MODERNE PRAVNE

KODIFIKACIJE
VI. NJEMAČKI GRAĐANSKI ZAKONIK

1. Nastanak;
2. Sistem;
3. Izvori;
4. Karakter;
5. Recepcija
Udžbenik: Fikret Karčić, Moderne pravne kodifikacije,
Sarajevo, 2006., str. 57 - 60
 1. Nastanak

 a) Pravni sistem u Njemačkoj odmah nakon ujedinjenja 1871.,nije

postao jednoobrazan;
 b) Potreba za unifikacijom prava za čitav prostor Carstva postaje
sve veća, pa se uspostavlja mehanizam za ujed-načavanje prava;
 c) Početak izrade građanskog zakonika – 1874. – formira-na
komisija od 11 članova;
 d) Prvi nacrt Građanskog zakonika objavljen je i dat na javnu
raspravu 1888. g (kritike)
 e) Nova komisija revidirala je nacrt zakona od 1890.- do 1895.
(zakon usvojen 1896., u primjeni od 1. 1. 1900. g.)
a) Pravni sistem u Njemačkoj odmah nakon
ujedinjenja 1871.,nije postao jednoobrazan

 (1) Godine 1871. ujedinjene su njemačke zemlje i uspos-tavljeno

Njemačko carstvo ("Drugi Rajh") – ali u novoj državi nije
odmah uspostavljen jednoobrazni pravni sistem;
 (2) U pojedinim zemljama nastavljena je primjena prava
naslijeđenog iz ranijeg perioda;
 - u Saksoniji je postojao Zakonik iz 1863. koji je važio uz lokalne
običaje;
 - pokrajina Schleswig-Holstein bila je područje važenja danskog
prava, a
 - u Rajnskoj oblasti važio je Francuski građanski zakonik).
b) Potreba za unifikacijom prava za čitav prostor
Carstva postaje sve veća, pa se uspostavlja
mehanizam za ujednač. prava

 (1) Zahvaljujući mehanizmu za ujednačavnje prava:

 - Od 1873. zakoni su se mogli donositi za bilo koju oblast
građanskog prava;
 - U 1877. formiran je Vrhovni savezni sud sa nadležnošću u
oblasti krivičnog i trgovačkog prava;
 (2) Prvi Njemački krivični zakonik proglašen je 1871.:
 - Bila je to reprodukcija zakonika Sjeverno-njemačke
konfederacije;
 - Ta reprodukcija, opet, bila je bazirana na Pruskom kri-vičnom
zakoniku iz 1851.;
c) Početak izrade građanskog zakonika – 1874. –
formirana komisija od 11 članova

 - Godine 1874. pristupilo se radu na kodifikaciji građan-skog

prava, formirana je komisija za izradu građanskog zakonika;
 - Komisija je imala 11 članova, a predsjedavao je pred-sjednik
Carskog trgovačkog suda;
 - Ostali članovi komisije bili su profesori prava i pravni
praktičari (među njima je bio posebno uticajan pande-ktista
Bernhard Windscheid).
d) Prvi nacrt Građanskog zakonika objavljen je i
dat na javnu raspravu 1888. g (kritike)

(1) Nakon 13 godina rada, komisija je izradila nacrt zakona, koji je

objavljen 1888. i dat na javnu raspravu;
(2) Kritičke primjedbe na nacrt su se kretale u dva pravca:
- (a) Kritikovano je oslanjanje kodifikatora na rimsko pra-vo na
štetu njemačkog prava, te
- (b) Jezik i sistem nacrta, koji su mnogima izgledali suviše
apstraktni;
e) Nova komisija revidirala je nacrt zakona od
1890.- do 1895. (zakon usvojen 1896., u primjeni od
1. 1. 1900. g.)
 (1) Sastav i glavni zadatak nove komisije za reviziju nacrta
zakona:
 - Sastav: pravnici, zemljoposjednici, trgovci, ekonomisti i
predstavnici drugih zainteresovanih skupina;
 - Glavni zadatak: da pojednostavi jezik nacrta zakonika;
 (2) Postupak usvajanja:
 - Prethodno je, uz manje izmjene, odobren od strane Carskog
savjeta;
 - Zakonsku snagu dobio 1896. a u primjeni od 1. 1.1900.;
 - Zvanično ime: Burgerliches Ges-etzbuch (Njemački građanski
zakonik), a skraćeno je citiran kao BGB.
2. Sistem

 a) Njemački Građanski zakonik ima 2.385 članova, podi-jeljenih

u pet knjiga:
 (1) opšti dio: o licima i stvarima,
 (2) obligaciono pravo,
 (3) stvarno pravo,
 (4) porodično pravo
 (5) nasljedno pravo;
 b) Raspored građe izvršen je na tradiciji njemačke pan-
dektističke škole (zbog ovakvog izlaganja, određene odredbe
moraju se čitati u svjetlu drugih odredaba u zakonu);
a) Zakonik ima 2.385 čl., podijeljenih u pet knjiga:
(1) opšti dio, (2) obligacije, (3) stvar-no, (4)
porodično, (5) nasljedno pravo

 - 1. knj.: opšti dio (o licima, definiciji stvari, klasifikaciji pravnih

poslova, rokovima i zastari, vršenju prava, samo-odbrani i
samopomoći, te davanju sigurnosti);
 - 2. knj.: obligaciono pravo (sadržaj obligacija, obliga-cioni
odnosi, njihov prestanak, prenos potraživanja, pre-uzimanje
dugovanja itd.);
 - 3. knj.: stvarno pravo (vlasništvo, posjed, služnosti i sl.);
 - 4. knj.: porodično pravo (brak, porodicu, starateljstvo);
 - 5. knj.: propisi nasljednog prava, pitanja zakonskog
nasljeđivanja, testamenta i sl.
b) Raspored građe – na tradiciji njemačke
pandekističke škole (vezanost odredbi po-jedinih
članova)

 (1) Zbog usvojenog sistema izlaganja materije, potrebno je

određene odredbe sadržane u ovom zakoniku čitati u svjetlu
drugih odredaba koje se bave tom materijom;
 (2) Za rješevanje određenog spora koji se tiče kupo­pro-daje, na
primjer, moraju se uzeti u obzir:
 - odgovarajući članovi Opšteg dijela, zatim
 - odredbe o obligacijama, te
 - opšti propisi o ugovorima i, konačno,
 - propisi koji se tiču samog ugovora o kupoprodaji).
3. Izvori

 a) Dva glavna izvora Njemačkog građanskog zakonika:

 (1) rimsko pravo i
 (2) njemački običaji;
 b) Propisi bazirani na običajima (bračno i porodično pravo) nose
tragove konzervativnih stavova građanstva;
a) Dva glavna izvora Njemačkog građansk.
zakonika su (1) rimsko pravo i (2) njemački običaji

 - (1) Rimsko pravo:

 - prisutno u njemačkim zemljama kao rezultat recepcije koja je
izvršena u kasnom srednjem vijeku i u rano mo-derno doba;
 - Uticaj rimskog prava vidljiv je posebno u dijelu Zakonika koji
se bavi obligacijama;
 - (2) Njemački običaji oblikovali su propise:
 - u oblasti porodičnog i
 - u oblasti nasljednog prava;
b) Propisi bazirani na običajima (bračno i
porodično pravo) nose tragove konzervat. stavova
građanstva

 - (1) Muž donosi odluke za vrijeme trajanja braka i vrši

roditeljsku vlast;
 - (2) Propisi koji se tiču bračne imovine:
 - formulisani su na osnovu prevladavajuće prakse među slojevima
oficira i činovnika, gdje
 - bračnom imovinom upravlja muž;
 - (3) Propisi koji se tiču razvoda braka i nezakonite djece:
 - formulisani su pod uticajem kršćanskog morala tako što
 - sužavaju mogućnosti razvoda braka i nevezivanja nezakonitog
djeteta za oca.
4. Karakter

 a) Specifičnosti zakona:
 - jezik i struktura proistekao iz precizne njemačke pandektističke
škole,
 - jezik nerazumljiv nestručnjacima;
 b) Po svom sadržaju, Zakonik izražava ideje buržoaskog
liberalizma:
 - ugovorne strane su formalno slobodne i jednake,
 - nevaljan je ugovor ako jedna strana zloupotrijebi nevolju druge;
a) Specifičnosti zakona: jezik i struktura –
proistekao iz precizne njemačke pandek-tističke
škole, nerazumljiv nestručnjacima)

 (1) Po svom jeziku, metodu, strukturi i konceptima, Za-konik je

"dijete" dubokog, preciznog i apstraknog učenja njemačke
pandektističke škole, sa svim prednostima i nedostacima te škole;
 (2) Nije namijenjen građanima nego profesionalnim pravnicima.
(zato je njegov jezik apstraktan i stručan i često nerazumljiv
nestručnj. i strancima - pravnicima).
 (3) Nije knjiž. djelo, kao FGZ, nego "pravni računar par
excellence" i "pravni filigranski rad izuzetne preciznosti.".
b) Po svom sadržaju, zakonik izražava ideje
buržoaskog liberalizma

 (1) Ugovorne strane su formalno slobodne i jednake: nevaljan je

ugovor ako jedna strana zloupotrijebi nevolju druge);
 (2) Izuzetne su odredbe koje štite ekonomski slabiju stranu u
ugovorima.
 - 1. primjer, čl.138 propisuje da su ugovori nevaljani ako su
contra bonos mores ili ako je jedna strana zloupotri- jebila
nevolju, neiskustvo i nedostatak rasuđivanja dru-ge strane;
 - 2. primjer: zakupci ne uživaju posebnu zaštitu;
 - 3. primjer: ugovor o uposlenju sadrži samo nekoliko propisa o
sigurnosti radnog mjesta i naknadi za vrijeme bolovanja.
5. Recepcija

 a) Uticaj izvan Njemačke: (1) na pravnu teoriju i (2) praktičnu

recepciju;
 b) Primjer Grčke:
 - Bizantsko pravo dovelo je grčke pravnike do Justinijana i njemačkih
pandekista;
 - Politički faktori u Grčkoj, 1930. g., daju saglasnost da se građansko
zakoondavstvo uređuje po njemačkom uzoru, kao najbliže rimskom
pravu;
 c) Uticaj na kodifikacije u istočnoj i centralnoj Evropi (Mađar-ska,
Čehoslovačka, Jugoslavija);
 d) Uticaj na kodifikacije u jugoistočnoj Aziji, Dalekom Istoku i
Latinskoj Americi (Japan 1898., Tajlad 1924 - 1935, Kina, Brazil)
a) Uticaj kodifikacije izvan Njemačke: (1) na prav-nu
teoriju i (2) praktičnu recepciju (primjer Grčke)

 (1) Nj.G.Z. imao je značajan uticaj izvan Njemačke, uticaj je bio

dvostruk:
 - na pravnu teoriju i
 - na praktičnu recepciju.
 (2) Primjer ovakvog dvostrukog uticaja je Grčka.
 - U Grčkoj je pitanje građanskog zakona postavljeno još u
vrijeme antiosmanske borbe (1821.-1827.).
b) Primjer Grčke: interes za bizantsko pravo doveo
je grčke pravnike do Justinijana i nje-mačkih
pandeksta

 - U prvo vrijeme grčki pravnici su bili oduševljeni idejama

francuske revolucije i Francuskim građ. zakonikom.
 - Kasnije su se okrenuli ideji kodifikacije na temelju tradicija
Bizantije, čiji su se pravni zbornici primjenjivali u Grčkoj u
vrijeme osmanske uprave.
 - Interes za bizantsko pravo doveo je grčke pravnike do toga da se
zainteresuju za Justinijanovu kodifikaciju i rimsko pravo.
 - Konačno, interes za rimsko pravo doveo ih je do pan-dektističke
pravne škole i Njemačke, te Njemačkog gra-đanskog zakonika.
c) U Grčkoj se, 1930. g., daje saglasnost da se
građansko zakonodavstvo uredi po nje-mačkom
uzoru, kao najbliže rimskom pravu

 - U drugoj polovini 19. v. vidimo njemačke pandektiste kako

predaju pravo na Atinskom univerzitetu i grčke pro-fesore kako
se usavršavaju u Njemačkoj.
 - Istovremeno su tekli pokušaji kodifikacije građanskog prava u
Grčkoj.
 - Godine 1930. svi relevantni faktori u Grčkoj bili su sag-lasni da
se pri kodifikaciji građanskog prava ugledaju na Njemački
građanski zakonik, kao najbliži rimskom pravu.
 - Na tom osnovu izrađen je nacrt Grčkog građanskog zakonika
koji je proglašen 1940., ali čija je primjena, zbog ratnih okolnosti,
odgođena do 23. 10. 1946.
d) Uticaj na kodifikacije u istočnoj i central-noj
Evropi (Mađarska, Čehoslovačka, Jugos.)

 - NjGZ uticao je i na kodifikacije u istočnoj i centralnoj Evropi;

 - Građanski zakonici koji su 1920-tih proglašeni u različitim
sovjetskim republikama slijedili su strukturu, a nekada i sadržaj
Njemačkog građanskog zakonika.
 - Uticaj NjGZ bio je vidljiv i na zakonima i sudskoj praksi
Mađarske, Čehoslovačke i Jugoslavije.
e) Uticaj na kodifikacije u jugoistočnoj Aziji,
Dalekom Istoku i Latinskoj Americi (Japan 1898.,
Tajlad 1924 - 1935, Kina, Brazil)

 - Japan je 1898. donio svoj građanski zakonik koji je bio pod

bitnim uticajem NjGZ;
 - U periodu između 1924.-1935.: Kraljevina Sijam (Tajland) uvela
je građ. zakonik, izveden iz njemačkog prava, izuzev dijela koji se
tiče porodičnih i nasljednih odnosa,
 - Sličan uticaj ostvaren je i u Kini.
 - Konačno, uticao je i na kodifikacije u Latinskoj Americi. (Takav
je slučaj Brazilskog građanskog zakonika iz 1916.)
Vježbe
Sistem

 NjGZ ima 2385 članova podijeljenih u pet knjiga.

 Prva knjiga sadrži Opći dio i govori o licima, definiciji stvari,
klasifikaciji pravnih poslova, rokovima i datumima, zastari,
vršenju prava, samoodbrani i samopomoći te davanju sigurnosti.
 Druga knjiga sadrži obligaciono pravo i govori o sadržaju
obligacija, obligacionim odnosima na osnovu ugovora, prestanku
obligacionih odnosa, prenosu potraživanja, preuzimanju
dugovanja, te pojedinim obligacionim odnosima.
 Treća knjiga sadrži stvarno pravo i bavi se pitanjima kao što su:
stvari, vlasništvo, posjed, služnosti i sl.
 Četvrta knjiga govori o porodičnom pravu uključujući pitanja
braka, porodice i starateljstva.
 Peta knjiga sadrži propise nasljednog prava te se bavi pitanjima
zakonskog nasljeđivanja, testamenta i tehničkih detalja vezanih
za dokazivanje u vezi sa nasljeđem.
 PRVA KNJIGA
 OPĆI DIO
 Prvo poglavlje
 Osobe
 Prvi naslov
 Fizičke osobe
1. Početak pravne sposobnosti

 Pravna sposobnost čovjeka počinje dovršenjem rođenja.

2. Nastup punoljetnosti

 Punoljetnost nastupa navršenjem dvadesetprve godine života.

3. Proglašenje punoljetnim

1. Maloljetnik
koji je navršio osamnaestu godinu života može se
rješenjem starateljskog suda proglasiti punoljetnim.
2. Maloljetnik stiče proglašenjem punoljetnim pravni položaj
punoljetnika.
4. Privola za proglašenjem punoljetnim

 Proglašenje punoljetnim dozvoljeno je samo uz privolu

maloljetnika.
 Ako je maloljetnik pod roditeljskom vlašću, potrebna je i
privola roditelja. Privola jednog roditelja nije potrebna ako mu
ne pripada skrb za osobu, a niti skrb za imovinu djeteta.
 Maloljetna kći koja je udata ili koja je bila udata, može se
proglasiti punoljetnom bez privole roditelja.
5. Pretpostavka za proglašenje punoljetnim

 Maloljetnik se može proglasiti punoljetnim samo ako to njemu

najviše koristi.
6. Oduzimanje svojevlasti

 Svojevlast se može oduzeti:

 ako ko usljed duševne bolesti i slaboumnosti ne može
voditi brigu za svoje poslove
 ako ko rasipnošću sebe ili svoju porodicu izlaže opasnosti
oskudice
 ako ko usljed pijanstva ne može voditi brigu za svoje
poslove ili ako sebe ili svoju porodicu izlaže opasnosti
oskudice ili ako ugrožava sigurnost drugih
 Oduzimanje svojevlasti ima se opet ukinuti kada otpadne
razlog za oduzimanje svojevlasti.
 AGZ 21. Ona lica koja usljed maloljetvstva, duševnih bolesti, ili
usljed drugih okolnosti, nisu sposobna da sama vrše svoje poslove
kao što treba, stoje pod osobenom zaštitom zakona. Tu dolaze:
djeca, koja nisu navršila sedmu godinu života, nedorasli, koji nisu
navršili četrnaestu, maloljetnici koji nisu navršili dvadeset i
četvrtu godinu života. Dalje: bjesomučni, ludi, slaboumni, koji su
ili sasvim lišeni razuma, ili najzad nisu u stanju da shvate
posljedice svojih postupaka, zatim: ona lica kojima je sudija kao
oglašenim raspikućama zabranio dalje rukovanje sopstvenom
imovinom, i najzad odsutnici i opštine.
7. Prebivalište; zasnivanje i ukidanje

1. Ko se stalno nastanjuje u nekom mjestu, zasniva u tom mjestu

svoje prebivalište.
2. Prebivalište može istovremeno postojati na više mjesta.
3. Prebivalište se ukida kada se nastan namjerno napušta.
8. Prebivalište nepotp. poslovno sposobnih

1. Ko je poslovno nesposoban ili kome je poslovna sposobnost

ograničena, ne može bez volje svog zakonskog zastupnika ni
zasnivati ni ukinuti prebivalište.
2. Maloljetna udata žena može samostalno zasnovati i ukinuti
prebivalište. Isto vrijedi za ženu koja je bila udata i koja je
navršila osamnaestu godinu života.
9. Prebivalište vojnika

1. Vojnik ima prebivalište u mjestu u kojem je službeno

raspoređen
2. Ovi propisi se ne primjenjuju na vojnike koji vrše vojnu službu
samo temeljem vojne obaveze ili koji ne mogu samostalno
zasnovati prebivalište
11. Prebivalište djeteta

 Maloljetno dijete dijeli prebivalište roditelja; ipak ne dijeli

prebivalište onog roditelja kome ne pripada pravo da se brine za
osobu djeteta.
 Ako nijedan od roditelja nema pravo da se brine za osobu
djeteta, dijeli dijete prebivalište onog kome pripada ovo pravo.
 Dijete zadržava prebivalište dok ga pravovaljano ne ukine.
3. Proglašenje punoljetnim

1. Maloljetnik koji je navršio osamnaestu godinu života može se

rješenjem starateljskog suda proglasiti punoljetnim.
2. Maloljetnik stiče proglašenjem punoljetnim pravni položaj
punoljetnika.
4. Privola za proglašenjem punoljetnim

 Proglašenje punoljetnim dozvoljeno je samo uz privolu

maloljetnika.
 Ako je maloljetnik pod roditeljskom vlašću, potrebna je i
privola roditelja. Privola jednog roditelja nije potrebna ako mu
ne pripada skrb za osobu, a niti skrb za imovinu djeteta.
 Maloljetna kći koja je udata ili koja je bila udata, može se
proglasiti punoljetnom bez privole roditelja.
5. Pretpostavka za proglašenje punoljetnim

 Maloljetnik se može proglasiti punoljetnim samo ako to njemu

najviše koristi.
Vježba 2
Uporedite propise o pravnim licima u Njem. i
Egipatskom građanskom zakoniku.

 Pravna lica prema Njemačkom građanskom zakoniku su udruženja,

zaklade i pravna lica javnog prava.
 Egipatski građanski zakonik, sa druge strane, navodi mnoga -
državu, provincije, gradove, sela; uprave, odsjeke i druge javne
ustanove kojima je zakon dao status pravnog lica; religijske grupe i
zajednice koje je država priznala kao pravna lica; vakufe; trgovačke
i građanske korporacije; udruženja i fondacije zasnovane na
zakonskim propisima; svaku grupu lica koja su dobila status
pravnih (član 52).
 Oba zakonika navode mjesto prebivališta pravnog lica za mjesto
sjedišta uprave (član 24 Njemačkog građanskog zakonika i član
53d Egipatskog građanskog zakonika).
 Pravno lice prema Egipatskom građanskom zakoniku ima samo
jednog predstavnika (član 53e), dok prema Njemačkom građanskom
zakoniku volju pravnog lica može predstavljati i više osoba (članovi
28 i 30 Njemačkog građanskog zakonika).
 Svako gore navedeno pravno lice ima pravnu sposobnost određenu
ustavom ili zakonom (član 42, stav 1 Njemačkog građanskog
zakonika i član 53b Egipatskog građanskog zakonika).
Koji su uslovi za ograničenje i oduzimanje pravne i
poslovne sposobnosti prema Austrijskom,
Njemačkom, Švajcarskom i Egipatskom
građanskom zakoniku?

 Uslovi za ograničenje i oduzimanje pravne sposobnosti prema Austrijskom

građanskom zakoniku jeste sve ono što se dokaže kao zakonito, a ne slaže se sa
urođenim prirodnim pravima (član 17 AGZ). Dalje, poslovna sposobnost će se
ograničiti besomučnima, ludima, slabodoumnima, svima onima koji nisu u stanju
da shvate posljedice svojih postupaka.
 Prema Njemačkom građanskom zakoniku, pravnom licu se pravna sposobnost
oduzima ako protivzakonitim radom ugrožava opći interes, te ako je njegova
svrha rada usmjerena na polje koje se protivi onom prema pravilu (član 43
Njemačkog građanskog zakonika).
 Švajcarski građanski zakonik kroz članove 16 i 18 indirektno govori
da se poslovna sposobnost može oduzeti licima koja, iako
punoljetna, usljed psihičke bolesti, duševne slabosti, uživanja opijata
više nisu u stanju pravilno rasuđivati, dok se ista može ograničiti
maloljetnim licima i licima kojima je oduzeta poslovna sposobnost,
a koja su sposobna za rasuđivanje (član 19).
 Lice koje je dostiglo doba rasuđivanja, ali nije dostiglo
punoljetnost, i lice koje je dostiglo punoljetnost, ali je rasipnik ili
imbecil, ima ograničenu pravnu sposobnost u skladu sa odredbama
zakona (član 46. Egipatskog građanskog zakonika).