RESPIRATORNI SISTEM

Ilić Teodora III3

• Za stvaranje novih molekula i ćelija i za rad pojedinih organa i tkiva neophodna je
energija koju organizam dobija oksidacijom organskih molekula ugljenih hidrata,
masti i belančevina. Za njihovo sagorevanje neophodan je kiseonik, koji dospeva
u organizom procesom disanja.
• Disanje ili respiracija je životno važan proces tokom kojeg se neprekidno
razmenjuju kiseonik i ugljen-dioksid između respiratornih površina i spoljašnje
sredine.

Evolucija sistema za disanje

• Većini životinja obavlja stalnu razmenu gasova sa sredinom u kojoj živi.
Usvajanje kiseonika iz spoljašnje sredine i odavanje ugljen-dioksida naziva se
spoljašnje disanje. Tokom evolucije kod životinja su se za taj oblik disanja
razvili različiti organi.
• Najjednostavnije spoljašnje disanje prisutno je kod protista, sunđera, dupljara,
valjkastih, pljosnatih kao i kod nekih člankovitih crva (npr. kišne gliste). Kod
ovih životinja nema posebnih organa za disanje, već se ono obavlja preko
cele površine tela. Zajednička osobina svih ovih različitih grupa jeste da su to
sitne životinje.
• Kod ostalih životinje, uglavnom krupnijeg tela, postoje tri osnovne vrste
organa za disanje:
• Kod vodenih – škrge
• Kod kopnenih – traheje i pluća
 Škrge https://youtu.be/IfiJlY2ffkI
• Škrge postoje kod mnogih beskičmenjaka koje
žive u vodi kao što su morski člankoviti crvi,
mekušci, rakovi i bodljokošci.
• Među kičmenjacima ribe i neki vodozemci dišu
pomoću škrga, ali se njihove škrge razlikuju od
škrga beskičmenjaka. Škrge kičmenjaka
predstavljaju posebno prilagođeno ždrelo sa
prorezima.
• Prave škrge su se pojavile tokom evolucije tek
kod riba. Škržni aparat zaštićen je škržnim
poklopcima. Škrge su parni organi koji se sastoje
od četiri skržna luka snabdevena izuzetno dobro
prokrvljenim škržnim listićima. Protok krvi u
škržnim listićima suprotan je protoku vode, krv na
taj način stalno nailazi na nove količine
kiseonikom bogate vode.
• Kod nekih riba kao dopunski organ za disanje
obrazuje se riblji mehur. Ako u vodi nema
dovoljno rastvorenog kiseonika ove ribe isplivaju
na površinu i gutaju vazduh, pa on dospeva do
ribljeg mehura.
 Traheje https://youtu.be/quwhcgkVO3c

• Kod većine insekata disanje se odvija

preko vazdušnih cevi, nazvanih
traheje, koje se račvaju i neprekidno
smanjuju u prečniku dok ne postanu
tako tanke da proći kroz čitavo telo od
njegove površine pa sve do tkiva i
ćelija.U tako fino razgranat sistem cevi
vazduh ulazi preko otvora zvanih
stigme na bokovima grudi i trbuha i
biva sproveden do mesta potrošnje u
tkivima. Kiseonik kao deo vazduha
ostaje u ćelijama, a ugljen-dioksid se
istim putem u obliku ugljene kiseline
odstranjuje iz tela. Jedan manji deo
ugljen-dioksida može i preko krvi da
bude eliminisan iz tela.
 Pluća
• Pluća se sastoje od dva plućna krila (levog i desnog). Plućna krila se
nalaze u grudnoj duplji i zaštićena su grudnim košem. Između plućnih
krila smešteno je srce čiji je vrh pomeren u levu stranu. Da bi ostalo
prostora za srce, levo plućno krilo je manje (ima dva režnja), od
desnog koje ima tri režnja. Izgrađena su od elastičnog sunđerastog
tkiva ružičaste boje i nemaju mišiće. Najveći deo građe pluća čine
plućni mehurići koji su obavijeni gustom mrežom kapilara. Razmena
gasova obavlja se između plućnih mehurića i kapilara.
• Plućna krila su obavijena vezivnom opnom, plućnom maramicom, koja
se sastoji od dva sloja. Unutrašnji sloj naleže na pluća, a spoljašnji na
grudni koš i prečagu. Između ova dva sloja nalazi se tečnost koja
omogućava da oni nesmetano klize jedan preko drugog. Prečaga
(dijafragma) je mišićna pregrada koja razdvaja grudnu od trbušne
duplje. U obliku je kupole koja je ispupčenom stranom okrenuta ka
grudnoj duplji. Grudni koš i prečaga omogućavaju pokrete disanja.
 Pokreti disanja
• O disanju se obično i ne razmišlja. Čovek diše dok spava, kada je u nesvesti,
a za vreme rada i napora, brzina i dubina disanja se menjaju potpuno
automatski.
• Pokreti disanja se obavljaju u ciklusima pri čemu se svaki ciklus sastoji od
dve faze: udisaja i izdisaja. Zahvaljujući njima vazduh se u plućnim alveolama
stalno obnavlja.
• Pluća su elastična, ali pošto nemaju sopstvene mišiće, ne mogu sama da se
šire i skupljaju. Ona pasivno prate pokrete grudnog koša, kada se on raširi
šire se i pluća i obratno, smanjenjem njegove zapremine pluća se skupljaju.
Pokreti grudnog koša omogućeni su radom disajnih mišića: međurebarnih
mišića, prečage i trbušnih mišića.
• Pri udisaju dolazi do spuštanja prečage ka trbušnoj duplji, čime se zapremina
grudne duplje povećava. Istovremeno se grče međurebarni mišići što izaziva
širenje grudnog koša. Širenje grudnog koša povlači za sobom spoljašnji sloj
plućne maramice što, poput vakuma, dovodi do širenja pluća. Pritisak u
plućima se tada smanjuje i vazduh pasivno ulazi u njih.
• Izdisaj nastupa opuštanjem disajnih mišića što dovodi do vraćanja grudnog
koša u prvobitni položaj. Pluća se skupljaju, pritisak u njima se povećava što
dovodi do istiskivanja vazduha se iz njih.