13961104

‫حقوق تجارت در ایران‬
‫تهیه و تنظیم‪:‬‬
‫علی نصیری اـقدم‬
‫عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه عالمه طباطبائی‬
‫(ره)‬
‫تـجاـرـت‬ ‫مـقـدـمـهـ حـقـوـقـ‬
‫حقوق تجارت (‪)1‬‬
‫منبع‪:‬‬
‫دکتر کورش کاویانی‬
‫مقدمه حقوق تجارت‬
‫دانشیار دانشگاه عالمه طباطبایی (ره)‬
‫حقوق تجارت (‪)1‬‬
‫تألیف دکتر کورش کاویانی‬
‫بنیاد حقوقی میزان‬ ‫دانشیار دانشگاه عالمه‬

‫طباطبائی (ره)‬
‫‪1394‬‬
‫‪January 24, 2018‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪2‬‬
‫مقدمه حقوق تجارت‬
‫• فصل اول‪ :‬کلیات‬
‫• فصل دوم‪ :‬آغاز تجارت‬
‫• فصل سوم‪ :‬متن تجارت‬
‫• فصل چهارم‪ :‬پایان تجارت‬
‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪3‬‬

‫فصل اول‪ :‬کلیات‬
‫• مبحث اول‪ :‬مقدمه حقوق تجارت‬
‫• مبحث دوم‪ :‬تعریف حقوق تجارت‬
‫• مبحث سوم‪ :‬منابع حقوق تجارت‬
‫• مبحث چهارم‪ :‬تقسیمات حقوق تجارت‬

‫‪ .2‬تعریف حقوق تجارت‬

‫تعریف حقوق تجارت‬
‫• مقدمه‪ :‬فراوانی در برابر ک‪1‬میابی‬
‫• کمیابی منشأ رقابت برای دستیابی به منابع کمیاب است‪.‬‬
‫• افزایش جمعیت رقابت بر روی منابع کمیاب را تشدید می کند‪.‬‬
‫• افراد برای حفاظ<ت از مایمل<ک و حاص<ل دس<ترنج خود گاهی رو‬
‫ب<ه جن<گ آورده ان<د و گاه<ی جنگیدن را پرهزین<ه یافت<ه اند و روی‬
‫مجموع<ه ای از قواع<د برای حمای<ت از حقوق خود ب<ه توافق‬
‫رسیده اند‪ :‬حقوق مالکیت خصوصی‬
‫• گاه<ی ه<م مالکی<ت اشتراک<ی را ب<ه مالکی<ت خص<وصی ترجیح داده‬
‫اند‪.‬‬

‫• مقدمه‪ :‬نتایج مالکیت خصوصی‬
‫• ب<ا ب<ه رس<میت شناخت<ن مالکی<ت افراد بر منابع و‬
‫محصوالت‪« ،‬مبادله» امکان پذیر شد‪.‬‬
‫• ب<ا امکان پذی<ر شدن مبادالت و کاه<ش هزینه‬
‫تجارت‪ ،‬بازاره<ا توس<عه یاف<ت و آ<ن طور که آدام‬
‫اس<میت توضی<ح م<ی ده<د ب<ا توس<عه بازار زمینه‬
‫تقس<یم کار و تخص<صی شدن امور فراه<م می‬
‫شود‪ :‬توسعه مشاغل مختلف‬
‫• مقدمه‪ :‬متنوع شدن قالب های مالکیت‬
‫• ب<ه تدری<ج قال<ب های جدیدی برای اکتساب حقوق‬
‫مالکی<<<ت شک<<<ل گرفت‪« :‬بنگاه‪-‬واحدهای‬
‫کارفرمایی»‪« ،‬کارگر‪-‬کارکن»‪« ،‬خویش فرمایی»‬
‫• میزان خطرپذیری در انتخاب ای<<ن قالب های‬
‫اکتساب حقوق مالکیت مهم است‪.‬‬

‫• مقدمه‪ :‬ظهور کارفرمایان بزرگ‬
‫• می<ل ب<ه س<ود بیشت<ر و دس<تیابی ب<ه بازارهای بزرگت<ر منج<ر به‬
‫آ<ن ش<د ک<ه ریس<کهای بزرگتری پذیرفته شود و اندازه بنگاه‬
‫ه<ا بزرگت<ر شود‪ :‬نوعا ً در ای<ن قال<ب ه<ا بی<ن مالکیت و‬
‫مدیریت جدایی افتاد‪.‬‬
‫• تبعات حقوق<ی ای<ن تحوالت‪« :‬تفکی<ک شخص<یت حقوقی از‬
‫حقیق<ی»‪« ،‬حقوق مترت<ب بر رواب<ط بین تجار بزرگ»‪،‬‬
‫«حقوق عموم<ی تجارت»‪« ،‬اهمی<ت یافت<ن اهلی<ت و وضعیت‬
‫تجار»‪« ،‬حقوق مصرف کنندگان»‪ ،‬و «حقوق نیروی کار»‪.‬‬
‫تعاریف‬
‫حقوق تجارت‬
‫حقوق‬
‫عمومی تجار‬
‫حقوق تجار‬ ‫حقوق‬

‫(اهلیت و وضعیت)‬ ‫معامالت‬
‫حقوق معامالت‬ ‫حقوق معامالت‬

‫تجارتی‬ ‫بین تجار‬
‫حقوق‬
‫‪5/18/20‬‬
‫معامالت تجار‬ ‫‪10‬‬
‫• حقوق تجارت به معنی حقوق معامالت‬
‫• ای<ن تعری<ف ناظ<ر بر حقوق مربوط ب<ه هر نوع‬
‫معامله است‬
‫• تمرکز بر ویژگی های مشترک معامله است‬
‫• وجوه افتراق معامالت‪ ،‬از جمل<ه معامالت کوچک و‬
‫بزرگ‪ ،‬معامالت آن<ی و مدت دار و نظای<ر آن‬
‫مطمح نظر قرار نمی گیرد<‪.‬‬
‫• حقوق تجارت ب‪1‬ه معنی حقوق معامالت‬
‫بین تجار‬
‫• ای<ن تعری<ف ناظ<ر بر حقوق معامالت<ی اس<ت که‬
‫میان تجار انجام می شود‪.‬‬
‫• نوعا ً معامالت بزرگ مورد توجه است<‪.‬‬

‫• حقوق تجارت ب‪1‬ه معنی حقوق معامالت‬
‫تجار‬
‫• این تعریف وسیعتر از تعریف قبل است‬
‫• ه<م معامالت بی<ن تجار مورد نظ<ر اس<ت‪ ،‬هم‬
‫معامالت بی<ن تجار و دیگران (مثال ً مصرف کنندگان‬
‫یا عوامل تولید)‬

‫• حقوق تجارت به معنی حقوق معامالت تجارتی‬
‫حقوق معامالتی است که تجارتی باشند‪.‬‬
‫ِ‬ ‫• این تعریف ناظر بر‬
‫• سؤال‪ :‬کدام معامالت تجارتی هستند؟‬
‫ل< تجارت‪ ،‬نم<ی توان معامالت را به‬ ‫• نکت<ه‪ :‬بدون توج<ه ب<ه فاع ِ‬
‫تجارتی و غیر تجارتی تفکیک نمود‪.‬‬
‫• در قانون تجارت نی<ز ص<رفا ً مص<ادیق معامالت تجارت<ی ارائه‬
‫شده و تعریف<ی برای آ<ن ارائ<ه نشده اس<ت‪ .‬قواع<د خاص<ی هم‬
‫برای معامالت تجارتی ارائه نشده است‪.‬‬

‫• حقوق تجارت ب‪1‬ه معن‪1‬ی حقوق تاج‪1‬ر (اهلیت و‬
‫وضعیت تاجر)‬
‫حقوق< اشخاص اهلی<ت و وضعی<ت ایشان (یعنی‬ ‫ِ‬ ‫• در‬
‫مس<ائلی چون تول<د‪ ،‬مرگ‪ ،‬تابعی<ت‪ ،‬اقامتگاه‪ ،‬اهلی<ت تمتع‬
‫و اهلیت استیفا) مورد بحث قرار می گیرد‪.‬‬
‫• ب<ه همی<ن قیاس‪ ،‬در بح<ث از حقوق تجار موضوعاتی چون‬
‫شخص<یت حقیق<ی ی<ا حقوق<ی ایشان‪ ،‬تول<د‪ ،‬اهلیت و مرگ‬
‫اشخاص حقوق<ی‪ ،‬و همچنی<ن نام‪ ،‬اقامتگاه و ورشکستگی‬
‫تجار بحث می شود‪.‬‬
‫• حقوق تجارت ب‪1‬ه معن‪1‬ی حقوق عمومی‬
‫تجار‬
‫حقوق< عموم<ی در خص<وص حقوق و تکالیف‬ ‫ِ‬ ‫• در‬
‫متقابل دولت و تاجر بحث می شود‬
‫• در ای<ن چارچوب‪ ،‬موضوعات<ی چون حقوق گمرکی‪،‬‬
‫حقوق مالیات<ی‪ ،‬بیم<ه های اجتماع<ی‪ ،‬مجوز فعالیت‬
‫اقتصادی و نظایر آن مورد بحث قرار می گیرد‪.‬‬

‫• تعریف منتخب‬
‫• حقوق تجار و معامالت بین تجار‬
‫• مطاب<ق ای<ن تعری<ف‪ ،‬حق<وق تجارت به موضوع عام‬
‫معامالت‪ ،‬معامله تاجر با غیر تاجر نمی پردازد‪.‬‬
‫• حقوق معامالت تجارت<ی ه<م مس<تقل از شخص<یت تاجر‬
‫موضوعیت ندارد‪.‬‬
‫• حقوق تجارت شاخ<ه ای از حقوق خص<وصی اس<ت و به‬
‫رابطه تاجر و دولت نمی پردازد‪.‬‬
‫‪ .3‬منابع حقوق تجارت‬

‫منابع حقوق تجارت‬
‫• مقدمه‬
‫‪ ‬بح<ث از مناب<ع حقوق ی<ک بح<ث اثبات<ی اس<ت ن<ه ی<ک بحث‬
‫هنجاری‪ :‬حقوق تجارت در وض<ع کنون<ی آ<ن چیست (در‬
‫مقابله آنچه باید باشد یا مطلوب است که باشد)‬
‫‪ ‬در نظام حقوق نوشته منبع اصلی حقوق‪ ،‬قانون است‪.‬‬
‫‪ ‬دلی<ل اس<تفاده از لف<ظ مناب<ع‪ ،‬ب<ه جای منب<ع‪ ،‬اشاره به‬
‫مواردی اس<ت ک<ه در طول قانون قرار دارن<د‪ ،‬نه در‬
‫عرض آن‪.‬‬

‫• قانون در حقوق تجارت‬
‫‪ ‬در تجارت اصل بر آزادی قرارداد است‪.‬‬
‫‪ ‬مقن<ن ب<ه دو شک<ل قاعده گذاری م<ی کن<د‪ :‬قوانین آمره ‪/‬‬
‫قوانین تکمیلی‬
‫‪ ‬قوانی<ن آمره‪ ،‬اس<تثنائات ی<ا خطوط قرم<ز اصل آزادی‬
‫قراردادی را معین می کنند‪.‬‬
‫‪ ‬قوانی<ن تکمیل<ی برای کم<ک ب<ه طرفی<ن قرارداد و بی نیاز‬
‫نمودن ایشان از پرداخت<ن ب<ه جزئیات اس<ت‪ :‬تعیین حقوق و‬
‫تکالیف ناشی از عقود پر مصرف‪.‬‬
‫• قانون در حقوق تجارت‪ :‬قوانین آمره‬
‫‪ ‬تعداد قوانی<ن آمره بس<یار اندک اس<ت و برخ<ی از قوانین‬
‫موجود< ب<ه معنای< واقع<ی کلم<ه آمره نیس<تند (مثال ص<دور چک‬
‫مدت دار بر خالف قانون اس<ت ول<ی منج<ر به ابطال قرارداد‬
‫نمی شود)‬
‫‪ ‬در حقوق ایران قوانین آمره اختصاص< به روابط بین تجار ندارد‬
‫و بر روابط سایر اشخاص نیز حکومت دارد‪.‬‬
‫‪ ‬تجار ب<ا اس<تفاده از تجرب<ه و اخ<ذ مشاوره‪ ،‬ب<ا رعای<ت قوانین‬
‫آمره از بطالن جزئ<ی ی<ا کل<ی قراردادهای خود جلوگیری می‬
‫کنند‪.‬‬
‫• قانون در حقوق تجارت‪ :‬قوانین تکمیلی‬
‫‪ ‬اگ<ر در عقدی معی<ن بعض<ی امور مس<کوت< مانده باش<د‪ ،‬قوانی<ن تکمیلی‬
‫بر عقد میان تجار حاکم است‪.‬‬
‫‪ ‬اگ<ر موضوع<ی بر خالف قوانی<ن تکمیل<ی مورد تواف<ق قرار گرفت<ه باشد‪،‬‬
‫قوانین تکمیلی حاکمیت پیدا نمی کند‪.‬‬
‫‪ ‬عرف قراردادی بر قانون تکمیل<ی مقدم اس<ت؛ چرا ک<ه می توان فرض‬
‫نمود که< عرف بر قصد مشترک طرفین نزدیک تر< است‪.‬‬
‫‪ ‬در قراردادهای بزرگ برای اجتناب از قوانی<ن تکمیل<ی ناخواسته جزئیات‬
‫قرارداد به ط<ور کامل مشخص می شود‪.‬‬
‫• قانون در حقوق تجارت‪ :‬نتیجه‬
‫‪ ‬دامنه تأثیر قانون بر حقوق خصوصی تجار اندک است‬
‫‪ ‬قوانی<ن ب<ه شدت اثرگذار بر رون<ق یا رکود تجارت‬
‫قوانین مربوط به حوزه حقوق عمومی هستند‪.‬‬
‫‪ ‬حقوق خص<وصی تجار بدون تکی<ه چندان بر قانون به‬
‫حیات خود ادامه می دهد‪.‬‬

‫• معرفی قوانین مربوط در حقوق تجارت‬
‫‪ ‬حقوق خص<وصی اشخاص در ایران در قانون مدن<ی به طور‬
‫کل<ی مطرح شده و اختص<اص آ<ن ب<ه روابط میان تجار در‬
‫قانون تجارت بیان شده است‪.‬‬
‫‪ ‬در مواردی ک<ه قانون تجارت س<اکت اس<ت م<ی توان با‬
‫احتیاط به قانون مدنی رجوع کرد‪.‬‬
‫‪ ‬در قانون تجارت ه<م البت<ه مواردی نظی<ر اسناد تجاری مطرح‬
‫شده که اختصاص به تجار ندارد‪.‬‬
‫• معرفی سایر قوانین مربوط در حقوق تجارت‬
‫‪ ‬قانون شرک<ت های تعاون<ی مص<وب ‪ 1350‬و قانون بخ<ش تعاون<ی اقتصاد ج‪.‬ا‪.‬ا‪.‬‬
‫مصوب ‪1370‬‬
‫‪ ‬قانون اداره تصفیه امور ورشکستگی مصوب ‪1318‬‬
‫‪ ‬قانون صدور چک‬
‫‪ ‬قانون عملیات بانکی بدون ربا مصوب ‪1362‬‬
‫‪ ‬قانون بیمه‬
‫‪ ‬قانون بازار اوراق بهادار ج‪.‬ا‪.‬ا‪ .‬مصوب ‪1382‬‬
‫‪ ‬قانون تجارت الکترونیکی مصوب ‪1382‬‬

‫• مقررات در حکم قانون‬
‫‪‬آراء< وحدت روی<ه دیوان عال<ی کشور در حکم قانون‬
‫هس<تند (البت<ه اختالف نظرهای<ی در ای<ن زمینه وجود‬
‫دارد)‪.‬‬
‫‪ ‬در زمین<ه حقوق تجارت نی<ز دیوان عالی کشور آراء‬
‫محدودی دارد‪.‬‬

‫• مقررات مادون قانون‬
‫‪ ‬مقرراتی که در قوه مجریه برای اجرای قوانین وضع می شود‪.‬‬
‫‪ ‬در س<لسله مرات<ب حقوق<ی‪ ،‬ای<ن مقررات نم<ی تواند بر خالف‬
‫قوانین باشد؛ اگر چه در عمل موارد خالف قاعده وجود دارد‪.‬‬
‫‪ ‬مقررات<ی ک<ه دول<ت وض<ع م<ی کن<د نم<ی تواند برای اشخاص ایجاد‬
‫حق و تکلیف کند‪.‬‬
‫‪ ‬حقوق خص<وصی و از جمل<ه حقوق تجارت تح<ت حاکمی<ت بی‬
‫واسطه قانون است‪.‬‬
‫• عرف‬
‫‪ ‬تجار بس<یاری از معامالت میان خود را ب<ه شیوه متعارف بازار انجام می‬
‫دهند و از ورود به جزئیات قراردادی پرهیز می کنند‪.‬‬
‫‪ ‬در صورت وقوع اختالف‪ ،‬عرف بازار مقدم بر قوانین تکمیلی است‪.‬‬
‫‪ ‬دادگاه ه<ا بای<د ب<ه روش<ی عرف بازار را تشخی<ص دهن<د (اگ<ر ارزیابی عرف‬
‫به روش علمی پرهزینه باشد‪ ،‬به نظر خبرگان موضوع رجوع می کنند)‬
‫‪ ‬رجوع به عرف‪ ،‬به معنای نادیده گرفتن دروس معتنابهی است که قضات‬
‫در باب فراگیری قوانی<ن تکمیل<ی خوانده ان<د و ای<ن دلیل<ی اس<ت برای کم‬
‫توجهی به عرف‪.‬‬

‫• مقررات تولیدی بخش خصوصی‬
‫‪ ‬گاه<ی نهادهای بخ<ش خص<وصی‪ ،‬برای پرکردن فاص<له قوانی<ن تکمیلی‬
‫و عرف میان تجار‪ ،‬وارد میدان شده و قواعدی را وضع می کنند‪.‬‬
‫‪ ‬تجار می توانند هنگام عقد قرارداد به قواعد مذکور ارجاع دهند (مثل‬
‫اینک<ه بگوین<د ص<دور ای<ن ضمان<ت نام<ه تاب<ع مقررات نشریه ‪ 758‬اتاق‬
‫بازرگانی بین المللی است‪).‬‬
‫‪ ‬در ای<ن ص<ورت‪ ،‬مقررات مذکور جزئ<ی از قرارداد تلقی شده‪ ،‬و‬
‫دادگاه ب<ه جای رجوع ب<ه عرف ی<ا قوانی<ن تکمیل<ی بر مبنای قواعد‬
‫مذکور عمل می کند‪.‬‬
‫• مقررات تولیدی بخش خصوصی‬
‫‪ ‬مقررات تولیدی بخ<ش خص<وصی الزام آور نیست‪ .‬تجار در پذیرش‬
‫مقررات مذکور و ذکر آن در قرارداد آزادند‪.‬‬
‫‪ ‬ای<ن مقررات جدای کنوانس<یون های بی<ن الملل<ی اس<ت که مقررات‬
‫متح<د الشکل<ی را عرض<ه م<ی کنن<د و ب<ا الحاق دول<ت ه<ا ب<ه آ<ن‪ ،‬تبدیل‬
‫به قانون می شوند‪.‬‬
‫‪ ‬اتاق بازرگان<ی بی<ن الملل<ی در ای<ن زمین<ه پیشگام است و مقررات‬
‫مختلف<ی را در زمین<ه ص<دور ضمان<ت نام<ه های بانکی‪ ،‬اعتبارات‬
‫اسنادی‪ ،‬بیع تجارتی و داوری توسعه داده است‪.‬‬
‫‪ .4‬تقسیمات حقوق‬
‫تجارت‬

‫تقسیمات حقوق تجارت‬
‫• اشاره ب‪1‬ه حوزه های حقوق‪1‬ی مربوط به حقوق‬
‫تجارت در چارچوب تعری‪1‬ف منتخب‪ :‬حقوق تجار‬
‫و معامالت میان تجار‬
‫‪ ‬زیر شاخه های حقوق تجار‬
‫‪ ‬زیرشاخه های حقوق معامالت میان تجار‬
‫‪ ‬زیرشاخه های حقوق آلی (ابزاری یا شکلی)‬

‫• زیر شاخه های حقوق تجار‬
‫‪ ‬حقوق شرک<ت های تجارت<ی (تول<د‪ ،‬حیات و مرگ شرکته<ا به‬
‫عنوان اشخاص حقو<ق<ی تاج<ر‪ /‬شخ<ص حقیق<ی ه<م ممکن‬
‫است تاجر باشد)‬
‫‪ ‬حقوق تعاون (تولد‪ ،‬حیات و مرگ شرکتهای تعاونی)‬
‫‪ ‬حقوق ورشکس<تگی (خطرپذیری تجار آنها را در معرض‬
‫خاطر ناتوانی از پرداخت دیو<ن و ورشکستگی قرار می دهد)‬

‫• زیر شاخه های حقوق معامالت میان تجار‬
‫‪ ‬حقوق حمل و نقل‪ ،‬حقوق دریایی و حقوق هوایی‬
‫‪ ‬حقوق اس<ناد تجارت<ی (اس<نادی چون چ<ک‪ ،‬س<فته و برات ک<ه مث<ل پول نقش‬
‫وسیله پرداخت را بازی می کنند)‬
‫‪ ‬حقوق بیم<ه (تحم<ل هزین<ه برای پوش<ش خط<ر‪ /‬بیم<ه تجارت<ی متمای<ز از بیمه‬
‫اجتماع<ی اس<ت‪ .‬در اول<ی بیم<ه گ<ر تاج<ر اس<ت ول<ی در دوم<ی بیم<ه گ<ر یک نهاد‬
‫عمومی است)‬
‫‪ ‬حقوق بانک<ی (مطالع<ه قراردادهای<ی ک<ه در عملیات بانک<ی مورد استفاده قرار‬
‫م<ی گیرد ‪ /‬متفاوت از رابط<ه بانکه<ا ب<ا حاکمی<ت اس<ت‪ .‬این موضوع در حقوق‬
‫عمومی بحث می شود)‬
‫• زیر شاخه های حقوق معامالت میان تجار‬
‫‪ ‬حقوق تجارت بی<ن المل<ل (چگونگ<ی غلب<ه بر تعارض قوانین تجارت در‬
‫کشورهای<ی ک<ه ب<ا یکدیگ<ر تجارت م<ی کنن<د‪ /‬راهکارهای<ی برای ح<ل مشکل‬
‫ابداع شده اس<ت‪ :‬قواع<د ح<ل تعارض ی<ک طرف<ه؛ کنوانس<یون های ناظر بر‬
‫قواع<د شکل<ی و قوانی<ن ماهوی ح<ل تعارض؛ مقررات تولیدی بخ<ش خصوصی‬
‫و عرف تجارت بی<ن المل<ل‪ /‬ب<ه ازای هم<ه موضوعات داخل<ی حقوق تجارت یک‬
‫ما به< ازای بین المللی هم وجود دارد)‬
‫‪ ‬حقوق تجارت الکترونی<ک (ی<ک روش جدی<د تجارت‪ /‬تبلی<غ کاال؛ عقد قرارداد؛‬
‫پرداخ<ت پول و ‪ ...‬ب<ه ص<ورت الکترونی<ک انجام م<ی شود‪ /‬مس<ائل حق<وقی‬
‫ناشی از این روش تجارت)‬

‫• زیر شاخه های حقوق آلی‬
‫‪ ‬آیی<ن دادرس<ی تجارت<ی (تشکی<ل دادگاه های تخصصی برای‬
‫رس<یدگی ب<ه دعاوی میان تجار و تنظی<م آئی<ن دادرسی‬
‫مربوط‪ /‬در حال حاض<ر رس<یدگی ب<ه دعاوی تجار تاب<ع آئین‬
‫دادرسی مد<نی است)‬
‫‪ ‬آیی<ن داوری بازرگان<ی (اس<تفاده از قرارداد برای حل اختالف‬
‫ب<ه جای رجوع ب<ه دادگاه‪ /‬تواف<ق در خص<وص ارجاع به داوری‬
‫برای حل اختالف و پذیرش تصمیم داور یا داوران منتخب)‬
‫فصل دوم‪ :‬آغاز تجارت‬
‫• مبحث اول‪ :‬قالب های اشتغال به تجارت‬
‫• مبحث دوم‪ :‬تعریف تاجر و آثار تاجر شدن‬
‫• مبحث سوم‪ :‬آغاز تجارت و جایگاه نام‬

‫فصل دوم‪:‬‬
‫آغاز تجارت‬
‫‪ .1‬قالب های اشتغال به‬

‫تجارت‬

‫قالب های اشتغال به تجارت‬
‫• مقدمه‬
‫‪ ‬ب<ه طور کل<ی تجارت را م<ی توان ب<ه صورت انفرادی انجام داد‬
‫ی<ا اینک<ه شرک<ت تشکی<ل داد‪ .‬شرک<ت م<ی توان مدن<ی باشد (بدون‬
‫شخصیت حقوقی) یا تجارتی باشد (ب<ا شخصیت حقوقی)‬
‫‪ ‬ص<ورت مس<أله در خص<وص ظرف اشتغال به تجارت‪ :‬وجود‬
‫قال<ب های پی<ش س<اخته قانون<ی‪ /‬امکان انتخاب از میان قال<ب ها‬
‫ی<ا الزام ب<ه انتخاب ی<ک قال<ب خاص‪ /‬امکان ابداع قالب های‬
‫جدید‪ /‬انعطاف پ<ذیری قالب انتخابی برای توسعه تجارت)‬

‫• قالب های پیش‪ 1‬ساخته‪ :‬شخص‪ 1‬حقیقی‪ 1‬واحد (‪)1‬‬
‫‪ ‬ج<ز در موارد خاص (مث<ل< بانکداری) اشتغال شخ<ص حقیق<ی واحد به‬
‫تجارت منعی ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬دارای<ی شخص<ی< تاج<ر حقیق<ی< از دارای<ی تجاری او تفکی<ک نمی شود‬
‫و طلبکاران از او برای وص<ول طل<ب خوی<ش ب<ه دارای<ی< شخصی او‬
‫دسترسی< دارند‪.‬‬
‫‪ ‬در ای<ن قال<ب< تمام س<ود و زیان< تاج<ر متعل<ق ب<ه خود اوس<ت و ربطی<‬
‫مس<تخدمین وی ندارد‪ .‬البت<ه امکان شراک<ت مقطع<ی< در سود و زیان‬
‫وجود دارد‪.‬‬
‫• قالب های پیش ساخته‪ :‬شخص حقیقی واحد (‪)2‬‬
‫‪ ‬اشتغال شخ<ص حقیق<ی ب<ه تجارت‪ ،‬او را تاج<ر م<ی کند و برای او آثاری‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪ ‬فوت و حج<ر شخ<ص حقیق<ی تاج<ر‪ ،‬تجارت را ب<ا وقف<ه مواج<ه م<ی نماید و‬
‫حفظ تجارت پس از فوت و حجر به اراده وراث بستگی دارد‪.‬‬
‫‪ ‬ای<ن قال<ب برای فعالی<ت های<ی ب<ا مقیاس کوچ<ک مناس<ب اس<ت‪ .‬در این‬
‫قال<ب توانای<ی تاج<ر برای انجام معامل<ه و توس<عه کس<ب و کار محدود است؛‬
‫مقن<ن هم اجازه انجام هر فعالیت<ی را در ای<ن قال<ب نم<ی دهد‪ .‬اشخاص ثالث‬
‫هم برای معامالت بزرگ رغبتی به تجارت با شخص حقیقی ندارند‪.‬‬

‫• قالب های پیش ساخته‪ :‬شرکت مدنی (‪)1‬‬
‫‪ ‬تعری<ف‪ :‬ترکی<ب نیروی کار ی<ا س<رمایه دو ی<ا چن<د شخ<ص برای شراکت در‬
‫س<ود ی<ا زیان کس<ب و کار‪( .‬برخالف شخ<ص حقیق<ی‪ ،‬در شرک<ت مدنی برای‬
‫اجتناب از خط<ر اس<تخدام نیروی کار و اس<تقراض در قراردادهای جداگانه‪،‬‬
‫نیروی کار و س<رمایه شرک<ا تجمی<ع‪ ،‬و س<ود و زیان ب<ه تناس<ب توزی<ع می‬
‫شود‪).‬‬
‫‪ ‬شرکت مدنی زاییده عقدی با موضوع باالست‪ .‬البته ای<ن عق<د مانع از جبران‬
‫کسری نیروی کار و سرمایه با عقودی جداگانه با اشخاص دیگر نیست‪.‬‬
‫‪ ‬قانون تجارت درباره قالب شرکت مدنی ساکت است‪.‬‬

‫‪ ‬شرک<ت مدن<ی فاق<د شخص<یت حقوق<ی مس<تقل از شخص<یت شرک<ا است‪:‬‬
‫دارای<ی شرک<ت و دارای<ی شخص<ی شرک<ا منف<ک< از یکدیگ<ر نیست و‬
‫طلبکاران م<ی توانن<د برای وص<ول طل<ب خود ب<ه دارای<ی شخص<ی شرکا‬
‫دست یازند‪.‬‬
‫‪ ‬نتیج<ه منف<ی فقدان شخص<یت حقوق<ی‪ :‬طرف های معامل<ه ب<ا شرکت در‬
‫ص<ورت وقوع دعوا ناگزیرن<د هم<ه شرکا را ط<رف دعوا قرار داده و‬
‫محکومیت هر یک از شرکا را به نسبت سهم خویش در شرکت بخواهند‪.‬‬
‫‪ ‬یک راه‪ ،‬شرط ضمن عقد برای مسئولیت تضامنی یکایک< شرکا است‪.‬‬

‫‪ ‬شرک<ت مدن<ی تغییری در اهلی<ت تمت<ع و اس<تیفاء شرک<ا به‬
‫وجود نمی آورد‪.‬‬
‫‪ ‬اراده شرکت به دو صورت به وجود می آید‪ .1 :‬اراده یکسان‬
‫شرک<ا در امور؛ ‪ .2‬تعیی<ن نماینده ت<ا او مظه<ر اراده واح<د شرکا‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ ‬اشتغال ب<ه تجارت در قال<ب شرک<ت مدن<ی‪ ،‬یکای<ک شرکا را‬
‫تاجر می کند و آنها را در وضعیت جدید قرار می دهد‪.‬‬
‫‪ ‬فوت و حج<ر و انص<راف ه<ر ی<ک از شرکاء از ادامه تجارت‪،‬‬
‫اداره شرکت مدنی را ناممکن می سازد‪ :‬بی ثباتی این قالب‪.‬‬
‫‪ ‬ب<ه عنوان شرط ضم<ن عق<د م<ی توان انصراف از تجارت را‬
‫محدود ساخت‪.‬‬
‫‪ ‬اتص<ال حیات شرک<ت ب<ه< اذن شرکاء و فقدان شخصیت‬
‫حقوق<ی‪ ،‬اشتغال ب<ه تجارت بزرگ مقیاس و با دوام را در‬
‫قالب شرکت مدنی دشوار می سازد‪.‬‬
‫• قالب های پیش ساخته‪ :‬شرکت تجارتی (‪)1‬‬
‫‪ ‬شخص<یت حقوق<ی شرک<ت تجارت<ی مس<تقل از شرکای آن‬
‫است‪.‬‬
‫‪ ‬اس<تقالل شخص<یت برای اشخاص ثال<ث ک<ه ب<ا شرک<ت معامله‬
‫می کنند خطرهای مهمی را ایجاد می کند‬
‫‪ ‬لذا مقن<ن تواف<ق شرک<ا را برای تشکی<ل شرک<ت کاف<ی ندانسته‬
‫و آ<ن را مقی<د ب<ه قیودی‪ ،‬از جمل<ه الزام ب<ه< ثب<ت در مرج<ع ثبت‬
‫شرکتها‪ ،‬نموده است‪.‬‬
‫‪ ‬انواع شرکت تجارتی‪:‬‬
‫شرکـت سهامی عام‬ ‫شرکت سهامی‬ ‫شرکت با مسئولیت‬
‫خاص‬ ‫محدود‬
‫شرکت تضامنی‬ ‫شرکت نسبی‬ ‫شرکت مختلط سهامی‬
‫شرکت مختلط غیر‬ ‫شرکت تعاونی‬
‫سهامی‬

‫‪ ‬آثار شخصیت حقوقی شرکت تجارتی‪:‬‬
‫‪ ‬س<اده س<ازی ارتباط شرک<ا ب<ا یکدیگ<ر و همچنین ارتباط اشخاص‬
‫ثال<ث ب<ا شرکا‪ .‬اشخاص ثال<ث فقط با شخصیت حقوقی سر و کار‬
‫دارند نه با شرکا‪ /‬شرکا نیز با شرکت ارتباط دارند نه با یکدیگر‪.‬‬
‫‪ ‬تفکی<ک دارای<ی شخص<ی شرک<ا از دارای<ی تجاری ایشان‪ .‬افزایش‬
‫امنیت شرک<ا و کاهش امنیت اشخاص ثالث‪ .‬امنی<ت شرک<ا در همه‬
‫انواع شرکت به یک اندازه نیست‪.‬‬

‫‪ ‬در شرک‪1‬ت تجارت‪1‬ی اص‪1‬ل بر تجمی‪1‬ع کار و سرمایه از‬
‫طریق مشارکت است تا از طریق اجاره و قرض‪.‬‬
‫‪ ‬در شرک‪1‬ت تجارت‪1‬ی حداقل‪1‬ی از س‪1‬رمایه برای ثبت‬
‫الزم اس‪1‬ت و تشکی‪1‬ل شرک‪1‬ت ص‪1‬رفا ً ب‪1‬ا تجمیع نیروی‬
‫کار (شرکت ابدان) میسر نیست‪.‬‬
‫‪ ‬در شرک‪1‬ت تجارت‪1‬ی امکان تجمی‪1‬ع سرمایه های خرد و‬
‫تبدیل آن به سرمایه های بزرگ وجود دارد‪.‬‬
‫‪ ‬شرک<ت تجارت<ی از نظ<ر وضعی<ت ب<ه مح<ض تول<د و بدون نیاز به انجام‬
‫عملی تاجر محسوب می شود و همه آثار آن بر وی مترتب است‬
‫‪ ‬دامن<ه اهلی<ت تمت<ع شرک<ت تجارت<ی مانن<د اشخاص حقیق<ی اس<ت مگر در‬
‫مواردی ک<ه انتس<اب ای<ن اهلی<ت فایده معقول<ی برای شرک<ت نداشته‬
‫باشد‪ ،‬یا موضوعا ً خارج از حوزه فعالیت شرکت باشد‪.‬‬
‫‪ ‬شرک<ت تجارت<ی مس<تقل از شرک<ا دارای اراده است و لذا برای‬
‫استیفای حقوق دارای اهلیت است‪.‬‬

‫‪ ‬فوت و حج<ر و انص<راف یک<ی از شرک<ا از ادامه تجارت‬
‫تأثیری در ادام<ه حیات شرک<ت تجارت<ی ندارد ک<ه ای<ن امر‬
‫ریشه در استقالل شرکت از پدیدآورندگان آن دارد‪.‬‬
‫‪ ‬شرک<ت تجارت<ی برای فعالی<ت های بزرگ< مقیاس قالب‬
‫مناس<بی اس<ت؛ چرا ک<ه عم<ر طوالن<ی دارد‪ ،‬تنظی<م روابط‬
‫میان شرک<ا و اشخاص ثال<ث را تس<هیل م<ی کند‪ ،‬اداره امور‬
‫سرمایه شرکت سهل تر است‪.‬‬
‫• قال‪1‬ب های پی‪1‬ش س‪1‬اخته‪ :‬مؤس‪1‬سه غی‪1‬ر تجارتی‬
‫(‪)1‬‬
‫شرکتهای تجارتی‪ :‬برای تجارت در قالب‬
‫شخصیت حقوقی‬
‫اشخاص حقوقی‬
‫خصوصی‬
‫مؤسسات غیر تجارتی‪ :‬برای فعالیت های‬
‫غیر تجاری نظیر فعالیت های سیاسی‪،‬‬
‫فرهنگی‪ ،‬خیریه و عام المنفعه‬
‫‪.‬از نظر قانون تجارت مؤسسه غیر تجارتی ظرفی برای تجارت نیست‬
‫• قالب های پیش ساخته‪ :‬مؤسسه غیر تجارتی (‪)2‬‬
‫‪ ‬بن<ا ب<ه دالی<ل مختل<ف‪ ،‬در عم<ل از مؤس<سات غیرتجارت<ی برای مقاصد تجاری‬
‫استفاده می شود‪:‬‬
‫‪ ‬در قانون تجارت تاج<ر ب<ه ص<ورت محدود تعری<ف شده و بسیاری از‬
‫فعالی<ت های تجاری غی<ر تجاری تلق<ی شده اس<ت‪ .‬ای<ن موضوع استفاده از‬
‫قال<ب مؤس<سه غیرتجارت<ی برای انجام فعالی<ت های<ی ب<ا ماهیت تجاری‬
‫موجه می کند‪.‬‬
‫‪ ‬ممک<ن اس<ت قال<ب های هشتگان<ه شرک<ت تجارت<ی نیاز تجار را تأمی<ن نکند‬
‫و آنه<ا را ب<ه س<مت مؤس<سات غی<ر تجارت<ی س<وق ده<د ت<ا تجارت مورد نظر‬
‫خود را در قالب آن انجام دهند‪.‬‬
‫• قالب‪ 1‬های پیش ساخته‪ :‬مؤسسه غیر تجارتی (‪)3‬‬
‫‪ ‬بن<ا ب<ه دالی<ل مختل<ف‪ ،‬در عم<ل از مؤسسات‬

‫غیرتجارتی برای مقاصد تجاری< استفاده می شود‪:‬‬
‫‪ ‬برخ<ی از فعاالن اقتص<ادی فعالی<ت تجارت<ی خود را در پس‬
‫نام مؤسس<ه غیر تجارتی< مخفی می کنند‪.‬‬
‫‪ ‬بعض<ی مؤس<س<ات از ابتدا ب<ا اهداف غی<ر تجارت<ی< تشکیل‬
‫شده ا<ند ولی< به تدریج به تجارت سوق پیدا کرده اند‪.‬‬
‫• قالب های پیش ساخته‪ :‬مؤسسه غیر تجارتی (‪)4‬‬
‫‪ ‬آثار اشتغال به تجارت در قالب مؤسسه غیر تجارتی‬
‫‪ ‬عدم رغب<ت ب<ا مؤس<سات غی<ر تجارت<ی ب<ه دلی<ل روشن نبودن‬
‫مسئولیت مؤسسات مذکور و مدیران آنها‬
‫‪ ‬عدم امکان اخ<ذ مجوزهای خاص از مقامات ذی ص<الح دولتی‬
‫(مثل مجوز بانکداری یا بیمه گری)‬
‫‪ ‬امکان در نظ<ر گرفت<ن مس<ئولیت تضامن<ی برای اعضای مؤسسه‬
‫در برابر طلبکاران (موضوع ماده ‪ 220‬قانون تجارت)‬
‫• قالب های پیش ساخته‪ :‬سایر قالب ها‬
‫‪ ‬صندوق‬
‫‪ ‬گروه اقتصادی با منافع مشترک (کنسرسیوم)‬
‫‪ ‬شرکت تعاونی سهامی عام‬

‫• اصل آزادی انتخاب قالب (‪)1‬‬
‫‪ ‬آیا انتخاب هر یک از قالب های پیش ساخته میسر است؟‬
‫‪ ‬آیا آزادی انتخاب‪ ،‬محدود به قالب های پیش ساخته است؟‬
‫‪ ‬آیا در اثنای تجارت امکان تبدیل قالب وجود دارد؟‬
‫‪ ‬اص‪1‬ل اباح‪1‬ه‪ :‬اگ<ر ص<راحتا ً مقن<ن محدودیت<ی ایجاد نکرده باش<د‪ ،‬پاسخ‬
‫پرسش های فوق مثبت است‪.‬‬
‫‪ ‬دول<ت ممک<ن اس<ت برای «حف<ظ حقوق معامل<ه گران ب<ا تاج<ر»‪« ،‬حمایت از‬
‫س<هامداران اقلی<ت»‪ ،‬و «تس<هیل نظارت دول<ت بر امر تجارت» آزادی‬
‫انتخاب را محدود نماید‪.‬‬
‫‪ ‬آزادی انتخاب هر یک از قالب های پیش ساخته‬
‫‪ ‬دولت به روش های زیر می تواند انتخاب قالب را محدود کند‪:‬‬
‫منوط کردن مجوز فعالی<ت ب<ه پذیرش قالب<ی خاص (مثال‪ :‬مجوز ص<رافی به‬ ‫•‬
‫شرکت تضامنی)‬
‫ممانع<ت از ثب<ت شرک<ت ب<ا قالب<ی خاص (مثال‪ :‬ممانع<ت از ثب<ت و تشکیل‬ ‫•‬
‫شرکت با مسئولیت محدود با فعالیت بانکداری)‬
‫ایجاد آثار حقوق<ی نامطلوب برای عدم رعای<ت محدودی<ت قانونی (مثال‪ :‬در‬ ‫•‬
‫نظ<ر گرفت<ن مس<ئولیت تضامن<ی برای شرکای مؤس<سه غیر تجاری در‬
‫صورت مبادرت به تجارت)‬

‫‪ ‬آزادی انتخاب در قالب های غیر پیش ساخته‬
‫‪ ‬قال<ب های فعل<ی متنوع اس<ت ول<ی نم<ی توان گف<ت که‬
‫هم<ه نیازهای حال و آینده را پوش<ش م<ی ده<د و ممکن‬
‫است با قالب های نوظهور مواجه باشیم‪.‬‬

‫آزادی انتخاب در قالب های غیر پیش ساخته‬ ‫‪‬‬
‫در وضع حقوقی فعلی‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫شخ<ص حقیق<ی واح<د نم<ی توان<د برای ام<ر تجارت شخص<یت حقوقی‬ ‫•‬
‫مستقل از شخصیت حقیقی خود تولید نماید‪.‬‬
‫شرک<ت های مدن<ی م<ی توانن<د قال<ب های متنوع<ی را برای تجارت بیافرینند‬ ‫•‬
‫مگر اینکه مخالف صریح قانون باشد‪.‬‬
‫تجارت در قالب شخصیت حقوقی فقط در قالب های ‪ 8‬گانه میسر است‬ ‫•‬
‫قالب های جدید (قانونی) نیز برای انجام فعالیت تجاری قابل اتخاذ است‪.‬‬ ‫•‬

‫آزادی تبدیل قالب‬ ‫‪‬‬
‫تغیی<ر قال<ب مث<ل تغیی<ر لباس اس<ت؛ مانن<د تغیی<ر شرک<ت س<هامی عام ب<ه سهامی خاص‬ ‫‪‬‬
‫یا تبدیل مؤسسه غیر تجارتی به شرکت تجارتی (بدون انتقال حقوق و تعهدات)‬
‫تبدی<ل قال<ب م<ی توان<د ب<ه زیان اشخاص ثال<ث و مخص<وصا ً طرف های معامل<ه با‬ ‫‪‬‬
‫شرک<ت باشد‪ .‬مثال ً تبدی<ل ی<ک شرک<ت مدن<ی ب<ه ی<ک شرک<ت تجاری دست طرفهای‬
‫معامل<ه را از دام<ن شرک<ا کوتاه م<ی کن<د و ی<ا تبدی<ل شرک<ت تجاری ب<ه شرک<ت مدنی‬
‫تعهد شرکا را افزایش می دهد‪.‬‬
‫در حقوق ایران فق<ط در خص<وص تبدی<ل برخ<ی از انواع شرک<ت تجارت<ی ب<ه بعضی‬ ‫‪‬‬
‫انواع دیگ<ر آ<ن مقررات وجود دارد (ماده ‪ 278‬ب<ه بع<د قانون اص<الح قسمتی از قانون‬
‫تجارت)‬

‫• قالب های تجارت و روش های حضور فراگیر (‪)1‬‬
‫آی‪1‬ا تجار م‪1‬ی توانن‪1‬د حوزه عم‪1‬ل خود را از ی‪1‬ک منطق‪1‬ه ب‪1‬ه مناطق‬ ‫‪‬‬
‫دیگر توسعه دهند؟‬
‫روش های حضور فراگیر‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬نصب مدیران عامل متعدد‬
‫‪ ‬تأسیس شعبه‬
‫‪ ‬نص<ب نماینده ای ک<ه دارای کلی<ه اختیارات راج<ع ب<ه ام<ر تجارت اس<ت‪ :‬قائم مقام‬
‫تجارتی (امنیت حداکثری برای معامله گران با تاجر را فراهم نمی کند)‬
‫‪ ‬تقس<یم مس<ئولیت میان تاج<ر و شخص<ی ک<ه در حک<م خود تاج<ر است‪:‬‬
‫نمایندگی‪/‬فرانشیزم‬
‫• قالب های تجار‪1‬ت و روش های حض‪1‬ور فراگی‪1‬ر (‪)2‬‬
‫‪ ‬منابع قانونی راجع به حضور فراگیر‪:‬‬
‫‪ ‬قانون تجارت‪ :‬قائم مقام تجارتی‬
‫‪ ‬نص<ب مدیران عام<ل متعدد‪ :‬خأل< قانون<ی و مستفاد از ماده ‪124‬‬
‫ق‪.‬ا‪.‬ق‪.‬ا‪.‬ق‪.‬ت‪.‬‬
‫‪ ‬تأسیس شعبه‪ :‬خأل قانونی و مستفاد از بند ‪ 4‬ماده ‪ 8‬ق‪.‬ا‪.‬ق‪.‬ا‪.‬ق‪.‬ت‪.‬‬
‫‪ ‬امکان احراز ارتباط ب<ا تاج<ر اص<لی (اعالم اراده تاج<ر) از طریق‬
‫ابزارهای نوین‪ :‬قانون تجارت الکترونیک‬

‫• قال‪1‬ب های تجارت و روش های حضور فراگیر‬
‫( ‪)3‬‬
‫‪ ‬مسأله مهم راجع به حضور فراگیر‪:‬‬
‫‪ ‬تعارض منافع میان تاجر و طرفهای معامله او‬
‫‪ ‬تاج<ر خواهان حداق<ل مس<ئولیت در قبال نمایندگ<ی ها و‬
‫شعب است‬
‫‪ ‬طرفهای معامل<ه خواهان مس<ئولیت توأمان تاج<ر و کسانی‬
‫است که مدعی هستند همان تاجر هستند‪.‬‬
‫‪ ‬قائم مقام تجارتی در قانون تجارت‪:‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ :395‬قائ<م مقام تجارت<ی شخص<ی اس<ت ک<ه تاج<ر به وی‬
‫وکال<ت عام‪ ،‬در کلی<ه امور تجارت‪ ،‬داده اس<ت‪ .‬وکال<ت ممک<ن است‬
‫کتبی یا عملی باشد‪.‬‬
‫‪ ‬نکت<ه مس<کوت‪ :‬آی<ا اعتماد شخ<ص ثال<ث ب<ه وض<ع ظاه<ر‪ ،‬بدون علم‬
‫به واقع‪ ،‬کفایت می کند یا خیر‪.‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ :398‬اعطای وکال<ت در هم<ه زمین<ه ه<ا ب<ه معنای وکالت در‬
‫توکیل نیز هست (قاعده تکمیلی)‬
‫• ق‪1‬الب های تجارت و روش های حضور ف‪1‬راگیر (‪)41‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ :397‬تاج<ر م<ی توان<د قائ<م مقام<ی را ب<ه چن<د شخ<ص بدهد‬
‫ب<ه نحوی ک<ه اراده هم<ه آنه<ا برای تحق<ق عم<ل حقوقی الزم‬
‫‪ ‬اگ<ر شخ<ص ثال<ث از قائ<م مقام<ی چن<د شخ<ص آگاه نباشد‪ ،‬اراده‬
‫هر قائم مقام به تنهایی مؤثر است و تاجر را متعهد می کند‪.‬‬

‫• قالب های تجارت و روش های ح‪1‬ضور فراگیر (‪)4‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ :396‬ممک<ن اس<ت تاج<ر برخ<ی امور را از وکال<ت عامی‬
‫ک<ه ب<ه قائ<م مقام داده‪ ،‬مس<تثنا کند‪ .‬ای<ن تحدید اختیار در برابر‬
‫شخص ثالث ناآگاه بی اثر است‪.‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ :399‬اعمال قائ<م مقام تجارت<ی پ<س از عزل موکل را‬
‫متعهد م<ی سازد مگ<ر اینک<ه عزل قائ<م مقام ثب<ت و آگهی شده‬

‫‪ ‬ماده ‪ :400‬فوت تاج<ر موج<ب عزل قائ<م مقام تجارت<ی نمی‬
‫شود (بر خالف مقررات عام وکال<ت در قانون مدنی) ‪ /‬احتماال‬
‫برای حف<ظ حقوق اشخاص ثال<ث ای<ن قاعده پذیرفت<ه شده است‬
‫‪ /‬این موضوع محدودیت زمانی ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ :400‬مرگ شرکت موج<ب عزل قائ<م مقام تجارت<ی است‪.‬‬
‫(دلی<ل ای<ن ام<ر آ<ن اس<ت ک<ه شرک<ت تجارت<ی پی<ش از مرگ باید‬
‫امور خود را تصفیه کنند)‬
‫‪ .2‬تعریف تاجر و آثار تاجر‬

‫شدن‬

‫تعریف تاجر و آثار تاجر شدن‬
‫• طرح مسأله‬
‫‪ ‬ب‪1‬ا اشتغال ب‪1‬ه تجارت اشخاص هویت جدیدی پیدا‬
‫می کنند‪.‬‬
‫‪ ‬سؤال‪:‬‬
‫‪ ‬آی<ا ای<ن هوی<ت جدی<د (تاج<ر شدن) وضعی<ت حقوقی جدیدی‬
‫را ایجاد می کند؟‬
‫‪ ‬آثار این وضعیت چیست؟‬
‫• آثار تاجر شدن در قلمرو حقوق خصوصی‬
‫‪ ‬تاج‪1‬ر شدن وضعی‪1‬ت حقوق‪1‬ی جدیدی را ایجاد می‬
‫کند (تاجر شدن واجد آثار حقوقی است)‬
‫‪ ‬نمونه آثار حقوقی‪:‬‬
‫‪ ‬مقتضیات قرارداد میان تجار‬
‫‪ ‬مقتضیات دعاوی بین تجار‬
‫‪ ‬مواجهه با ناتوانی تجار از تأدیه دیون‬
‫‪ ‬آثار تاجر شدن در قانون تجارت‪:‬‬
‫‪ ‬نام تجارت<ی (اشخاص حقوق<ی فق<ط ب<ا نام تجارت<ی شناخت<ه می‬
‫شون<د‪/‬شرک<ت مدن<ی عنداالقتضاء مکل<ف اس<ت نام تجارتی‬
‫داشته باشد‪ /‬شخص حقیقی تاجر می تواند و البته گاهی مکلف‬
‫است که عالوه بر نام خود یک نام تجارتی داشته باشد)‬
‫‪ ‬در ص<ورتی ک<ه طرفی<ن ی<ک قرارداد ی<ا یک<ی از آنه<ا تاج<ر باشند‪،‬‬
‫قرارداد ایشان مشمول احکام خاصی‬

‫‪ ‬آثار تاجر شدن در قانون تجارت‪:‬‬
‫‪ ‬ناتوان<ی تجار از تأدی<ه دیون مشمول احکام<ی اس<ت ک<ه شام<ل غیر‬
‫تجار نمی شود‪( .‬باب یازدهم قانون تجارت)‬
‫‪ ‬دفات<ر تجار علی<ه یکدیگ<ر س<ندیت دارد ول<ی در مورد غی<ر تجار این‬
‫دلیل برای اثبات دعوا قابل استفاده نیست‪( .‬ماده ‪ 14‬ق‪ .‬ت‪).‬‬
‫‪ ‬قانون تجارت در بعضی از دعاوی مرور زمان کوتاهتری را برای‬
‫تجار در نظر گرفته است‪( .‬مثل مواد ‪ 318‬و ‪ 393‬ق‪ .‬ت‪).‬‬

‫‪ ‬آثار تاجر شدن در سایر قوانین‪:‬‬
‫‪ ‬قانون امور حس<بی‪ :‬تص<فیه ترک<ه تاج<ر متوف<ی ت<ابع‬
‫مقررات تصفیه امور ت<اجر ورشکسته است‪.‬‬

‫• آثار تاجر شدن در قلمرو حقوق عمومی‬
‫‪ ‬عمده آثار اشتغال ب‪1‬ه تجارت مربوط ب‪1‬ه قلمرو حقوق عمومی‬
‫است‪.‬‬
‫‪ ‬در قلمرو حقوق عموم‪1‬ی مقن‪1‬ن مقی‪1‬د ب‪1‬ه اس‪1‬تفاده از اصطالح‬
‫تاج‪1‬ر نبوده و ب‪1‬ه فراخور موضوع از اص‪1‬طالحاتی چون «صاحبان‬
‫مشاغ‪1‬ل»‪« ،‬کس‪1‬به»‪« ،‬اص‪1‬ناف»‪« ،‬شرکتها» و «کارفرمایان»‬
‫استفاده کرده است‪.‬‬
‫‪ ‬تجار در زمین‪1‬ه قیم‪1‬ت گذاری‪ ،‬حفاظ‪1‬ت از محی‪1‬ط زیست‪ ،‬امور‬
‫گمرک‪1‬ی‪ ،‬پرداخ‪1‬ت مالیات و نظای‪1‬ر آ‪1‬ن مشمول مقررات ویژه ای‬
‫هستند که در مورد غیرتجار موضوعیت ندارد‪.‬‬
‫• تعریف تاجر‬
‫‪ ‬پیشت‪1‬ر تاج‪1‬ر بر اس‪1‬اس دو ویژگ‪1‬ی «س‪1‬ود طلبی»‬
‫و «خطر پذیری» تعریف شد‪.‬‬
‫‪ ‬سؤال‪ :‬از نظر حقوقی تاجر کیست؟‬

‫• تعریف تاجر‬
‫‪ ‬تعریف تاجر با تکیه بر منطوق مواد ‪ 1‬و ‪ 2‬ق‪.‬ت‪:.‬‬
‫‪ ‬قانون تجارت تاج<ر را به اعتبار «نوع معامله» و «نوع کار» تعریف کرده‬
‫است‪.‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ 1‬ق‪.‬ت‪« :.‬تاج<ر کس<ی اس<ت ک<ه شغ<ل معمولی خود را معامالت‬
‫تجارت‪1‬ی قرار بدهد»‪( .‬تأکی<د ماده بر معامل<ه کردن اس<ت تا بر نوع کاری‬
‫که انجام می شود)‬
‫‪ ‬ماده ‪ 2‬ق‪.‬ت‪ :.‬احص<ای مص<ادیق ک<ه ه<م شام<ل معامالت م<ی شود و هم‬
‫شام<ل کاره<ا م<ی شود‪( .‬برای مثال کشت<ی س<ازی ک<ه انجام نوعی کار‬
‫است تجارت تلقی شده است)‬
‫ماده ‪ 2‬قانون تجارت‬
‫• ماده ‪ :۲‬معامالت تجارتی از قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪ ‬خری‪1‬د ی‪1‬ا تحص‪1‬یل ه‪1‬ر نوع م‪1‬ال منقول ب‪1‬ه قص‪1‬د فروش ی‪1‬ا اجاره اع‪1‬م از اینکه‬
‫تصرفاتی در آن شده یا نشده باشد‪.‬‬
‫‪ ‬تصدی به حمل و نقل از راه خشکی یا آب یا هوا به هر نحوی که باشد‪.‬‬
‫‪ ‬ه‪1‬ر قس‪1‬م عملیات دالل‪1‬ی ی‪1‬ا حق‌العمل‌کاری (‌کمیس‪1‬یون) و ی‪1‬ا عام‪1‬ل‪1‬ی و همچنین‬
‫تص‪1‬دی ب‪1‬ه ه‪1‬ر نوع تأس‪1‬یساتی ک‪1‬ه برای انجام بعض‪1‬ی امور ایجاد‌ م‪1‬ی‌شود از قبیل‬
‫تسهیل معامالت ملکی یا پیدا کردن خدمه یا تهیه و رسانیدن ملزومات و غیره‪.‬‬
‫‪ ‬تاس‪1‬یس و ب‪1‬ه کار انداخت‪1‬ن ه‪1‬ر قس‪1‬م کارخان‪1‬ه مشروط بر اینک‪1‬ه برای رف‪1‬ع حوائج‬
‫شخصی نباشد‪.‬‬
‫‪ ‬تصدی به عملیات حراجی‪.‬‬

‫ماده ‪ 2‬قانون تجارت‬
‫• ماده ‪ :۲‬معامالت تجارتی از قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪ ‬تصدی به هر قسم نمایشگاه‌های عمومی‪.‬‬
‫‪ ‬هر قسم عملیات صرافی و بانکی‪.‬‬
‫‪ ‬معامالت برواتی اعم از این که بین تاجر یا غیر تاجر باشد‪.‬‬
‫‪ ‬عملیات بیمه بحری و غیر بحری‪.‬‬
‫‪ ‬کشت ‌‬
‫یس‪1‬ازی و خری‪1‬د و فروش کشت‪1‬ی و کشتیران‪1‬ی داخل‪1‬ی یا‬
‫خارجی و معامالت راجعه به آن‌ها‪.‬‬

‫• تسری تعریف ماده ‪ 1‬ق‪ .‬ت‪ .‬به اشخاص حقوقی‬
‫‪ ‬ماده ‪ 588‬ق‪ .‬ت‪:.‬‬
‫‪« ‬شخ<ص حقوق<ی م<ی توان<د دارای کلی<ه حقوق و تکالیف<ی شود که قانون برای‬
‫افراد قائ<ل اس<ت‪ ،‬مگ<ر حقوق و وظائف<ی ک<ه بالطبیع<ه فق<ط انس<ان ممکن‬
‫است دارای آن باشد‪ ،‬مانند حقوق و وظایف ابوت‪-‬بنوت و امثال ذلک»‬
‫‪ ‬بر این اساس شخص حقوقی می تواند دارای وضعیت تاجر شود‬
‫‪ ‬شرکت تجارتی چه تجارت بکند چه نکند‪ ،‬تاجر محسوب می شود‪.‬‬
‫‪ ‬مؤس<سه غی<ر تجارت<ی در ص<ورت اشتغال ب<ه تجارت مطاب<ق ماده ‪ 1‬تاجر‬
‫محسوب می شود‪.‬‬

‫• توسعه تعریف تاجر از طریق قیاس با ماده ‪ 2‬قانون تجارت‬
‫مص‪1‬ادیق مص‪1‬رح در قانون تجارت برگرفته از عرف زمان و مکان‬ ‫‪‬‬
‫تصویب قانون بوده است‬
‫ب‪1‬ا شناخت‪1‬ن وج‪1‬ه مشترک مص‪1‬ادیق ذک‪1‬ر شده‪ ،‬م‪1‬ی توان دامن‪1‬ه فعالیت‬ ‫‪‬‬
‫های تجاری را توسعه داد‪.‬‬
‫وجه مشترک موارد ‪ 10‬گانه مذکور در ماده ‪ 2‬را می توان سود طلبی‬ ‫‪‬‬
‫و خطرپذیری دانست‪.‬‬
‫بس‪1‬یاری از مشاغ‪1‬ل ک‪1‬ه در فهرس‪1‬ت ماده ‪ 2‬نیامده ان‪1‬د ویژگی های‬ ‫‪‬‬
‫مذکور را دارند‪:‬‬
‫نظیر هتل داری‪ ،‬مرغ داری‪ ،‬تیم داری و ‪...‬‬ ‫‪‬‬

‫• تعریف کسبه جزء و نسبت آن با تاجر‬
‫‪ ‬تعری‪1‬ف تاج‪1‬ر بس‪1‬یار وس‪1‬یع اس‪1‬ت و شام‪1‬ل فعالی‪1‬ت های کوچک‬
‫مقیاس نیز می شود‪.‬‬
‫‪ ‬برخ‪1‬ی از تکالی‪1‬ف تجار برای تجار کوچ‪1‬ک ی‪1‬ا اص‪1‬طالحا ً کسبه‬
‫جزء مناسب نیست‪.‬‬
‫‪ ‬در برخ‪1‬ی قوانی‪1‬ن کس‪1‬به جزء از تکالی‪1‬ف تجار مستثنی شده‬
‫اند‪:‬‬
‫‪ ‬مثال‪ :‬خروج از شمول مقررات ورشکس<تگی حسب ماده ‪ 33‬قانون‬
‫اعسار مصوب ‪1313‬‬
‫‪ ‬آئین نامه ماده ‪ 19‬قانون تجارت در خصوص تعریف کسبه جزء‪:‬‬
‫‪« ‬افراد حقیق<ی زی<ر ک<ه از مصادیق اشخاص مذکور در ماده ‪ 96‬قانون مالیات‬
‫های مستقم نباشند‪ ،‬با دارا بودن شرایط زیر کسبه جزء محسوب می شوند‪.‬‬
‫‪ .1 ‬کسبه‪ ،‬پیشه وران‪ ،‬تولیدکنندگان و نظایر آنها که میزان فروش ساالنه آنان‬
‫از یکصد میلیون ریال تجاوز نکند‪.‬‬
‫‪ .2 ‬ارائ<ه دهندگان خدمات در ه<ر زمین<ه ای ک<ه مبل<غ دریافت<ی آنها در قبال‬
‫خدمات ارائه شده در سال از مبلغ ‪ 50‬میلیون یال تجاز نکند‪».‬‬

‫‪ ‬مالحظاتی در خصوص تعریف کسبه جزء‪:‬‬
‫‪ ‬آئی<ن نام<ه فق<ط ناظ<ر ب<ه اشخاص حقیق<ی اس<ت و شامل‬
‫شرکتهای تجارتی نمی شود‪.‬‬
‫‪ ‬مبال<غ ثاب<ت مذکور در آئی<ن نام<ه خیلی زود کاربرد خود را‬
‫از دس<ت م<ی ده<د و قاض<ی عرف زمان رسیدگی را‬
‫مبنای تشخیص کسبه جزء قرار می دهد‪.‬‬
‫• مسأله لحظه تاجر شدن‬
‫شخ‪1‬ص از چ‪1‬ه زمان‪1‬ی تاج‪1‬ر محس‪1‬وب م‪1‬ی شود و وضعی‪1‬ت حقوق‪1‬ی تاجر را‬ ‫‪‬‬
‫پیدا می کن‪1‬د؟‬
‫آیا با تکرار یک عمل به میزان کافی فرد تاجر می شود؟‬ ‫‪‬‬
‫آیا شروع عمل به قصد تکرار آن را تبدیل به شغل می کند؟‬ ‫‪‬‬
‫آیا تدارک علنی برای تأمین مقدمات یک شغل آن را متولد می کند؟‬ ‫‪‬‬
‫آیا اعالن قصد اشتغال به یک عمل برای محقق شدن آن کافی است؟‬ ‫‪‬‬
‫هر یک از گزینه های باال به شرطی ک‪1‬ه اعتماد متعار‪1‬ف دیگران را به خود‬ ‫‪‬‬
‫جل‪1‬ب نمای‪1‬د‪ ،‬برای تاج‪1‬ر تلق‪1‬ی شدن شخ‪1‬ص کاف‪1‬ی اس‪1‬ت(مگ‪1‬ر اینک‪1‬ه این‬
‫تلقی به زیان دیگران تمام شود)‬

‫• چند شبهه راجع به تعریف‪ 1‬تاجر‬
‫‪ ‬چه کسانی تاجر نیستند؟‬
‫‪ ‬مدیران شرکتهای تجارت<ی مادام<ی ک<ه برای خوی<ش تجارت نم<ی کنند‬
‫و در خدمت شرکت هستند تاجر محسوب نمی شوند‪.‬‬
‫‪ ‬شرکای شرک<ت تجارت<ی تاج<ر محس<وب نم<ی شون<د (تفکی<ک شخص‬
‫حقیقی و حقوقی تاجر)‬
‫‪ ‬اشخاص<ی ک<ه ب<ه طور کام<ل ب<ه نمایندگ<ی از س<وی تاج<ر عم<ل می‬
‫کنند تاجر محسوب نمی شوند‪ .‬حق العمل کار تاجر هم هست‪.‬‬
‫• چند شبهه راجع به تعریف تاجر‬
‫‪ ‬چه کسانی تاجر محسوب می شوند؟‬
‫‪ ‬ممنوع بودن شخص<ی از اشتغال ب<ه تجارت مان<ع از تاجر‬
‫تلقی شدن وی نیست و تکالیف تاجر بر وی بار می شود‪.‬‬
‫‪ ‬تابعیت شخص تأثیری در تاجر شدن وی ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬شرکتهای دولتی و اصوال ً اشخاص حقوقی حقوق عمومی در‬
‫صورت اشتغال به تجارت‪ ،‬تاجر محسوب می شوند‪.‬‬
‫‪ .3‬آغاز تجارت و جایگاه نام‬

‫آغاز تجارت و جایگاه نام‬
‫• تعریف نام و چرایی آن‪:‬‬
‫‪ ‬همان طور ک‪1‬ه انس‪1‬ان برای شاخته شدن و مورد‬
‫خطاب قرار گرفت‪1‬ن نیازمن‪1‬د نام اس‪1‬ت‪ ،‬تاج‪1‬ر نیز‬
‫الزم اس‪1‬ت ص‪1‬احب نام باش‪1‬د‪ ،‬مخصوصا ً در مورد‬
‫اشخاص حقوقی (شرکتهای تجارتی)‪.‬‬
‫‪ ‬البت‪1‬ه تجار برای شناس‪1‬اندن محصول خود و باز‬
‫کردن ج‪1‬ا در بازار روی محص‪1‬والت خود نیز نام‬
‫می گذارد‪.‬‬
‫• انواع نام‪:‬‬
‫‪ ‬نام تاج‪1‬ر (نام تجارت‪1‬ی) در برابر نام محصول‬
‫(عالمت تجارتی)‬
‫‪ ‬نام می تواند تصویر باشد (لوگو یا نمانام)‬
‫‪ ‬در تجارت الکترونی‪1‬ک نام دامن‪1‬ه نی‪1‬ز موضوعیت‬

‫• تکلیف داشتن نام‪:‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ 997‬قانون مدنی و ماده ‪ 558‬قانون تجارت‬
‫داشت‪1‬ن نام را برای هم‪1‬ه اشخاص اع‪1‬م از حقیقی‬
‫و حقوقی الزامی کرده اند‪.‬‬
‫‪ ‬الزام قانون‪1‬ی برای جدا شدن نام شخ‪1‬ص حقیقی‬
‫از نام تجاری اش وجود ندارد‪( .‬ماده ‪ 576‬ق‪.‬ت‪).‬‬
‫‪ ‬نام گذاری محصوالت نیز الزام قانونی ندارد‪.‬‬

‫• حقوق ناشی از نام‪:‬‬
‫‪ ‬نام تجاری ایجاد ح‪1‬ق م‪1‬ی کن‪1‬د؛ چرا که شهرت‬
‫آن ناشی از تالش و سرمایه گذاری تاجر است‪.‬‬
‫‪ ‬تعرض ب‪1‬ه نام مانن‪1‬د تعرض ب‪1‬ه سایر اموال‬
‫متعلق به شخص قبیح شمرده می شود‪.‬‬

‫‪ ‬مسائل مطرح در خصوص حقوق ناشی از نام‪:‬‬
‫‪ ‬آی<ا نف<س اس<تفاده از ی<ک نام آ<ن را تبدی<ل ب<ه ی<ک ح<ق می‬
‫کند یا ثبت آن در مرجعی خاص موجد حق است؟‬
‫‪ ‬آی<ا نام قاب<ل انتقال ب<ه غی<ر اس<ت و آی<ا انتقال نام مستلزم‬
‫تجاوز به حقوق اشخاص ثالث نیست؟‬

‫‪ ‬مسائل مطرح در خصوص حقوق ناشی از نام‪:‬‬
‫‪ ‬حق بر نام چگونه زایل می شود؟‬
‫‪ ‬قلمرو جغرافیایی حمایت از نام تا کجاست؟‬
‫‪ ‬آی<ا ب<ه کارگیری نام های مشاب<ه تعرض ب<ه نام محس<وب می‬
‫شود؟‬
‫‪ ‬ضمانت اجراهای تعرض به نام کدامند؟‬
‫• منابع قان‪1‬ونی نام تجاری‪:‬‬
‫‪ ‬قانون مدنی‬
‫‪ ‬احکام ناظر بر نام اشخاص حقیقی و حقوق و تکالیف ناشی از آن‬
‫‪ ‬قانون تجارت‬
‫‪ ‬ماده ‪ :588‬تسری حقوق تکالیف ناشی از قانون مدنی به اشخاص حقوقی‬
‫‪ ‬باب ‪ :14‬راج<ع ب<ه نام تجارت<ی اشخاص حقیق<ی ک<ه قاب<ل س<رایت ب<ه شرکت‬
‫های تجارت<ی نیس<ت‪( .‬یعن<ی شرکته<ا نم<ی توانن<د ی<ک نام عادی و یک نام‬
‫تجارتی داشته باشند)‬

‫• منابع قانونی نام تجاری‪:‬‬
‫‪ ‬قانون اجازه الحاق دول‪1‬ت ایران ب‪1‬ه اتحادی‪1‬ه عمومی‬
‫بین المللی معروف به پاریس‬
‫‪ ‬برای حمایت از مالکیت صنعتی‪ ،‬تجاری و کشاورزی (‪)1337‬‬
‫‪ ‬قانون ثب‪1‬ت اختراعات‪ ،‬طرح های ص‪1‬نعتی و عالئم‬
‫تجاری (مصوب ‪)1386‬‬
‫‪ ‬مربوط به نام و عالمت تجاری‬

‫فصل سوم‪ :‬متن تجارت‬
‫• طرح موضوع‬
‫‪ ‬تجار برای تجارت و کس‪1‬ب س‪1‬ود ناگزی‪1‬ر از مبادل‪1‬ه با‬
‫دیگران (اعم از تاجر و غیر تاجر) هستند‪.‬‬
‫‪ ‬برای انجام مبادالت (ج<ز مبادالت ذره ای) بای<د قرارداد منعقد‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ ‬در ای‪1‬ن فص‪1‬ل راج‪1‬ع ب‪1‬ه اصول قراردادهای تجاری میان‬
‫تجار و انواع پر مصرف آن بحث می شود‪.‬‬
‫‪ ‬معامله با غیر تاجر در شمول بحث نیست‪.‬‬
‫• م‪1‬بحث اول‪ :‬کلیات قراردادهای تجارتی‬
‫• مبحث دوم‪ :‬قراردادهای پیمانکاری‬
‫• مبحث سوم‪ :‬قراردادهای انتقال فناوری‬
‫• مبحث چهارم‪ :‬بیع تجارتی‬
‫• مبحث پنجم‪ :‬قراردادهای توزیع‬
‫• مبحث ششم‪ :‬قرارداد‪1‬های اجاره‬
‫• مبحث هفتم‪ :‬قراردادهای حمل و نقل‬
‫• مبحث هشتم‪ :‬قراردادهای تأمین سرمایه‬
‫• مبحث نهم‪ :‬قراردادهای بیمه‬
‫• مبحث دهم‪ :‬وثیقه های اجرای تعهد‬
‫• مبحث یازدهم‪ :‬روش های پرداخت‬
‫• مبح‪11‬ث دوازده‪11‬م‪ :‬قراردادهای دالل‪11‬ی و حق‬
‫العملکاری‬
‫• مبحث سیزدهم‪ :‬قراردادهای حل اختالف‬
‫• مبحث چهاردهم‪ :‬قراردادهای تاجر با غیر تاجر‬
‫فصل سوم‪:‬‬
‫متن تجارت‬
‫‪ .1‬کلیات قراردادهای تجارتی‬

‫کلیات قراردادهای تجارتی‬
‫• ‪ .1‬مشخصات مهم قراردادهای تجارتی‪:‬‬
‫‪ ‬نوعا ً بزرگ مقیاس‬
‫‪ ‬تبعات‪ :‬برای مثال پرداخت سمن در این نوع معامالت متفاوت است‪.‬‬
‫‪ ‬خالقانه بودن‬
‫‪ ‬تجار متناسب با نیاز و تحوالت روز قراردادهای جدیدی را خلق می کنند‬
‫‪ ‬ای<ن قرارداده<ا متفاوت از قراردادهای معمول<ی اس<ت ک<ه غیر تجار‬
‫استفاده می کنند‪.‬‬

‫• ‪ .1‬مشخصات مهم قراردادهای تجارتی‪:‬‬
‫‪ ‬مرکب بودن‬
‫‪ ‬بس<یاری از قراردادهای تجارت<ی مرکب از قراردادهای‬
‫متعدد هستند‪.‬‬
‫‪ ‬در ای<ن قرارداده<ا ه<م قرارداد اص<لی ب<ه عنوان ی<ک کل‬
‫واح<د حائ<ز اهمی<ت اس<ت ه<م قراردادهای فرع<ی ک<ه ب<ه تبع‬
‫قرارداد اصلی منعقد می شوند‪.‬‬
‫• ‪ .2‬قواعد عمومی قراردادهای تجارتی‪:‬‬
‫‪ ‬س‪1‬ؤال‪ :‬آی‪1‬ا ورای قواع‪1‬د عموم‪1‬ی قرارداده‪1‬ا که در‬
‫حقوق مدن‪1‬ی بح‪1‬ث م‪1‬ی شود‪ ،‬قواع‪1‬د عامی وجود دارد‬
‫که مختص قراردادهای تجارتی باشد؟‬
‫‪ ‬در قانون تجارت ص<راحتا ً قراردادهای میان تجار مورد توجه‬
‫قرار نگرفته است‪.‬‬
‫‪ ‬برای اس‪1‬تخراج قواع‪1‬د عام حاکم بر قراردادهای‬
‫تجارتی باید متوسل به بررسی های علمی شد‪.‬‬
‫• ‪ 1.2‬قواعد عمومی قراردادهای تجارتی‪:‬‬
‫‪ ‬برخ‪1‬ی از قواع‪1‬د قاب‪1‬ل اس‪1‬تنباط (ک‪1‬ه م‪1‬ی توان‪1‬د مورد تأیید قرار‬
‫نگیرد)‪:‬‬
‫‪ ‬بر خالف قاعده عمومی‪ ،‬تاجر خود باید عدم تقصیرش را اثبات نماید‪.‬‬
‫‪ ‬ابهام در مت<ن قرارداد ب<ه زیان نویس<نده تفس<یر م<ی گردد (استنباط از م‬
‫‪ 229‬ق‪.‬ت‪).‬‬
‫‪ ‬ب<ه اس<تناد عدم ایفای تعهدات قبل<ی‪ ،‬س<ایر ذی نفعان م<ی توانند اقدام‬
‫پیشگیران<ه در خص<وص انجام تعهدات بعدی انجام دهند‪( .‬استنباط از م ‪238‬‬
‫ق‪.‬ت‪).‬‬
‫• ‪ .2‬قواعد عمومی قراردادهای تجارتی‪:‬‬
‫عرف و قواعد عمومی قراردادهای تجارتی‬ ‫‪‬‬
‫قواعد عمومی زائیده عرف می تواند مورد اتباع واقع گردد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫مثال ً اگ<ر کس<ی ب<ه تعهدات قراردادی خود عم<ل نکرد مطاب<ق قانون مدن<ی باید او را‬ ‫‪‬‬
‫اجبار ب<ه ایفای تعهدات نمود ول<ی در عرف تجار ممک<ن اس<ت پذیرش ح<ق فسخ برای‬
‫متعهد له (در فرض تخلف متعهد) مطلوب باشد‪.‬‬
‫در عرف تجار اراده های ظاهری سازنده عقد است نه اراده های باطنی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫مس<أله مرور زمان‪ :‬در آئی<ن دادرس<ی مرور زمان مورد پذیرش نیس<ت ول<ی ممکن‬ ‫‪‬‬
‫اس<ت در عرف تجار عدم اقام<ه دعوی در مدت<ی معقول ب<ه منزل<ه انص<راف از ادعا‬

‫• ‪ .3‬روش تحقیق در قراردادهای تجارتی‪:‬‬
‫‪ ‬سه سطح تحقیق در قراردادهای تجارتی‬
‫‪ ‬مطالعه احکام قانونی (مثل مواد راجع به حمل و نقل در ق‪ .‬ت‪).‬‬
‫‪ ‬مطالع<ه قراردادهای رای<ج در دنیای تجارت ول<و اینک<ه م<ا به ازای‬
‫قانونی نداشته باشد‪.‬‬
‫‪ ‬مطالع<ه برخورد قضات در مواجه<ه ب<ا اختالفات قراردادی و مستند‬
‫قرار دادن قرارداد‪.‬‬

‫‪ ‬شناسایی واقعیت خارجی‬
‫‪ ‬شناس<<ایی دقی<<ق ماهی<<ت های عرف<<ی (دسته بندی‬
‫قراردادهای واقعی بر مبنای وجوه اشتراک شان)‬

‫شناسایی ماهیت حقوقی عقد و فایده آن‬ ‫‪‬‬
‫آی<ا ماهی<ت عرف<ی تبدی<ل ب<ه ماهی<ت حقوق<ی نی<ز شده اس<ت؟ یعن<ی‪ ،‬آی<ا م<ا ب<ه ازایی در‬ ‫‪‬‬
‫قانون و عقود قانون<ی دارد ی<ا ب<ه اقتضای کس<ب و کار‪ ،‬و توس<ط تجار به وجود آمده‬
‫است؟‬
‫مثال‪ :‬آی<ا ضمان<ت نام<ه بانک<ی ب<ا عق<د ضمان<ت قانون مدن<ی یا قانون تجارت انطباق‬ ‫‪‬‬
‫دارد؟ (در این مورد انطباق وجود ندارد‪).‬‬
‫اگ<ر انطباق قانون<ی وجود داشت<ه باش<د‪ ،‬ب<ه طور خودکار قواع<د تکمیل<ی ناظ<ر بر عقد‬ ‫‪‬‬
‫مورد نظ<ر بر قرارداد حکوم<ت م<ی کند مگر اینکه ص<راحتا ً در قرارداد ب<ه نحو دیگری‬
‫تراضی شده باشد‪.‬‬

‫‪ ‬تطبی‪1‬ق واقعی‪1‬ت خارج‪1‬ی (ماهی‪1‬ت عرف‪1‬ی) با‬
‫قوانین آمره و اثر آن‪:‬‬
‫‪ ‬واقعی<ت خارج<ی بای<د ب<ا قوانی<ن آمره ن<ی<ز تطبیق داده‬
‫شود‪ ،‬چرا که تواف<ق بر خالق قوانین آمره ب<ی اث<ر است و‬
‫موجب بطالن جزئی یا کلی عقد می شود‪.‬‬
‫‪ ‬البته تعداد قوان<ین آمره ب<سیار اندک است‪.‬‬
‫‪ .2‬قراردادهای پیمانکاری‬

‫قراردادهای پیمانکاری‬
‫قرارداد اجاره‬
‫اجاره اشخاص‬ ‫اجاره اموال‬

‫• ‪ .1‬مشخصات کلی قراردادهای پیمانکاری‪:‬‬
‫تعریف‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫رابط<ه بی<ن پیمانکار و کارفرم<ا رابط<ه ای مقطع<ی‪ ،‬غی<ر مس<تمر و برای انجام کار معین‬ ‫‪‬‬
‫است‪.‬‬
‫در ای<ن رابط<ه پیمانکار اس<تقالل نس<بی دارد‪ .‬برای کارفرم<ا نتیج<ه کار اهمیت دارد و‬ ‫‪‬‬
‫اجرت در ازای کار انجام شده پرداخت می شود‪.‬‬
‫در قرارداد کارگری‪ ،‬کارگ<ر تح<ت ام<ر کارفرم<ا اس<ت و ب<ه ازای مدت<ی ک<ه تحت فرمان‬ ‫‪‬‬
‫است حقوق می گیرد‪.‬‬
‫قراردادهای کوچ<ک را نی<ز م<ی توان پیمانکاری نلق<ی نمود ام<ا در ای<ن بح<ث قرارداد بین‬ ‫‪‬‬
‫تجار که نوعا ً بزرگ مقیاس هستند مورد نظر است‪.‬‬

‫‪ ‬اهمیت قراردادهای پیمانکاری‪:‬‬
‫‪ ‬پیمانکاری جای<ی ب<ه کار می آی<د که تاج<ر ب<خواه<د بخشی از‬
‫کار خود را برون سپاری کند‪ ،‬عوض اینکه آن را در درون‬
‫تجارت خود سازماندهی نماید‪.‬‬
‫‪ ‬مثال‪ :‬انعقاد قرارداد پیمانکاری جه<ت مراقبت از فضای‬
‫سبز شرکت (به جای استخدام کارگر به این منظور)‬
‫‪ ‬منابع حقوقی‪:‬‬
‫‪ ‬قانون تجارت‪ :‬ج<<ز برای حم<<ل و نق<<ل‪ ،‬درباره سایر انواع‬
‫قراردادهای پیمانکاری مقرراتی ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬قانون مدن<ی‪ :‬احکام<ی برای اجاره اشخاص دارد (مواد ‪ 512‬تا‬
‫‪ )516‬ولی در مورد پیمانکاری حکمی ندارد‬
‫‪ ‬شرای<ط عموم<ی پیمان‪ :‬ک<ه توس<ط س<ازمان برنام<ه و بودج<ه تدوین‬
‫می شود و دستگاه های اجرایی ملزم به رعایت آن هستند‪.‬‬
‫• ‪ .2‬مسائل مهم قراردادهای پیمانکاری‪:‬‬
‫‪ ‬مقیاس‪:‬‬
‫‪ ‬در پیمان های کوچ<ک مقیاس معموال نوع< کار‪ ،‬مدت انجام کار و اجرت آن در قرارداد‬
‫مورد توافق قرار می گیرد‪.‬‬
‫‪ ‬در پیمان های بزرگ مقیاس موضوعات مختلف<ی مورد تواف<ق قرار م<ی گیرد ک<ه می‬
‫تواند محل اختالف باشد‪:‬‬
‫• تقدم رتب<ه اس<ناد مختلف<ی ک<ه میان طرفی<ت امض<ا شده اس<ت‪ ،‬در صورت‬
‫وجود ناسازگاری میان آنها‬
‫• موضوعات<ی ک<ه تواف<ق در خص<وص آنه<ا ب<ه آینده موکول شده است‪،‬‬
‫مخص<وصا مواردی ک<ه جزئ<ی اس<ت ی<ا احتمال وقوع آ<ن برای طرفی<ن حائز‬
‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫اهمیت نیست‬ ‫‪115‬‬
‫‪ ‬مسأله مالکیت‬
‫‪ ‬اموال<ی ک<ه در حی<ن اجرای پیمان ب<ه وجود م<ی آی<د ب<ی آنکه هنوز برای‬
‫اجرای پیمان مورد اس<تفاده قرار گرفت<ه باش<د‪ ،‬متعل<ق ب<ه کیست‪:‬‬
‫پیمانکار یا کارفرما؟‬
‫‪ ‬تعدیل قیمت‬
‫‪ ‬درج شرط<ی برای تعدی<ل قیم<ت متناس<ب ب<ا تورم ی<ا طول انجام پروژه‬
‫و تعیین معیارهایی برای تعدیل قیمت‬
‫‪ ‬انتقال پیمان‬
‫‪ ‬از آنج<ا ک<ه پیمانکار بر اس<اس ارزیاب<ی توانای<ی فن<ی و سابقه اجرای‬
‫کارهای قبل<ی انتخاب م<ی شود در قرارداد انتقال کل<ی پیمان به دیگران‬
‫منع می شود‬
‫‪ ‬ام<ا در پروژ<ه های بزرگ مقیاس نوع<ا انتقال جزئ<ی از پیمان به‬
‫اشخاص دیگ<ر پذیرفت<ه م<ی شود منوط ب<ه آنک<ه مخاطره آ<ن متوجه‬
‫کارفرما نشود‪.‬‬

‫‪ ‬انحالل پیمان‬
‫‪ ‬در قرارداد «اس<باب تحق<ق ح<ق فس<خ»‪« ،‬فرمول محاس<به خسارات‬
‫ناش<ی از فس<خ»‪ ،‬و «فرمول محاسبه اجرت کار انجام شده» در‬
‫قرارداد پی<ش بین<ی م<ی شود ت<ا در ص<ورت عدم رضای<ت طرفین از‬
‫یکدیگر‪ ،‬پیمان قابل فسخ باشد‪.‬‬
‫‪ ‬البته این در صورتی اس<ت ک<ه طرفی<ن نتوانند ب<ا روش های پیشب بینی‬
‫شده در قرارداد اختالفات خود را ح<ل و فص<ل کنن<د ی<ا نخواهن<د ک<ه این‬
‫کار را انجام دهند (مثال ً به دلیل کیفیت پائین خدمات پیمانکار)‬
‫‪ .3‬قراردادهای انتقال فناوری‬

‫قراردادهای انتقال فناوری‬
‫• ‪ .1‬مشخصات کلی قراردادهای انتقال فناوری‪:‬‬
‫‪ ‬تعریف و اهمیت‪:‬‬
‫‪ ‬دان<ش تولی<د ی<ک محص<ول ی<ا ارائ<ه ی<ک خدم<ت ی<ا س<ازماندهی ی<ک کار به‬
‫صورت روزافزونی توسعه پیدا می کند‪.‬‬
‫‪ ‬مال<ک دانش ک<ه برای کسب آ<ن س<رمایه گذاری نموده اس<ت انتقال آن را‬
‫محدود می کند یا در قبال قراردادی مشخص به آن راضی می شود‪.‬‬
‫‪ ‬اشخاص دیگ<ر نی<ز ترجی<ح م<ی دهن<د به جای اختراع مجدد چرخ‪ ،‬از مزایای‬
‫آن بهره مند شوند‪ ،‬چرا که هزینه این کار به مراتب کمتر است‪.‬‬

‫• ‪ .1‬مشخصات کلی قراردادهای انتقال فناوری‪:‬‬
‫‪ ‬در قانون مدن<ی و قانون تجارت دان<ش فن<ی به عنوان مال‬
‫شناس<ایی نشده اس<ت‪ .‬ام<ا در قوانی<ن زی<ر ای<ن خأل< جبران شده‬
‫است‪:‬‬
‫• قانون اجازه الحاق دول<ت ایران ب<ه اتحادی<ه عموم<ی بی<ن الملل<ی معروف به‬
‫پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی‪ ،‬تجاری و کشاورزی (‪)1337‬‬
‫• قانون ثبت اختراعات‪ ،‬طرح های صنعتی و عالئم تجاری (مصوب ‪)1386‬‬

‫• ‪ .2‬مسائل مهم قراردادهای انتقال فناوری‪:‬‬
‫‪ ‬قالب حقوق انتقال‪:‬‬
‫‪ .1 ‬انتقال کامل (مشابه بیع)‬
‫‪ .2 ‬انتقال مقی<د ب<ه اس<تفاده در مدت معی<ن ی<ا مقی<د ب<ه یک‬
‫استفاده خاص (مشابه اجاره)‬
‫‪ .3 ‬انتقال فناوری ب<ه عنوان آورده یک<ی از شرک<ا در شرکت‬
‫(مشابه عقد شرکت)‬
‫‪ ‬شرط محرمانگی‪:‬‬
‫‪ ‬عدم جواز انتقال گیرنده ب<ه افشای دان<ش فن<ی یا انتقال‬
‫آن به غیر‪.‬‬
‫‪ ‬البته احراز این موضوع بسیار دشوار است (ممکن است‬
‫دیگران ه<م چنی<ن دانش<ی تولی<د کرده باشن<د ی<ا به طرق‬
‫دیگری آن را به دست آورده باشند)‬
‫‪ ‬شرط انتقال انحصاری فناوری‪:‬‬
‫‪ ‬ممک<ن اس<ت در قرارداد قی<د شود ک<ه در مدت<ی معین‬
‫دان<<ش ب<<ه دیگری منتق<<ل ن<شود ی<<ا در یک محدوده‬
‫جغرافیایی خاص این کار انجام نشود‪.‬‬

‫‪ ‬شیوه انتقال فناوری‪:‬‬
‫‪ ‬در قرارداد باید شیوه ان<تقال فناوری قید شود‪.‬‬
‫‪ ‬شیوه انتقال م<ی توان<د ب<رگزاری کالس های آموزشی‪،‬‬
‫مشاوره‪ ،‬در اختیار گذاشت<ن نقش<ه ه<ا و اس<ناد‪ ،‬یا در‬
‫اختیار قرار دادن فرمول تولید کاال یا خدمت ب<اشد‪.‬‬

‫‪ ‬ملحقات فناوری موضوع انتقال‪:‬‬
‫‪ ‬آی<ا ب<ه همراه دان<ش فن<ی ماشی<ن آالت تولی<د محص<ول‪ ،‬ی<ا حمایت‬
‫فن<ی و مهندس<ی از تولی<د محص<ول ی<ا اس<تفاده از عالمت تجاری و‬
‫نظایر آن نیز در اختیار انتقال گیرنده قرار می گیرد‪.‬‬
‫‪ ‬طبیع<ی اس<ت ک<ه ملحقات فناوری گاه ب<ه اندازه خود دان<ش فنی‬
‫حائ<ز اهمی<ت اس<ت و ارزش قرارداد اس<اسا منوط به ملحقات‬
‫مذکور است‪.‬‬
‫‪ .4‬بیع تجارتی‬

‫بیع تجارتی‬
‫• ‪ .1‬مشخصات کلی بیع تجارتی‪:‬‬
‫‪ ‬تعریف و اهمیت‪:‬‬
‫‪ ‬منظور بیع بین تجار است که نوعا ً بزرگ مقیاس است‪.‬‬
‫‪ ‬جوه<ر تجارت کار اس<ت و بی<ع ص<رفا ً ابزار انتقال حق‬
‫مالکیت است‪.‬‬
‫‪ ‬بیع منشأ ثروت نیست بلکه کار منشأ ثروت است‪.‬‬

‫• ‪ .1‬مشخصات کلی بیع تجارتی‪:‬‬
‫منابع حقوقی‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫قانون تجارت در این خصوص س<اکت است و عمال ً احکام قانون مدنی به طور یکسان‬ ‫‪‬‬
‫بر بیع تجارتی و غیر تجارتی حاکم است‪.‬‬
‫تجار با توافق بر خالق قوانین تکمیلی از آثار نامطلوب آن اجتناب می کنند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫در تجارت بی<ن المل<ل کنوانس<یون بی<ع بی<ن الملل<ی را س<ازمان مل<ل در س<ال ‪ 1980‬ارائه‬ ‫‪‬‬
‫نموده که ایران به آن ملحق نشده است‪.‬‬
‫اتاق بازرگان<ی بی<ن الملل<ی نمون<ه قراردادهای<ی را برای بی<ع در نظ<ر گرفت<ه ک<ه تجار می‬ ‫‪‬‬
‫توانن<د متناس<ب ب<ا نیاز خود یک<ی از آنه<ا را انتخاب کنن<د و در قرارداد ص<رفا ً ب<ه نام آن‬
‫اشاره کنند‪.‬‬

‫• ‪ .2‬مسائل مهم بیع تجارتی‪:‬‬
‫‪ ‬بی‪1‬ع عادی و تجارت‪1‬ی در تعیی‪1‬ن مبی‪1‬ع‪ ،‬ثمن‪ ،‬زمان‬
‫و مکان تحوی‪1‬ل کاال ی‪1‬ا خدم‪1‬ت و نظای‪1‬ر آن‬
‫مشترکند‪.‬‬
‫‪ ‬مقیاس بی‪1‬ع تجارت‪1‬ی حت‪1‬ی بین وجوه مشترک‬
‫بیع تجارتی و عادی سایه می افکند‪.‬‬

‫‪ ‬مس‪1‬ائل ناش‪1‬ی از بی‪1‬ع تجارت‪1‬ی‪ :‬مطابق‪1‬ت بی‪1‬ع با‬
‫قرارداد‬
‫‪ ‬از آنج<ا ک<ه مطاب<ق مبی<ع ب<ا قرارداد امری تخص<صی است تجار‬
‫در قرارداد شرط<ی را برای حص<ول اطمینان از تطاب<ق کاال یا‬
‫خدمت تحویل داده شده با مفاد قرارداد در نظر می گیرند و‬
‫بعضا ً این موضوع را به نظر متخصص واگذار می کنند‪.‬‬

‫‪ ‬مس‪1‬ائل ناش‪1‬ی از بی‪1‬ع تجارت‪1‬ی‪ :‬تعیی‪1‬ن ثمن و‬
‫روش پرداخت‬
‫‪ ‬ب<ه دلی<ل دشواری های تعیی<ن ثم<ن‪ ،‬معیارهای آن را در‬
‫قرارداد تعیین کنند‪.‬‬
‫‪ ‬روش پرداخ<ت پول و همزمان<ی آ<ن ب<ا تحوی<ل کاال نی<ز حائز‬
‫اهمیت است‪.‬‬
‫‪ ‬مسائل ناشی از بیع تجارتی‪ :‬هزینه ها‬
‫‪ ‬در بی<ع تجارت<ی بای<د مشخ<ص شود ک<ه هزین<ه حم<ل و نقل‪،‬‬
‫ح<ق بیم<ه‪ ،‬عوارض‪ ،‬مالیات‪ ،‬حقوق گمرکی‪ ،‬ان<بارداری‬
‫و ‪ ...‬ب<ر عهده چ<ه کس<ی اس<ت و چگون<ه پرداخ<ت می‬
‫شود‪.‬‬

‫‪ ‬مسائل ناشی از بیع تجارتی‪ :‬خسارات‬
‫‪ ‬سؤال‪ :‬خسارت چگونه بین طرفین توزیع می شود؟‬
‫در نظر گرفتن ضمانت اجرای ساده و سریع برای نقض تعهد‬ ‫•‬
‫تعیی<ن س<رنوشت عق<د در حال<ت فورس ماژور (قوه قاهره مان<ع از اجرای تعهد‬ ‫•‬
‫شود)‬
‫اگ<ر کاال از زمان انعقاد قرارداد ت<ا تحوی<ل کاال تل<ف شود‪ ،‬زیان آ<ن متوج<ه کیست؟‬ ‫•‬
‫ریسک مذکور چه زمانی از عهده یکی بر عهده دیگری منتقل می شود؟‬

‫‪ ‬مس‪1‬ائل ناش‪1‬ی از بی‪1‬ع تجارت‪1‬ی‪ :‬آثار حقوق عمومی‬
‫بر عقد‬
‫‪ ‬مقررات مالیات<ی‪ ،‬گمرک<ی‪ ،‬محی<ط زیس<تی و نظای<ر آ<ن می‬
‫توان<د اجرای تعهدات را ب<ا محدودی<ت مواج<ه کن<د ی<ا هزین<ه ها‬
‫را افزایش دهد‪.‬‬
‫‪ ‬لذا در بیع تجارتی آثار حقوق عمومی بر عقد باید دیده شود‪.‬‬

‫‪ ‬مسائل ناشی از بیع تجارتی‪ :‬بیع یا پیمانکاری‬
‫‪ ‬در ص<ورتی ک<ه موضوع عق<د‪ ،‬س<اخت س<فارشی یک کاال‬
‫باش<د‪ ،‬آی<ا س<ازنده فروشنده محس<وب م<ی شود و معامله‬
‫بی<ع تجارت<ی اس<ت‪ ،‬ی<ا پیمانکار محس<وب می شود و‬
‫قوانی<ن ناظ<ر بر اجاره بر راب<ط<ه طرفی<ن حکمفرم<ا می‬
‫شود‪.‬‬

‫‪ .5‬قراردادهای توزیع‬

‫قراردادهای توزیع‬
‫• ‪ .1‬مشخصات کلی قراردادهای توزیع‪:‬‬
‫‪ ‬مس‪1‬أله‪ :‬تولیدکننده محص‪1‬ول خود را ب‪1‬ه چ‪1‬ه شیوه ای توزی‪1‬ع می‬
‫کند؟‬
‫‪ ‬ممک<ن اس<ت تولیدکننده ب<ا اضاف<ه کردن واح<د توزی<ع ب<ه شرکت‪ ،‬خود عهده‬
‫دار توزیع شود‪.‬‬
‫‪ ‬ممک<ن اس<ت تولیدکننده درب کارخان<ه محص<ول را ب<ه تاج<ر دیگری بفروشد‬
‫و کاری با شیوه توزیع نداشته باشد‪.‬‬
‫‪ ‬در بی<ن دو حال<ت حدی فوق‪ ،‬شیوه های توزی<ع متنوع<ی وجود دارد که در‬
‫مورد آنها قرارداد توزیع موضوعیت پیدا می کند‪.‬‬
‫• ‪ .1‬مشخصات کلی قراردادهای توزیع‪:‬‬
‫‪ ‬قراردادهای متعارف توزیع‪:‬‬
‫‪ ‬اعطای مجوز نمایندگ<ی (ک<ه منحص<را ً محصول خاص تولیدکننده را‬
‫بفروشد یا در کنار سایر محصوالت این محصول را نیز عرضه کند)‬
‫‪ ‬توزی<ع محص<ول ب<ه نام تولیدکننده و دریاف<ت درص<دی از قیمت‬
‫فروش‬
‫‪... ‬‬

‫• ‪ .2‬مسائل مهم قراردادهای توزیع‪:‬‬
‫‪ ‬نحوه توزیع زیان‬
‫‪ ‬در ص<ورت تل<ف شدن کاال‪ ،‬اف<ت قیم<ت‪ ،‬ب<ه فروش نرفت<ن کاال و الوصول‬
‫ماندن ثمن آن‪ ،‬چه کسی و با چه نسبتی متحمل زیان می شود‪.‬‬
‫‪ ‬ای<ن موضوع ب<ه طور خاص زمان<ی اهمی<ت پیدا م<ی کن<د ک<ه کاال ب<ه توزیع‬
‫کننده فروخت<ه نشود و ب<ه ص<ورت امانی برای فروش در اختیار او قرار‬
‫گیرد‪.‬‬
‫‪ ‬الزم است مسئولیت ها در قرارداد تصریح شود‪.‬‬

‫تکالیف توزیع کننده (که می تواند در قرارداد لحاظ شود)‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬تهیه مکان الزم برای توزیع؛ احیانا ً با کیفیت و مشخصات مورد نظر تولیدکننده‬
‫‪ ‬تعیین ساعات کار توزیع کننده (مثال ً ساعات توزیع شیر)‬
‫‪ ‬تعیین قیمت خرده فروشی و تکلیف به رعایت قیمت مذکور‬
‫‪ ‬توزیع انحصاری کاالی مذکور یا توزیع آن در کنار سایر کاالها‬
‫‪ ‬تبلیغ کاال یا خدمت جهت بهبود میزان فروش‬
‫‪ ‬رعایت دیگر استانداردهای تولید کننده جهت توزیع کاال و ارائه خدمت‬

‫‪ ‬تکالی‪1‬ف تولیدکننده (ک‪1‬ه م‪1‬ی تواند در قرارداد‬
‫لحاظ شود)‪:‬‬
‫‪ ‬اعطای مجوز انحص<اری ب<ه توزیع کننده و عدم انعقاد‬
‫قرارداد توزیع با دیگران‬
‫‪ ‬تأمین مستمر حداقلی از کاال برای توزیع کننده‬
‫‪ ‬تبلیغ کافی برای کاال یا خدمت مورد نظر‬
‫‪ ‬وظیفه تأمین سرمایه‬
‫‪ ‬در ص<ورتی ک<ه توزی<ع نیازمن<د مکان‪ ،‬ابزار و وسایل‪ ،‬نیروی‬
‫کار ی<ا وس<ایل نقلی<ه باش<د‪ ،‬چ<ه کسی عهده دار تأمی<ن مالی‬
‫آن است‪ .‬این موضوع باید در قرارداد تعیین تکلیف شود‪.‬‬
‫‪ ‬البت<ه طرفی<ن معامل<ه حس<ب مناف<ع خود در ای<ن خصوص‬
‫توافق می کنند‪.‬‬
‫‪ ‬فرمول تعیین اجرت‬
‫‪ ‬بسته به نوع قرارداد‪ ،‬شیوه تعیین اجرت متفاوت است‪.‬‬
‫‪ ‬ممک<ن اس<ت کاال ب<ا تخفی<ف در اختیار توزیع کننده قرار‬
‫بگیرد و او بتواند با قیمت روی کاال آن را بفروشد‬
‫‪ ‬ممک<ن اس<ت درص<دی از قیم<ت فروش ب<ه توزیع کننده‬
‫اختصاص یابد‪.‬‬
‫فسخ قرارداد توزیع‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬تولیدکننده ممک<ن اس<ت بخواه<د شیوه توزی<ع خود را تغیی<ر ده<د ی<ا از دس<ت توزیع‬
‫کننده ناکارآم<د ره<ا شود؛ دادن ح<ق فس<خ ب<ه تولیدکننده ممک<ن اس<ت مغای<ر با‬
‫منافع توزیع کننده باشد و سرمایه گذاری وی را زایل کند‪.‬‬
‫‪ ‬توزی<ع کننده نی<ز ممک<ن اس<ت نخواه<د ب<ا تولیدکننده کار کن<د ی<ا خواهان تغییر‬
‫اس<اسی در قرارداد باش<د ی<ا خودش بخواه<د وارد مرحل<ه تولی<د نیز بشود؛ دادن‬
‫حق فسخ به او ممکن است مغایر با منافع تولید کننده باشد‪.‬‬
‫‪ ‬رفع این تعارض منافع در خصوص حق فسخ باید در قرارداد تعیین تکلیف شود‪.‬‬

‫‪ .6‬قراردادهای اجاره‬

‫قراردادهای اجاره‬
‫• ‪ .1‬مشخصات کلی قراردادهای اجاره تجارتی‪:‬‬
‫‪ ‬تعریف‬
‫‪ ‬اجاره قراردادی اس<ت ک<ه در آ<ن به جای انتقال خود‬
‫عی<ن‪ ،‬منفع<ت معین<ی از آ<ن در ازای عوض معی<ن تملیک‬
‫می گردد‪.‬‬
‫‪ ‬در ای<ن مبح<ث اجاره اموال مورد نظ<ر اس<ت (نه اجاره‬
‫اشخاص)‬
‫‪ ‬اهمیت و جایگاه‬
‫‪ ‬تص<میم ب<ه تمل<ک ی<ا اجاره‪ :‬بس<ته ب<ه نوع تجارت و میزان استفاده‬
‫از ی<ک مال در تجارت‪ ،‬ممک<ن اس<ت خری<د و تمل<ک مال مقرون به‬
‫صرفه باشد‪ ،‬ممکن است اجاره آن به صرفه باشد‪.‬‬
‫‪ ‬ب<ا تکی<ه بر ای<ن نیاز‪ ،‬بعض<ی از تجار ب<ه شغ<ل اجاره دادن روی می‬
‫آورند‪ .‬برای مثال‪ ،‬ماشی<ن آالت س<نگین ی<ا انبار را خریداری می‬
‫کنند و حسب نیاز سایر تجار به آنها اجاره می دهند‪.‬‬
‫‪ ‬منابع حقوقی‬
‫‪ ‬قانون تجارت راجع به اجاره تجارتی ساکت است‪.‬‬
‫‪ ‬بنابرای<ن مقررات اجاره قانون مدن<ی در مورد اجاره تجارت<ی نیز‬
‫حاکم است‪.‬‬
‫‪ ‬در مورد اجاره امالک‪ ،‬قانون رواب<ط موج<ر و مس<تأجر مصوب‬
‫‪ 1356‬و قانون رواب<ط موج<ر و مس<تأجر مص<وب ‪ 1376‬حاکم‬
‫هستند‪.‬‬
‫• ‪ .2‬مسائل مهم قراردادهای اج‪1‬اره تجارتی‪:‬‬
‫‪ ‬مسائل مشترک اجاره های تجارتی و عادی‬
‫‪ ‬تعیین دقیق مال مورد اجاره‬
‫‪ ‬تعیین دقیق منفعت‬
‫‪ ‬تعیین مدت اجاره‬
‫‪ ‬در قانون مدن‪1‬ی اجاره مورد بح‪1‬ث قرار گرفته‬
‫است‪.‬‬
‫• ‪ .2‬مسائل مهم قراردادهای اجاره تجارتی‪:‬‬
‫مسائل خاص اجاره های تجارتی‬ ‫‪‬‬
‫حقوقی که از تجارت کردن در مکان استیجاری ناشی می شود‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫اگ<ر در اث<ر تجارت ب<ه مرغوبی<ت مکان افزوده شود و نف<ر بعدی نی<ز از مناف<ع آن بهره‬ ‫•‬
‫من<د گردد‪ ،‬تاج<ر قبل<ی نی<ز خواهان بهرمندی از مناف<ع مذکور م<ی شود؛ ای<ن ح<ق گاهی‬
‫حق سرقفلی یا کسب و پیشه نامیده می شود‪.‬‬
‫اگ<ر تجارت در مکان اس<تیجاری‪ ،‬تاج<ر را ب<ه مکان وابس<ته س<ازد و جاب<ه جای<ی موجب‬ ‫•‬
‫زیان وی گردد‪ ،‬هنگام تمدی<د قرارداد و تعیی<ن اجاره دوره بع<د نبای<د مورد س<وء استفاده‬
‫موجر قرار گیرد‪.‬‬
‫حل و فصل این دو تعارض منافع موضوع کلیدی قوانین و قراردادهای اجاره است‪.‬‬ ‫•‬

‫• ‪ .2‬مسائل مهم قراردادهای اجاره تجارتی‪:‬‬
‫مسائل خاص اجاره های تجارتی‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬وقت<ی ترکیب<ی از اموال و اشخاص اجاره م<ی شون<د (مث<ل اجاره دکل حفاری و‬
‫اپراتور آن)‬
‫• از آنج<ا ک<ه اپراتور برای مس<تأجر کار م<ی کن<د و از موج<ر حقوق م<ی گیرد‪ ،‬این‬
‫پرسش پیش می آید که اپراتور کارگر کیست؟‬
‫‪ ‬مسئولیت موجر و مستأجر در برابر خسارت‬

‫• در ص<ورت خس<ارت دیدن مال مورد اجاره (ک<ه گاه<ی ارزش آ<ن چندین برابر‬
‫قرارداد اجاره است)‪ ،‬مسئولیت ها چگونه توزیع می شود؟‬
‫‪ .7‬قراردادهای حمل و نقل‬

‫قراردادهای حمل و نقل‬
‫• ‪ .1‬مشخص‪1‬ات کلی قراردادهای حمل و نقل‪:‬‬
‫‪ ‬تعریف‪ :‬توافق بر حمل اشخاص یا اشیاء در ازای اجرت‬
‫‪ ‬قرارداد حم<ل و نق<ل قرارداد اجاره شخ<ص اس<ت و ن<ه اجاره وسیله‬
‫حمل‬
‫‪ ‬اص<طالح قرارداد حم<ل و نق<ل ناظ<ر بر اجاره شخ<ص به عنوان‬
‫پیمانکار است و نه به عنوان کارگر‪.‬‬
‫‪ ‬اجاره خودرو‪ ،‬هواپیم<ا و کشت<ی و همچنی<ن استخدام راننده‪ ،‬خلبان و‬
‫ملوان از قلمرو قراردادهای حمل و نقل خارج است‪.‬‬
‫• ‪ .1‬مشخصات کلی قراردادهای حمل و نقل‪:‬‬
‫‪ ‬اهمیت و جایگاه‬
‫‪ ‬هزینه حمل و نقل در مکان یابی صنایع حائز اهمیت است‬
‫‪ ‬هزینه حمل و نقل در سودآوری یا زیان یک تجارت یا به طور‬
‫خالصه‪ ،‬اقتصادی شدن تجارت نقش بسزایی بازی می کند‪.‬‬
‫‪ ‬یک<ی از تص<میمات بنگاه های اقتص<ادی درون سپاری تجارت‬
‫است در برابر برون سپاری آن‪.‬‬
‫‪ ‬انواع قراردادهای حمل و نقل‬
‫‪ ‬به اعتبار محموله‪ :‬حمل و نق<ل بار در برابر مسافر‬
‫‪ ‬به اعتبار وسیله حمل‪ :‬جاده ای‪ ،‬ریلی‪ ،‬دریایی‪ ،‬هوایی و مرکب‬
‫‪ ‬ب<ه اعتبار مبدأ و مقصد‪ :‬درون شهری‪ ،‬برون شهری‪ ،‬درون مرزی و‬
‫برون مرزی یا بین المللی‬
‫‪ ‬پس<ت‪ :‬حم<ل و نق<ل نام<ه (در تص<دی و انحص<ار دولت بوده و از دایره‬
‫تجارت خارج است (محل بحث))‬
‫منابع حقوقی‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫قانون تجارت‪ ،‬باب هشتم‪ ،‬با قلمرو زیر‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫حاک<م بر قراردادهای<ی ک<ه س<ه طرف آ<ن (ارس<ال کننده‪ ،‬حم<ل کننده و دریافت کننده)‬ ‫•‬
‫تاجر باشند‪.‬‬
‫م<ی توان حالت<ی را تص<ور نمود ک<ه فق<ط متص<دی حم<ل تاج<ر باش<د و قانون تجارت به‬ ‫•‬
‫زیان وی قابل استناد باشد‪.‬‬
‫قانون تجارت حمل و نقل مسافر را پوشش نمی دهد‪.‬‬ ‫•‬
‫قوانی<ن خاص حم<ل و نق<ل دریای<ی‪ ،‬هوای<ی‪ ،‬ریلی و جاده ای قلمرو قانون تجارت را‬ ‫•‬
‫محدود نموده است‬

‫‪ ‬منابع حقوقی‪ :‬قوانین خاص‬
‫‪ ‬قانون الحاق دول<ت ج‪.‬ا‪.‬ا‪ .‬ب<ه کنوانس<یون قرارداد حم<ل و نق<ل بین‬
‫المللی کاال از طریق جاده و پروتکل اصالحی آن‪ ،‬مصوب ‪1376‬‬
‫‪ ‬قانون دریای<ی مص<وب ‪ 1343‬و قانون الحاق دول<ت شاهنشاهی‬
‫ایران به هفت قرارداد بین المللی دریایی مصوب ‪1344‬‬
‫• مربوط به حمل و نقل داخلی و بین المللی کاال‬

‫• ‪ .1‬مش‪1‬خصات کلی قراردادهای حمل و نقل‪:‬‬
‫‪ ‬قانون اجازه الحاق دول<ت شاهنشاه<ی ایران ب<ه کنوانس<یون ‪ 12‬اکت<بر ورشو‬
‫و پروتک<ل ‪ 28‬س<پتامبر ‪ 1955‬اله<ه و کنوانس<یون ‪ 18‬سپتامبر ‪1961‬‬
‫گواداالخارا و پروتکل ‪ 8‬مارس ‪ 1971‬گواتماال مصوب ‪1354‬‬
‫مربوط به حمل و نقل هوایی بین المللی کاال و مسافر‬ ‫•‬
‫‪ ‬تس<ری آ<ن ب<ه حم<ل و نق<ل هوای<ی داخل<ی از طری<ق قانون تعیین حدود‬
‫مس<ئولیت شرکتهای هواپیمای<ی ایران در پروازهای داخ<ل کشور مصوب‬
‫‪1364‬‬
‫‪ ‬قانون الحاق ب<ه مقاول<ه نامه حم<ل و نقل های بین المللی‬
‫با راه آهن مصوب ‪ 1363‬و اصالحیه های بعدی آن‬
‫• مربوط به حمل و نقل ریلی بار و مسافر‬

‫• ‪ .2‬مسائل مهم در قراردادهای حمل و نقل‪:‬‬
‫‪ ‬کارفرمای متصدی حمل و نقل کیست؟‬
‫‪ ‬اگ<ر در طول زمان حم<ل مشکل<ی پی<ش بیای<د ی<ا یکی از دو‬
‫نف<ر (ارس<ال کننده کاال ی<ا دریاف<ت کننده آ<ن) دستوراتی را‬
‫صادر نمایند‪ ،‬متصدی از چه کسی باید تبعیت کند؟‬

‫‪ ‬حدود مسئولیت متصدی‪:‬‬
‫‪ ‬ب<ا توج<ه ب<ه ارزش اندک اجرت متص<دی حمل در برابر‬
‫ارزش کاال و آس<یب دیدن ی<ا فوت مس<افر‪ ،‬متص<دی حمل‬
‫ت<ا چ<ه ح<د در برابر حوادث کاال و آس<یب آ<ن مسئولیت‬

‫‪ ‬عدم قبول محموله از سوی مرسل الیه‬
‫‪ ‬اگ<ر مرس<ل الی<ه ی<اف<ت نشود ی<ا از قبول بار اج<تناب کند و‬
‫ارس<ال کننده بار نی<ز حاض<ر ب<ه تحم<ل هزینه بازنگرداندن‬
‫محمول<<ه نگردد‪ ،‬وظیف<<ه متص<<دی در قبال محموله‬
‫چیست؟‬

‫‪ ‬اجرت متصدی و حق حبس‬
‫‪ ‬اگ<ر شرط شود ک<ه اجرت حم<ل در مقص<د اخ<ذ گرددآ آیا‬
‫متص<دی ح<ق حب<س دارد؟ آی<ا م<ی توان<د تحوی<ل محم<وله را‬
‫به اخذ اج<رت موکول ن<ماید؟‬
‫‪ ‬در ص<ورت عدم قبول محمول<ه از س<وی مرس<ل الیه و‬
‫دستور ارسال کتبی ب<رای بازگرداندن کاال چطور؟‬
‫‪ ‬مسائل دادرسی‬
‫‪ ‬در ص<ورت وقوع خس<ارت چ<ه کس<ی بای<د بار اثبات تقصیر را بر‬
‫عهده بگیرد؟‬
‫‪ ‬موارد الزم الرعای<ه جه<ت حف<ظ ح<ق اقام<ه دعوی و مهلت های‬
‫اقامه دعوا کدامند؟‬
‫‪ ‬ح<ق اقام<ه دعوا از آ<ن ارس<ال کننده اس<ت ی<ا مرس<ل الی<ه‪ :‬ذینفع‬
‫دعوا کیست؟‬
‫• ‪ .3‬شرح مواد راج‪1‬ع ب‪1‬ه حم‪1‬ل و نقل در قانون‬
‫تجارت‪:‬‬
‫‪ ‬نکت‪1‬ه‪ :‬قانون تجارت ن‪1‬ه تنها قلمرو محدودی‬
‫دارد بلک‪1‬ه ب‪1‬ه عنوان قواع‪1‬د عموم‪1‬ی حاکم بر‬
‫انواع حمل و نقل نیز قابل معرفی نیست‪.‬‬
‫‪ ‬قوانی‪1‬ن خاص ب‪1‬ه ص‪1‬ورت ص‪1‬ریح ی‪1‬ا ضمنی‬
‫حکومت قانون تجارت را تجویز ننموده اند‪.‬‬

‫• ‪ .3‬شرح مواد راجع به حمل و نقل در قانون تجارت‪:‬‬
‫‪ ‬تعهدات متص‪1‬دی‪ :‬حم‪1‬ل س‪1‬الم و بدون تأخی‪1‬ر محمول‪1‬ه تا‬
‫مقصد و تسلیم آن به مرسل الیه‬
‫‪ ‬ماده ‪ :377‬تعهد به حمل‬
‫‪ ‬تعه<د ب<ه تبعی<ت از دس<تورات ارس<ال کننده ت<ا زمان تخق<ق یکی از ‪4‬‬
‫واقع<ه مذکور در ماده ‪ 383‬وپ<س از آ<ن تبعی<ت از دس<تورات مرسل‬
‫الیه‬
‫‪ ‬ماده ‪ :387‬تعهد به حمل به موقع و بدون تأخیر‬
‫‪ ‬تعهدات متصدی‪:‬‬
‫‪ ‬تعهد به حفاظت از محموله‬
‫‪ ‬ماده ‪ :390‬تعه<د تس<لیم محمول<ه ب<ه مرس<ل الی<ه در ازای دریافت‬
‫هزین<ه های<ی ک<ه طب<ق تواف<ق ب<ا ارس<ال کننده بر عهده مرس<ل الیه‬
‫است‪.‬‬
‫‪ ‬مواد ‪ 385‬و ‪ :389‬تعهد به اطالع رسانی برخی وقایع‬

‫‪ ‬مواد ‪ 384‬و ‪ :385‬تعه<د اطالع رس<انی ب<ه ارس<ال کننده‪ ،‬همزمان با‬
‫نگهداری محموله و عند اللزوم فروش آن در فرضی که‪:‬‬
‫• مرسل الیه از قبول کاال خودداری کند‬
‫• دسترسی به مرسل الیه حاصل نگردد‬
‫• مرس<ل الی<ه از پرداخ<ت آنچ<ه ک<ه قرار بوده در ازای دریاف<ت محموله‬
‫پرداخت کند‪ ،‬اجتناب نماید‬
‫‪ ‬ماده ‪( 388‬تعه‪1‬د ب‪1‬ه فع‪1‬ل ص‪1‬حیح مباشر)‪ :‬در‬
‫صورتی که متصدی رأسا ً مبادرت به حمل ننموده و حمل‬
‫را ب<ه کارگ<ر خود ی<ا پیمانکار ب<سپارد‪ ،‬کماکان تمام‬
‫تعهدات ناشی از قرارداد حمل ب<ر عهده اوست‪.‬‬

‫‪ ‬تعهدات ارسال کننده یا آمر‪:‬‬
‫‪ ‬تعه<د پرداخ<ت اجرت و س<ایر هزین<ه های حمل در‬
‫چارچوب قرارداد‬
‫‪ ‬حتی اگر قرار باشد پرداخت ها در مقصد انجام شود‪ ،‬باز‬
‫هم ارسال کننده متعهد به پرداخت است‬
‫‪ ‬تعهدات مرسل الیه‪:‬‬
‫‪ ‬اص<وال ً تعهدی ندارد زیرا قرارداد ح<م<ل میان آمر و‬
‫متصدی منعقد می گردد‪.‬‬
‫‪ ‬تعهدی برای پذیرش محمول<<ه و ی<<ا پرداخ<<ت مبالغ‬
‫درخواستی متصدی ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬جواز و لزوم قرارداد حمل و نقل‪:‬‬
‫‪ ‬ت<ا شرای<ط خاصی (مقرر در ماده ‪ )383‬رخ نداده‪،‬‬
‫قرارداد از ناحی<ه آم<ر جای<ز و قاب<ل فس<خ اس<ت‪ ،‬البت<ه به‬
‫شرط جبران هزینه های آن‪.‬‬
‫‪ ‬قرارداد از ناحیه متصدی الزم است‪.‬‬
‫تج‪1‬ارت‪:‬‬
‫‪ ‬قواعد آلی‪:‬‬
‫‪ ‬در ص<ورت تل<ف شدن کاال‪ ،‬اثبات عدم تقصیر بر عهده‬
‫متصدی است (مدعی نیاز به اثبات تقصیر متصدی ندارد)‬
‫‪ ‬برای اثبات عدم تقص<یر ی<ا بای<د خس<ارت ب<ه ارس<ال کننده یا‬
‫مرسل الیه منتسب شود یا قوه قهریه سبب آن دانسته شود‪.‬‬

‫‪ ‬اگ<ر در قرارداد حم<ل شرط شده باش<د ک<ه اجرت حم<ل یا‬
‫حت<ی ثم<ن کاال از مرس<ل الی<ه دریاف<ت شود‪ ،‬متص<دی حق‬
‫حب<س پیدا م<ی کن<د‪ ،‬مگ<ر اینک<ه دریاف<ت کنن<د مبالغ مذکور‬
‫را نزد صندوق دادگستری بسپارد‪( .‬ماده ‪)390‬‬

‫‪ ‬قبول بدون قید و شرط مال التجاره‪ ،‬ح<ق اقام<ه دعوا علیه متصدی‬
‫را از مرس<ل الی<ه س<لب م<ی کن<د مگ<ر در ص<ورت تدلی<س ی<ا تقصیر‬
‫عمده یا خسارات پنهانی ناشی از حمل‪.‬‬
‫‪ ‬برای اجتناب از ای<ن شرای<ط می توان پذیرش را مشروط انجام‬
‫داد‪ :‬امضای سندی مشتمل بر وضعیت کاال در هنگام وصول‪.‬‬

‫‪ ‬اگ<ر اختالف متص<دی و مرس<ل الی<ه به دادگاه ارجاع شود‪ ،‬دادگاه‬
‫اختیار دارد ب<ا رعای<ت س<ود طرفی<ن تص<میم مناس<بی را در خصوص‬
‫مال التجاره اتخاذ نمای<د‪ :‬مثال مال التجاره را بفروش<د یا نزد خود‬
‫نگهداری کند‪.‬‬
‫‪ ‬مرور زمان دعوای خس<ارت علی<ه متص<دی حم<ل ی<ک س<ال است‬
‫(م ‪)393‬‬
‫‪ ‬اثر عمومات وکالت‪:‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ :378‬قرارداد حم<ل و نق<ل تاب<ع مقررات وکال<ت اس<ت مگر‬
‫در مواردی ک<ه قانون تجارت مس<تثنا کرده باش<د؛ یعن<ی رجوع به‬
‫قانون مدنی در موارد سکوت قانون تجارت‬
‫‪ ‬البت<ه شروط ضم<ن عق<د ی<ا قواع<د عرف<ی ممک<ن است لزوم‬
‫رجوع به قانون مدنی را منتفی سازد‪.‬‬
‫‪ .8‬قراردادهای تأمین سرمایه‬

‫قراردادهای تأمین سرمایه‬
‫• ‪ .1‬مشخصات کلی قراردادهای تأمین سرمایه‪:‬‬
‫تأمی‪1‬ن مال‪1‬ی بیرون‪1‬ی ی‪1‬ا از طری‪1‬ق جذب س‪1‬رمایه انجام می شود‬ ‫‪‬‬
‫(‪ )equity‬یا از طریق استقراض (‪)debt‬‬
‫منابع مال‪1‬ی بیرونی امکان توس‪1‬عه س‪1‬ریعتر تجارت را فراهم می کند‬ ‫‪‬‬
‫و لزومی ندارد تجار منتظر کسب سود برای تأمین مالی باشند‪.‬‬
‫ضمن اینکه تأمین مالی بیرونی در توزیع ریسک نیز مؤثر است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬در جذب س<رمایه طرفی<ن در ریس<ک مشارک<ت م<ی کنن<د (قرارداد مشارکت<ی) ولی‬
‫در استقراض نوعا ً کل ریسک بر عهده قرض گیرنده است (قرارداد معاوضی)‬

‫• ‪ .1‬مشخصات کلی قراردادهای تأمین سرمایه‪:‬‬
‫‪ ‬قانون مدنی‪ :‬معرفی عقود شرکت‪ ،‬مضاربه و قرض‬
‫‪ ‬قانون تجارت‪ :‬انواع شرک<ت معرف<ی شده اس<ت که کارکرد‬
‫تأمین سرمایه را دارند‪.‬‬
‫‪ ‬قانون عملیات بانکی بدون ربا مصوب ‪1362‬‬
‫‪ ‬قانون بازار اوراق بهادار ج‪.‬ا‪.‬ا‪ .‬مصوب ‪1384‬‬
‫• ‪ .2‬مسائل مهم در قراردادهای تأمین سرمایه‪:‬‬
‫‪ ‬در قراردادهای معاوضی‪:‬‬
‫‪ ‬تعیین نرخ سود و ساده یا مرکب بودن آن‬
‫‪ ‬مدت و نحوه بازپرداخت‬
‫‪ ‬تضمین بازپرداخت و خسارت تأخیر در تأدیه دین‬
‫‪ ‬امکان فس<خ قرارداد و چگونگ<ی تغیی<ر س<ود در ص<ورت فسخ‬

‫• ‪ .2‬مسائل مهم در قراردادهای تأمین سرمایه‪:‬‬
‫‪ ‬در قراردادهای مشارکتی‪:‬‬
‫‪ ‬نحوه اداره سرمایه و میزان دخالت طرفین در اداره آن‬
‫‪ ‬فرمول تقس<یم س<ود و زیان میان ت<أمی<ن کننده و تأمین‬
‫شونده‬
‫‪ ‬چگونگی انحالل قرارداد و رهایی از قید مشارکت‬

‫‪ .9‬قراردادهای بیمه‬

‫قراردادهای بیمه‬
‫• ‪ .1‬مشخصات کلی قراردادهای بیمه‪:‬‬
‫‪ ‬بیم‪1‬ه گ‪1‬ر تاجری اس‪1‬ت ک‪1‬ه ب‪1‬ا توزی‪1‬ع ریسک میان‬
‫تجار‪ ،‬ریس‪1‬ک تجارت را پوش‪1‬ش م‪1‬ی دهد و کسب‬
‫سود می کند‪.‬‬
‫‪ ‬بیمه تجاری متفاوت از بیمه اجتماعی است‪.‬‬
‫‪ ‬قانون بیم‪11‬ه مص‪11‬وب ‪ 1316‬مهمتری‪11‬ن منبع‬
‫قانونی بیمه تجاری است‪.‬‬
‫‪ .10‬وثیقه های اجرای تعهد‬

‫وثیقه های اجرای تعهد‬
‫• ‪ .1‬مشخصات کلی وثیقه های اجرای تعهد‪:‬‬
‫‪ ‬وثیق‪1‬ه های اجرای تعه‪1‬د ناظ‪1‬ر بر انواع قراردادهای‪1‬ی است‬
‫ک‪1‬ه کارکرد آنه‪1‬ا محک‪1‬م کردن اجرای تعه‪1‬د ناشی از قرارداد‬
‫اصلی است‪.‬‬
‫‪ ‬بعض‪1‬ی از انواع وثیق‪1‬ه های اجرای تعه‪1‬د مس‪1‬تلزم مداخله‬
‫شخص ثالث هستند‪.‬‬
‫‪ ‬شخ‪1‬ص ثال‪1‬ث م‪1‬ی توان‪1‬د ای‪1‬ن عم‪1‬ل را برای کس‪1‬ب سود انجام‬
‫ده‪1‬د ک‪1‬ه در ای‪1‬ن ص‪1‬ورت خود نی‪1‬ز تاج‪1‬ر اس‪1‬ت (مث‪1‬ل بان‪1‬ک که‬
‫ضمانت نامه بانکی صادر می کند‪).‬‬
‫‪ ‬انواع وثیقه های اجرای تعهد‪:‬‬
‫‪ ‬عق‪1‬د ضمان‪1‬ت‪ :‬ب<ه موج<ب ای<ن عق<د شاخ<ص ثال<ث (ضامن) در‬
‫ازای اجرت<ی ک<ه از ی<ک طرف معامل<ه گرفت<ه است (مضمون‬
‫عن<ه)‪ ،‬در برابر طرف دیگ<ر معامل<ه (مضمون ل<ه) تعه<د م<ی کند‬
‫که در صورت تخلف مضمون عنه‪ ،‬او را جبران کند‪.‬‬
‫‪ ‬مثال‪ :‬ضمانت نامه بانکی یا مستقل‬

‫• ‪ .1‬مشخصات کلی وثیقه های اجر‪1‬ای تعهد‪:‬‬
‫‪ ‬عق‪1‬د ره‪1‬ن‪ :‬ب<ه موج<ب ای<ن عق<د طلبکار از بدهکار م<ی خواه<د که‬
‫مال<ی را در گروی او قرار ده<د ت<ا در ص<ورت نق<ض تعه<د بتواند از‬
‫طریق فروش گروگان‪ ،‬به طلب خو برسد‪.‬‬
‫‪ ‬راه‪1‬ن‪ :‬شخص<ی ک<ه مال<ی را گرو م<ی گذارد (و م<ی توان<د شخص‬
‫ثالث باشد)؛ مرتهن‪ :‬دریافت کنند مالی رهنی؛ و مال مرهونه‬
‫یا رهینه‪ :‬خود مالی که به رهن گذاشته می شود‪.‬‬
‫‪ ‬اعتبار اس‪1‬نادی‪ :‬در ای<ن قرارداد بان<ک واس<طه طرفین‬
‫قرارداد (مثال ً خریدار و فروشنده) قرار م<<ی گیرد‪ .‬به‬
‫فروشنده تعه<د م<ی ده<د ک<ه ب<ه مح<ض دریاف<ت اسناد فروش و‬
‫تحوی<ل کاال‪ ،‬مبل<غ قرارداد را در وج<ه وی پرداخت کند‪ .‬در‬
‫مقاب<ل‪ ،‬در قال<ب ی<ک قرارداد دیگ<ر برای خریدار گشایش‬
‫اعتبار می کند‪.‬‬
‫‪ ‬اجاره ب‪1‬ه شرط تملی‪1‬ک‪ :‬ای<ن قرارداد کارکرد توأمان دو عق<د بیع‬
‫و وثیق<ه را دارد‪ .‬فروشنده کاال را ب<ه ص<ورت قس<طی م<ی فروشد‬
‫ولی مالکیت کاال را پس از پرداخت کلیه اقساط منتقل می کند‪.‬‬
‫‪ ‬در ص<ورت تخل<ف خریدار از پرداخ<ت اقس<اط‪ ،‬اقس<اط پرداخت‬
‫شده مال االجاره کاال محسوب می گردند‪ ،‬نه بخشی از ثمن کاال‪.‬‬

‫‪ ‬تعه‪1‬د برات‪1‬ی‪ :‬تعهدی اس<ت ک<ه از ص<دور چ<ک‪ ،‬سفته و‬
‫برات و برخ<ی اس<ناد دیگ<ر ناش<ی م<ی شود و از تعهد‬
‫ساده پرداخت محکم تر است‪.‬‬

‫• ‪ .1‬مشخ‪1‬صات کلی وثیقه های اجرای تعهد‪:‬‬
‫‪ ‬قرارداد ضمان‪1‬ت‪ :‬برای ضمان<ت بانک<ی مقررات بانک مرکزی مورد‬
‫اس<تفاده اس<ت و قانون مس<تقلی برای این منظور وجود ندارد‪ .‬برای‬
‫ضمانت تبعی یا وابسته قانون تجارت حاکم است‪.‬‬
‫‪ ‬قرارداد رهنی‪ :‬قانون مدنی (در مورد رهینه غیر منقول‪ ،‬قانون ثبت)‬
‫‪ ‬قرارداد اجاره به شرط تملیک‪ :‬قانون عملیات بانکی بدون ربا‪.‬‬
‫‪ ‬بروات‪ :‬قانون تجارت و قانون صدور چک‪.‬‬

‫• ‪ .2‬مسائل مهم وثیقه های اجرای تعهد‪:‬‬
‫‪ ‬مسأله اصلی‪ :‬مطمئن بودن وثیقه‪ /‬ارزان بودن وثیقه‬
‫‪ ‬ضب‪1‬ط‪ :‬ذی نف<ع وثیقه خواهان حداق<ل تشریفات و هزین<ه جه<ت ضبط‬
‫وثیق<ه و وص<ول مطالبات خود هس<تند و طرف مقاب<ل نگران ضبط‬
‫شتابزده و ناروا هستند‪.‬‬
‫‪ ‬ف‪1‬ک و آزادس‪1‬ازی‪ :‬منظور رهای<ی شخ<ص ی<ا مال از قید قرارداد‬
‫وثیق<ه اس<ت‪ .‬در اینج<ا نی<ز ذینف<ع نگران اس<ت ک<ه وثیق<ه پی<ش از موعد‬
‫آزاد شود و متعهد خواهان آزادسازی ساده و خودکار وثایق است‪.‬‬

‫• ‪ .2‬مسائل مهم وثیقه های اجرای تعهد‪:‬‬
‫‪ ‬مسأله اصلی‪ :‬مطمئن بودن وثیقه‪ /‬ارزان بودن وثیقه‬
‫‪ ‬رابط‪1‬ه قرارداد پای‪1‬ه ب‪1‬ا قرارداد وثیق‪1‬ه‪ :‬قرارداد وثیق<ه پشتوانه‬
‫اجرای<ی قرارداد اص<لی اس<ت‪ .‬ذینف<ع قرارداد وثیق<ه خواهان اس<تقالل این دو‬
‫قرارداد است و متعهد خواهد ارتباط کامل این دو قرارداد است‪.‬‬
‫‪ ‬پوش‪1‬ش کام‪1‬ل وثیق‪1‬ه‪ :‬وثیق<ه بای<د ارزش<ی معادل خس<ارت ناشی از‬
‫نق<ض تعه<د داشت<ه باشد‪ .‬برای ای<ن منظور‪ ،‬وثیق<ه بای<د ارزشی برابر‬
‫ارزش قرارداد‪ ،‬هزین<ه ضب<ط وثیق<ه‪ ،‬هزین<ه ناش<ی از کاهش ارزش مال‬
‫مورد وثیقه و هزینه های تأخیر زمان باشد‪.‬‬
‫• شرح مواد قانون تج‪1‬ارت در باب ضمانت‬
‫‪ ‬قلمروی ضمانت قانون تجارت‪:‬‬
‫‪ ‬مقررات قانون تجارت بر ضمانت هایی حاکم است که هر سه طرف‬
‫آن تاجر باشند‪( .‬صدور ضمانت نیز به قصد دریافت اجرت باشد)‬
‫‪ ‬مقتضای اطالق عقد معلق نبودن آن است‪:‬‬
‫‪ ‬ضام<ن نم<ی توان<د ذی نف<ع را وادار کن<د تا در صورت نقض تعهد توسط‬
‫متعه<د ابتدا ب<ه متعه<د مراجع<ه کن<د و بع<د ب<ه ضامن‪ .‬مگ<ر اینک<ه چنین‬
‫چیزی از ابتدا شرط شده باشد‪( .‬ماده ‪ 402‬ق‪ .‬ت‪).‬‬

‫• شرح مواد قانون تجارت در باب ضمانت‬
‫‪ ‬تجویز ضمانت تضامنی‪:‬‬
‫‪ ‬مطاب<ق ماده ‪ 403‬ق‪ .‬ت‪ ،.‬در ص<ورت توافق طرفهای‬
‫عق<د ضمان<ت‪ ،‬ذی نف<ع ح<ق رجوع توأمان ب<ه ضامن و‬
‫متعهد را دارد‪.‬‬

‫• شرح مواد قانون تجارت در باب ض‪1‬مانت‬
‫وابستگی ضمانت به قرارداد پایه‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫ضمان<ت قانون تجارت ضمان‪1‬ت تبع‪1‬ی اس<ت‪ :‬ضمان<ت وابس<ته و تاب<ع دین<ی اس<ت که‬ ‫‪‬‬
‫از قرارداد پایه ناشی شده است‪.‬‬
‫اث<ر تبع<ی بودن‪ :‬هنگام ضب<ط ضمان<ت از س<وی مضمون ل<ه‪ ،‬ممک<ن اس<ت متعهد در‬ ‫‪‬‬
‫خص<وص عدم نق<ض تعه<د تردیدهای<ی را در ضام<ن ایجاد کند‪ .‬چون در ص<ورتی که‬
‫احراز شود تعه<د نق<ض نشده اس<ت‪ ،‬ضام<ن ح<ق رجوع ب<ه متعهد را ندارد و در عوض‬
‫باید به ذینفع (مضمون له) مراجعه کند که این مطلوب نیست‪.‬‬
‫قانون تجارت نس<بت ب<ه ضمان<ت مس<تقل ک<ه م<ی توان<د مشک<ل فوق را ح<ل کند‬ ‫‪‬‬
‫ساکت است‪.‬‬

‫• شرح مواد قانون تجارت در باب ضمانت‬
‫جواز الزام مضمون له به دریافت طلب یا انصراف از ضمان‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫ضام<ن در ص<ورتی ضمان<ت تاج<ر دیگری را بر عهده م<ی گیرد ک<ه ح<ق مراجع<ه به‬ ‫‪‬‬
‫وی را داشت<ه باش<د‪ :‬در ص<ورت ادای دی<ن ب<ه مضمون ل<ه بتوان<د مبل<غ پرداختی را از‬
‫متعهد دریافت کند‪.‬‬
‫گاه<ی گذش<ت زمان وض<ع متعه<د را بدت<ر و بدت<ر م<ی کن<د و ضامن را نگران‪ .‬لذا‬ ‫‪‬‬
‫برای ضام<ن مطلوب اس<ت ک<ه ب<ه مح<ض حال شدن دی<ن موضوع ضمانت‪ ،‬مضمون‬
‫له (ذینفع) را وادار به دریافت طلب کند یا از آن منصرف شود‪.‬‬
‫ماده ‪ 409‬ای<ن امکان را ب<ه ضام<ن داده اس<ت؛ حت<ی در مواردی ک<ه دی<ن متعه<د یا‬ ‫‪‬‬
‫ضمان ضامن مؤجل یا تاریخ دار است‪.‬‬
‫• شرح مواد قانون ت‪1‬جارت در باب ضمانت‬
‫‪ ‬وظیفه مضمون له در حفظ حق رجوع ضامن به مضمون عنه‪:‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ :411‬مضمون ل<ه بای<د در ازای دریاف<ت طل<ب از ضامن‪ ،‬مدارک و‬
‫اس<نادی را ک<ه جه<ت رجوع ضام<ن ب<ه مضمون عن<ه الزم اس<ت به وی‬
‫تسلیم نماید‪.‬‬
‫‪ ‬حت<ی اگ<ر دی<ن اص<لی مرهون<ه باش<د‪ ،‬و ذی نف<ع طل<ب خود را از ضامن‬
‫دریاف<ت کرده باش<د‪ ،‬بای<د مال مورد ره<ن را ب<ه ضام<ن منتق<ل کن<د تا او‬
‫بتوان<د طل<ب خود را از متعه<د وصول نمای<د (مضمون ل<ه اجازه ف<ک رهن را‬
‫رأسا ً ندارد)‬

‫‪ .11‬روش های پرداخت‬

‫روش های پرداخت‬
‫• ‪ .1‬مشخصات کلی قراردادهای روش پرداخت‪:‬‬
‫‪ ‬مس‪1‬أله‪ :‬در قراردادهای بزرگ نوعا ً پرداخ‪1‬ت نقدی میسر‬
‫نیس‪1‬ت‪ .‬فاص‪1‬له مکان‪1‬ی تجار و مدت دار بودن تعه‪1‬د پرداخت‬
‫نی‪1‬ز ب‪1‬ه دامن‪1‬ه مشک‪1‬ل اضاف‪1‬ه م‪1‬ی کن‪1‬د و ایجاب م‪1‬ی کند‬
‫توافقی در خصوص روش پرداخت انجام شود‪.‬‬
‫‪ ‬روش های پرداخ‪1‬ت متنوع اس‪1‬ت و شام‪1‬ل مواردی نظیر‬
‫پرداخ‪1‬ت ب‪1‬ه وس‪1‬یله چ‪1‬ک‪ ،‬س‪1‬فته‪ ،‬برات‪ ،‬اعتبار اسنادی و‬
‫واریز به حساب بانکی (حواله بانکی) می شود‪.‬‬
‫‪ ‬در صورتی‬
‫• ‪ .1‬مشخصات کلی قرار‪1‬دادهای روش پرداخت‪:‬‬
‫‪ ‬قانون تجارت‪ :‬باب چهارم راجع به چک‪ ،‬سفته و برات‬
‫‪ ‬قانون صدور چک‪ :‬ضمانت اجرای خاص چک‬
‫‪ ‬مقررات اتاق بازرگان<ی بی<ن الملل<ی در خص<وص اعتبار اس<نادی با عنوان‬
‫اختصاری ‪UCP‬‬
‫‪ ‬حوال<ه بانک<ی قانون خاص ندارد و تاب<ع قواع<د عمومی و عنداالقتضاء‬
‫عقد حواله قانون مدنی است‪.‬‬
‫• ‪ .1‬مسائل مهم در قراردادها‪1‬ی روش‪ 1‬پرداخت‪:‬‬
‫‪ ‬ارتباط تعهد پرداخت با سبب تعهد‬
‫‪ ‬آی<ا تعه<د پرداخ<ت منف<ک از س<بب تعه<د اس<ت؟ طلبکار خواهان جدای<ی این دو‬
‫و بدهکار همواره خواهان ارتباط این دو است‪.‬‬
‫‪ ‬مسئولیت انتقال دهنده طلب پس از انتقال طلب‬
‫‪ ‬اگ<ر بدهکار حس<ب تواف<ق بده<ی خود را ب<ه گردن دیگری بگذارد‪ ،‬آیا‬
‫مسئولیتش از بین می رود یا تا لحظ<ه وصول طل<ب توسط طلبکار ذمه اش‬
‫مشغول است‪ .‬اینجا نیز تعارض منافع و دیدگاه های طرفیت برقرار است‪.‬‬

‫‪ .12‬قراردادهای داللی و حق العمل‬

‫کاری‬

‫قراردادهای داللی و حق العمل کاری‬
‫• ‪ .1‬مشخص‪1‬ات کل‪1‬ی قراردادهای دالل‪1‬ی و حق‬
‫العمل کاری‪:‬‬
‫‪ ‬گاهی طرفین معامله مداخله و وساطت شخص ثالث را‬
‫مفید و ضروری می یابند‪.‬‬
‫‪ ‬دالی<ل آ<ن م<ی توان<د عدم اعتماد ب<ه یکدیگ<ر‪ ،‬بعد مکان‪،‬‬
‫فقدان اطالعات کاف<ی از بازار و حت<ی تمای<ل ب<ه مخفی‬
‫ماندن شخصیت معامله کننده است‪.‬‬

‫• ‪ . 1‬مشخصات کلی قراردادهای داللی و حق العمل کاری‪:‬‬
‫‪ ‬انواع قراردادهای وساطت‪:‬‬
‫‪ ‬وکالت‪ :‬انجام کاری به وکالت از دیگری (مثال ً ثبت شرکت)‬
‫‪ ‬ح<ق العملکاری‪ :‬انجام معامل<ه ب<ه وکال<ت از دیگری‪+‬پذیرش تعهدات موکل در‬
‫برابر طرف معامله (ایفای نقش اصیل) (مثل کارگزاران گمرکی)‬
‫‪ ‬دالل<ی‪ :‬نق<ش واس<طه را در ی<ک معامل<ه بازی م<ی کنن<د (مثل بنگاه معامالت‬
‫ملکی)‬
‫‪ ‬آنچ<ه در فرهن<گ عام<ه دالل<ی گفت<ه م<ی شود (واس<طه گری) موضوع بحث‬
‫حاضر نیست‪.‬‬
‫• ‪ .1‬مشخص‪1‬ات کل‪1‬ی قراردادهای دالل‪1‬ی و حق‬
‫العمل کاری‪:‬‬
‫‪ ‬داللی‪ :‬باب ششم قانون تجارت‬
‫‪ ‬حق العمل کاری‪ :‬باب هفتم قانون تجارت‬
‫‪ ‬در س<ایر موارد قانون<ی وجود ندارد و قانون راج<ع به دالالن‬
‫(مصوب ‪ )1317‬مربوط به قلمرو حقوق عمومی است‪.‬‬
‫• ‪ .2‬شرح مواد راجع به داللی در قانون تجارت‪:‬‬
‫‪ ‬دامنه حکومت قانون تجارت بر قراردادهای داللی‬
‫‪ ‬حاکم بر رابطه میان دالل و تجار‬
‫‪ ‬عدم حکومت بر عمل داللی که توسط غیر دالل انجام می شود‬
‫‪ ‬رابط<ه دالل ب<ا غی<ر تاج<ر‪ :‬قانون س<اکت‪ /‬حاک<م بر رابط<ه اخی<ر با‬
‫توج<ه ب<ه اطالق قانون ‪ /‬حاک<م نیس<ت ب<ا توج<ه ب<ه تفاوت منطق‬
‫معامله تاجر با تاجر و تاجر با غیر تاجر‪.‬‬

‫‪ ‬تعهدات دالل در برابر آمر و ثالث‬
‫‪ ‬تعه<د اص<لی دالل در برابر آم<ر یافت<ن طرف معامل<ه و یا‬
‫وساطت جهت ان<جام معامله است (ماده ‪)335‬‬
‫‪ ‬قرارداد دالل<ی برای دالل ایجاد اذن م<ی کن<د اما لزوما ً‬
‫ایجاد تعه<د نم<ی کن<د مگ<ر اینک<ه ص<راحتا ً در قرارداد ذکر‬
‫شده باشد یا عرف مسلم تجارت ب<اشد‪.‬‬
‫‪ ‬ص<حت و ص<داقت‪ :‬دالل بای<د دو طرف معامل<ه را ب<ا صحت و‬
‫ص<داقت از جزئیات معامل<ه آگاه س<ازد‪ ،‬و اال ضام<ن خسارت است‬
‫(ماده ‪ )337‬و چه بسا مستحق اجرت نیز نگردد (ماده ‪)349‬‬
‫‪ ‬ممک<ن اس<ت دو طرف معامل<ه آم<ر باشن<د ی<ا یک<ی آمر و دیگری‬
‫ثال<ث باش<د (تقاضای دالل<ی نکرده باش<د)‪ .‬تعه<د دالل در برابر آمر‬
‫و ثالث است‪.‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ :338‬دالل واس<طه معامل<ه اس<ت ن<ه وکیل‪ .‬یعنی دالل‬
‫وساطت می کند ولی معامله را طرفین انجام می دهند‪.‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ :339‬دالل «مس<ئول» و «ضام<ن خسارت» اشیاء و‬
‫اس<نادی اس<ت ک<ه طرفی<ن معامل<ه ب<ه او س<پرده اند‪ .‬در صورت‬
‫وقوع خس<ارت‪ ،‬مس<ئولیت اثبات عدم تقص<ر بر عهده دالل است‪،‬‬
‫بر خالف قاعده عمومی‪.‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ :340‬اگ<ر معامل<ه از روی نمون<ه باش<د دالل بای<د نمون<ه را تا‬
‫موق<ع خت<م معامل<ه (اجرای کام<ل تعه<د ناش<ی از معامل<ه و نه‬
‫صرف وقوع معامله) نگه دارد‪.‬‬
‫‪ ‬رعای<ت ب<ی طرف<ی‪ :‬دالل بای<د ب<ی طرف بمان<د و اگ<ر ب<ا یکی از‬
‫طرفی<ن تعارض مناف<ع پیدا کرد بای<د مرات<ب را اطالع دهد (اعالن‬
‫کافی نیست) (مواد ‪ 341‬و ‪)346‬‬
‫‪ ‬نق<ض ب<ی طرف<ی دالل را مس<ئول ج<بران خس<ارت م<ی کند و در‬
‫مواردی وی را از اجرت محروم می کند‪.‬‬
‫‪ ‬در ص<ورت وجود تعارض مناف<ع دالل ه<م بای<د اطالع رس<انی کن<د و هم‬
‫ب<ا شری<ک خود جه<ت اجرای تعه<د ناش<ی از معامل<ه اص<لی مسئولیت‬
‫تضامن<ی پیدا م<ی کند‪( .‬ماده ‪ )347‬مس<ئولیت تضامن<ی هم در فرض‬
‫اختفای تعارض منافع برقرار است هم در فرض اطالع رسانی آن‪.‬‬

‫• ‪ .2‬شرح مواد راجع به داللی در‪ 1‬قانون تجارت‪:‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ :342‬اگ<ر امضای قرارداد حضوری نباش<د و اخ<ذ امض<ا به‬
‫دالل سپرده شود‪ ،‬دالل ضامن صحت و اعتبار امضاها است‪.‬‬
‫‪ ‬دالل مسئولیتی در قبال عدم اجرای تعهدات قراردادی‬
‫طرفین معامله ندارد‪ ،‬مگر اینکه در قرارداد شرط شده باشد‪.‬‬
‫(مواد ‪ 343‬و ‪)345‬‬

‫• ‪ .2‬شرح مواد راج‪1‬ع به داللی در قانون تجارت‪:‬‬
‫‪ ‬در ص<ورتی ک<ه ب<ه دلی<ل اشتباه در تشخی<ص دالل (در خص<وص ارزش یا‬
‫جن<س کاال) خس<ارتی ب<ه طرفی<ن وارد شود‪ ،‬دالل ضام<ن خس<ارت است‪.‬‬
‫البته اثبات تقصیر دالل بر عهده مدعی است‪( .‬ماده ‪)344‬‬
‫‪ ‬دالل بای<د خالص<ه معامالت انجام شده را در دفتری ثب<ت نماید (ماده‬
‫‪ )356‬تخل<ف از ای<ن تکلی<ف دالل را ضام<ن خس<ارت م<ی کند‪ .‬اگ<ر معامله‬
‫کتبی باشد‪ ،‬نگهداری نسخه سوم عمل به تکلیف محسوب می شود‪.‬‬

‫• ‪ . 2‬شرح مواد راجع به داللی در قانون تجارت‪:‬‬
‫‪ ‬تعهدات آمر در برابر دالل‬
‫‪ ‬اجرت دالل بر عهده آمر است و نه ثالث‬
‫‪ ‬تعه<د آم<ر ب<ه پرداخ<ت اجرت منوط ب<ه حص<ول نتیج<ه از عم<ل دالل است (ماده‬
‫‪)384‬‬
‫‪ ‬در ص<ورتی ک<ه دالل ب<ه زیان آم<ر عم<ل کن<د (در ازای دریاف<ت وجه از طرف‬
‫مقابل و یا وعده آن)‪ ،‬استحقاق اجرت نخواهد داشت (ماده ‪)329‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ :350‬اگ<ر معامل<ه ب<ه ص<ورت معل<ق منعق<د شود‪ ،‬تعه<د آم<ر ب<ه پرداخت‬
‫اجرت‪ ،‬منوط به تحقق شرط تعلیقی خواهد بود‪.‬‬
‫‪ ‬تعهدات آمر در برابر دالل‬
‫‪ ‬فس<خ معامل<ه ناف<ی تعه<د آم<ر ب<ه پرداخ<ت اجرت نیس<ت‪ ،‬مگ<ر اینک<ه فسخ‬
‫ناشی از تقصیر دالل باشد (ماده ‪)352‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ :353‬دالل<ی برای معامالت ممنوع آم<ر را متعه<د ب<ه پرداخت اجرت‬
‫نمی سازد‪.‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ :351‬هرگاه دالل مس<تحق اجرت باش<د‪ ،‬مس<تحق مخارج نی<ز خواهد‬
‫بود و بالعکس‪ ،‬مگر اینکه عرف یا قرارداد خالف آن را مقرر دارد‪.‬‬

‫• ‪ .3‬شرح مواد راج‪1‬ع ب‪1‬ه ح‪1‬ق العمل کاری در‬
‫قانون تجارت‪:‬‬
‫‪ ‬دامنه حکوم‪1‬ت قانون تجارت بر قراردادهای حق‬
‫العمل کاری‬
‫‪ ‬حاکم بر رابطه حق العمل کار و ت<اجر‬
‫‪ ‬در س<ایر موارد قرارداد ح<ق العم<ل کاری تاب<ع قواعد عام‬
‫قانون مدنی و از جمله عقد وکالت خواهد بود‪.‬‬
‫• ‪ .3‬شرح مواد راج‪1‬ع ب‪1‬ه ح‪1‬ق العمل کاری در قانون‬
‫‪ ‬تعهدات حق‪ 1‬العمل کار در برابر آمر‬
‫‪ ‬ح<ق العم<ل کار در برابر آم<ر متعه<د ب<ه تالش متعارف اس<ت و فقط‬
‫اذن برای معامله ندارد (البته قانون در این باره ساکت است)‬
‫‪ ‬م ‪ :359‬اطالع رسانی به آمر (تخلف از آن ضمان آور است)‬
‫‪ ‬م ‪ :360‬بیمه اموال موضوع معامله از تعهدات حق العملکار نیست‪.‬‬

‫• ‪ .3‬شرح مواد راجع به حق العمل کاری در قانون تجارت‪:‬‬
‫‪ ‬تعهدات حق العمل کار در برابر آمر‬
‫‪ ‬م ‪ :361‬اگ<ر کاالی ارس<الی از س<وی آم<ر دارای ایراد ظاهری باش<د‪ ،‬حق‬
‫العم<ل کار اوال بای<د اطالع رس<انی کن<د و ثانیا ً بای<د مس<تندات کافی را برای‬
‫اقدام قانونی احتمالی علیه متصدی گردآوری کند‪.‬‬
‫‪ ‬م ‪ :362‬اگ<ر احتمال فس<اد کاال برود‪ ،‬ح<ق العم<ل کار مجاز ب<ه تخلف از‬
‫دس<تور آم<ر در خص<وص شرای<ط فروش اس<ت و اگ<ر احتمال فس<اد تبدیل‬
‫ب<ه اطمینان شود‪ ،‬اجازه فوق تبدی<ل ب<ه تکلی<ف م<ی شود البت<ه ب<ا مطلع‬
‫نمودن دادستان محل‪.‬‬

‫‪ ‬م ‪ :363‬مال التجاره بای<د ب<ه قیم<ت تعیی<ن شده توس<ط آم<ر به فروش‬
‫رود‪ .‬در ص<ورتی م<ی توان از دس<تور وی تخل<ف کرد ک<ه مص<لحت آمر‬
‫فروش در قیمتی دیگر باشد و اخذ اجازه از آمر میسر نباشد‪.‬‬
‫‪ ‬اثبات این ادعا بر عهده حق العمل کار است‪( .‬توجه‪ :‬این قاعده خالف‬
‫قواع<د عام وکال<ت اس<ت ک<ه وکی<ل را امی<ن دانسته و بار اثبات را بر‬
‫دوش موکل می گذارد)‬

‫‪ ‬م ‪ :364‬اگ<ر تقص<یر ح<ق العم<ل کار (مثل عدم نگهداری کاال در دمای‬
‫مناس<ب) موجبات تخل<ف از دس<تور آم<ر در خص<وص قیمت را ایجاب‬
‫کرده باشد‪ ،‬خسارت بر عهده حق العمل کار است‪.‬‬
‫‪ ‬م ‪ :365‬مناف<ع حاص<ل از فروش کاال در قیمت<ی بی<ش از آنچ<ه ک<ه آمر‬
‫تعیی<ن کرده و خری<د کاال در قیمت<ی کمت<ر از قیم<ت مقرر‪ ،‬از آ<ن آمر‬
‫است‪( .‬مطابق رابطه وکیل و موکل متداول)‬

‫‪ ‬م ‪ :366‬ح<ق العم<ل کار اختیار ندارد مال التجاره را نس<یه بفروش<د یا‬
‫در مورد خری<د‪ ،‬پی<ش از دریاف<ت مبی<ع‪ ،‬تمام ی<ا بخش<ی از ثم<ن (قیمت)‬
‫را بپردازد‪ ،‬مگر به حکم قرارداد یا عرف‪.‬‬
‫‪ ‬م ‪ :367‬تخل<ف ثال<ث از اجرای تعهدات<ش ح<ق العم<ل کار را متعه<د نمی‬
‫س<ازد‪ ،‬مگ<ر اینک<ه قرارداد ح<ق العم<ل کاری ی<ا عرف وی را ضام<ن بداند‬
‫یا تخلف ثالث ناشی از تقصیر حق العملکار باشد‪.‬‬

‫‪ ‬م ‪ :373‬ح<ق العم<ل کار اختیار معامل<ه ب<ا خود را ندارد‪ ،‬مگ<ر اینک<ه قیمت‬
‫بازاری کاال روشن باشد و آمر و حق العمل کار تعارض منافع پیدا نکنند‪.‬‬
‫‪ ‬م ‪ :374‬در ص<ورت معامل<ه ب<ا خود و تأمی<ن شرط عدم تعارض مناف<ع با‬
‫آمر‪ ،‬حق العمل کار مستحق حق العمل و مخارج خواهد بود‪.‬‬
‫‪ ‬م ‪ :375‬در اطالع رس<انی‪ ،‬عالوه بر وقوع معامل<ه بای<د هوی<ت شخ<ص ثالث‬
‫نیز به اطالع آمر رسانده شود تا بتواند تعهدات ثالث را پیگیری کند‪.‬‬

‫‪ ‬عم<ل ص<ادقانه از فروع مهم تکلی<ف رعای<ت مص<لحت آم<ر اس<ت و تخلف‬
‫از آن ضمان آور است‪.‬‬
‫‪ ‬م ‪ :370‬اگ<ر ح<ق العم<ل کار ب<ا عدم ابراز درس<ت قیم<ت خرید و فروش‬
‫ب<ه آم<ر س<ود نامشروع<ی را کس<ب کن<د‪ ،‬مس<تحق ح<ق العم<ل نیست و‬
‫آم<ر م<ی توان<د وی را خریدار ی<ا فروشنده محسوب کرده‪ ،‬اجرای‬
‫تعهدات ثالث را از وی بخواهد‪.‬‬

‫‪ ‬تعهدات آمر در برابر حق العمل کار‬
‫‪ ‬م ‪ :368‬آم<ر متعه<د اس<ت مخارج<ی متعارف<ی را ک<ه ح<ق العمل‬
‫کار برای عم<ل ب<ه دس<تور آم<ر متحم<ل شده اس<ت ج<بران کند‪،‬‬
‫خواه نتیجه حاصل شده باشد یا خیر‪.‬‬
‫‪ ‬م ‪ :371‬ح<ق العملکار برای وص<ول مطالبات خود از آم<ر حق‬
‫حبس دارد‪.‬‬
‫• ‪ . 3‬شرح مواد راجع به حق العمل کاری در قانون تجا‪1‬رت‪:‬‬
‫‪ ‬تعه<د آم<ر ب<ه پرداخ<ت ح<ق العم<ل (ک<ه امری متفاوت از مخارج ح<ق العمل‬
‫کاری اس<ت)‪ ،‬منوط ب<ه حص<ول نتیج<ه اس<ت مگ<ر اینک<ه عدم حص<ول نتیجه‬
‫مستند به دستور آمر باشد‪.‬‬
‫‪ ‬ممک<ن اس<ت مطاب<ق عرف ی<ا قرارداد بخش<ی از ح<ق العم<ل در صورت عدم‬
‫حصول نتیجه پرداخت شود‪( .‬م ‪)369‬‬
‫‪ ‬در موارد اس<تثنایی (ماده ‪ )370‬حت<ی در ص<ورت تحق<ق نتیج<ه‪ ،‬تعه<د پرداخت‬
‫حق العمل منتفی است‪.‬‬
‫• ‪ . 3‬شرح مواد راجع به حق العمل کاری در قانون تجارت‪:‬‬
‫‪ ‬اگ<ر آم<ر از دس<تور خود رجوع کن<د و ی<ا فروش مال پ<س از مهلت متعارف‬
‫ممکن نگردد‪ ،‬آمر متعهد به استرداد مال التجاره است‪.‬‬
‫‪ ‬در ص<ورت تخل<ف از ای<ن تعه<د‪ ،‬ح<ق العملکار م<ی توان<د پس از دادن اخطار‬
‫رس<می ب<ه آمر و رعای<ت مهل<ت معقول‪ ،‬ب<ا نظارت دادس<تان و از طریق مزایده‬
‫کاال را فروخته و حاصل را پس از کسر هزینه ها به آمر بپردازد‪( .‬م ‪)372‬‬
‫‪ ‬تعه<د آم<ر در فرض خری<د کاال برای او نی<ز برقرار اس<ت و همی<ن ضمانت اجرا‬
‫را دارد‪.‬‬

‫‪ ‬تعهدات آمر در برابر ثالث‬
‫‪ ‬تعهد ح<ق العم<ل کار در برابر ث<الث‪ ،‬ناف<ی تعهد آمر نیست‬
‫(مطابق قواعد وکالت)‬

‫‪ ‬تعهدات حق العمل کار در برابر ثالث‬
‫‪ ‬ح<ق العم<ل کار ب<ه نام خود معامل<ه م<ی کن<د و در نتیجه در‬
‫برابر ثال<ث ب<ه طور کام<ل متعه<د اس<ت و ح<ق اس<تناد به‬
‫وکیل بودن خویش ندارد‪.‬‬

‫‪ ‬انحالل‬
‫‪ ‬در موارد س<کوت قانون تجارت‪ ،‬قرارداد ح<ق العم<ل کاری تاب<ع قواعد‬
‫عقد وکالت است (م ‪)358‬‬
‫‪ ‬بنابرای<ن از ه<ر دو س<و عقدی جای<ز اس<ت مگ<ر اینک<ه خالف آن شرط‬
‫شده باشد‪.‬‬
‫‪ ‬برای عزل ح<ق العم<ل کار کاف<ی اس<ت آم<ر خ<بر عزل را ب<ه وی برساند‬
‫(م ‪ 680‬ق‪ .‬م‪ ).‬اقدامات حق العمل کار پس از عزل فضولی است‪.‬‬

‫‪ ‬انحالل‬
‫‪ ‬در ی<ک مورد خاص قانونگذار معامل<ه ح<ق العملکار را قبل از‬
‫دریاف<ت خ<بر عزل‪ ،‬فضول<ی دانس<ته اس<ت‪ :‬وقت<ی ک<ه با خود‬
‫معامله کرده است و هنوز خبر آن را به آمر نداده است‪ ،‬اگر‬
‫در ای<ن بی<ن خ<بر عزل خوی<ش را وص<ول نمای<د‪ ،‬معامله اش‬
‫فضولی است‪.‬‬
‫‪ .13‬قراردادهای حل اختالف‬

‫قراردادهای حل اختالف‬
‫• ‪ .1‬مشخ‪1‬صات کلی قراردادهای ح‪1‬ل اخ‪1‬تالف‪:‬‬
‫‪ ‬طرفی‪1‬ن معامل‪1‬ه برای ح‪1‬ل اختالف ب‪1‬ا کمتری‪1‬ن هزینه و‬
‫اجتناب از رجوع ب‪1‬ه دادگاه ک‪1‬ه معموال ً پرهزین‪1‬ه ت‪1‬ر است‪،‬‬
‫راجع به شیوه حل اختالف نیز توافق می کنند‪.‬‬
‫‪ ‬قرارداد داوری ک<ه شای<ع تری<ن نوع قرارداد ح<ل اختالف است‪ :‬موادی از‬
‫قانون آئی<ن دادرس<ی دادگاه های عموم<ی و انقالب‪ ،‬مصوب ‪/1379‬‬
‫قانون داوری تجاری بی<ن الملل<ی مص<وب ‪ /1376‬مقررات اتاق بازرگانی‬
‫بین المللی‪.‬‬
‫• ‪ .2‬مسائل مهم قراردادهای حل اختالف‪:‬‬
‫‪ ‬شیوه تعیین داور‪:‬‬
‫‪ ‬داور یا داوران حسب توافق طرفین تعیین می شوند‬
‫‪ ‬در قرارداد ممک<ن اس<ت داوران تعیی<ن شون<د ی<ا فق<ط ساز‬
‫و کار انتخاب آنها مشخص گردد‪.‬‬

‫• ‪ .2‬مسائل مهم قراردادهای حل اختالف‪:1‬‬
‫‪ ‬آئین داوری‪:‬‬
‫‪ ‬آئی<ن داوری مفص<ل اس<ت ول<ی طرفی<ن قرارداد ب<ه جای درج این‬
‫قواع<د در قرارداد‪ ،‬فق<ط تواف<ق خوی<ش را بر ی<ک مجموعه مقررات‬
‫آماده را اعالم نمایند‪.‬‬
‫‪ ‬مقررات مذکور ممک<ن اس<ت مربوط ب<ه ی<ک کشور خاص یا تولیدی‬
‫بخش خصوصی باشد‪.‬‬
‫‪ ‬نکته مهم عدم تعارض قواعد مذکور با قوانین آمره کشورها است‪.‬‬
‫‪ ‬داوری سازمانی یا داوری موردی‪:‬‬
‫‪ ‬داوری ممکن اس<ت ب<ه فرد یا افرادی خاص ارجاع شود و‬
‫مم<ک<ن اس<ت ب<ه اشخاص حقوق<ی متخص<ص در امر داوری‬
‫ارجاع شود‪.‬‬
‫‪ ‬در ایران مرک<ز داوری اتاق بازرگانی ایران داوری در‬
‫قرارداد بین تجار را به صورت سازمانی انجام می دهد‪.‬‬
‫‪ ‬استقالل قراردادهای حل اختالف از قرارداد اصلی‬
‫‪ ‬آی<ا ارجاع ب<ه< داوری ی<ک شرط ضم<ن عق<د اس<ت ک<ه ب<ا انحالل قرارداد اصلی‬
‫از بین می رود یا خود یک قرارداد مستقل از قرارداد اصل<ی است؟‬
‫‪ ‬اگ<ر ارجاع ب<ه داوری شرط ضم<ن عق<د باش<د‪ ،‬آنگاه اختالفات<ی ک<ه منج<ر به<‬
‫بطالن ی<ا فس<خ قرارداد اص<لی شده‪ ،‬قاب<ل ارجاع ب<ه داوری نخواهد بود‪،‬‬
‫زیرا در فرض انحالل قرارداد‪ ،‬شرط مذکور نیز منحل است‪.‬‬
‫‪ ‬عرف تجار‪ :‬شرط راجع به حل اختالف قراردادی مستقل است‪.‬‬

‫‪ .14‬قراردادهای تاجر با غیر‬

‫تاجر‬

‫قراردادهای تاجر با غیر تاجر‬
‫• قراردادهای تاجر با غیر تاجر‬
‫‪ ‬ای‪1‬ن گون‪1‬ه قراردادها از قلمرو حقوق تجارت خارج است‬
‫ولی در عمل تجار ناگزیر از معامله با غیر تجار هستند‪.‬‬
‫‪ ‬قراردادهای کارگری‪ :‬جه‪1‬ت تنظی‪1‬م رواب‪1‬ط کارفرم‪1‬ا‪-‬‬
‫کارگر قانونگذار قاعده گذاری می کند‪.‬‬
‫‪ ‬قانون کار مص<وب ‪ 1365‬و قانون تأمی<ن اجتماع<ی مصوب ‪1354‬‬
‫مهمتری<ن قوانی<ن حاک<م بر رابطه میان کارفرمایان و کارگران‬
‫است‪.‬‬

‫‪ ‬قراردادهای تاج‪1‬ر ب‪1‬ا مص‪1‬رف کننده‪ :‬جه<ت تنظیم‬
‫رواب<<ط تولیدکنندگان و مصرف کنندگان‪ ،‬قانونگذار‬
‫قاعده گذاری می کند‪.‬‬
‫‪ ‬قانون حمای<ت از حقوق مص<رف کنندگان مصوب ‪،1388‬‬
‫عالوه بر قواع<د عموم<ی قانون مدن<ی‪ ،‬مهمترین قانون‬
‫حاکم بر رابطه میان ایشان است‪.‬‬

‫‪ ‬قراردادهای حقوق عموم‪1‬ی‪ :‬قراردادهای تاج<ر ب<ا حکومت‬
‫(نظیر تملک اراضی و بهره برداری از معادن)‬
‫‪ ‬موقعی<ت تجار و حاکمی<ت در ای<ن قرارداده<ا متعادل نیست و لذا‬
‫بای<د قواعدی بر ای<ن نوع قرارداده<ا حاک<م نمود ک<ه مان<ع از تضییع‬
‫حقوق تجار شود و در عی<ن حال مص<الح عام<ه را نی<ز رعایت‬
‫نماید‬
‫‪ ‬قراردادهای تاجر با سایر اشخاص‬



‫فصل چهارم‪ :‬پایان تجارت‬
‫• مبحث اول‪ :‬پایان ارادی تجارت‬
‫• مبحث دوم‪ :‬پایان قهری تجارت‬

‫‪ -1‬برچیدن تجارت‬
‫‪ -2‬فروش تجارت‬
‫مبحث اول‪:‬‬
‫پایان ارادی تجارت‬
‫‪ -3‬تعلیق تجارت‬
‫• برچیدن تجارت همراه با انحالل شرکت تجارتی (‪)1‬‬
‫‪ ‬تصمیم شرکا مبنی بر تجزیه نمودن تجارت و از بین بردن آن؛‬
‫‪ ‬زمانی این روش برای پایان دادن به تجارت اتخاذ می شود که‬
‫‪ ‬برای فروش یکجای شرکت خریداری نیست‬
‫‪ ‬ظرف یا پوسته تجارت ارزش چندانی ندارد‬
‫‪ ‬مقن‪1‬ن ای‪1‬ن شیوه خاتم‪1‬ه بخشیدن به تجارت را «انحالل و‬
‫تصفیه شرکت تجارتی» نامیده است‪.‬‬

‫‪ ‬تص‪1‬میم ب‪1‬ه انحالل و تص‪1‬فیه مس‪1‬تلزم اجماع قانونمند‬
‫شرکاست‪.‬‬
‫‪ ‬در شرکتهای س‪1‬هامی عام و خاص ای‪1‬ن تص‪1‬میم در مجمع‬
‫عموم‪1‬ی فوق العاده اتخاذ م‪1‬ی شود و در س‪1‬ایر شرکته‪1‬ا نیز‬
‫نهادهای مشابه مجمع مذکور این تصمیم را اتخاذ می کند‪.‬‬
‫‪ ‬در ضم‪1‬ن تص‪1‬میم گیری برای انحالل شرک‪1‬ت بای‪1‬د مدی‪1‬ر یا‬
‫مدیران تص‪1‬فیه انتخاب شون‪1‬د ت‪1‬ا اقدامات مربوط به پایان‬
‫دادن به حیات شرکت را انجام دهند‪.‬‬
‫مراحل تصفیه که باید توسط مدیر تصفیه هدایت شود‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬اجرای تعهدات باق<ی مانده (تکمی<ل قراردادهای ناتمام‪ ،‬تأدی<ه بدهی های‬
‫تجارت<ی‪ ،‬کارگری‪ ،‬مالیات<ی‪ ،‬تأمی<ن اجتماع<ی و بازگرداندن اموال متعل<ق به‬
‫دیگران)‬
‫‪ ‬وصول مطالبات (نقدی و غیر نقدی) و استرداد اموال‬
‫‪ ‬فروش اموال شرکت (اعم از اموال مادی و غیر مادی) (توجه‪ :‬فروش جزء به‬
‫جزء اموال شرکت ارزش مستتر در پیوستگی شرکت را از بین می برد)‬
‫‪ ‬تقسیم ارث شرکت میان شرکا (ماترک شرکت پس از تأدیه تعهدات)‬

‫• برچیدن تجارت همراه با انحالل‪ 1‬شرکت تجارتی (‪)4‬‬
‫‪ ‬مسائل ختم تصفیه‪:‬‬
‫‪ ‬ب<ا مرگ شرک<ت ممک<ن اس<ت برخ<ی طلبکاران امکان وصول‬
‫طل<ب خود را از دس<ت بدهن<د ی<ا ب<ه مشق<ت بیفتند (چرا ک<ه پس از‬
‫تص<فیه طلبکاران بای<د ب<ه مدی<ر تص<فیه ی<ا شرکای<ی مراجع<ه کنند که‬
‫به ناحق از ماترک شرکت بهره مند شده اند‪.‬‬
‫‪ ‬کس<انی ممک<ن اس<ت ب<ا فرض حیات شرک<ت اقداماتی را انجام‬
‫دهند و دچار زیان شوند‪.‬‬
‫• برچیدن تجارت با حفظ شرکت تجارتی (‪)1‬‬
‫هدف‪ :‬تغییر موضوع فعالیت در قالب شرکت موجود‬ ‫‪‬‬
‫مجری تصمیم‪ :‬مدیران خود شرکت نه مدیر تصفیه‬ ‫‪‬‬
‫فرآین‪1‬د برچیدن‪ :‬اجرای تعهدات باق‪1‬ی مانده‪ ،‬تص‪1‬فیه حس‪1‬اب ه‪1‬ا‪ ،‬وصول‬ ‫‪‬‬
‫مطالبات و استرداد اموال‪ ،‬و فروش اموال مازاد شرکت‪.‬‬
‫توجه‪ :‬مادامی که شرکت منحل نشده‪ ،‬سرمایه شرکت متعلق به شرکت است‬ ‫‪‬‬
‫و اجازه تقسیم آن میان شرکا وجود ندارد‪.‬‬
‫آثار‪ :‬ای‪1‬ن شیوه برچیدن تجارت اثری در استمرار حیات شرک‪1‬ت ندارد و شرکت‬ ‫‪‬‬
‫کماکان تاجر محسوب می شود‪.‬‬
‫شرک‪1‬ا م‪1‬ی توانن‪1‬د ب‪1‬ا اس‪1‬تفاده از پوس‪1‬ته شرک‪1‬ت‪ ،‬تجارت جدیدی را آغاز کنن‪1‬د یا‬ ‫‪‬‬
‫آن را به غیر منتقل نمایند (با فروش سهام)‬

‫• برچیدن تجارت متعل‪1‬ق ب‪1‬ه اشخاص حقیقی‬
‫تاجر (‪)1‬‬
‫‪ ‬اگر تاجر شخص حقیقی واحد باشد‪:‬‬
‫‪ ‬اراده ی<کجانب<ه برای آغاز عملیات برچیدن تجارت کافی‬
‫است‬
‫‪ ‬برچیده شدن تجارت موج<ب س<لب عنوان تاج<ر از شخص‬
‫می گردد‪.‬‬
‫• برچیدن تجارت متعلق به اشخاص حقیقی تاجر (‪)2‬‬
‫اگ‪1‬ر تاجر شرک‪1‬ت مدنی باشد‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫برای تص<میم گیری بای<د ب<ه س<از و کار پی<ش بین<ی شده در قرارداد و ی<ا ب<ه قانون مدنی‬ ‫‪‬‬
‫مراجعه کرد‪.‬‬
‫برچیدن شرکت می تواند توأم با انحالل قرارداد شرکت و یا با حفظ قرارداد شرکت‬ ‫‪‬‬
‫اجرای تعهدات باقیمانده‪ ،‬تص<فیه حس<اب‪ ،‬وص<ول مطالبات و استرداد اموال‪ ،‬و‬ ‫‪‬‬
‫فروش اموال جزء فرآیند برچیدن تجارت است‪.‬‬
‫برچیده شدن تجارت موج<ب س<لب عنوان تاج<ر م<ی گردد مگ<ر اینک<ه اسباب دیگری‬ ‫‪‬‬
‫موجب تاجر تلقی گردیدن وی شود‪.‬‬
‫• فروش تجارت (‪)1‬‬
‫‪ ‬در ای‪1‬ن بح‪1‬ث منظور از فروش تجارت فروش یکجای آن‬
‫است نه فروش جزء به جزء آن‪.‬‬
‫‪ ‬در فروش یکجا انتظار م‪1‬ی رود قیمت باالتر از فروش جزء‬
‫به جزء شرکت باشد‪.‬‬
‫‪ ‬در شرکتهای تجارتی و مدنی دو نوع فروش متصور است‪:‬‬
‫‪ ‬فروش سهام شرکت‬
‫‪ ‬فروش تجارت شرکت توسط خود شرکت‬

‫• فروش تجارت از طریق فروش سهام‬
‫‪ ‬در ای‪1‬ن روش (هم‪1‬ه ی‪1‬ا برخ‪1‬ی از) س‪1‬هامداران شرک‪1‬ت از طریق‬
‫خری‪1‬د و فروش س‪1‬هام جاب‪1‬ه ج‪1‬ا م‪1‬ی شون‪1‬د ولی تجارت‪ ،‬کماکان‬
‫متعلق به شرکت باقی می ماند‪.‬‬
‫‪ ‬انتقال س‪1‬هم‪ ،‬عالوه بر تواف‪1‬ق خریدار و فروشنده‪ ،‬در اغلب‬
‫انواع شرک‪1‬ت های تجارت‪1‬ی‪ ،‬مس‪1‬تلزم تواف‪1‬ق س‪1‬ایر شرکا‬
‫(سهامداران) است‪.‬‬
‫‪ ‬مهمترین مزیت این روش استمرار حیات تجاری شرکت است و‬
‫حقوق و تعهدات شرک‪11‬ت تجارت‪11‬ی در قبال اشخاص ثالث‬
‫دستخوش تغییر نمی شود‪.‬‬
‫• فروش تجارت به وسیله خود شرکت‬
‫‪ ‬در ای‪1‬ن روش س‪1‬هامداران شرک‪1‬ت تغیی‪1‬ر نم‪1‬ی کنند‬
‫بلک‪1‬ه تجارت متعل‪1‬ق ب‪1‬ه شرک‪1‬ت ب‪1‬ه غی‪1‬ر منتق‪1‬ل می‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪ ‬هدف در ای‪1‬ن روش حف‪1‬ظ پوس‪1‬ته شرک‪1‬ت است‪.‬‬
‫ممکن است در آینده به امر دیگری اختصاص یابد‪.‬‬
‫‪ ‬فرآین‪1‬د تص‪1‬میم گیری بس‪1‬ته ب‪1‬ه نوع شرکت و مفاد‬
‫اساسنامه متفاوت است‪.‬‬
‫فرآیند فروش تجارت‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬برای فروش تجارت قانون خاص<ی وجود ندارد و بای<د بر اس<اس قوانین عام و‬
‫خصوصا ً رعایت موارد زیر انجام شود‪.‬‬
‫فروش تجارت بر عهده مدیران شرک<ت اس<ت ک<ه باید در محدوده اختیارات ایشان‬ ‫•‬
‫انجام پذیرد‪.‬‬
‫باید به ارزش گذاری تجارت به عنوان کل واحد توجه شود‪.‬‬ ‫•‬
‫حق استفاده از عالمت تجاری و شهرت به دست آمده نیز در ارزش گذاری لحاظ می‬ ‫•‬
‫شود‪.‬‬
‫مجوزهای دولت<ی اگ<ر ناظ<ر بر کیفی<ت و روش های تولی<د محص<ول باش<د به قوت خود‬ ‫•‬
‫باقی می ماند‪.‬‬

‫فرآیند فروش تجارت‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬برای فروش تجارت قانون خاص<ی وجود ندارد و بای<د بر اس<اس قوانین عام و‬
‫خصوصا ً رعایت موارد زیر انجام شود‪.‬‬
‫طب<ق ماده ‪ 12‬قانون کار ب<ا فروش تجارت تغییری در موقعیت کارگران ایجاد‬ ‫•‬
‫نشده و فقط کارفرمای ایشان تغییر می کند‪.‬‬
‫ب<ا فروش تجارت تعهدات قراردادی ب<ه طور خودکار ب<ه خریدار منتق<ل نمی شود‬ ‫•‬
‫و مستلزم انعقاد قرارداد سه جانبه است‪.‬‬
‫دیون دولت<ی همچون مالیات و عوارض بر عهده فروشنده اس<ت مگر در مواردی‬ ‫•‬
‫ک<ه قانون مس<ئولیت تضامن<ی قائ<ل شده اس<ت (مث<ل ماده ‪ 37‬قانون تأمین‬
‫اجتماعی)‪.‬‬

‫‪ ‬با فروش تجارت‬
‫‪ ‬شخص<یت حقوق<ی شرک<ت باق<ی م<ی مان<د و کماکان تاجر‬
‫محسوب می شود‪.‬‬
‫‪ ‬نام شرک<ت تغیی<ر نم<ی کن<د (در حال<ی ک<ه عالمت تجاری‬
‫منتقل می شود)‬
‫‪ ‬حقوق و تعهدات شرک<ت بر عهده شرک<ت باق<ی م<ی ماند‬
‫مگر اینکه با توافق سه جانبه به خریدار منتقل گردد‪.‬‬
‫• فروش تجارت به وسیله شخص حقیقی تاجر‬
‫‪ ‬شخ‪1‬ص حقیق‪1‬ی تاجر در فروش تجارت مختار‬
‫است و دغدغه تشخیص حدود اختیارات را ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬فروش تجارت وضعی‪1‬ت تاج‪1‬ر بودن شخ‪1‬ص حقیقی‬
‫را از وی سلب می کند‪.‬‬
‫‪ ‬حقوق و تعهدات قراردادی تاجر بدون تغییر باقی‬
‫می ماند‪.‬‬

‫• تعلیق تجارت‬
‫‪ ‬در مواردی رخ م<ی ده<د ک<ه ادام<ه تجارت سودی ندارد و در‬
‫عی<ن حال تاج<ر در برچیدن تجارت ب<ه تص<میم قاطع<ی نرسیده‬
‫است‪.‬‬
‫‪ ‬تاج<ر در تعلی<ق تجارت مختار اس<ت مگ<ر در مواردی ک<ه مقنن‬
‫با توجه به منافع عمومی محدودیت هایی را ایجاد نماید‪.‬‬
‫‪ ‬تعلی<ق از نظ<ر اقتص<ادی م<ی توان<د زیان های<ی چون صدمه دیدن‬
‫شهرت تاجر داشته باشد‪.‬‬
‫• تعلیق تجارت‬
‫‪ ‬آثار تعلیق از نظر حقوقی‬
‫‪ ‬عدم تغییر وضعیت ت<اجر‬
‫‪ ‬برقرار ماندن تعهدات تاجر در برابر دیگران‬
‫‪ ‬عدم تأثیرپذیری روابط کارگر و کارفرما‬

‫‪ -1‬پایان تجارت به سبب ورشکستگی‬
‫‪ -2‬پایان تجارت به سبب ممنوعیت‬

‫مبحث دوم‪:‬‬
‫پایان قهری‬
‫تجارت‬
‫‪ -3‬پایان تجارت به سبب فوت‬
‫پایان قهری تجارت‬
‫• پایان تجارت به سبب ورشکستگی‬
‫‪ ‬تجارت مس‪1‬تلزم خطرپذیری است و خطرپذیری‬
‫می تواند منجر به سود یا زیان شود‪.‬‬
‫‪ ‬در ص‪1‬ورتی ک‪1‬ه زیان منج‪1‬ر ب‪1‬ه ناتوان‪1‬ی تاجر از‬
‫تأدیه دیون شود‪ ،‬تاجر ورشکسته می شود‪.‬‬
‫‪ ‬در ای‪1‬ن شرای‪1‬ط دادگاه ه‪1‬ا مکلفن‪1‬د حک‪1‬م به‬
‫ورشکستگی تاجر دهند‪.‬‬
‫• پایان تجارت به سبب ورشکستگی‬
‫‪ ‬اث‪1‬ر حک‪1‬م ورشکس‪1‬تگی اجرای ی‪1‬ک دوره مدیریت بحران‬
‫است که باید به شیوه مقرر در قانون انجام شود‪.‬‬
‫‪ ‬نتیجه مدیریت بحران می تواند‪:‬‬
‫‪ ‬خروج از بحران و بازگشت به وضع سابق باشد‬
‫‪ ‬برچیده شدن تجارت باشد‬
‫‪ ‬فروش تجارت باشد‬

‫• پایان تجارت به سبب ممنوعیت‬
‫‪ ‬چرا ممنوعیت؟‬
‫‪ ‬پیشگیری از زیانی که به واسطه تجارت به اشخاص ثالث وارد می شود‬
‫‪ ‬با اهمیت کمتر‪ :‬ورود زیان به تاجر یا اشخاص حقیقی تشکیل دهنده آن‬
‫‪ ‬انواع ممنوعیت‪:‬‬
‫‪ ‬ممنوعیت ناشی از نقص تاجر (فقدان صالحیت)‬
‫‪ ‬ممنوعیت ناشی از نقص تجارت (مثل آالینده بودن تجارت)‬

‫‪ ‬مرجع وضع ممنوعیت؟‬
‫‪ ‬پیشگیری از زیامرج<ع وض<ع هم<ه ممنوعی<ت ه<ا قوه مقننه‬
‫است‪.‬‬
‫‪ ‬مقابل<ه ب<ا متخلفی<ن از وظای<ف و اختیارات قوه قضائیه‬
‫اس<ت مگ<ر در موارد اس<تثنایی ک<ه مقن<ن ای<ن وظیفه و‬
‫اختیار را به قوه مجریه سپرده باشد‪.‬‬
‫‪ ‬آثار ممنوعیت‪:‬‬
‫‪ ‬مم<نوعی<ت بای<د هدفمن<د‪ ،‬و برای جلوگیری از زیان باشد‪،‬‬
‫ب<ا کمتری<ن آثار ناخواس<ته (مثال ً اگ<ر ت<جارت زیانبار باشد‬
‫دلیلی برای انحالل شرکت تجارتی نیست)‬

‫‪ ‬آثار ممنوعیت در حوزه حقوق خصوصی‪:‬‬
‫‪ ‬آثار ممنوعیت بر قراردادهای منعقده چیست؟‬
‫• تعهدات تاج<ر پابرجاس<ت مگ<ر اینک<ه ممنوعیت امکان ایفای‬
‫تعهدات را از بین ببرد (فورس ماژور)‬
‫‪ ‬آثار ممنوعیت بر قالب تجارت چیست؟‬

‫• ج<ز در موارد اس<تثنایی ممنوعی<ت تأثیری بر اس<تمرار حیات قالب‬
‫تجارت ندارد‪.‬‬
‫• پایان تجارت به سبب‪ 1‬فوت‬
‫‪ ‬مسأله‪ :‬اثر فوت بر خود تجارت و قالب تجارت چیست؟‬
‫‪ ‬فوت تاجر منفرد‪:‬‬
‫‪ ‬ماده ‪ 274‬قانون امور حس<بی‪ :‬تص<فیه ترک<ه متوف<ی‪ ،‬در ص<ورتی که‬
‫متوفی تاجر باشد‪ ،‬تابع مقررات تصفیه امور تاجر ورشکسته است‪.‬‬
‫‪ ‬دالل<ت‪ :‬ب<ا فوت اج<ر‪ ،‬ورث<ه بر م<ا ترک مس<لط نم<ی شون<د و مدیر‬
‫تص<فیه منتخ<ب دادگاه وظفی<ه ادای دی<ن متوف<ی و تس<لیم مانده به‬
‫وراث و احیانا ً «حفظ تجارت» را بر عهده خواهد داشت‬
‫• پایان تجارت به سبب فوت‬
‫مسأله‪ :‬اثر فوت بر خود تجارت و قالب تجارت چیست؟‬ ‫‪‬‬
‫فوت شریک شرکت مدنی‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬با فوت شریک شرکت مدنی تغییری در مشاع بودن اموال شرکت پدید نمی آید‪.‬‬
‫‪ ‬اذن در اداره اموال مشاع ک<ه متک<ی ب<ه حیات شرک<ا بود از میان می رود و برای‬
‫اس<تمرار فعالی<ت شرک<ت اذن مدی<ر تص<فیه منتخب دادگاه (ماده ‪ 274‬قانون امور‬
‫حسبی) الزم است‪.‬‬
‫‪ ‬مدی<ر تص<فیه بای<د ضم<ن ایفای وظیف<ه دی<ن‪ ،‬مان<ع از لطم<ه دیدن تجارت شرکت‬
‫شود‬

‫• پایان تجارت به سبب فوت‬
‫‪ ‬مسأله‪ :‬اثر فوت بر خود تجارت و قالب تجارت چیست؟‬
‫‪ ‬فوت شریک شرکت تجارتی‪:‬‬
‫‪ ‬ب<ا فوت شری<ک شرک<ت تجارت<ی‪ ،‬س<هم ب<ه ص<ورت قهری ب<ه ورثه‬
‫منتقل می شود و حیات شرکت تداوم پیدا می کند‪.‬‬
‫‪ ‬در مورد تأثی<ر فوت شری<ک بر حیات شرکتهای تضامن<ی‪ ،‬نسبی‪،‬‬
‫مختلط و با مسئولیت محدود استثنائاتی وجود دارد‪.‬‬

‫و آخر دعوانا أن الحمد لله‬
‫رب العالمین‬

13961104

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

13961104

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫حقوق تجارت در ایران‬

‫بنیاد حقوقی میزان‬ ‫دانشیار دانشگاه عالمه‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪3‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪4‬‬

‫‪ .2‬تعریف حقوق تجارت‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪5‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪6‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪8‬‬

‫حقوق تجار‬ ‫حقوق‬

‫حقوق معامالت‬ ‫حقوق معامالت‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪12‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪13‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪14‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪16‬‬

‫‪ .3‬منابع حقوق تجارت‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪18‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪19‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪23‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪25‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪26‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪28‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪31‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪32‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪33‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪35‬‬

‫• مبحث اول‪ :‬قالب های اشتغال به تجارت‬

‫• مبحث دوم‪ :‬تعریف تاجر و آثار تاجر شدن‬

‫• مبحث سوم‪ :‬آغاز تجارت و جایگاه نام‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪37‬‬

‫‪ .1‬قالب های اشتغال به‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪38‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪39‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪41‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪42‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪43‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪47‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪48‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪50‬‬

‫‪ ‬بن<ا ب<ه دالی<ل مختل<ف‪ ،‬در عم<ل از مؤسسات‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪56‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪58‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪59‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪60‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪61‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪63‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪66‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪67‬‬

‫‪ .2‬تعریف تاجر و آثار تاجر‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪69‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪72‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪73‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪74‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪76‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪78‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪79‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪80‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪81‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪83‬‬

‫آیا شروع عمل به قصد تکرار آن را تبدیل به شغل می کند؟‬ ‫‪‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪85‬‬

‫‪ .3‬آغاز تجارت و جایگاه نام‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪88‬‬

‫‪5/18/20‬‬ ‫حقوق تجارت در ایران‬ ‫‪90‬‬