasyon
değişikliğinde ve ayrıca ayda bir Karışım dizaynında ve her ay bir
Yassılık İndeksi − deney deney -
Her malzeme veya gradasyon
değişikliğinde ve ayrıca ayda bir Karışım dizaynında ve her ay bir
Kırılmışlık Yüzdesi − deney deney -
 SONUÇ

 Kontrolsüz/rastgele hataların
minimize edilmesi yolu ile DOĞRU,
sistematik hataların minimize
edilmesi/ortadan kaldırılması yolu
ile ise yığını temsil eden GERÇEK
numuneyi almak mümkün
olacaktır.
 KAYNAKLAR
1. THE AGGREGATE HANDBOOK, National Stone Association, Washington
D.C.,By Richar D. Barkdale.1991.
 
2. SME MINING ENGINEERING HANDBOOK, AIME and U.S Breau of Mines,
By Artur B.Cumming New York, 1973.
 
1. SURFACE MINING, AIME, By G.B.Clark, H.L.Hartman and A.Soderberg,
New York, 1972.

2. INVESTIGATION AND DEVELOPMENT OF MATERIAL RESOURCES,

Transportation Research Board National Academy of Science,
Washinton, D.C. 1979.
 
2. AGGREGATES - Geology, Prospection, Environment, Testing,
Specifications, Extraction, Processing Plant, Equipments, Quality
Control, BALKEMA, 2000

3. AASHTO Materials Part 1-2,1998.