Хувийн менежмент ба манлайлал

Лекц 14 Зохистой амьдралын

хэв маягт суралцах нь

З.Алтанчимэг /Ph.D/
МУИС-БС-ийн Менежментийн тэнхим
(2019-2020 оны хичээлийн жил)
 Суралцахуйн зорилго

Сэдвийг судласнаар:
• Эрүүл аж төрөх ёсны ач холбогдол
• Хоол тэжээл, дасгал хөдөлгөөн, нойр
• Өвчлөл, гэмтлээс урьдчилан сэргийлэх
• Эрүүл амьдрах орчин яагаад хэрэгтэй гэж
• Амралт, аюулгүй байдал, эрүүл сонголт хийх
амьдралын хэв шинж зэрэг асуудлаар мэдлэгтэй болж
өөрийгөө эрүүл байлгах хариуцлагаа биелүүлэх
чадвартай болно.
• Стрессээс сэргийлэх, стресс илрэх шинж тэмдгийг
таних, стрессийг удирдах арга

ЭХ СУРВАЛЖ:
1. “College Success” -ҮСБ1-ийн Бүлэг 4 – хуудас 362-4281.
2. Гун Бён Ху “Хувь хүний менежментийн дэвтэр” х.11-27
3. Алан Лайкейн,, Ажил амжуулах урлаг. 2018 Улаанбаатар, NUM Press
 Амжилттай суралцахад хамгийн чухал
зүйлийн нэг нь бие махбодь эрүүл, оюун
ухаан саруул байх явдал юм.
 Бие махбодийн хувьд эрүүл, оюун ухаан
саруул байх нь олон зүйлээс хамаардаг.
 Оюутан болсноор хүн бүр өөрийн эрүүл
мэндийг хариуцах болдог.
 Эрүүл мэнд
гэж юу вэ?

Эрүүл мэнд – зөвхөн өвчин, эсвэл бие бялдрын

эмгэггүй байхаас гадна сэтгэл санаа,
нийгмийн байдлын хувьд жинхэнэ утгаараа
сайн сайхан байх явдал юм.
ДЭМБ

Эрүүл мэндийн төрлүүд:

1. Биеийн эрүүл мэнд
2. Сэтгэцийн эрүүл мэнд
3. Оюуны эрүүл мэнд
Эрүүл мэндэд нөлөөлөгч 4 хүчин зүйл:
1. Удамшил (20%)
2. Экологийн тааламжтай орчин (20%)
3. Анагаах ухааны хүртээмж (10%)
4. Хүний амьдралын хэв маяг (50%)
Хүн эрүүл байхад:
 Хүний амьдралын хэв маяг
• Эрүүл хүнс, зөв хооллолт
• Идэвхтэй дасгал, хөдөлгөөн
• Нойр
• Өвчин/гэмтлээс сэргийлэх, эмчлэх
 Эрүүл таатай нийгэм, орчин
 Эрүүл хүнс, зөв хооллолт
 Эрүүл хоолны төрөл
 Бүхэл үрийн бүтээгдэхүүн
 Уураг- тураг мах
 Жимс, ногоо
 Сүүн бүтээгдэхүүн
 Эрүүл тос

 Шим тэжээлтэй хоол худалдан авах, тэжээллэг

хоол бэлдэж идэх

 Сургуулийн ойр орчмоос зав сонголт хийж аль

эрүүл хооллох.
  Идэвхтэй дасгал, хөдөлгөөн
 Тогтмол дасгал хөдөлгөөн хийх
төлөвлөгөө гаргаж хэрэгжүүлэн,
тогтмолжуулах
 Хүч тамир болон тэсвэр хатуужил
шалгасан дасгалыг хослуулах
 Дасгал хийх цаг гаргах
 Сонирхолтой, дуртай байх
 Гэмтлээс сэргийлэх
  Нойр

Хүний ажиллах чадамжийг тасралтгүй хангаж байдаг

организм дах давтамжит үйл явц төдийгүй бие
махбодийг хамгаалагч өвөрмөц хамгаалал
 Бие махбодийг бүрэн сэргээх хэмжээгээр унтаж
амарч байх нь чухал
 Насанд хүрсэн хүмүүс - 7-8 цаг 
Унтаж амрах тогтсон цагтай байх
‒ Унтах цаг тогтоож мөрдөж сурах
‒ Тогтмол нэг цагт сэрж сурах
‒ Цагаа зөв төлөвлөх нь нойргүйдлээс сэргийлнэ
‒ Хэзээ нойроо хасч наргиж цэнгэх үү эсвэл унтах нь
чухал уу гэдгийг мэддэг байх

 Нойргүйдлийн эсрэг үр дүнтэй арга хэмжээ авах

Source: https://sites.psu.edu/siowfa15/2015/10/22/allnighters-the-college-life/
 Өвчин/гэмтлээс сэргийлэх, эмчлэх
 Урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авч байх,
эмнэлэгт үзүүлэх г.м

 Өвдөх, бэртэж гэмтэхээс өөрийгөө хамгаалах

 Бага зэргийн өвчлөлт, бэртэл гэмтлийг

хүндрүүлэлгүй эмчлэх, арга хэмжээ авч байх

 Эмнэлэгт хэзээ хандахаа мэддэг байх

‒ Сургуулийн эмнэлэг, хорооны өрхийн
эмнэлэгт хандах
‒ Интернетээр хайлт хийж өөрийгөө оношлох,
дур мэдэн эм уухгүй байх

 Анхны тусламжийн гарын доорхи хэрэгсэлтэй

болж байнга шинэчилж байх
Эрүүл таатай нийгэм, орчин
• Бие махбодь, сэтгэцийн эрүүл мэндийг
дэмжихүйц амьдрах орчны эрүүл ахуйд
анхаарал хандуулах, цэвэр цэмцгэр байлгах
• Сэтгэл нийцсэн хөрш, хамт амьдрагчид олох,
эрүүл харилцаа, цэвэр орчинг бүрдүүлж
амьдрах
• Таарч нийлэмжтэй харилцан бие биеэ
хүндэтгэн өрөөгөө, байраа хувааж амьдрах
  Амралт

 Сэтгэл татсан хөгжилтэй амралтын

үйл ажиллагаанд оролцох
 Хобби, сонирхлоо орхихгүй байх
 Шинэ зүйл сурах
 Хичээл, чөлөөт цаг, үүрэг
хариуцлагаа тэнцвэртэй байлгах
 Аялах
  Аюулгүй байдал

 Хотын амьдралын дүрмийг дагах

 Дотуур байр, олон нийтийн газар явж байхдаа
өөрийгөө хамгаалах
‒ Ганцаараа явахгүй байх, орчноо сайн мэддэг байх
‒ Үнэ цэнэтэй зүйлээ хамгаалах, үүд хаалгаа
түгжиж байх
‒ Жолоо барихдаа дүрмээ мөрдөх, согтууруулах
ундаа хэрэглэхгүй байх

 Аюултай, айдастай нөхцөл байдалд орохоос

зайлсхийх
 Эрүүл сонголт хийх
 Тамхи, архи, мансуурах бодисын хор
хөнөөлийн талаар мэдлэгтэй болох,
өөрийгөө хамгаалах
 Өөрийн эрүүл мэндтэй холбоотой асуудалд
зөв шийдвэр, зөв сонголт хийдэг байх
‒ Мансуурах
‒ Эмчийн зөвлөсөн эм бэлдмэлийг
зориулалтаар хэрэглэх
‒ Согтууруулах ундаанаа татгалзах
‒ Тамхи татахаас татгалзах
 Сэтгэцийн эрүүл
мэнд
 Стресс, сэтгэл санааны асуудал гүнзгийрч
өөрөө шийдэж чадахгүй болсон гэдгийг мэдрэх
 Сэтгэцийн хувьд эрүүлжихийн тулд
мэргэжлийн зөвлөгөө авах, эмчилгээ хийлгэх,
шаардлагатай бол эмийн эмчилгээ хийлгэх
 Мэргэжилтнүүд болон тухайн асуудлаар
мэргэшсэн хүмүүсийн тусламж авах
 Стресс гэж юу
вэ?

Стресс яагаад
үүсдэг вэ?

Стрессээс яаж
гарах вэ?
 Stress англи үгнээс гаралтай –
дарамт, хэт ачаалал

1936 онд Канадын эрдэмтэн

Hans Seley
Нэг талаас сэтгэл зүйн хувьд гарч
Хувь хүний байгаа хэт ачаалал, дарамт шахалт,
сэтгэлийн дарамт нөгөө талаас тодорхойгүй
шахалт дарамттай нөлөөлөлд орох

Саад бэрхшээлээс болж хүссэн үр дүндээ хүрч

чадаагүйгээс тухайн хүнд үүссэн тогтворгүй төлөв
байдал
 Hans Seley
Стресс бүр хортой биш
Харин стресс бол
“амьдралын амт , үнэр”
байж чадна.

Бүтээлч стресс Бүтээлч бу стресс

(Constructive stress) (Destructive stress)

Гүйцэтгэл болон Гүйцэтгэл болон

хандлагад эерэг нөлөө хандлагад сөрөг нөлөө
үзүүлдэг. үзүүлдэг.
 НӨЛӨӨЛӨХ СТРЕССИЙН
ЭХ ҮҮСВЭР
ХҮЧИН ЗҮЙЛС ИЛРЭЛ
Гадаад орчны хүчин зүйл: Физилогийн шинж:
Хувь хүний шинж
• Эдийн засаг
чанар: • Даралт ихсэх
• Улс төр
• Толгой өвдөх
• Технологи  Хүртэхүй
• Зүрх савах
• Байгалийн  Туршлага
• Нийгмийн • Нүд эрээлжлэх, чих шуугих
 Хамт олны дэмжлэг
,чичрэх
 Итгэл үнэмшил • Хоолонд дургүй болох...
Байгууллагын хүчин зүйл:
• Үүрэг даалгавар  Зан төлөв
Сэтгэл зүйн шинж:
• Хариуцлага  Хонзогнох байдал
• Нойргүйтэх
• Харилцаа
• Сэтгэл хямрах
• Бүтэц
• Манлайлал Стресст •
•
Зүрх савах
Айдас түгшүүр
Бүлгийн хүчин зүйл: орох • Уйламтгай болох
• Бүлгийн нягтрал • Шийдвэр гаргах чадваргүй
• Нийгмийн дэмжлэг болох
• Зөрчилдөөн Зан төлвийн шинж:
 Ууртай болох
Хувийн хүчин зүйл:  Тогтворгүй болох
• Гэр бүл  Ажлын ханамж буурах
• Санхүү Стрессийн үйл явц  Ажил таслалт ихсэх
• Найз нөхөд  Архи уух, тамхи татах
 ТА СТРЕССТЭЙ ЮУ?
 Сэтгэл санааны дарамттай байдал
 Аливаа зүйлийг сонирхох, таашаал авахаа болих
 Анхаарал төвлөрч чадахгүй байх
 Анхаарал төвлөрөхгүй болж зөвөөр сэтгэх чадвар
буурах
 Ой тогтоолт муудах
 Сэтгэл гонсойх, сэтгэлээр унах, хүч тамиргүй
болох, уцаарлангуй болох
Хэрвээ танд дээрх шинж  Уураа барьж чадахгүй болох зэрэг шинжүүд
тэмдгүүдийн 4 буюу илэрдэг байна
түүнээс дээш шинж  Ямар ч хүч чадалгүй болчих мэт сульдах
тэмдэг 2-долоо хоногын  Гутранги болох
хугацаанд илэрч байвал  Хоол идэх дур хүсэл өөрчлөгдөх
сэтгэцийн гүн хямралд  Нойргүйдэх, эсвэл нойр их хүрэх
oрсон гэж үзэж болно.  Яарч бачимдах, эсвэл хөдөлгөөн удаашрах
“Хүнийг ямар нэг онцгой
нөхцөл байдал галзуугийн
эмнэлэгт аваачдаггүй,
харин өдөр тутмын
жижиг бэрхшээлүүд түүн
рүү явуулдаг”
Р.Лазарус
 Стрессийн аюул, хор хөнөөл
Стрессийн үед сэтгэл санаа шаналхаас
гадна бие махбод бүхэлдээ хямардаг.

• Стрессийн хам шинж (дасан зохицохуйн

хариу урвалууд)
• Неврозууд (архаг ядаргаа)
• Бие хүний эмгэг (эмгэг төрх)
• Сэтгэлийн шалтгаант эмгэг (ходоод
гэдэсний шархлаа, даралт ихсэх, таргалалт,
чихрийн шижин, гм)
• Тайлагдаагүй далд стрессийн
нөлөөгөөр зүрхний шигдээс зэрэг хүнд
өвчин
2010-2015 оны хооронд 5 жилийн хугацаанд Оюутнуудын 87.9 хувь
төгссөн 980 оюутнуудын дунд коллежийн нь сургуулийн амьдрал
стресс, түүнийг удирдахад ашигладаг арга их стресстэй байсан
барилыг судлах судалгаа явуулсан. хэмээсэн.

https://americanaddictioncenters.org
Оюутнуудын 97.8 хувь
нь стресс сэтгэцийн
эрүүл мэндэд нөлөөлдөг
хэмээсэн.
 Стрессийг удирдах аргууд
 Суралцахад стресст автах зайлшгүй ч даван
туулах арга замууд байдаг гэдгийг сайтар санах
хэрэгтэй.

 Хандлагаа өөрчлөх
 Цагаа зөв зарцуулах
 Дасгал хийх
 Амралтаа зохицуулах
 Унтаж амрах
 Мөнгөө зохицуулах
 Стрессээс зайлах аргад суралцах
 Гүн амьсгалах
 Булчингаа суллах
 Иог болон хийн дасгал хийх
 Хөгжим сонсох
 Массаж хийлгэх
 Зөвлөгөө авах
 Хувь хүний стрессийг хэрхэн
даван туулах вэ?

• Цагаа зөв хуваарилах

• Ажил амралтын дэглэм барих
• Чанар сайтай хоол идэх
• Өөртөө тохирохгүй зүйлд “ҮГҮЙ” гэж хэлж
сурах
• Идэвхитэй дасгал хөдөлгөөн хийх
• Хөгжим сонс, кино үз
• Дотны найз нөхөдтэйгөө уулзаж өөртөө
тохиолдсон зүйлээ хуваалц
• Дуртай зүйлээ хий
Дүгнэлт
 Оюутан болох нь эрүүл мэндээ хамгаалах, эрүүл
аж төрөх хариуцлага хүлээх болдог
 Эрүүл байхын тулд зөв хооллох, тэжээллэг хоолны
талаар мэддэг байх төдийгүй, өдөр тутам
хэрэглэдэг байх
 Өвчин эмгэг, гэмтэл гэнэтийн золгүй байдлаас
өөрийгөө хамгаалах хариуцлага
 Стрессээс хамгаалах, стрессийг удирдах чадвартай
байх
 Амралт, ажлаа тэнцвэртэй байлгаж эрүүл аж төрөх
нь амжилттай суралцахад чухал ач холбогдолтой.
 Эрүүл зөв амьдралын хэмнэлтэй байж
амжилттай суралцаж зорилгодоо хүрэхийг
хүсье.
 Анхаарал
хандуулсанд
баярлалаа.
Q&A
Үндсэн сурах бичиг Нэмэлт

College success.
UNIVERSITY OF Career Development
MINNESOTA 2015 Practice in Canada
UNIVERSITY OF
LETHBRIDGE 1. Жон Максвэл “Хандлагын хүч” 1 дэх хэвлэл, 2011 он.
2. Памела Додд., Доуг Сандхейм, “Цагийн менежментийн
шилдэг 25 арга техникүүд” 2014
3. Гун Бён Ху “Хувь хүний менежментийн дэвтэр” 2013 он.
4. Алан Лайкейн, “Ажил амжуулах урлаг”, МУИС-ийн
хэвлэх үйлдвэр, Улаанбаатар, 2018