Fakültə: İnformasiya və telekommunikasiya texnologiyaları

Qrup: M659a3
Fənn: Avtomatlaşdırılmış konstruktiv layihələndirmə sistemləri

Müəllim: Zirəddin Qasımov

Tələbə: Əfsanə Həsənova
Komputerin daxili əməliyyat sisteminin növləri
 Əməliyyat sistemi kompüter resurslarını idarə edən,
tətbiqi proqramların işə salınmasını, onların xarici
Əməliyyat qurğular və digər proqramlarla qarşılıqlı əlaqəsini,
sistemi həmçinin, istifadəçi ilə kompüter arasındakı dialoqu
təmin edən proqram vasitələrinin məcmusudur.
 Kompüter işə salındıqda ƏS başqa
proqramlara nəzərən ilkin olaraq əməli
yaddaş qurğusuna yüklənir və o digər
proqramların işləməsi üçün mühit
yaradır.

ƏS eyni zamanda kompüterlərdə çoxmə
sələli (yaddaşın və həll vaxtının bölünm
əsi, qırılmaların təşkili və s.) iş rejimini
n təşkilini təmin edir.
 Əməliyyat sisteminin əsas funksiyaları:

Proqramların əməliyyat yaddaşına köçürülməsi və onların tətbiqi

Standartlara cavab verən informasiyanın daxil edilməsi və çıxarılması

qurğularının istifadəsinin mümkünlüyü

Kompüterin əməli yaddaşının idarə edilməsi

Kompüterin sabit yaddaşının idarə edilməsi

İstifadəçi ilə kompüter arasında qarşılıqlı əlaqənin yaradılması

Əməliyyat sisteminin əlavə funksiyaları

Bir neçə əməliyyatın Proseslər arasında

paralel olaraq yerinə bağlantının/qarşılıqlı
yetirilməsi əlaqənin qurulması

Kompüterlər arasında
Qoşulmaların
bağlantının/qarşılıqlı
idarə edilməsi
əlaqənin qurulması

Sistemin sıradan
çıxmasının, informasiyanın
itirilməsinin/ikinci şəxsin
əlinə keçməsinin qarşısının
alınması
 MS-DOS

Əməliyyat sistemlərinin MAC OS Windows

növləri

LINUX UNIX
 MS-DOS (Microsoft Disk Əməliyyat Sistemi üçün stenoqram)
birməsələli, tək istifadəçili, qrafik olmayan əmr sətirli əməliyyat
sistemidir.

MS-DOS
əməliyyat sistemi

Microsoft Disc
Operating System
MS DOS proqram pəncərəsindən skrinşot
 DOS-u sərt disk DOS üçün
DOS çox sadədir
Kompüter olmadıqda, yazılmış tətbiqi
və buna
resurslarına qarşı disketdən belə proqramlar kiçik
baxmayaraq çox
çox qənaətcildir yükləmək olur və çevik
səmərəlıdır.
mümkündür. işləyirlər.
 MS DOS – un bir sıra çatışmazlıqları

OS birtapşırıqlı əməliyyat sistemidir. O, eyni vaxtda yalnız bir

proqramın icrasını təmin edə bilər;

DOS-da istifadəçi interfeysi əmr prinsipinə əsaslanır və ekranın

(video-adapterin) mətn rejimindən istifadə edir.

DOS əməliyyat sisteminin nüvəsi  monolit arxitekturaya mənsub olduğundan o, istifadəçi (tətbiqi)

proqramı ilə eyni ünvan məkanında yerləşir. Tətbiqi proqram kompüterin bütün resursuna nəzarət edir.
Bu zaman o, giriş-çıxışı DOS-un, BIOS-un funksiyaları vasitəsilə və ya qurğulara birbaşa müraciət
etməklə həyata keçirə bilər. Bu da əməliyyat sisteminin tətbiqi proqram xətalarından mühafizəsiz
qalması deməkdir.
 DOS əsasən üç fayldan ibarətdir:

COMMAND.COM

IO.SYS

DOS.SYS
 Windows əməliyyat sistemi

Microsoft Windows — 1985-ci ildə Microsoft şirkəti tərəfindən satışa çıxarılan

əməliyyat sistemidir. 1987-1989 illərdə Windows sistemində işləyən çoxlu sayda
güclü və rahat proqramlar yaradıldı.

1990-cı ildə yaradılmış Windows 3.0 versiyasından başlayaraq Windows müasir kompyuterlər üçün
standarta çevrildi. 6 aprel 1992-ci ildə əfsanəvi Microsoft Windows 3.1 əməliyyat sistemi istifadəyə
verilmişdir.
Windows 3.x sistemi yükləmələrin sayına görə 1997-ci ilə qədər ABŞ-da ən populyar əməliyyat
sistemi olmuşdur.
 Windows əməliyyat sisteminin üstün cəhətləri:
Yüksək
Aparat
etibarlılığı və
vasitələrinin
asan idarə
yoxlanması.
olunması

Windows
vasitəsilə musiqi səsləndirmək, İnternetə böyük daxili
videokameraya baxmaq, inteqrasiya.
animasiyalara baxmaq olar.

Bir proqram başqa proqram

vasitəsilə təşkil olunmuş verilənlərə İstifadənin yüngüllüyü
müraciət edə bilər (DDB-Dinamic və rahatlığı.
Data Exchange)

Bir mətndə bir-

neçə şriftdən Eyni zamanda bir-neçə
istifadə proqramdan istifadə
mümkünlüyü və s. mümkünlüyü.
 Windows ƏS-də faylların tipi:

icra olunan fayllar – sadəcə olaraq müəyyən bir əməliyyat yerinə yetirən
proqramlar;

sənədlər – istifadəçilər tərəfindən kompyuterdə müəyyən proqramın

köməyi ilə yaradılan hər hansı informasiya toplusu, mətn və s.

konfiqurasiya faylları – proqramların işi üçün zəruri olan xüsusi parametrləri

saxlayır və s.
Unix əməliyyat sistemi

Unix— 1969-cu ildə Ken Tompson və

Denis Ritçi tərəfindən Bell
laboratoriyalarında yazılmış, eyni
vaxtda bir çox istifadəçi ilə eyni
zamanda müxtəlif əməliyyatları yerinə
yetirən bir əməliyyat sistemidir.
 Unix aşağıdakıları özündə birləşdirir:

Uzaq məsafədə
əlaqə və adi
Paylanmış Lokal modemdən istifadə
verilənlər etməklə qlobal çıxış
bazasına şəbəkədə imkanı. Bu Unix-in
müraciət; işləmək ən vacib
komponentlərindən
biridir.
Unix ailəsində olan bir neçə ƏS mövcuddur. Belə
ki, 1982-cı ildə bu proqramin unix version 7-nin
əsasında birinci ticarət məqsədli UNIX system III
yaranmışdı.
Bu ailədən olan müxtəlif versiyaların öz adı var.
Bunlardan ticarət məqsəli AIX, HP-UX, IRIX,
solaris sestemləri qöstərmək olar. UNIX əs-nin fayl
sistemi fayılları icazəsiz müraciətdən mühafizəni
təmin edir.
Hal-hazırda UNIX ailəsindən olan şəbəkə ƏS dən
geniş yayılan 32-mərtəbəli çoxisitifadəçili,
çoxməsələli UNIX ware 2.0 sistemidir.
Linux –açıq kodlu, sərbəst paylanan, Unix bənzəri
bir əməliyyat sistemidir.

GNU GPL lisenziyası ilə əməliyyat sistemi pulsuz

paylanıla, dəyişdirilə və istifadə oluna bilər.

Linux sözünü ilk dəfə 5 oktyabr 1991-də internetdə yayıımladığı bir

mesajda Linus Torvalds tərəfindən işlədilib.

Linux Unix bənzəri bir əməliyyat sistemi olmasına baxmayaraq Unix ilə heç

bir ortaq kodu yoxdur. Yəni, Linux sıfırdan yaradılıb.
 Linux superkompüterlərdə, masaüstü kompüterlərdə, dizüstü
kompüterlərdə, ağıllı telefonlarda, planşetlərdə, yeni nəsil
televizorlarda və s. kimi bütün platformalarda işləyir. Dünayanın
10 ən sürətli superkompüterində Linux istifadə olunur
macOS — Apple şirkətinin Power Macintosh kompüterləri üçün hazırladığı əməliyyat sistemi kimi istifadə edilir.
System adlandırılan ilk versiyası 1984-cü ildə, macOS 10 versiyası isə 2001-ci ildə meydana çıxıb. İlk qrafik
interfeysə malik olan sistemdir. 

2002-ci ildən satışa çıxarılan versiyalar Unix üzərində yaradıldığı üçün çox stabildir və təhlükəsizdir. Bu versiyalar
üçün demək olar ki, virus yoxdur.

Son versiyası macOS Mojave adı altında satılır. Yeni funksiyalarla genişləndirilən macOS Mojave Azərbaycanda da

satış və istismardadır.
Diqqətiniz üçün təşəkkürlər!