Σκοτεινοί αιώνες

Στα έργα των αρχαίων, με πιθανή

αλλά αμφιλεγόμενη εξαίρεση τον
Όμηρο, δεν διατηρήθηκε καμία μνήμη
των τεσσάρων περίπου αιώνων που
ακολούθησαν την κατάρρευση των
μυκηναϊκών ανακτόρων.
Σκοτεινοί αιώνες
Εκτός από τις θέσεις των εντυπωσιακών ακροπόλεων,
των οποίων τα υπολείμματα συνέχιζαν να παραμένουν
ορατά, δεν σώζονται άλλες μνήμες της προγενέστερης
μυκηναϊκής εποχής, αλλά τουλάχιστον διαθέτουμε το
υλικό από τις πινακίδες της Γραμμικής Β, το οποίο
συμπληρώνει τα υλικά κατάλοιπα.
Σκοτεινοί αιώνες
Για τους μεταγενέστερους αιώνες διαθέτουμε μόνον
αρχαιολογικά ευρήματα, αν και κατά τις τελευταίες
δεκαετίες η αρχαιολογική έρευνα έχει σημειώσει
εντυπωσιακή πρόοδο σε ό,τι αφορά τη γνώση αυτής της
εποχής
Σκοτεινοί αιώνες
Αυτό το τελευταίο έχει πείσει κάποιους ότι ο όρος
Σκοτεινοί Αιώνες, ο οποίος χρησιμοποιείται συμβατικά
για να ορίσει την περίοδο από το 1200 ως περίπου το
750, είναι πλέον ανακριβής.
Υποστηρίζεται ότι η περίοδος αυτή προσδιορίζεται
λιγότερο από τις υλικές συνθήκες της εποχής που έπεται
της μυκηναϊκής και περισσότερο από την άγνοιά μας,
λόγω της απουσίας σύγχρονων γραπτών μαρτυριών.
Σκοτεινοί αιώνες
Ωστόσο, από τότε που η αρχαιολογία έχει παρέμβει για
να αντισταθμίσει την έλλειψη των γραμματειακών
πηγών, οι Σκοτεινοί Αιώνες έχουν πλέον διαφωτιστεί.
Είναι αναμφισβήτητο ότι τώρα γνωρίζουμε περισσότερα
για τη συγκεκριμένη περίοδο απόό,τι γνωρίζαμε αρκετές
δεκαετίες νωρίτερα.
Σκοτεινοί αιώνες
Παρόλα αυτά, αν και θα ήταν μάταιο να αρνηθούμε ότι
κάποιες κοινότητες είναι ανιχνεύσιμες στη διάρκεια των
Σκοτεινών Αιώνων, οι πληροφορίες που έχουν έρθει στο
φως εξυπηρετούν απλώς στην επιβεβαίωση μιας
γενικότερης εικόνας απομόνωσης, εσωστρέφειας και
αστάθειας.
Σκοτεινοί αιώνες
Η εικόνα αυτή είναι εμφανής κυρίως στα οικιστικά
μοντέλα. Τα δεδομένα προκύπτουν από μία έρευνα των
θέσεων στη νότια και την κεντρική Ελλάδα
(συμπεριλαμβάνονται η Ήπειρος, η Μακεδονία, η
Θράκη, η Θεσσαλία και οι Κυκλάδες, αλλά εξαιρούνται
τα Ιόνια νησιά).
Σκοτεινοί αιώνες
Οι προηγούμενες εκτιμήσεις για τον αριθμό των
οικισμών σε ολόκληρη την περιοχή του Αιγαίου είναι
γενικά συμβατές. Αυτό που παρατηρούμε είναι μία
απότομη πτώση στον αριθμό των αρχαιολογικά
αναγνωρίσιμων θέσεων, ξεκινώντας από την
υστεροελλαδική IIIΓ και συνεχίζοντας ως ένα πολύ
χαμηλό όριο, στην μεταγενέστερη υπομυκηναϊκή φάση
(περ. 1070-1000).
Σκοτεινοί αιώνες
Μετά, παρατηρείται μία ανάκαμψη στην
πρωτογεωμετρική περίοδο (περ. 1000-900) και
περαιτέρω αύξηση στη γεωμετρική (περ. 900-700), αν
και ο συνολικός αριθμός των θέσεων είναι ακόμη αρκετά
μικρότερος από εκείνον που επιβεβαιώνεται στην
υστεροελλαδική IIIΒ, πριν από τις καταστροφές των
ανακτόρων.
Σκοτεινοί αιώνες
Θα ήταν παράλογο να υποθέσουμε ότι υπάρχει ένας
άμεσος συσχετισμός ανάμεσα στον αριθμό των θέσεων
και στα επίπεδα του πληθυσμού.
Η περιοχή του οικισμού γύρω από την ακρόπολη της
Τίρυνθας ήταν πιο εκτεταμένη στην υστεροελλαδική IIIΓ
παρά στην υστεροελλαδική IIIB και αυτό υποδηλώνει ότι
η μείωση του συνολικού αριθμού των θέσεων στον 12ο
αιώνα οφειλόταν στη διαδικασία οργάνωσης πυρηνικών
κοινωνιών, στο πλαίσιο της οποίας οι μικροί αγροτικοί
οικισμοί εγκαταλείπονταν προς όφελος κάποιων
μεγαλύτερων, πιο εύκολα υπερασπίσιμων τοποθεσιών.
Σκοτεινοί αιώνες
Ωστόσο, αν η δημιουργία πυρηνικών οικισμών ήταν η
μοναδική εξήγηση, θα περιμέναμε οι ελάχιστοι οικισμοί
του 11ου αιώνα να ήταν ακόμα μεγαλύτεροι. γενικά, δεν
συναντάμε κάτι τέτοιο.
Σκοτεινοί αιώνες
Ακόμα και οι οικισμοί που συνέχισαν να κατοικούνται
καθόλη τη διάρκεια των Σκοτεινών Αιώνων ήταν
αραιοκατοικημένοι.
Ο αριθμός των ταφών αποτελεί έναν ιδιαίτερα
αναξιόπιστο δείκτη του πληθυσμιακού επιπέδου, αλλά
το γεγονός ότι ο αριθμός των ταφών του 11ου αιώνα στο
Άργος είναι μικρότερος από το μισό του αριθμού των
ταφών που μαρτυρείται για τον 10ο αιώνα τουλάχιστον
συμφωνεί με τα δεδομένα που έχουμε από τον οικισμό.
Σκοτεινοί αιώνες
Μία εκτίμηση μεταξύ 600 και 1200 ατόμων για τον
πληθυσμό του Άργους στους Σκοτεινούς Αιώνες είναι
μάλλον σωστή, αν θεωρήσουμε το κατώτερο μέγεθος ως
το απόλυτο μέγιστο για τον 11ο αιώνα.
Σκοτεινοί αιώνες
Το Άργος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους οικισμούς
της περιόδου. Ένα πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα
αποτελεί, ίσως, τα Νιχώρια στη Μεσσηνία.
Ένας σχετικά σημαντικός οικισμός κατά την Ύστερη
Εποχή του Χαλκού (θα μπορούσε να είναι το διοικητικό
κέντρο της «Μακρινής Επαρχίας», η οποία αναφέρεται
στις πινακίδες της Πύλου), τα Νιχώρια, υπέστησαν μια
καταστροφή γύρω στο 1200, αν και δεν εγκαταλείφθηκε
τελείως.
Σκοτεινοί αιώνες
Στην πρώτη της φάση των «Σκοτεινών αιώνων» (περ.
1075-975), ανεγέρθηκαν άναρχα απλές μονόχωρες
κατοικίες, ακριβώς πάνω από τα κατεστραμμένα
θεμέλια του μυκηναϊκού οικισμού.
Οι ανασκαφείς υπολόγισαν ότι τα Νιχώρια εκείνη την
εποχή φιλοξενούσαν 13 ή 14 οικογένειες, δηλαδή
συνολικά 85-90 άτομα.
Σκοτεινοί αιώνες
Στην επόμενη φάση (περ. 975-800), συμπλέγματα
αψιδωτών οικιών εμφανίζονται, παρέχοντας στέγη σε
πάνω από 40 οικογένειες ή 200 άτομα, αν και η
κοινότητα εμφανίζει μία συρρίκνωση στην τελική φάση
(περ. 800-750), με έναν πληθυσμό που εκτιμάται σε 100
άτομα ή 20 οικογένειες.
Σκοτεινοί αιώνες
Δεν υπάρχει ιδιαίτερος λόγος να υποθέσουμε ότι
υπήρχαν πολυπληθέστεροι οικισμοί στη Μεσσηνία εκείνο
το χρονικό διάστημα: τα αποτελέσματα ερευνών
υποδηλώνουν ότι ο πληθυσμός της περιοχής κατά τους
Σκοτεινούς Αιώνες κυμαινόταν λίγο πιο πάνω από το
10% του αντίστοιχου ποσοστού κατά την υστεροελλαδική
IIIΒ.
Τι είχε συμβεί λοιπόν στον πληθυσμό της Εποχής του
Χαλκού στην Μεσσηνία;
Σκοτεινοί αιώνες
Είναι πιθανόν, κάποιοι να απεβίωσαν λόγω των
συνθηκών γύρω στο 1200, αλλά αυτή η ερμηνεία δεν
καλύπτει το όλο ζήτημα.
Άλλοι προφανώς εγκατέλειψαν τους οικισμούς τους και,
από τη στιγμή που υπάρχουν κάποιες ενδείξεις για την
εμφάνιση νέων οικισμών στην Ελλάδα του 11ου αιώνα,
δεν είναι απίθανο μερικοί από αυτούς να ίδρυσαν νέες
κοινότητες στη Μικρά Ασία, κατά τον 11ο και τον 10ο
αιώνα.
Σκοτεινοί αιώνες
Μία άλλη πιθανότητα είναι ότι ένα μέρος του πληθυσμού
υιοθέτησε έναν εφήμερο τρόπο ζωής στην ίδια την
Ελλάδα, καταλαμβάνοντας σε μία προσωρινή ή εποχιακή
βάση οικισμούς σε απομακρυσμένες περιοχές.
Η περιφερειακή θέση τέτοιων οικισμών και ο
περιστασιακός χαρακτήρας της κατοίκησής τους
αναμφισβήτητα προσθέτουν δυσκολίες στην
αρχαιολογική τους ταύτιση.
Σκοτεινοί αιώνες
Από αυτήν την άποψη, είναι εύγλωττο το γεγονός ότι οι
ταυτισμένοι τόποι λατρείας σπανίζουν κατά τη
συγκεκριμένη περίοδο, παρά τις σαφείς αποδείξεις ότι
θρησκευτικές ιδέες και πρακτικές που απαντούν στην
ύστερη αρχαϊκή και στην κλασική εποχή διατηρούν
σημαντικές συνέχειες με εκείνες της Εποχής του Χαλκού.
Σκοτεινοί αιώνες
Στοιχεία διαρκούς λατρευτικής δραστηριότητας καθόλη τη
διάρκεια των Σκοτεινών Αιώνων απαντούν σε ελάχιστες
θέσεις: στο Καλαπόδι της Φωκίδας, την Κάτω Σύμη και,
ίσως, το Δικταίο Άντρο της Κρήτης.
Σκοτεινοί αιώνες
Στην πορεία του 11ου και του 12ου αιώνα, εμφανίζονται
περισσότεροι ναοί (παραδείγματος χάριν, στις Αμύκλες της
Λακωνίας, τα Ίσθμια, την Κομποθέκρα και την Ολυμπία της
Ήλιδος, τον Υμηττό και τη Μουνιχία της Αττικής, το
Σπήλαιο Πόλης στην Ιθάκη), αλλά από τον 8ο αιώνα κεξ.
παρατηρείται μία πραγματική έκρηξη του αριθμού των
μόνιμων τόπων λατρείας.
Σκοτεινοί αιώνες
Σε πολλά ιερά, όπου πιστεύουμε ότι είχε υπάρξει
λατρευτική δραστηριότητα κατά την εποχή του χαλκού
(όπως στην Αγία Ειρήνη της Κέας, στον ναό του Μαλεάτα
στην Επίδαυρο της Αργολίδας και –ίσως- στους Δελφούς),
υπάρχει πλήρης έλλειψη στοιχείων για λατρείες κατά τη
διάρκεια των Σκοτεινών Αιώνων.
Σκοτεινοί αιώνες
Η υπόθεση σχετικά με έναν πιο ευέλικτο πληθυσμό
συνδέεται άμεσα με την άποψη ότι στις τακτικές
επιβίωσης κατά τους Σκοτεινούς Αιώνες κυριάρχησε η
νομαδική κτηνοτροφία.
Τα στοιχεία που το αποδεικνύουν ομολογουμένως δεν
είναι συντριπτικά, καθώς βασίζονται κατά κύριο λόγο
στην ανάλυση της πανίδας από τα Νιχώρια, από την
οποία προκύπτει μία απότομη αύξηση της κατανάλωσης
βοείου κρέατος στο διάστημα ανάμεσα στα τέλη του 13ου
αιώνα και τους Σκοτεινούς Αιώνες.
Σκοτεινοί αιώνες
Έχει υποστηριχθεί ότι η κτηνοτροφία θα αποτελούσε την
προφανή επιλογή για την επιβίωση, από τη στιγμή που
τα γεωργικά συστήματα απειλούνταν από την αστάθεια
που συνόδευε τις καταστροφές των ανακτόρων, αλλά
θα απαιτούσε πιο έντονη κινητικότητα και την εποχιακή
ή την περιοδική εγκατάσταση σε οικισμούς, καθώς οι
περιοχές με βοσκοτόπια λιγόστευαν.
Σκοτεινοί αιώνες
Επιπλέον, η πλούσια σε κρέας δίαιτα δεν ήταν τόσο
μεγάλης θρεπτικής αξίας όσο εκείνη που βασιζόταν στα
δημητριακά, στα όσπρια και στα λαχανικά και αυτή η
διατροφική αλλαγή θα είχε αρνητικές επιπτώσεις στον
ρυθμό αναπαραγωγής, συμβάλλοντας με αυτόν τον
τρόπο στην περαιτέρω δημογραφική ύφεση.
Σκοτεινοί αιώνες
Ανεξάρτητα από την αξία της υπόθεσης για τη νομαδική
κτηνοτροφία, προφανώς δεν υιοθετήθηκε από όλους
ένας εφήμερος τρόπος ζωής.
Οι τεχνοτροπίες στην κεραμική της υστεροελλαδικής IIIΓ
συνεχίζουν πολλές μυκηναϊκές παραδόσεις, αλλά επίσης
παρουσιάζουν για πρώτη φορά τοπικές
διαφοροποιήσεις, οι οποίες διατηρούνται και στους
επόμενους αιώνες και ερμηνεύονται ως ενδείξεις
απομόνωσης και εσωστρέφειας.
Σκοτεινοί αιώνες
Η συντριπτική πλειονότητα του υλικού στα Νιχώρια
-όπως και σε άλλες θέσεις- παράγεται τοπικά και
σημειώνονται ελάχιστες εισαγωγές από άλλες περιοχές
της Ελλάδας.
Σκοτεινοί αιώνες
Παρομοίως, ενώ η διάδοση της τεχνολογίας του σιδήρου
από την Κύπρο και η εμφάνιση εισαγωγών από την
Εγγύς Ανατολή σε τάφους του 10ου και του 9ου αιώνα από
την Αττική, την Εύβοια, την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα
μαρτυρούν τη διατήρηση των υπερπόντιων επαφών, δεν
υπάρχει αμφιβολία ότι η συχνότητα και ή ένταση των
συγκεκριμένων επαφών ήταν πολύ μικρότερες
συγκριτικά με εκείνες της μυκηναϊκής εποχής ή από τις
μεταγενέστερες (από τον 8ο αιώνα κεξ.).
Σκοτεινοί αιώνες
Βέβαια δεν είναι δυνατόν να χαρακτηρίζονται όλα ως
θολά και καταθλιπτικά.
 Ο τόπος που επικαλούνται συχνά όσοι αρνούνται την
ύπαρξη των Σκοτεινών Αιώνων στην Ελλάδα είναι το
Λευκαντί, το οποίο ανασκάπτεται από το 1964 από
Έλληνες και Βρετανούς αρχαιολόγους.
Σκοτεινοί αιώνες
Στα ανατολικά του σύγχρονου χωριού, το ακρωτήριο
της Ξηρόπολης είχε αρχικά κατοικηθεί σε μία μόνιμη
βάση στα τέλη της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (περ.
2000).
Σκοτεινοί αιώνες
Ξανακτισμένος γύρω στα 1200 -ίσως λόγω των
προσφύγων που κατέφυγαν εκεί εξαιτίας των
αναταραχών στην κυρίως Ελλάδα, ο ανεσκαμμένος
οικισμός φαίνεται να είχε εγκαταλειφθεί περίπου έναν
αιώνα αργότερα, αν και η συνεχής δραστηριότητα στην
περιοχή μαρτυρείται από την παρουσία των
υπομυκηναϊκών κιβωτιόσχημων τάφων στο οικόπεδο
Σκουμπρή, το οποίο βρίσκεται στους λόφους
βορειοδυτικά της Ξηρόπολης.
Σκοτεινοί αιώνες
Ξανακτισμένος γύρω στα 1200 -ίσως λόγω των
προσφύγων που κατέφυγαν εκεί εξαιτίας των
αναταραχών στην κυρίως Ελλάδα, ο ανεσκαμμένος
οικισμός φαίνεται να είχε εγκαταλειφθεί περίπου έναν
αιώνα αργότερα, αν και η συνεχής δραστηριότητα στην
περιοχή μαρτυρείται από την παρουσία των
υπομυκηναϊκών κιβωτιόσχημων τάφων στο οικόπεδο
Σκουμπρή, το οποίο βρίσκεται στους λόφους
βορειοδυτικά της Ξηρόπολης.
Σκοτεινοί αιώνες
Αμέσως μετά το 1000, ένα εντυπωσιακό αψιδωτό κτίριο,
μήκους 45 μ. και πλάτους 10 μ., κατασκευάστηκε σε μία
βραχώδη επιφάνεια του λόφου της Τούμπας,
νοτιοδυτικά του νεκροταφείου του Σκουμπρή.
Σκοτεινοί αιώνες
Με πλίνθινους τοίχους, επιχρισμένους με κονίαμα και
χτισμένους σε λίθινα θεμέλια, η οροφή με τα αετώματα
υποστηριζόταν από μία εσωτερική κεντρική κιονοστοιχία
και από ένα εξωτερικό περιστύλιο, που το καθιστούσε
όχι μόνον το πρωιμότερο γνωστό περίπτερο κτίριο στην
Ελλάδα, αλλά και το μόνο εκείνης της περιόδου που
μπορεί δικαιολογημένα να περιγράφεται ως μνημειακό.
Σκοτεινοί αιώνες
Διαιρείται σε πέντε δωμάτια ενώ δύο φρεάτια, βάθους
2.75 μ., ανακαλύφθηκαν στη μέση του κεντρικού και
μεγαλύτερου δωματίου.
Στο νοτιότερο φρεάτιο βρέθηκαν οι σκελετοί τεσσάρων
αλόγων, δύο με σιδερένια χαλινάρια ακόμη στα στόματά
τους.
Σκοτεινοί αιώνες
Στο άλλο, βρέθηκαν δύο τάφοι.

Ο πρώτος ανήκε σε μία καύση ανδρός, περίπου 30-45

ετών.
Οι στάχτες του είχαν συγκεντρωθεί σε ένα λινό ύφασμα
και είχαν τοποθετηθεί σε χάλκινο αμφορέα του 12ου
αιώνα, μάλλον κυπριακής κατασκευής. Το τεφροδόχο
αγγείο συνοδευόταν από ακονόπετρα και ένα ξυράφι
από σίδηρο, καθώς και από μία αιχμή δόρατος και ένα
ξίφος καλυμμένο με ξύλινη θήκη.
Σκοτεινοί αιώνες
Ο άλλος τάφος ήταν μιας γυναίκας ενταφιασμένης σε
ύπτια θέση, ηλικίας 25-30 ετών, η οποία έφερε χάλκινες
και σιδερένιες καρφίτσες, ένα περιδέραιο από χρυσό και
φαγεντιανή, ένα χρυσό δαχτυλίδι, ένα δαχτυλίδι από
ήλεκτρο, χρυσές σπείρες για τα μαλλιά, και έναν χρυσό
στηθόδεσμο.
Σκοτεινοί αιώνες
Δίπλα στο κεφάλι της ήταν τοποθετημένο ένα σιδερένιο
μαχαίρι με ελεφαντοστέινη λαβή, κάτι που φανέρωνε
στους εκσκαφείς ότι ίσως να την είχαν θυσιάσει κατά τη
διάρκεια της κηδείας του πολεμιστή, του οποίου τα
λείψανα βρέθηκαν δίπλα της.
Σκοτεινοί αιώνες
Η προσπάθεια ερμηνείας του κτιρίου βρίθει από
δυσκολίες, καθότι όπως φαίνεται είχε σχεδόν διαλυθεί
λίγο μετά από την κατασκευή του και είχε σκόπιμα
θαφτεί κάτω από έναν τεράστιο χωμάτινο τύμβο.
Πολλοί θεωρούν ότι ήταν η οικία ενός «Αρχηγού»,
δηλαδή του αρχηγού μιας μικρής, σχεδόν ισότιμης
κοινότητας που κατέκτησε τη θέση αυτή χάρη στη
στρατιωτική του ανδρεία και τη γενναιοδωρία του.
Σκοτεινοί αιώνες
Η κοινωνική θέση ενός Αρχηγού είναι πάντα ευαίσθητη,
σπάνια επιβιώνει μετά από αυτόν και η υπόθεση είναι
ότι η εξάλειψη του κτιρίου, αμέσως μετά τον θάνατο του
κατόχου του, σηματοδότησε εμφανώς και τη λήξη της
εξουσίας του.
Σκοτεινοί αιώνες
Οι ανασκαφείς, ωστόσο, πρόσεξαν ότι υπήρχαν σημάδια
από κάψιμο στο βραχώδες υπόστρωμα κάτω από το
πήλινο πάτωμα του κτιρίου, υποθέτοντας ότι η κηδεία
έλαβε χώρα πριν από την κατασκευή του κτιρίου –ένα
συμπέρασμα που ενισχύεται από την παρατήρηση ότι
υπάρχει ένα ελαφρώς μεγαλύτερο κενό μεταξύ των δύο
εσωτερικών στηριγμάτων σε κάθε πλευρά των
φρεατίων, από ό,τι μεταξύ οποιωνδήποτε άλλων
στηριγμάτων.
Σκοτεινοί αιώνες
Υποθέτουν λοιπόν ότι το κτίριο είχε σχεδιαστεί ως ένα
είδος μαυσωλείου, αλλά θάφτηκε λόγω φόβου μετά από
κάποιο απρόβλεπτο συμβάν –ίσως μία καθίζηση στην
περιοχή.
Σκοτεινοί αιώνες
Αμέσως μετά την κατασκευή του τύμβου, ένα νέο
νεκροταφείο βρέθηκε στην ανατολική του πλευρά και,
γύρω στα 950, υπάρχουν ενδείξεις ότι η Ξηρόπολη είχε
κατοικηθεί εκ νέου.
Σκοτεινοί αιώνες
Το δεύτερο μισό του 10ου αιώνα είναι το απόγειο της
ακμής για το Λευκαντί.
Η επιρροή του αττικού –μαζί με το θεσσαλικό και το
κυπριακό- στιλ στην τοπική κεραμική είναι εμφανής και
η πρακτική της αποτέφρωσης μάλλον προερχόταν
επίσης από την Αττική.
Σκοτεινοί αιώνες
Ωστόσο, το πιο ενδεικτικό χαρακτηριστικό της περιόδου
είναι η ογκώδης παρουσία πολύτιμων μετάλλων -ειδικά
του χρυσού- και τα εισηγμένα αντικείμενα πολυτελείας
από την Αίγυπτο, την Κύπρο και την Εγγύς Ανατολή.
Σκοτεινοί αιώνες
Αυτές οι εισαγωγές συνεχίστηκαν και τον 9ο αιώνα,
παρότι τα τοπικά τεχνοτροπίες στην κεραμική
αντιστέκονταν περισσότερο στην επιρροή από άλλες
περιοχές της Ελλάδας, αλλά γύρω στο 825 τα
νεκροταφεία που έχουν ανασκαφεί εγκαταλείφθηκαν
και η Ξηρόπολη φαίνεται να παρακμάζει.
Ο οικισμός δέχεται ξανά επιρροές της Αττικής, της
Θεσσαλίας και –πλέον- της Κορίνθου στο δεύτερο μισό
του 8ου αιώνα, πριν εγκαταλειφθεί στο μεγαλύτερο
μέρος του, γύρω στο 700.
Σκοτεινοί αιώνες
Αυτές οι εισαγωγές συνεχίστηκαν και τον 9ο αιώνα,
παρότι τα τοπικά τεχνοτροπίες στην κεραμική
αντιστέκονταν περισσότερο στην επιρροή από άλλες
περιοχές της Ελλάδας, αλλά γύρω στο 825 τα
νεκροταφεία που έχουν ανασκαφεί εγκαταλείφθηκαν
και η Ξηρόπολη φαίνεται να παρακμάζει.
Ο οικισμός δέχεται ξανά επιρροές της Αττικής, της
Θεσσαλίας και –πλέον- της Κορίνθου στο δεύτερο μισό
του 8ου αιώνα, πριν εγκαταλειφθεί στο μεγαλύτερο
μέρος του, γύρω στο 700.
Σκοτεινοί αιώνες
Σε ποιον βαθμό το Λευκαντί αποτελεί μία τυπική
περίπτωση;
Το ανθρώπινο δυναμικό που προφανώς διοικούσε ο
πολεμιστής, ο πλούτος που κατείχε η κοινότητα -ή
τουλάχιστον ένα μέρος της- και οι υπερπόντιες επαφές
που μαρτυρούνται με την Αίγυπτο και την Εγγύς
Ανατολή δεν διαθέτουν παράλληλα της ίδιας κλίμακας
πουθενά αλλού στην Ελλάδα κατά την περίοδο αυτή.
Σκοτεινοί αιώνες
Βέβαια είναι πιθανό να υπάρχουν και άλλες θέσεις
όπως το Λευκαντί, οι οποίες ακόμα δεν έχουν
ανακαλυφθεί, αν και θα ήταν δύσκολο να ισχυριστεί
κάποιος ότι η αρχαιολογία της Ελλάδας της Πρώιμης
Εποχής του Σιδήρου έχει παραμεληθεί κατά τις
πρόσφατες δεκαετίες και τα λίγα παράλληλα που έχουν
προταθεί για το κτίριο της Τούμπας όπως,
παραδείγματος χάριν, το «μέγαρο Β’» στον Θέρμο της
Αιτωλίας, δεν μπορούν να συγκριθούν.
Σκοτεινοί αιώνες
Υπάρχουν διαφωνίες ως προς το μέγεθος και τον
χαρακτήρα της κοινότητας στο Λευκαντί.
 Υποθέτοντας ότι οι ανεσκαμμένοι τάφοι αποτελούν ένα
αντιπροσωπευτικό δείγμα, ο πληθυσμός θα πρέπει να
ήταν μικρότερος από ό,τι στο Άργος και ίσως πιο κοντά
στο μέγεθος της κοινότητας των Νιχωρίων.
Σκοτεινοί αιώνες
Μία εκτίμηση υπολογίζει τον πληθυσμό σε λιγότερα από
50 άτομα.
Από την άλλη πλευρά, έχει υπολογιστεί ότι ο τύμβος που
κάλυπτε το κτίριο της Τούμπας θα απαιτούσε από 500
έως 2000 μέρες εργασίας.
Είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι μία τόσο ολιγάριθμη
κοινότητα κατάφερε να φέρει σε πέρας αυτό το έργο,
εκτός αν οι κάτοικοι στο Λευκαντί μπορούσαν να
βασίζονται σε εξωτερική βοήθεια.
Σκοτεινοί αιώνες
Ενώ είναι πιθανό ότι υπάρχουν πολλά περισσότερα
νεκροταφεία που περιμένουν να ανακαλυφθούν στην
περιοχή γύρω από το Λευκαντί, δεν είναι επίσης
απίθανο ένα σημαντικό τμήμα του τοπικού πληθυσμού
να μην έχει αναγνωριστεί στο αρχαιολογικό υλικό,
επειδή δεν έτυχε επίσημης ταφής –μία πιθανότητα που
έχει προταθεί και για τη γειτονική Αττική εκείνης της
περιόδου.
Σκοτεινοί αιώνες
Εκτός και αν, οι Σκοτεινοί Αιώνες αποτελούν απλώς μια
ιστοριογραφική οφθαλμαπάτη, η οποία δημιουργήθηκε
εξαιτίας λανθασμένων χρονολογικών εκτιμήσεων.
Αυτός ακριβώς είναι ο ισχυρισμός που διατυπώθηκε το
1991, από μία ομάδα ιστορικών και αρχαιολόγων.
Ίσως το απόλυτο μειονέκτημα, ωστόσο, να είναι η
πεποίθηση ότι μία «σκοτεινή εποχή» είναι υπό μία έννοια
προβληματική και χρήζει περαιτέρω ανάλυσης.
Σκοτεινοί αιώνες
Σκοτεινοί Αιώνες μαρτυρούνται για διάφορες ιστορικές
περιόδους σε ολόκληρο τον κόσμο και μόνον όσοι
παραμένουν δεσμευμένοι στην μονόδρομη εξελικτική
οπτική της προόδου θα επιδίωκαν να αποδώσουν τις
περιόδους αυτές στη σύγχρονη άγνοια.
Σκοτεινοί αιώνες
Υπήρχαν πολλές σημαντικές συνέχειες που εκτείνονται
στους Σκοτεινούς Αιώνες, αλλά παραμένει το γεγονός ότι η
Ελλάδα κατά τον 8ο, τον 7ο και τον 6ο αιώνα ήταν ένας
τελείως διαφορετικός τόπος σε σχέση με εκείνον της
Ύστερης Εποχής του Χαλκού.
Σκοτεινοί αιώνες
Η εξήγηση για αυτό εντοπίζεται αναμφίβολα στις ασταθείς
συνθήκες των Σκοτεινών Αιώνων, όταν η κεντρική εξουσία
εξαφανίστηκε, όταν οι υποχρεώσεις και η αφοσίωση
επικεντρώνονταν στο στενό οικογενειακό περιβάλλον και
όταν η αυτάρκεια μετατράπηκε σε ανάγκη παρά σε
επιθυμία.